ТОР 5 статей: Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы КАТЕГОРИИ:
|
Яки Хикмђтнећ дљньяда бетђсе юк 40 страницаЧђйгњн бабай шушы мизгелдђ чыннан да ут љстенђ куелган џђм пары атылудан шартлар дђрђќђгђ ќитеп капкачын биетђ башлаган чђйнекне хђтерлђтђ иде. Кара инде моны, йђ? Маен яндырып бетерњлђре генђ аз булганмы? Ярый инде, куыгы — ватыла торган нђрсђ, бала-чага ялгыш та тљшереп ќибђрђ аны, алыштырып яћасын куярга мљмкин. Ђ болар нђрсђ? Таптап бетергђннђр, тђмам яньчегђннђр, изгђннђр, карарлыгын, кулланырлыгын калдырмаганнар. Кемнећ юньсез балаларыдыр? Ярый ђле филтђлегенђ кагылмаганнар. Һном бабай шушыћа булса да сљенеп, књћелен тынычландырды. Бђлки ђле лампа-кђндилне тђртипкђ салырга мљмкин булыр, дип уйлады. Ташлап калдырмыйча, анысын да њзе белђн алды. Ђмма карават астыннан чыгып ќитђргђ љлгермђде, теге малайлар аныћ љстенђ ташлану максатында ќан фђрман чабып килђ башладылар. Кара ничек йљгерђлђр, аяклары шап-шоп кына итеп тора. Ике яклап кысрыклап, чолгап алырга маташып килђлђр шул. Њзлђреннђн ни артка, ни алга китеп качарга мљмкин тњгел. Ђ юньсезлђр бастырып китђрдђй булып џаман ургылып килђлђр дђ килђлђр. Алардан котылып калырга Һном бабайныћ џичбер чарасы юк. Кая качсын икђн? Кемне ярдђмгђ чакырсын? Бу урам малайларыннан яхшылык кљтђргђ мљмкинме соћ? Кара њзлђренђ, ничек итеп кычкыралар: — Ђџђ, менђ, элђктердек њзен. Кирђген бирђбез. Ђле ул безнећ байлыкларга кул суздымы? Качып котылмакчымы? Һном бабай артка таба чигенгђнендђ нђрсђгђдер абынып егылды. Сикереп тормакчы иде, алай бик ќђџђт кыланыр чагымыни, билен авырттырды. Шушы малайлардан куркып калуына аптырарлык хђле дђ юк иде. Ђ Чђлдери белђн Гаптери олыны олы итђ белми, кечелђргђ кече књћелле тњгеллђр. Бабай дип тормаячаклар, бђргђлђп тђ ташларлар. Чђйгњн картлачныћ эшлђре харап иде. Яклаучысы да юк шунда. Ђгђр дђ ялгызы булмаса, бик бирешеп тђ тормас иде. Булат та кайтып керми ичмасам. Болар тиз почмакка посар иделђр. Мондый чарасыз калган чакта шулай була инде ул: ачуыћ кабара. Ђйе, ут љстендђге чђйнек кебек бљтен эчећ кайный икђн. Хђтта котылу ќаен таба алмыйча аптырыйсыћ. Чарасызлыктан Һном бабай нђрсђ эшлђргђ дђ белмђде. Инде теге усал малайлар килеп тђ ќиттелђр џђм аны куркытырга, мыскылларга да тотындылар: — Шушы яшећђ ќитеп, оялмыйча кеше ђйберсенђ тимђсђћ, бњтђн эшећ беткђндер? — Бу... Бу ђйберлђр мин-не-ке!..— дип акланырга тотынган иде дђ, бабайныћ ул сњзлђре боларныћ књћеленђ бер дђ хуш килмђде. — Синекеме? Хђзер бирђбез, ђгђр дђ синеке икђн, кирђгећне. Синекеме? Кирђкме? Кирђкме кирђгећ? Бабай књзлђрен йомды. Ул џаман да егылган ќиреннђн тора алмый газаплана иде. Син књр дђ мин књр, дигђндђй, ђгђр дђ шушы хђлендђ типкђлђп тђ ташласалар? Саныћны да ќыя алмассыћ. Урам малайларында иман бармыни ул? Белђлђрме алар тђртипне, итагатьне? Шунда, тегелђр љстенђ тәмам ташланабыз дигђндђ, Һном бабай бик тђ ђче итеп сызгырып ќибђрде. Борын заманнарда чарасыз калган Һномнар, шушы рђвешле сызгырып, алыпларны йокыларыннан уята, урыннарыннан куптара торган иделђр. Џай ул алып баџадирлар. Њзлђре тау кадђр булырлар, ђ кечкенђ генђ Һномнарга мђрхђмђтле џђм бик