Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 47 страница




Ба­шы­на төш­кән бер бә­ла­не икен­че­се алыш­ты­ру­дан тә­мам хәл­сез­лән­гән ке­бек хис ит­те үзен Нур­сә­лим. Әгәр дә шу­шы рә­ве­шен­дә хан­би­кә­не кал­дыр­са, кач­са, аның мә­ке­ре­нә ба­ры­бер ахыр­да ка­ба­чак, ба­ры­бер му­е­нын өз­де­рә­чәк! Әм­ма Кай­ма­би­кә­не бер нәр­сә дә эш­лә­тә ал­мый бит ул! Аңа кул кү­тә­рер­гә дә ха­кы юк! Мо­ның ахы­ры бик на­чар бе­тә­чәк!

Ниш­лә­сен?

Егет­нең хә­ле чын­нан да авыр иде, ча­ра­сыз­лык аның ка­нын су­ыт­ты. То­зак­ка кап­кан­дай иде ул. Хә­зер хан­би­кә­гә бар­мак бе­лән дә чир­тә ал­ма­я­чак, бер ге­нә кар­шы сүз әй­тә ал­ма­я­чак!

— Сез мон­да ни­чек кил­де­гез соң? Мин си­зен­ми дә, күр­ми дә кал­дым. Әл­лә Хан­ба­лык кыз­ла­ры бе­лән иде­гез­ме?— дип со­рар­га мәҗ­бүр бул­ды Нур­сә­лим.— Сез­нең сак­чы­ла­ры­гыз кай­да?

— Хә­зер ки­леп җи­тә­ләр!— ди­де хан­ша, ачу­ла­ну бе­лән сөй­ләп.— Ях­шы ча­гын­да ка­чып ко­ты­лу­ың, хәт­та җир ти­ше­ге­нә ке­рү­ең хә­ер­ле!

Мо­ны­сын ин­де Нур­сә­лим үзе дә уй­лап өл­гер­гән иде. Атын, чөй­кер­теп, кил­гән юлы­на бо­рып чап­тыр­ды. Шун­да бар­ча та­раф­лар­ны зәң­гәр тө­тен, авыр то­ман бас­ты. Бу — үги ана­ның га­лә­мә­те иде. Нур­сә­лим­не ул ку­ып тот­ты, аның авыз-бо­ры­нын кап­ла­ды. Егет һуш­сыз егы­лып кал­ды. Кай­ма­би­кә, тө­тен хә­лен­дә ка­ла би­реп, Хан­ба­лык­ка та­ба агыл­ды һәм, хан са­ра­е­ның мор­җа­сын­нан очып ке­реп, юк та бул­ды. Нур­сә­лим аңы­на кил­гә­нен­дә, аның әй­лә­нә-ти­рә­сен­дә ка­раң­гы иде. Үзе кө­тү­че хә­лен­дә ау­нап ята, аты ерак тү­гел ут­лау­да пош­кы­ры­нып, ай як­ты­лы­гы төш­кән урын­да кой­ры­гын һәм ялын бол­гап ба­сып то­ра иде.

 

XVII

Сан­ду­гач, ка­ра­кош­тан ка­чып ко­тыл­гач, әү­вә­ле ба­шын-кү­зен югал­тып оч­ты да оч­ты. Ан­на­ры, хә­веф­тән ера­гай­га­нын аң­ла­гач, ял­гыз ти­рәк­кә ки­леп кун­ды. Шун­да гы­на кү­ңе­ле­нә ты­ныч­лык тап­ты. Та­мак ял­гап ала­мын дип җим эз­лә­нә баш­ла­ды. Яф­рак өс­тен­дә бар дөнь­я­сын оны­тып йок­лап ят­кан Кап­ка­ны кү­реп ал­ды. Сак кы­на, аның яны­на­рак си­ке­реп кун­ды. Ин­де чу­кып ала­сы, ка­бып йо­та­сы гы­на кал­ды. Әм­ма Кам­ка уя­нып кит­те һәм сан­ду­гач­ны кү­реп тә ал­ды, очып, икен­че бо­так­ка күч­те. Тик кош­ның ау­ла­вын­нан бо­лай җи­ңел ге­нә ко­ты­ла ал­ма­я­ча­гын да аң­лап өл­гер­де. Ар­тын­нан кил­гән сан­ду­гач­ка:

— Син ми­ңа ти­мә!— дип үте­нә баш­ла­ды.— Син бит кам­ка­лар­ны ашый тор­ган кош тү­гел!

— Юк,— ди­де сан­ду­гач,— син бик тә ял­гы­ша­сың! Нәкъ ме­нә си­нең ке­бек корт­кыч­лар­ны юк итәм мин, хәт­та тал­пан­нар­ны да бик яра­тып ашыйм!

— Ә ми­не ашар­га яра­мый!— ди­де аңа Кам­ка.