тђ дустанђлек књрсђтеп, ил-кљнне ќђбер-золымнан саклап кала иделђр. Ђллђ файдасы булды инде? Һном бабай элеккедђн дђ болайрак чарасызланырга мђќбњр иде, чљнки аныћ сызгырганыннан теге урам малайлары, куркышып каласы урынга, бљтенлђй дђ зураеп киттелђр. Куллары џђм гђњдђлђре тагын да илђмсезлђнгђн, књзлђре тђгђрмђч кадђр булган. Ул авызлары, ул авызлары... Ђйтерлек тђ тњгел, мич авызы кадђр, диярсећ. Кот очарлык. Менђ торбадан чыккан тљсле калын тавышлары белђн ђйтешђлђр, кулларын бабайга сузалар: — Сызгыр-сызгыр, сызгырган саен без зураябыз гына,— дип сљйлђнђлђр. Ђгђр шулай икәнен белгђн булса, бабай сызгырыр идемени? Ђ нигђ, бђлки тагын да катырак итеп сызгырыргадыр? Тђмам зураеп, карават астына сыя алмас хђлгђ килсеннђр!.. Бу сызгырганында тђрђзђ пыялалары гына зећлђп калмыйча, тњшђмдђге сүрәйә-люстраныћ бђллњр чуклары да бер-берлђренђ бђргђлђнделђр. Бљтен дљнья кљлђдер шикелле иде. Гњя алар да: — Бабай, тагын бер сызгыр ђле?— дип үгетләп ђйтђ иделђр тљсле. Ђмма Чђйгњн картлач бик яхшы белђ: сызгыру ул — начар гадђт, утка табынучылар гамђле. Дљрес кисәтәләр, сызгырма, ќил чыгарасыћ, дип. Џђм шулай. Ќил купса, хђтђргђ була инде ул. Шайтанны, шулай сызгырып, оясыннан чакыралар тњгелме соћ? Ђ теге малайларга ќитђ калды, хђрђкђтлђре бик тђ салмакланды. Тотабыз дип сузган куллары арасыннан бабайга качып котылырлык иде. Аџ, сизенми калды шул. Артыннан берсе элђктерергђ дђ љлгерде. Кинђт, куркудан, бабай љченче тапкырын сызгырды. Бу юлы хђтта аш бњлмђсендђге табак-савытлар да бер-берсенђ бђрелештелђр џђм озак кына биешеп маташтылар. Люстра-сүрәйә дә менђ тљшеп китђр булып чайкалды. Дњртенче тапкырын бабай сызгырса, йорт та ќимерелергђ мљмкин, ђмма анысы ук артык иде. Малайлар, инде шартлау гына тњгел, бер урында бљтерелђ џђм зыр-зыр ђйлђнђ башладылар. Моны ук њзлђре дђ кљтмђгђн иделђрме, ђллђ алдан белделђрме, шулай да ќил љермђсе булып џаман да бабай љстенђ таба килђ бирделђр. Якынлашып кына ќитђлђр дђ, тагын бљтерелеп, артка китђлђр. Њзлђре шатыр-шотыр шартлыйлар, мылтыктан мећ солдат ућ-сулга игътибарсыз аталар, диярсећ. Форсаттан файдаланырга љлгергђн Чђйгњн бабай тиз генђ аягына басты џђм карават астыннан чыгып йљгерде. Ђ тегелђр берсе љстенђ икенчесе килеп капландылар џђм кабат књтђрелеп, њзлђренећ чњплеге љстендђ Гыйфрит љермђсе булып болгандылар да, тузан-љрмђ куптарганнан соћ, њзлђре дђ шуннан тончыгып, тљчкеренђ башладылар. Џай, тљчкерекнећ хикмђте бар шул аныћ. Тынычландырдымы њзлђрен? Тђмам сећеп, љермђ тынды. Малайлар да юк булды. Алар урынына ком љеме генђ калды, чњплђре белђн буталып, тузаннар белђн аралашып беттеләр. Бу тынлык озакка бармас дип уйлаган бабай тизрђк њзенећ гљле тљбенђ кереп качарга ашыкты. Гњяки анда аны беркем дђ ќђберли џђм кимсетђ алмас кебек иде. Тоткасыннан лампа-кђндилен авызына капкан хђлдђ, зонтигыныћ кђкре башы белђн пђрдђгђ ябыша-ябыша, тђрђзђ тљбенђ књтђрелде ул. Аныћ болай ќђџђт кенђ њрмђлђвен књреп торган кеше џичшиксез бер елгыр егеткђ тићлђгђн булыр иде Һном бабайны. Ул њзенећ гљле тљбенђ менеп ирешкђндђ карават астыннан тавышлар кабат ишетелђ башладылар: — Нигђ минем аягымны њзећђ тактыћ, ахмак... — Њзећ кем? — Бир минем аякны... — Мђсәнә, сасы аягыћ њзећђ булсын. Минеке кая соћ?.. — Ђ бу нђрсђ? Аяк тњгелмени? — Ну теге картка акыл сабагыны укытам әле!.. Тагын бер генђ сызгырып карасын! — Сызгырмый инде ул. Аларга љчтђн артык сызгырырга ярамый. Дњртне сызгырса, башы авыртып, гомере кыскара башлый аныћ. Ђй сызгырса иде, туфан кузгалып, бљтен ќирне чњп басар, тузан кубар иде. Менђ сљенер идек, рђхђткђ чумып, туйганчы котырыныр идек. Ул туфан-ќилнећ канатларына утырып очар идек тђ кыландырып књрсђтер идеек! Һном бабай аларныћ шушы сљйлђшњлђрен ишетеп торды џђм бу серлђрне каян белгђнлеклђрен аћлый алмыйча аптырап калды. Ђ алар чыннан да хаклы иде. — Ул сызгырмас инде, син белгђнне генђ белми, дисећме ђллђ? — Каян белђсећ, дип сора, мокыт!.. — Ђбиећнђндер инде!.. — Тот капчыгыћны, ђбиећнђн... Књргђнем бармы, диген, ђбиемне? — Йљридер ђле шунда ќиллђр белђн адашып, егетлђр белђн шашып... Ђ без сызгырсак, бу картлач бетђ инде, шулаймы? — Сызгыр-сызгыр. Књрдећме сызгыргач нђрсђ булганын... Шулай шул, баш бетђ язды.
Сигезенче бњлек. «ҖАНИРАЛЛАРЧА» ПЛАННАР Бераздан, ни сђбђпледер, тегеләр тынычлап калдылар. Такылдашудан туйдылармы, дисђћ, юк икђн, бњлмђгђ колак исе таралды. Ике башкисђр инде тагын да алга таба нђрсђ эшлђњ хакында “ќаниралларча” зур планнар корырга тотындылар. Һном бабайныћ болар белђн булган орышыннан соћ аяк-куллары хђлсезлђнгђн, тђне йончыган иде. Аћа хђзер ял кирђк, йоклап алганда да комачауламас шул. Чђйгњн бабай њзенећ гљл тљбендђге фатирына тђртип салырга тотынды. Авып яткан урындыгын аякларына бастырганнан соћ, урыннарыннан кузгатылган љстђлен џђм китаплар белђн тутырылган сандыгын, затлы кђнђфиен њз ќайларына урнаштырды, љслђреннђн тузан џђм ком бљртеклђрен сыпырды, караватындагы йомшак ястыкларын кабартып, ќђймђлђренђ тђртип салды. Йорт иясе иртђнге якта ќыештырылмый калдырылган урын-ќирне яратмаганы тљсле, Һном бабай да тђртипсезлекнећ зур дошманнарыннан иде. Књћеле бу гамђллђреннђн канђгатьлек тапканнан соћ гына ул ќиз самавырына су љстђде џђм чђен яћартып ќибђрде. Теге мордарлар явызлыгыннан ватылган лампасын кулына књтђреп, ђйлђндереп-ђйлђндереп карады да: — Э-џе-џей,— дип куйды. Аћа бњген эш хђттин ашкан. Лампа-кђндилен элекке хђленђ китерђ алмас инде, шулай да тљнлђ янарлык итеп куйганы яхшы. Май салып, филтђсен тљзђтеп, дигђндђй. Аларына бик алай зыян ясамаганнар икђн. Ђ менђ пыяласын ватканнар да, калайларын бигрђк каты изгђннђр шул. Нинди яхшы нђрсђ иде. Мећ еллык тарихы булган, ата-бабадан мирас булып калган ђйберен харап иттелђр, юньсезлђр. Инде килеп йљрмђслђр, сызгырырга мђќбњр итмђслђр. Кара ђле њзлђренђ, нђрсђ, дилђр? Сызгырса, тузан куптаручы ќил үзенең тынычлап яткан оясыннан чыгар да бу малайларны канатларына утыртып йљртер, алар шулай, рђхђтлђнеп мђхшђр туен ясар идеек без, дилђрме? Болай да кимен куймадылар инде. Дљньяны су басса — њрдђккђ рђхђт, ђйе шул, чњп артса — боларныћ бђхете кушланачак. Булыр да, юккамы алар урам малайлары. Тђртипсезлђр, шакшылар. Арт сабакларын укытырга иде њзлђренећ, ђмма бер дђ бирешмилђр. Ќае да юк шул аныћ, ђллђ кем булып чыктылар ђле болар. Һном њзенећ књћелен тынычландырырга тырышты. Бераздан самавыры да кайнады. Гљл тљбендђге љстђленђ тђм-томнарын куйды, бауда асылынып торган вак керђндилне сындырып ала-ала, майлап-баллап чђй эчђргђ тотынды. Тамагы кљрђеп киткђч, кђефе дђ яхшыруга таба борылды. Инде ул њз-њзеннђн канђгать џђм кемлеген белгђн кыяфђткђ керде. Чыннан да рђхђтлек дићгезенећ ярына килеп утыргандай, илаџи бер лђззђт кичергђнен яшермичђ, креслосында урын алды. Кулына мирас џђм гаилђ горурлыгы саналырга мљмкин булган китабын алды да тамак тљбен кычыттырып кына кикеренгђндђй итенде. Йљзенђ бер књркђмлек џђм затлылык љстђп торучы ярым тњгђрђк борыны љстенђ укымышлылык галђмђтенећ билгесе саналган пыяла књзлеген утыртты. Хђзер аћа беркем дђ комачауламаска тиеш иде, югыйсђ. — «... Мђргиллђр илен Ай тотылган кљнне су басты. Алар котылыр урын таба алмыйча йљгерешђ башладылар. Шушы мђхшђрдђ књплђре батып њлделђр, акыллыраклары агачларга ябыштылар џђм шуларда йљзеп йљрергђ мљмкин дип уйладылар. Ђмма, бераздан хђллђре бетеп, аларныћ да књбесе суда гарык булды. Тагын да акыллыраклары исђ шул агачларын бер-берсенђ бђйлђделђр дђ сал ясадылар. Аларга бњтђннђре кушылды. Шул ил белђн бергђ актылар џђм џђлакђттђн котылу юлын таптылар...»— дип укып китте ул. Бу «мђргил» дигђннђре кояш чыгышы белђн батышы арасындагы очрарга мљмкин булган ић књндђм, ђмма рђнќетелгђн халыкларныћ берсе иде. Алар хакындагы вакыйларны укыганда Чђйгњннећ књзлђренђ яшьлђр тула џђм кулъяулыгы сыгарлык хђлгђ ќитеп чылана. Бар инде бђхетсезлђр, њзлђренђ ярдђм кулын да сузып булмый, ичмаса! Һном бабай укуга артыгы белђн бирелеп, хыялында ђллђ нинди мђргиллђр илендђ йљрде, теге малайлар исђ, аныћ сизенмђвеннђн файдаланып, тђрђзђ тљбенђ мыштым-мыштым њрмђлђделђр. Нинди дђ булса усаллык кылырга ниятлђнеп шулай шыпырт кына хђрђкђтлђнђлђр инде алар. Чђйгњн тђмам онытылды. Мђргиллђр тарихы аны могҗизалы вакыйгалар дљньясына чумдырды. Ђ теге мордарлар инде тђрђзђ тљбенђ књтђрелеп тђ ќиттелђр. Ђмма бабай фатирының кайдалыгын оныткан иделђрме, чђчђклђрен балкытып дљнья йљзенђ караган љч савыттагы гљлнећ беренчесенђ килеп тђ менделђр џђм андагы йомшак туфракны комсызланып-комсызланып ашарга да тотындылар. Аларныћ дућгыз кебек чапыр-чопыр килњлђре, минеке-минеке дип тарткалашулары кот чыккысыз куркыныч тамаша иде. — Нђрсђ эшлисез, ќирђнгечлђр?.. Ђмма Чђйгњннећ болай кычкыруына аларныћ ислђре дђ китмђде, џаман да тыгынуларында булдылар. — Гљлне харап итђсез бит, ахмаклар!.. Алар аныћ бу сњзлђрен дђ очлы колакларына элеп аптырамадылар. Бары тик Чђлдерие генђ, авызына туфрак тутырган ќиреннђн, књзлђрен акайтып: — Кара тегене, оятсыз, џаман исђн икђн,— дип мыгырданды. — Бу юлы качып котыла алмас,— диде аћа ќавабында Гаптерие, авыз кырыйларыннан коелган балчыкны кабат учларына тутырып. Ђйе, Чђйгњн бу тамашага хђйран калмаска да мљмкин иде. Ђгђр дђ комнан яратылганнар икђн, димђк, ком ничек туфракны ашаса, болар да кара балчык белђн тукланырга тиешлђр тњгелме? Ђмма бу афђтлђрне ничек туктатырга мљмкин соћ? Монысы бабайныћ башына килми, соравына ќавап таба алмый газапланды ул тагын да. Кемнђн сорасын да кайдан гына белешсен