— Ни өчен?— ди­де сан­ду­гач.

— Чөн­ки мин... Чөн­ки мин...— дип ашы­гып-ашы­гып сөй­ли баш­ла­ды Кам­ка,— Хан­ба­лык­та­гы хан кы­зы Шәһ­ри­за­дә­нең ил­че­се. Ул ми­не Гөл­йө­зем әби­гә сә­лам бе­лән җи­бәр­де. Аңа сә­ла­мем­не илт­тем, ки­ре алып кай­тып ки­ләм. Әгәр дә ул ама­нәт­не үтә­мә­сәм, га­е­бе си­нең ба­шы­ңа тө­шә­чәк! Бер­нин­ди из­ге эш бе­лән дә мо­ны ак­лый ал­ма­я­чак­сың! Ил­че­гә үлем юк, шу­ны да бел­ми­сең­ме­ни?

— Бе­ләм!— ди­де ки­нәт шун­да ап­ты­ра­ган сан­ду­гач.— Ни­чек шу­ны оныт­тым икән? Ка­ра­кош, хә­ер­сез, һө­җүм итеп, бө­тен зи­һе­нем­не та­рат­кан. Мин дә Шәһ­ри­за­дә­дән Гөл­йө­зем әби­гә хә­бәр бе­лән ба­ра идем бит!

— Ни­чек ин­де?— Кам­ка мо­ңар­га хәй­ран ит­те.— Син ка­ян хан кы­зы­быз­ны бе­лә­сең?

— Аны бел­мә­гән җан ия­се бар­мы?— ди­де сан­ду­гач.— Биг­рәк­ләр үзең­не әл­лә кем­гә ку­я­сың ин­де!

— Сә­лам­не мин тап­шы­рыр­га ти­еш, ул аны ми­ңа йөк­лә­де!— ди­де Кам­ка, тә­мам га­са­би­ла­нып.— Хуш, ми­ңа ашы­гыр­га ки­рәк!

Очып кит­мәк­че иде дә, сан­ду­гач аны тук­тат­ты:

— Гөл­йө­зем әби­нең кай­да яшә­вен син бе­лә­сең­ме­ни?— ди­де.— Ул ва­кыт­та бер­гә очыйк!

— Юк, мин си­нең ке­бек тиз оча ал­мыйм!— ди­де Кам­ка, үзе­нең хә­лен­нән зар­ла­нып.— Си­нең ар­тың­нан җи­те­шү ми­ңа мөм­кин тү­гел!

— Ул ва­кыт­та си­не кү­тә­реп очыйм!— ди­де сан­ду­гач.— Әл­лә том­шы­гы­ма ка­бып кы­на­мы?

— Юк ин­де, син — тел бис­тә­се, кө­не бу­е­на сай­рап-җыр­лап йө­рү­дән туй­мый­сың. Оны­ты­лып ки­теп, ка­бып та йо­тар­га мөм­кин­сең! Әнә, әле мин исе­ңә тө­шер­мә­сәм, Шәһ­ри­за­дә­нең йо­мы­шын да хә­те­рең­нән чы­гар­ган бу­лыр идең. Рәх­мәт әйт!— ди­я­рәк Кам­ка мак­та­нып та ал­ды. Әм­ма сан­ду­гач та ки­мен куй­ма­ды, Кам­ка­ны оял­тыр­га бул­ды:

— Син үзең соң, син үзең!— ди­де.— Мон­да ни­чән­че көн йок­лап ята­сың­дыр әле?

— Сә­лам­не кай­чан тап­шыр­саң да соң тү­гел!— ди­де Кам­ка, әл­лә кем­дәй ма­са­еп, ин­де бер дә ашы­гыр­га ки­рәк тү­гел­ле­ген аң­ла­тыр­га те­ләп.— Шәһ­ри кыз­га бер­ни дә бул­ма­ган. Хан­ба­лык­та рә­хәт­тә го­мер итә. Тик ме­нә Гөл­йө­зем әби­не ге­нә бе­раз са­гын­ган... Һич хә­веф­лә­нә­се юк!

— Мон­дый хәл кай­чан бул­ды соң әле?— ди­де ап­ты­ра­ган сан­ду­гач.— Мин әле яңа гы­на Шәһ­ри­за­дә­нең иңен­дә ба­сып тор­дым. Ул ал­ма ага­чы­на әве­рел­гән иде. Ур­ман эчен­дә. Ә аның та­мыр­ла­рын ка­ра бү­ре йол­кый, тән­нә­рен тыр­ный, теш­ли, егам-ау­да­рам дип тыр­ма­ша иде. Мин аны шун­дый кыз­ган­дым. Ул ми­не Гөл­йө­зем әби­гә җи­бәр­де. Яр­дәм итү­ен со­ра­ды. Ул бит кош­лар те­лен аң­лый. Аңа ба­рып сөй­ләр­мен, ул гай­рәт­ле егет-уг­лан­га әй­тер. Ә ба­тыр егет ул ка­ра бү­ре­не чук­ма­ры бе­лән орыр да үте­рер!

— Аһ юләр сан­ду­гач, исәр баш! Шу­шы ка­дәр ах­мак бул­ма­саң, кө­не буе җыр­лап кы­на йө­рер идең­ме соң син?— ди­де шун­да Кам­ка, тә­мам са­быр­лы­гын югал­тып һәм та­гын да ачу­ла­на би­реп.— Ни­гә мо­ны баш­та ук әйт­мә­дең? Ан­да сө­ек­ле­без Шәһ­ри­за­дә бү­ре авы­зын­да ха­рап бу­лып то­ра, ә син мон­да, туй­мас та­мак, җим чүп­ләп йө­ри­сең!

— Ә үзең соң, ә үзең!..— дип сан­ду­гач үп­кә­лә­вен та­гын да бел­дер­де аңа.— Ко­яш­та ар­ка кыз­ды­рып йок­лап яту­дан баш­ка­ны бел­ми­сең!

— И тел бис­тә­се! Әй­дә, очыйк тиз­рәк Гөл­йө­зем әби яны­на, әй­тик!— ди­де Кам­ка, сан­ду­гач­ның ар­ка­сы­на очып ки­леп ку­нып.— Ан­на­ры тарт­ка­ла­шыр­быз!

— Мин бит Гөл­йө­зем әби­нең кай­да яшә­гән­ле­ген бел­мим. Хан­ба­лык­та­дыр дип оча идем, ка­ра­кош тыр­на­гы­на ке­рә яз­дым. Ярый әле мәр­гән егет аңа җә­я­дән ук ат­ты. Көч­кә ка­чып ко­тыл­дым!

Сан­ду­гач шу­шы сүз­лә­рен­нән соң гы­на ка­нат­ла­рын җәй­де.

— Әй­дә!— ди­де аңа Кам­ка.— Мин си­ңа юл­ны күр­сә­тер­мен!

Алар Зәң­гәр күл та­ра­фы­на та­ба очып кит­те­ләр. Шу­шы ка­дәр бә­хәс­лә­шеп ва­кыт­ла­рын әрәм­гә уз­дыр­ган­чы, баш­ка­рыр­га ти­еш­ле эш­лә­рен­дә бу­лу­ла­ры хә­ер­ле­рәк иде. Әм­ма шун­да алар­ның өс­те­нә ка­ра­кош кү­лә­гә­се төш­те. Ко­ты оч­кан сан­ду­гач агач­лар ара­сы­на ке­реп яше­ре­нер­гә ашык­ты. Аның йө­рә­ге та­гын уры­нын­нан ку­бар­га өл­гер­гән иде.

Ә ка­ра­кош очып ки­теп бар­ды. Ул бер ка­на­тын авыр гы­на сел­ки, уң­га-сул­га чай­ка­ла, әле-әле егы­лып тө­шәр сы­ман иде. Кам­ка аңа ка­рап тор­ды да, сан­ду­гач­ка, ты­ныч­лан­ды­рып:

— Мо­ның ка­на­тын яра­ла­ган­нар. Шәп ит­кән­нәр! Ан­нан кур­ка­сың юк!— ди­де.

Шун­нан соң гы­на алар ка­бат күк­кә кү­тә­ре­леп, Гөл­йө­зем әби­гә тиз­рәк ба­рып җи­тәр өчен оч­ты­лар. Әм­ма Зәң­гәр күл бу­ен­да яра­лы ак­кош­ны кү­реп, Кам­ка шун­да тө­шәр­гә бо­ер­ды. Би­ча­ра ак­кош яр бу­ен­нан ерак тү­гел ге­нә урын­да, тән җә­рә­хәт­лә­рен­нән сык­ра­нып, күз­лә­рен­нән эн­җе яшь бөр­тек­лә­рен та­мы­зып елый иде. Кам­ка да, сан­ду­гач та аны та­нып ал­ды­лар.

— Шәһ­ри­за­дә, бор­чыл­ма, без мон­да, яр­дәм­гә ки­леп җит­тек!— ди­де­ләр алар.— Син ни­чек, кай­чан ак­кош­ка әве­рел­дең соң әле?

Ак­кош Шәһ­ри­за­дә шун­да алар­га кү­тә­ре­леп ка­ра­ды. Кам­ка­ны да, сан­ду­гач­ны да та­нып ал­ды.

 

XVIII

Әнүр бәк ка­ра­кош хә­лен­дә са­ра­е­на, аның да ма­на­ра­сы­на, яра­лы хә­лен­дә көч хәл бе­лән очып кай­тып җит­те дә, ка­бат адәм хә­ле­нә ки­лер өчен кы­лы­чы­на ки­леп кун­ды. Әм­ма аңа әф­се­не фай­да ит­мә­де. Ул шун­да гы­на кош­лар бе­лән кош­лар те­лен­дә сөй­ләш­кән­ле­ген исе­нә тө­шер­де һәм мәң­ге­гә шу­шы хә­лен­дә ка­ла­ча­гын аң­лап ал­ды. Аның бу ва­кыт­та ко­ты оч­ты. Нәр­сә эш­ләр­гә бел­ми­чә, коң­гыл­дап елый тор­ды. Бу та­вы­шын са­рай хез­мәт­че­лә­ре дә ише­теп ал­ды­лар һәм, ачу­ла­нып:

— Бу коз­гын, хә­ер­сез, кем­нең го­ме­рен алып ки­тәр­гә кил­гән?— дип сөй­лә­нә баш­ла­ды­лар. Әм­ма аны ку­ып җи­бә­рер­гә бер­се­нең дә ба­тыр­лы­гы җит­мә­де.

Шул рә­веш­ле ва­кыт үтеп, кич якын­ла­шып кил­де. Ул да тү­гел, Хан­ба­лык­та­гы Хан­са­рай мор­җа­ла­ры­ның бер­сен­нән зәң­гәр тө­тен ка­ра бу­лып кү­тә­рел­де. Әү­вә­ле бо­лын өс­те­нә, ур­ман ти­рә­се­нә та­рал­ды, ан­на­ры ур­гы­лып, Әнүр бәк са­ра­е­на та­ба агы­лып, ма­на­ра­сы­на ки­леп урал­ды. Җир­гә сең­гән ке­бек бул­ды. Ишек тө­бен­дә бу ва­кыт­та Кай­ма­би­кә ба­сып то­ра иде. Ул яңа гы­на тө­тен сый­фат­та очып кил­де һәм яңа гы­на адә­ми хә­ле­нә кайт­ты.

Аның бо­лай әве­ре­лү­лә­рен үзен­нән гай­ре һич­кем бел­ми­дер дип уй­лый иде ул. Әм­ма иң яше­рен сер­ләр­нең дә, ки­ре­сен­чә, һәм­мә ке­ше­гә ди­яр­лек бил­ге­ле икән­ле­ген ба­шы­на да ки­те­рә ал­мый адәм ба­ла­сы. Хә­ер, бо­лай бу­луы үзе дә ях­шы­га гы­на тү­гел­ме­ни?

Кай­ма­би­кә мон­да ки­лә­се тү­гел иде. Әм­ма ма­на­ра­да кы­лыч өс­тен­дә елап утыр­ган Әнүр бәк­нең әр­нү­ле үте­не­чен ишет­те. Кыз­ган­ма­ды. Ачу­лан­ды гы­на. Шу­лай да Әнүр бәк­нең бер­ту­ган эне­се икән­ле­ген, әле ки­рәк бу­ла­ча­гын исен­нән чы­гар­ма­ды ул.

Кай­ма­би­кә­нең көт­мә­гән­дә са­рай­га ки­леп ке­рүе һәм ма­на­ра­га кү­тә­ре­лә баш­ла­вы бар­ча хез­мәт­кәр­ләр­нең бо­лай да хә­веф­ле кү­ңе­лен тә­мам кур­ку­га сал­ды. Әм­ма ул алар­га игъ­ти­бар да би­реп тор­ма­ды, сә­лам­нә­рен дә ал­ма­ды. Аның күз ка­раш­ла­ры гү­я­ки ут ке­бек ял­мап кы­на алыр­лар сы­ман иде.

— Хан­би­кә­гә иге­лек бул­сын! Хан­би­кә­гә мәр­ха­бә!— дип, аны һәр­кем иел­гән баш бе­лән оза­тып кал­ды, кур­кын­ган йөз бе­лән кар­шы ала тор­ды.

Ма­на­ра­га Кай­ма­би­кә бик җи­ңел ге­нә кү­тә­рел­де. Учы­на ку­лын­да­гы ян­чы­гын­нан тоз кой­ды, аңар­га нин­ди­дер әф­сен укы­ды һәм коз­гын өс­те­нә сип­те. Мес­кен кош бәр­гә­лә­нү­дән һәм ачыр­га­ла­нып коң­гыл­дау­дан тук­та­ды, бө­тен­ләй ке­че­рә­еп, ту­зан өе­ме­нә әве­рел­гән­дәй бул­ды да, мог­җи­за: Әнүр бәк кы­я­фә­те­нә кер­де. Аның сул ку­лы яра­лы, аңа ук ка­дал­ган хәл­дә иде.