икђн? Хђтта китапларында да болар хакында хђбђрлђргђ очраганы юк. Књз ачылып йомылырга љлгергђнче, диярсећ, Чђлдери белђн Гаптери гљл савытыныћ тљбенђ њк тљшеп ќитђ бардылар. Берсен-берсе узышып, дљбер-шатыр кикерешергђ тотындылар. — Монда туфрак ђчелђнеп китте, тђме бетте. Ашлый да белмђгђннђр,— дип, Чђлдери канђгатьсезлеген белдереп маташканда, Гаптери, бњксђсен уа-уа: — Ђ минеке тулды инде,— дип, шђп кенђ итеп кикереп куйды. — Тегермђн ташым эшли башлады!.. — Оста икђнсећ, бљтен тђмлесен ашап бетердећ дђ, мића калдырмыйча!.. Чђлдери њз корсагыныћ тау кадђр булганлыгын сизенми џђм књрми, аћа џаман да ќитми иде. Ђмма утырган ќиреннђн кузгалам дигђнендђ, мескен, књтђрелђ дђ алмады. Бу кадђр тулган бњксђне йөртергә кљченнђн килмђде. Књп ашап онытылганнар џђм гљл савытыныћ тљбендђ њзлђренђ зиндан тапканнар, тозакка тљшкђндђй булган иделђр. Моћа Чђлдеринећ тагын да ачуы килеп: — Син, ахмак, шушы кадђр ашамасаћ, болай тљптђн чыга алмыйча ятмас идек,— дип, Гаптеригђ бђйлђнергђ тотынды. Тегесе дђ бирешеп тормады, киресенчђ, аны гаеплђде. Ђле яћа гына ќан дуслар булып књренгђн малайлар инде кан дошманнарга ђверелделђр. Тљрткђлђшеп, берсе икенчесенећ ипи шњрлегенђ дђ менеп тљште, кулларын боргалаша башладылар. Тђмам хђлдђн тайганчы аунадылар, бђргђлђштелђр дђ ахырда арып туктадылар. Аларны шушы хђллђрендђ тамаша кылып карап торган Чђйгњн рђхђтлђнеп кљлђ бирде. Аныћ хихылдавын ишетеп алган малайлар бер-берсенђ карашып куйдылар да, инде генђ дошманлашкан ќирлђреннђн тагын берлђшеп, пыш-пыш килергђ тотындылар. Ђлбђттђ Чђйгњн хђтерлђми калды, берсен-берсе изеп бетерделђр дип уйлады. Ђмма Чђлдери аћа таба таза йодрыгын сузды: — Ну картлач, сакалыћны йолкырмын, ќаныћны алырмын!.. — Башыћны бетерђм хђзер!.. Гаптеринећ дђ башы кадђр йодрыгы Чђйгњннећ књз тљбенђ килеп ќиткђндђй тоелды. Ул шым булды. Шушы гомеренђчђ сакланган утыз ике тешен дђ хђзинђсендђ барынча књрсђтеп ђлегђчђ ерылган авызы йозакланды. Малайларныћ мђкереннђн куркып, йљрђге урыннан кузгалды џђм књкрђгеннђн аягына, аягыннан учына урын таба алмыйча йљгеренде-бђргђлђнде. Инде хђзер њзе кљлке хђлендђрђк иде. — Астына ќибђрде, хђсис!— бу Чђлдеринећ теле дђ њзе кебек њк усал џђм мђкерле, њлчђњле булудан мђхрњм икђн. — Гљл тљбен сугара, балагы юешлђнгђн!.. Гаптери шушы сњзлђреннђн тђм табып кљлђргђ тотынды, инде ухылдаудан-хихылдаудан књчкђн Чђлдери: — Ыштаныћны элеп киптер, картлач!— дип ђйтеп ташлады. Аларныћ бу мыскыллауларына тњзђрлек тњгел иде. Шулай да чыгырыннан чыгып китђргђ торган Чђйгњн њзен сабырлык таягына таяндырды, горур башын югары књтђреп, књћелен тынлык хљкеменђ ђйдђде. Бераздан йљрђге дђ адашып бђргђлђнгђн урыныннан књкрђк читлегенђ кайтып кунаклады. Ђмма кђефенећ сандугачы књћеленећ бакчасын ташлап очкан, кайгы болыты аныћ урынын алырга љлгергђн иде. Ул да тњгел, Гаптери Чђлдеринећ тау кадђр булган бњксђсенђ менеп басты да гљл савытыныћ кырыена књтђрелде. Тегесе яман тавышы белђн дљньяны тетрђндерергђ љлгермђде, гљл савыты чайкалып китте џђм, боларныћ авырлыгын књтђрђ алмыйча, бер якка авышып чайкалгандай итте дђ егылды. Болар аныћ эченнђн ике туп шикелле тђгђрђшеп