— И ах­мак бәк!— дип ачу­ла­на баш­ла­ды аны Кай­ма­би­кә.— И ах­мак бәк! Хан кы­зы ки­рәк бул­ды­мы­ни си­ңа? Имеш, аны үз яны­на алып кай­та! Әгәр дә мин си­ңа яр­дәм ит­мә­сәм, мәң­ге коз­гын хә­лен­дә ка­ла­сы идең бит! Юләр! Әйт­мә­дем­ме кош­лар бе­лән кош­лар те­лен­дә сөй­ләш­мә дип? Әйт­тем! Кат-кат әйт­тем! Тың­ла­ма­дың! Ме­нә шул үз­сүз­ле­ле­гең, ке­ше сү­зен, апаң сү­зен тың­ла­ма­вың ха­рап итә яз­ды­мы үзең­не? Шәһ­ри­гә син­ме ки­рәк? Си­ңа­мы ул кия­ү­гә чы­гар­га әзер?

— Ә ми­не тың­лар­га әзер иде ин­де, те­ге егет җә­я­дән ук ат­ма­ган бул­са!— дип, ка­бат Әнүр бәк үзе­не­кен сөй­ләр­гә то­тын­ды. Бу ва­кыт­та кы­зу­лык бе­лән, оны­ты­лып ки­теп, ку­лын кү­тәр­гән иде, яра­сы куз­га­лып, ул, әр­нү­ләр­гә тү­зәр­гә ты­ры­шып, ка­ты итеп теш­лә­рен кыс­ты. Хәт­та аңы да ки­тәр­гә мөм­кин иде. Бу фор­сат­тан фай­да­ла­нып, Кай­ма­би­кә аның яны­на кил­де, ук­ның очын сын­ды­рып, ка­дал­ган җи­рен­нән тар­тып ал­ды. Әнүр бәк әр­неп кыч­кы­рып җи­бәр­де.

— Ба­тыр яра­сыз йө­ри­ме?— дип көл­де үги ана Кай­ма­би­кә, та­гын да ачу­ла­на баш­лап.— Ул егет си­нең кан кар­дәш ти­еш­ле энең, ми­нем өч бу­ын ту­ган ти­еш­ле энем Нур­сә­лим иде. Аның бе­лән су­гы­шыр­сың­мы? Ми­ңа нәр­сә, Шәһ­ри­за­дә си­ңа­мы, әл­лә аңа­мы на­сыйп — ба­ры­бер! Ике­гез дә ах­мак­лар! Бе­лә­сең­ме?

— Бе­ләм, кү­реп тор­дым!— ди­де шун­да теш­лә­рен кыс­кан, яра­сын сал­кын­ча җил­дән дә сак­лар өчен уң ку­лы бе­лән кап­ла­ган хә­лен­дә бө­ге­леп ба­сып тор­ган Әнүр бәк.

— Ми­ңа ди­сә!— Кай­ма­би­кә ар­тык бә­хәс­лә­шеп то­рыр­га те­лә­ми ке­бек иде.— Әм­ма Нур­сә­лим егет сый­фат­та үсеп җит­кән. Ме­нә кем­гә ыша­ныч баг­лар­га ки­рәк бул­ган! Шәһ­ри дә аны сай­ла­я­чак, има­ным ка­мил!

Аның бу сүз­лә­ре Әнүр бәк­нең бо­лай да тоз­лы һәм ачы җа­ны­на ка­бат уч­лап тоз сал­ган­дай тәэ­сир ит­те­ләр. Ме­нә шу­шын­да ул Нур­сә­лим­не, әгәр янын­да ба­сып тор­са, эне­кә­ше дип тә уй­ла­мас­тан, ту­ган­лык хис­лә­рен исәп­кә ал­мый­ча, кы­лы­чы бе­лән ча­бып таш­лар­дай хәл­гә җи­теп ша­шын­ды. Кай­ма­би­кә­гә шул гы­на ки­рәк иде: хә­зер Шәһ­ри­не оны­тып, ике эне­се үза­ра су­гы­ша­чак­лар, орыш­ка-орыш ки­лә­чәк­ләр, ә ул шу­шы ва­кыт эчен­дә хан кы­зын бер­нин­ди авыр­лык­сыз юк итә ала­чак! Ка­ра әле бу ах­мак эне­кәш­лә­ре­нә, өмет­лә­рен мул­дан то­та­лар. Хан кы­зы­на өй­лә­неп, Хан­ба­лык­ка ху­җа бул­мак­чы­лар! Кай­ма­би­кә­дән узар­га алар­ның ни хак­ла­ры бар?