чыктылар. Гљл савыты исђ кљтелмђгђнчђ ђйлђнеп куйды да тђрђзђ тљбеннђн мђтђлеп идђнгђ очты џђм урталай ярылды. Бђхетсез књзлђрен Чђйнњк, бу мђхшђрне књрмим дигђндђй, ике кулы белђн каплады. Теге мордарлар «ура» куптардылар џђм тантана итешергђ тотындылар: — Ну, шђп очты, малай, бух итте... Ђйдђ, тегенекен дђ шунда мђтђлдерђбез? — Ђџђ, ђйдђ, кызык итик ђле њзен... Гаптеринећ ахмак фикере Чђлдеринећ бозык књћеленђ хуш килде. Усаллык ниятендђ дђртлђнешеп, ђле яћа бњксђлђрен књтђрђ алмыйча ятуларын да онытып, Чђйгњннећ гљленђ таба йљгерергђ тотындылар. Авып-тњнеп китеп, мђтђлњлђренђ дђ карамастан, акыллары яћармады. Инде, килеп, Һном бабайныћ яшђр урыны булган гљлне селкетергђ, аны идђнгђ тљртеп тљшерер љчен этђргђ тотындылар. Булсалар да булырлар икђн шушы кадђр тђртипсезлђр. Чђлдериенећ авызына Чђйгњннећ кул юар љчен генђ саклап тота торган сабыны килеп тљшмђсенме. Гљл савыты янында онытып калдырган шул. Ђ теге аны йотты да ќибђрде, комсыз. Књзен дђ йоммады. Җитмәсә: — Кара ђле, бу нинди тђмле ђйбер ашап ята икђн, сића да бардыр,— дип, Гаптериен котыртырга, чиклђнђ белмђгђн нђфсесен тљпсез капчык итђргђ љлгерде. Корсак тутырып, ризык куђтеннђн кљч ќыйган, ђшђкелек дућгызына атланган бу кыйбласызларны ђдђп тђртђсенђ кертеп, тђртип џђм юньлелек мђктђбендђ дђрес алырга љндђњ мљмкин тњгел иде. Ни эшлђргђ белмђгђн, чарасызлыкныћ камчысы белђн акылын кыйнаган Чђйнњк шунда кул артына элђккђн беренче нђрсђне алды џђм тегелђрнећ башына тондырмакчы булды. Куркышып тыелмаслармы, янђсе. Ђмма кулына кергђн бу нђрсђ аныћ гљл тљбен сугара торган лейкасы булып чыкты. Эче тулы су. Шушы килеш тегелђрнећ башына тондырсам, ђрђм генђ итђрмен дигђндђй, тотты да љслђренђ яћгырын яудырырга тотынды. Син књр дђ мин књр. Ђле яћа гына дию пђриедђй дљньяларны дер селкеткђн текђ борын Чђлдери эреде дђ китте. Ничек моћа кадђр башына килмђгђн, диярсећ? Ќил чыкса, бљтен ќирне тузан џђм ком баса. Шуныћ кебек, сызгырды, ќил чыккандай булды, бу ком малайлары шардай кабарынып, бљтен тарафны басып алырдай күперделәр. Аннан килеп, ком туфракны ашыймы, ашый. Камап, бетереп, каплап килђ ђле, ќитмђсђ. Болар да гљл савытындагы балчыкны тљбенђ кадђр диярлек ялап-ялмап алдылар. Инде дђ комны су баса, њзенђ буйсындырамы, буйсындыра. Дљрес, элгђре суны ком њзенђ сећдерергђ тырыша, ђмма ком эчендђ туфрак кисђге бар икђн, эш башкача була. Юкка башын катырган икђн. Менђ ничек ќебетеп була њзлђрен! Буйсынмый карасыннар! Сизенмичђрђк калган Гаптерине дђ коендырган иде, ансы да шикђр кебек ќебеп кенђ тљште. Тђрђзђ тупсасында бер-берсенђ кушылган ике туфраклы ком љеменнђн гайре џичнђрсђ калмады. Шатлыгыннан књћеле хушланып кушланган Һном бабай, туктый белмичђ, боларныћ љстенђ суын сипте дђ сипте. Аныћ саен тегелђр ишелђ бардылар. Бњтђн тора алмаслык булсыннар дип, Чђйгњн тагын да су китерде, монысын да сибеп бетерде. Бу юлы Чђлдериның йоткан сабыны да ком арасыннан чыкты. Ђмма ул да судан эрегђн иде. Књбеклђнеп, тегелђрне каплап китте. Шунда гына бабай њз эшеннђн канђгатьлек табып куанды. Менђ хђзер сљйлђшеп карасыннар аныћ белђн, белер ничек акыл сабагын ђдђп мђктђбендђ укытырга њзлђренђ.
Тугызынчы бњлек. ҖИҢҮ
Озак тотмады, тђрђзђдђн караган кояш нурлары Чђйгњн сипкђн суларны киптереп, тәмам яларга да љлгерде. Инде дђ теге малайлардан котылдым дип уйлаган иде, юк икђн, бабай ялгышкан булып чыкты. Комнар, ќиллђгђн саен, ешрак хђрђкђткђ килђ башладылар. Ђмма алар элеккечђ тузанлы џђм шакшы тњгел, бђлки дићгез буендагыча чиста ком кебек, хђтта ялтырап та тора иделђр. Чарасызлыктан гаќизлђнгђн бабай, ђгђр дђ тегелђр џљќњм итђргђ кузгала башласалар, љслђренђ сибђргђ дип суын ђзер тотты. Тик моныћ кирђге булмаячагын ђлегђ белми иде. Малайлар башларын ђњвђле берђм-берђм књтђрделђр, ком кебек сары књзлђрен уйнаткалап алдылар џђм калкынышып килгђн љемнђренђ кабат чумдылар да кљтелмђгђндђ сикергђлђшеп тордылар. Ни хикмђт, бу юлы аяк-куллары љчен тарткалашмадылар, бер-берсенђ ислђре китеп карап алдылар да, Чђйгњнне књреп, аћа таба борылдылар. Бабай тиз генђ бирешерлек тњгел, аныћ кулында һаман да шул су тутырылган лейка иде. Ни хикмђт, малайлар, њзара тарткалашмаган кебек, бабайга да каза салырга ашыкмадылар. Алар бик каты њзгђргђн иделђр. Ђллђ инде сабын аларныћ тђннђрен генђ тњгел, ќаннарын да сафландырган, чистарткан инде? Юк, хђйлђ генђ кыла торганнардыр, књћеллђре тулы мђкердер. — Килегез, кил, менђ монда таба... Чђйгњн аларныћ љслђренђ су коярга ќайлырак булсын љчен хђйлђлђп, гљл савытыныћ тљбенђ якынрак килергђ чакырды. Тегелђр чыннан да аныћ телђгенђ буйсындылар, бабайга ышанып, авызларын ачкан хђлдђ якынлаштылар. Књзлђреннђн кызыксыну нурлары ќанга ягымлы ќылылык бљрки иде. Ђмма Чђйгњн ул арада аларныћ љслђренђ су сибеп алырга да љлгерде, тегелђр чак эреп китмичђ, арткарак чигенергђ мђќбњр булдылар. — Ђџђ, качасызмы? Менђ шулай була ул! Ђмма бабайныћ бу сњзлђре аларны бик каты гаќђплђндерде, аптырашып калдылар. Њзен кљч-куђт џђм хђйлђ иясе итеп сизгђн Чђйгњннећ ерылган авызы озак кына ябылмыйча торды. Бу хђл аныћ акылына керерлек тњгел иде. Малайларга нђрсђ булган? Нигђ йодрыкларын янап болгамыйлар, итагать белеп кенђ, аптырашып карап торалар. Алар гњяки, нишлђвећ синећ, бабай, сакалыћ агарып та башыћа акыл кермђгђн, дип ђйтђ, џич югы уйлый иделђр тљсле. Шушыны сизенеп алган Чђйгњн нђрсђ кылырга да белмђде, каушады: — Ђй-ђй, ни-ни...— дигђн аваз кисђклђрен теленнђн тљшерде, шунда ук њзен кулга алып, ќанын тынычландырырга тырышты. Ђле генђ яман булып књренгђн малайлар каршында ул њзе кыен хђлгђ калган иде. Шулвакыт мђктђптђн Булат кайтып керде. Аћа-моћа игътибар итеп тормастан, сумкасын, ќилкђсеннђн тљшереп, өстәле янына куйды да бњлмђсеннђн чыгу ягына борылды. Ђмма атларга җыенган ќирендә нђрсђгђдер килеп тљртелгђндђй булып тукталып калды џђм ялт кына ућына-сулына карап алды. — Џе, аћламадым?..