— Син аның бе­лән те­ге ва­кыт­та орыш­кан­да өс­тен чык­кан идең. Ә ни­гә ба­шын чап­ма­дың?— ди­де, һа­ман да Әнүр бәк­не ко­тыр­та би­реп явыз ха­тын.— Хә­зер син яра­лы, эш­кә яра­мый­сың! Ул син­нән өс­тен­гә чык­са, бер дә кыз­га­нып тор­ма­я­чак, бел! Аны ат аб­за­рын­да йок­лат­кан ке­ше син тү­гел­ме? Син! Аны са­ра­ен­нан урам­га ку­ып чы­гар­ган, уры­ны­на ба­рып утыр­ган адәм ак­ты­гы син тү­гел­ме? Син! Ул бо­лар­ны оныт­кан ди­сең­ме әл­лә? Оныт­ма­ды һәм оныт­ма­я­чак! Аның ата-ба­ба ма­лын үз­ләш­тер­гән ке­ше дә син тү­гел­ме? Син! Ул мо­ны да бе­лә, хә­те­рен­дә то­та! Аңар­дан кө­не-тө­не кө­тү көт­тер­гән ке­ше кем? Син! Аның үз ту­ган ага­сы! Ул мо­ны да исен­дә сак­лый! Ис­ке сә­лә­мә ки­ем­нәр ки­дер­тү­ең­не әйт­мим дә ин­де! Әм­ма си­нең та­гын да олы­рак ха­таң, юләр­ле­гең шул бул­ды — со­ры би­я­не аңа кал­дыр­дың! Ә бар­лык хик­мәт­ләр­нең әнә шул со­ры бия бе­лән бәй­ле икән­ле­ген бел­ми­сең һәм тө­шен­ми­сең­дер дә әле? Ул аның әт­кә­сен­нән ал­ган ми­ра­сы. Со­ры бия аның бе­лән адәм те­лен­дә сөй­лә­шә, аң­ла­ша ала. Ә си­нең бе­лән — юк! Нур­сә­лим энең аның аяк­ла­ры ара­сын­нан мә­тә­леп ки­леп чы­га да асыл егет-уг­лан­га әве­ре­лә, бе­леп тор!

Шу­шы ка­дәр күп сөй­лә­гә­нен­нән соң гы­на Кай­ма­би­кә ты­нып кал­ды. Ачу­ла­ры ки­лү ар­ка­сын­да ке­ше­ләр­нең бер­дән һәм­мә бел­гән­нә­рен һәм уй­ла­ган­на­рын әй­теп таш­лау га­дәт­лә­ре бар. Мон­да да шул хәл бул­ды.

Ул ара­да Әнүр бәк­кә дә җа­ны кайт­кан­дай, тә­не­нә көч кер­гән­дәй иде. Яра­сын­нан да кан сар­куы тук­тал­ды. Ин­де хә­зер ни­чек итеп Нур­сә­лим­не юк итәр­гә мөм­кин­ле­ген уй­лый ул, план­нар ко­ра баш­ла­ган иде. Күз­лә­рен­дә ачу­лы ял­кын­нар ка­бын­ган­дай бул­ды, аның ка­ра­шы усал­лан­ды. Көн­нең соң­гы як­ты­лы­гы алар­ны үзе бе­лән йом­ды. Әнүр бәк ма­на­ра­дан тө­шү ягы­на кит­те.

— Син кая?— ди­де аңа Кай­ма­би­кә.

Әм­ма Әнүр бәк аны ише­тер­гә те­лә­мә­де.

Мо­ңа Кай­ма­би­кә­нең бик тә ачуы кил­де һәм шун­да ба­шы­на ка­ра шә­лен кап­ла­ды да, хуш­ла­шып та тор­мас­тан, ка­бат тө­тен­гә әве­ре­леп оч­ты. Әле­гә күк­кә ай кал­кыр­га өл­гер­мә­гән, әм­ма төн­ге су­ык­ча һа­ва җир­гә иң­гән иде ин­де. Мон­дый ва­кыт­та тө­тен ерак та­ра­ла ал­мый, үзән­лек­тә ка­ла. Ә Кай­ма­би­кә­нең әф­се­не бар, ул ка­ра бү­ре­гә әве­ре­лә ала, ан­на­ры ка­бат тө­тен­гә. Шу­лай эш­лә­де дә. Шәһ­ри­не эз­ләп ки­тә­се иде.

Ни хик­мәт, агач­лар ара­сын­да елап утыр­ган кыз ба­ла та­вы­шын ишет­те. Кыл­ган га­мәл­лә­ре­нең оя­тын­нан һәм кур­кы­ны­чын­нан шу­шы рә­веш­ле ка­чып уты­ру­чы кә­ни­зәк кы­зы икән­ле­ген әле­гә ка­ра бү­ре Кай­ма­би­кә бел­ми иде. Бо­лын ягын­да, бү­ре бар­лы­гын си­зе­неп, са­рык кө­түе ая­гү­рә тор­ды. Нур­сә­лим­нең та­вы­шы ише­тел­де:

— Кем йө­ри ан­да?