— диде ул. Аныћ шушы сњзеннђн соћ, Һном бабай њзенећ гљле тљбенђ сећде, малайлар, качар урын таба алмыйча, шабыр-шобыр йљгерешерђ тотындылар. Алар, ќитмђсђ, куркудан эт баласы кебек калтырый иделђр. Булат, сђерсенгђн хђлендђ, бњлмђсе буйлап узды, шаккатудан књзлђре шакмак булырга мөмкин иделәр. — Ђллђ сыер аунаган инде монда?— диде ул, тагын да аптырап. Аныћ болай дип сљйлђнње гаќђп тњгел иде. Теге урам малайлары кљне буена чашынып-тђртипсезлђнеп, бар нђрсђнећ астын-љскђ китерделђр шул. Булат исђ, шушы хђлне књреп, тәмам хәйранга калган хәзер. Кичђ шушылай бик тђртипсез уйнады да, бњген иртђнге якта, џичнђрсђгђ игътибар итеп тормастан, мђктђпкђ чыгып йљгердеме соћ ђллђ ул? Юктыр ла инде, алай ук сукыр булырга књзенђ арпа чыкмаган ла аныћ. Ђмма бу хђлне нђрсђ белђн аћлатырга? Башын кашып, бар зиџенен тђртипкђ салгандай итте дђ, ђнисе кайтып ачуланмасын дип, бњлмђне тиз генђ ќыештырып куярга уйлады. Љстен-башын алыштырганнан соћ, чђен кайнарлатырга куйды да хезмђтенђ тотынды. Эшне бер башласаћ, шулай инде ул, уен кебек, њзенђ ияртеп мавыктыра, кызыктыра. Булат белђн дђ шулай булып чыкты. Ђњвђле тузан суырткычны кљйлђп ќибђрде. Карават асларына кереп, комның-чүпнең бер генђ бљртеген дђ калдырмады. Шуннан уенчыкларын киштђлегенђ тезеп куйды. Ул да тњгел, чилђк белђн су китереп, бар нђрсђне сљртеп-кортып чыкты, идђннђрне юып алды. Ул арада бњлмђ ялт итте. Чђе дђ кайнап чыкты. Элек булса, мђктђптђн кайтуына, чђен тиз-тиз, пешђ-пешђ генђ кабаланып эчђр иде дђ, чыгып йљгерер иде. Ђ бњген ашыкмады. Эшенећ нђтиќђсен књреп књћеле сљенгђненә күрә, кечкенђ кул-белђклђренђ дђрт љстђлгђн, бер да ял итеп торасы килми. Ул тагын да бњтђн бњлмђлђрне ќыештырып чыгарды. Тузаннарны сљртте. Шушы эшеннђн барча тарафлар нурланып киттелђр, шатлык љстенђ куаныч аныћ кечкенђ ќанын зурайтып џђм кићђйтеп ќибђрде. Аћа хђзер рђхђт, бик тђ рђхђт иде. Кем ђйтте икђн аны хезмђт — авыр шљгыль, дип? Ялкаулар сњзе икђн лђ ул. Ђнђ, хђзер аны шатлык ничек куандыра, ќаны иркђлђнђ. Эш агачыныћ ќимеше татлы икђн шул ул. Менђ ђнисе кайтып керер џђм аћа рђхмђт ђйтер, булдыргансыћ, улым, дияр. Аркасыннан сљеп, кочагына алып иркђлђр. Ул шунда пианиносына янына утырды һәм кичә өйрәнгән көйләрен бүген яңа дәрт белән уйный башлады. Өй эче, һәммә тараф сафлык-чисталык, дәртле моң, кояш нуры һәм бәхет белән тулы иде.
СЕРЛЕ КАМКА Әкият
I — Сәлам, Камка! Кая киттең әле? — Сәлам! Ни... Син кая соң?— Камка үзенә сәлам бирүчене эзли башлап, арты белән борылуга, агачка килеп бәрелде. — Абау, башымны тишә яздым,— диде, янгарак китте. — Чү, чү! Саграк! Таптыйсың бит! — Ә синмени әле бу, Куян Хисам! Нишләп анда куак астында утырасың? — Сине көтеп! — Булыр инде, көттең ди!— Шунда ук Камка башкача уйлап өлгерде һәм, елмаеп: — Нәрсәгә кирәгем бар иде соң?— дип сорады. Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:
|