Нәкъ шул ва­кыт­та ди­яр­лек га­ләм шә­ме атал­ган ай­ның йө­зен­нән җир­гә як­ты­лык төш­те. Ул кү­тә­ре­леп ки­лә, ба­шын кал­кыт­кан чак иде бу. Кө­меш нур­лар миз­гел эчен­дә бар та­раф­ны чол­гап ал­ды­лар. Әм­ма шәү­лә­ләр озын­нан-озын, кур­кы­ныч­тан-кур­кы­ныч сы­ман иде­ләр. Ка­ра бү­ре шым бу­лып тук­та­лып кал­ды. Аның ял­ты­ра­вык күз­лә­рен­дә са­рык­лар туп­ла­вы ча­гы­лып ал­ды. Тик ул алар ягы­на тү­гел, кә­ни­зәк кы­зы­ның яшер­тен ге­нә елау та­вы­шы­на та­ба кит­те. Тиз ара­да аның кар­шы­сы­на ба­рып җит­те.

Кә­ни­зәк кыз йөз­лә­рен кап­ла­ган хәл­дә мыс­кыл­ла­нып үк­си иде. Ка­ра бү­ре, мыш­тым гы­на ба­рып, аның бо­рын тө­бе­нә ди­яр­лек ки­леп бас­ты. Кә­ни­зәк кыз, аның бар­лы­гын си­зе­неп, йө­зен­нән кул­ла­рын алып, яшь­ле күз­лә­рен ачар­га өл­гер­де ге­нә, ка­бып йо­тар­га тор­ган бү­ре­не кү­реп, җан ава­зы бе­лән аһ ит­те. Шу­шы ко­ты очу­дан ул як­ты дип ата­лу­чы, әм­ма ка­раң­гы га­дел­сез дөнь­я­дан кич­те. Бу хәл аның Кай­ма­би­кә­дән алы­на­чак ал­тын бе­лә­зек һәм эн­җе­ле кал­фак ке­бек вәгъ­дә­ле бү­ләк­лә­ре­нә өме­те­нең нә­ти­җә­се дә иде­ләр. Яман эш­кә алын­саң, нә­ти­җә­се ха­ра­бат бу­лыр ди­гән­нә­ре шу­шы тү­гел­ме соң?

 

XIX

Гөл­йө­зем әби ту­ган авы­лы­на кай­ту­дан бик зур сө­е­неч­ләр тап­ты. Аның йорт-җи­ре исән-имин тор­ган, тү­бә­ләр­дән су­лар үт­мә­гән, ди­вар­лар­ның ак­шар­ла­ры ко­ел­ма­ган, бак­ча­ла­рын­да чә­чәк­ләр шау­ла­шып үс­кән, җи­меш агач­ла­ры ко­ры­ма­ган иде­ләр. Ул алар­ның һәм­мә­се бе­лән дә гү­я­ки ке­ше­ләр­гә сә­лам бир­гән­дәй исән­лә­шеп чык­ты. Алар да аны та­ны­ган­дай тиб­рә­леп, яф­рак­ла­рын шау­ла­тып ал­ды­лар.

Ан­на­ры Гөл­йө­зем әби кеч­ке­нә ге­нә, кур­чак өе ке­бек ма­тур йор­тын җы­еш­ты­рып чы­гар­ды, оя­лар­га өл­гер­гән пә­рә­вез­ләр­не се­бе­реп түк­те. Үсәр­гә, чә­чәк­ләр­не кыс­рык­лар­га ма­таш­кан кы­чыт­кан­нар­ны ур­ды. Өй­нең һа­ва­сы алы­шын­сын­га дип ми­че­нә як­ты, ка­мыр из­де һәм тө­че ка­барт­ма­лар пе­ше­рер­гә бул­ды. Алар­ны та­ба­лар­га те­зеп, мич­кә ку­ю­га, бе­раз­дан тәм­ле ис­лә­ре якын-ти­рә бо­лын­нар­га ка­дәр та­рал­ды­лар. Әл­бәт­тә бү­ре ба­ла­сы­ның да бо­ры­ны­на ба­рып кер­де шу­шы тәм­ле ис. Һәм ул тә­мам тә­ка­тен югалт­ты. Ата-ана­сын­нан үте­неп, авыл­га ба­рып ки­лер­гә рөх­сәт со­ра­ды. Алар­га:

— Ми­не Гөл­йө­зем әби үзе ча­кыр­ды!— ди­де.

Әм­ма ата-ана­сы аның үр­сә­лә­нү­лә­рен кү­рер­гә дә, ише­тер­гә дә те­лә­мә­де­ләр. Әйт­те­ләр:

— Авыл­да усал эт­ләр яши,— ди­де­ләр.— Алар бү­ре кил­гә­нен ерак­тан ук си­зеп ала­лар, урам ба­шы­на җы­е­лы­шып чы­га­лар, тун­на­ры­быз­ны ер­тып, усал­лык күр­сә­теп, аяк­ла­ры­быз­ны теш­ләп ку­ып җи­бә­рә­ләр. Яра­мый!

Әм­ма бү­ре ба­ла­сы алар­ның ки­сә­тү­лә­рен тың­лар­га те­лә­мә­де, чөн­ки Гөл­йө­зем әби­нең тәм­ле ка­барт­ма­ла­ры исе аның бо­ры­ны­на һа­ман да ке­рә, нә­фе­сен үчек­ләп то­ра бир­де. Шун­лык­тан бү­ре ба­ла­сы:

— Әгәр үзем­не ге­нә җи­бәр­мә­сә­гез, ул ва­кыт­та үзе­гез үк ми­нем бе­лән ба­ры­гыз. Сез­дән ул эт­ләр кур­кыр­лар. Эт­ләр­нең кот­ла­рын ала­быз без дип сөй­ли иде­гез элек. Бү­ген ге­нә нәр­сә бул­ды? Ни­гә, ни­дән ку­рык­ты­гыз?— ди­де.

Әм­ма бү­ре­ләр ба­ры­бер ри­за­лаш­ма­ды­лар. Ка­чып ки­тү­ен­нән шик­лә­неп, күз-ко­лак бу­лып, бер дә аның янын­нан кит­мә­де­ләр. Бу хәл бү­ре ма­ла­ен тә­мам бор­чы­лу­га сал­ды. Ул елап та ка­ра­ды, үп­кә­лә­гән ке­бек итеп тә кы­лан­ды. Әм­ма бер хәй­лә­се дә фай­да ит­мә­де.

Бу ва­кыт­та Гөл­йө­зем әби пеш­кән ка­барт­ма­ла­рын мич­тән чы­гар­ды, су­ын­сын­нар өчен тә­рә­зә тө­бе­нә куй­ды. Ан­на­ры ишек ал­дын­да­гы сук­мак­лар­га көл ка­тыш­ты­рыл­ган ком си­беп чык­ты. Бо­лай ит­кән­дә — пөх­тә дә бу­ла, йө­рер­гә дә уңай­лы иде. Ә тәм­ле ка­барт­ма исе тә­рә­зә тө­бен­нән ти­рә-як­ка та­гын да күб­рәк та­рал­ды. Бү­ре ба­ла­сы тә­мам са­быр­сыз­лан­ды. Ата-ана­сы аны ты­еп то­ра ал­мый иде­ләр ин­де. Ур­ман авы­зы­на кил­де­ләр. Бү­ре ма­лае:

— Әбе­кәй, мин ки­ләм!— дип аваз сал­ды.

Авыл­да­гы эт­ләр-маэ­май­лар, дау кү­тә­реп, өрә-җы­е­ла баш­ла­ды­лар. Бу хәл­дән Гөл­йө­зем әби дә хәй­ран ит­те. Бү­ре ба­ла­сын исе­нә тө­шер­де, аңа бир­гән вәгъ­дә­сен дә хә­те­ре­нә ки­тер­де һәм, бер­ни­чә ка­барт­ма­ны ашъя­у­лык­ка тө­реп алып, ур­ман ягы­на та­ба кит­те. Ба­рыш­лый, тук­та­мый гы­на, Зәң­гәр күл өс­те­нә күз сал­ды. Ан­да ак­кош­лар ты­ныч кы­на йө­зә иде­ләр. Бу хо­зур­лык­ка сок­ла­нып ул шул та­раф­лар­га бер­ни­чә кат ка­рап-ка­рап ал­ды да, кү­ңе­ле куз­га­лып, кы­зы Шәһ­ри­за­дә­не исе­нә тө­шер­де. Са­гыш һәм моң­га би­ре­леп ат­ла­ды. Ал­тын та­рак­ны өен­дә оны­тып кал­ды­ру­ын да хә­тер­ләп өл­гер­де. Ме­нә бит әл­лә ни­ләр ише­тер­гә-бе­лер­гә өл­ге­рер иде, бул­ма­ды шул!

Ур­ман яны­на ки­леп җит­кәч, агач кү­лә­гә­се­нә уты­рып, Гөл­йө­зем әби ашъя­у­лы­гын ач­ты. Ан­да­гы ка­барт­ма­лар­ның бер­сен ка­бып ка­рыйм ди­гә­нен­дә ге­нә, кар­шы­сы­на бү­ре ба­ла­сы ча­бып-си­ке­ре­неп ки­леп җит­те һәм те­лә­нә дә баш­ла­ды: әле кой­ры­гын бол­гый, әле ко­лак­ла­рын уй­на­та, үзе җир­не тыр­наш­ты­ра, күз­лә­рен­дә ел­маю га­лә­мә­те! Гөл­йө­зем әби аның:






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных