Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 11 страница




Хә­ер, ан­дый гы­на хәл­ләр тор­мыш­та бул­га­лый то­ра. Әм­ма дә Са­бир­лар ки­леп тук­та­ган авыл хал­кы тә­мам ша­ша кал­ды. Бү­ген-ир­тә­гә ту­фан куз­га­ла икән ди­сә­ләр, мө­га­ен да кө­меш­кә су­ы­ру­ла­рын­нан алар тук­та­мас һәм шу­шы ка­дәр ха­кый­кать­ләр­не бар­лый бе­леп бу­за куп­тар­мас, йо­кы­ла­рын­нан кал­мас иде­ләр.

Ак­ча­ны Хис­мәт тә, Мө­дәр­рис тә ике бо­зау һәм өч са­рык­лык кы­на алып кил­гән бу­лып чык­ты­лар. Әм­ма дә Са­бир­ның Шәм­си­я­се ты­рыш ха­тын бу­лып чык­ты. Ире­нең ко­ла­гы­на да мең ту­кы­ды:

— Ка­ра аны, дуң­гыз бу­лып йөр­мә ан­да! Ак­ча­быз күп тү­гел, са­тып ала баш­ла­саң, үзең дә кү­реп то­рыр­сың. Би­рү­че оч­сыз­ла­ныр­га яра­тмый ул, кем­нең ал­да­та­сы кил­сен! Кыйм­мәт­сен­мә! Без­гә дүрт та­на бо­зау, үгез­дән дә ярый, ал­саң, шул җит­кән. Са­рык дип дуң­гыз тык­ма­сын­нар!— ди­де.

Һе, әл­лә Са­би­рын юләр дип бел­де ин­де, дуң­гыз бе­лән са­рык­ны аер­мас­ка!

Бу ка­дәр мал­га ху­җа бу­лу өчен йө­рәк тә ки­рәк, ку­әт тә со­ра­ла иде. Үзе бер кө­тү шул бо­лар.

Көз­лек­тә үк ит­нең ки­ло­сы алт­мыш биш­тән үтеп ба­ра иде. Шул хи­сап бе­лән са­на­ган­да да, то­як­лы мал юнь­ле ху­җа­ның ку­лын­нан ал­ты мең тәң­кә ча­ма­сын­нан ки­тәр­гә ти­еш иде. Ун мең­гә мен­мә­гәе!

Са­бир бу исәп-хи­сап­ны бик тиз ясап өл­гер­де. Әм­ма: “А­гый­дел­нең аръ­я­гын­да бер энә­гә бер сы­ер!”— ди­гән сүз бе­лән га­мәл итеп ка­рар­га бул­ды. Һәм ип­тәш агай­ла­ры­на:

— Кыш­лау та­на­лар­ны да биш­тән ары­га мен­ми­без!— ди­де.— Ха­лык мон­да күн­дәм то­е­ла. Бик кич­кә кал­мый­ча ки­теп тә ба­рыр­быз!..

— Ал­лаһ бо­ер­са, ди­ген!— Мө­дәр­рис су­фи­йа­на һа­ва­ла­нып ал­ды.

— Ал­ла куш­са!— дип куй­ды Са­бир да.

Хис­мәт ашы­гыр­га уй­ла­мый иде бул­са ки­рәк. Акыл­дан ул ак­ча­ла­рын са­нап мәш ки­лә һәм ун­биш ме­ңе­нә нәр­сә ге­нә ала­ча­гын уй­лап баш ка­ты­ра, Са­бир ке­бек мул­дан кы­ла­на ал­ма­я­ча­гы­на уф­та­на иде. Ке­ше­гә ак­ча ка­ян ки­лә­дер? Әм­ма го­ме­ре бу­е­на тә­гәр­мәч­тән төш­ми эш­лә­гән Хис­мәт­тә ул юк иде. Ә ме­нә көн­нәр бу­е­на кор­сак ки­е­реп өен­дә ят­кан Са­бир­да, әнә, ак­ча бе­лән буа бу­ар­лык! Юк, дө­рес тү­гел бу дөнья, баш­та­на­як дө­рес тө­зел­мә­гән, ки­рәк­ле юл­дан кит­мә­гән. Бү­ген ге­нә аны бо­рып җи­бә­реп бул­мый шул, хә­ер­сез!

Са­бир бу ва­кыт­та ак­ча­ла­рын ки­сәк­ләп-ки­сәк­ләп уң-сул һәм ас-өс ке­сә­лә­ре­нә ту­ты­рып куй­ды.

— Са­на­ган­да җи­ңел бу­ла ул!— ди­де.— Бу­тал­мый­сың!

Әм­ма бу хәй­лә­гә ха­ты­ны өй­рә­теп куй­га­ны ха­кын­да һич­кем­гә бел­дер­мә­де. Үз акы­лы­на җи­теп иреш­кән, имеш. Аңа ка­рап Мө­дәр­рис тә бар­лы-юк­лы ак­ча­ла­рын шу­лай кы­лан­дыр­ды. Тик Хис­мәт­нең ге­нә, ачуы ки­лү ар­ка­сын­да­дыр, ак­ча­ла­рын бүл­гә­ләп ма­та­ша­сы кил­мә­де.

“Бис­мил­ла” әй­те­леп, авыл­ны ба­зар ясар­га куз­гал­ды­лар. Бу юлы­сы ха­лык­ның кай­сы­ са­ту итәр­гә баш­мак та­на, кыш­лау үгез һәм вак тер­лек­лә­рен бау­да мө­гез­лә­рен­нән урап иярт­кән, кай­сы­ла­ры ку­ып кы­на ки­тер­гән, ә кал­ган­на­ры бө­тен­ләй дә буш бу­лып, та­ма­ша кы­лу мак­са­тын­да кө­ле­шеп сөй­ләш­кән аб­зый­лар ти­рә­сен­дә тә­мә­ке тө­те­не­нә ба­тып то­ра иде­ләр. Ха­тын-кыз­ның кү­бе­се ба­ры тик са­ту­ла­шу мак­са­тын­да гы­на йөр­гән­лек­тән, юк эш­лә­рен бар итеп, сүз­нең озы­ны­на кү­ңел­нең их­ла­сын би­реп ко­лак куй­мак­та һәм тел те­гер­мә­нен­дә та­тар яс­мы­гын тарт­тыр­мак­та иде­ләр.

Бу юлы­сы ишек­тән Хис­мәт бе­рен­че бу­лып чык­ты. Әм­ма аңа һич­бер ке­ше:

— Ба­рин, без­нең ба­рин!— дип сүз кат­ма­ды, бү­ре­ген сал­ма­ды, би­лен бөк­мә­де. Аның бу юлы­сы өс­те­нә ки­гән үз биш­мә­те, яңа бул­са да, май та­мып ин­де тө­се бо­зы­ла баш­ла­ган һәм җә­бә­хә­ер кы­я­фәт­тә иде. Ба­ры тик Са­бир­ның бур­сык йө­зе мал ияр­теп ки­лү­че­ләр­не үзе­нә тарт­ты. Һәм­мә­се дә ди­яр­лек аны ура­тып ал­ды­лар һәм, ку­лы­на та­ба бау­ла­рын су­зып:

— Ми­не­кен ал, ме­нә ми­не­ке бик ях­шы!.. Нә­се­ле ях­шы, си­мез­ле­ге дә ару гы­на! Җәй буе иген өс­тен­дә бул­ды, ин­де хә­зер уҗым­нан кай­тып кер­гә­не юк!— дип, тер­лек­лә­рен мак­тар­га һәм шу­ның бе­лән үз­лә­рен дә күк­ләр­гә чө­яр­гә то­тын­ды­лар.

Алар­ның их­лас бу­лу­ла­ры Са­бир­ның кү­ңе­ле­нә хуш кил­де. Үзе­нең егет ча­гын­нан бир­ле шу­шы ка­дәр дә сок­лан­гыч ва­кы­ты бул­ма­ган­лы­гын исе­нә алып өл­гер­де. Ха­лык ара­сын­нан эч­кә­рәк уз­ды. Әле ге­нә аңа үз тер­лек-ту­а­рын мак­тау­чы­лар ты­ныч­ла­ныр­га өл­гер­мә­де­ләр, ар­тын­нан ия­реп кил­гән Мө­дәр­рис­кә яңа бер дәрт бе­лән таш­лан­ды­лар. Шул ук сүз­лә­рен ка­бат­лый тор­ды­лар. Тик Хис­мәт ке­нә һич­кем­не кы­зык­сын­дыр­мый иде. Ул моң­су ба­ла ке­бек чит­тә­рәк ба­сып тор­ды-тор­ды да:

— Бо­зау алам, са­рык алам!— дип ха­лык­ка өс­те­нә оран сал­ды. Ба­ры тик аның янын­да­рак ба­сып тор­ган, та­ма­ша­га хәй­ран бер әби ге­нә:

— Улым, әл­лә ха­лык са­нын ала­лар­мы? Ми­не та­тар дип яз­ды­ры­гыз әле шу­лар­га!— дип, якын ки­леп үте­не­чен бел­дер­де. Әл­лә саң­гы­рау, әл­лә аң­сыз­рак иде, Хис­мәт­нең:

— Бо­зау ала­лар!— ди­гә­не­нә кар­шы:

— Нәр­сә ау­лый­лар? Боз ау­лый­лар? Бо­зау­лый­лар?— ди­де дә, ко­ла­гы­на ку­лын ту­ры­лап, җа­вап­ның кай­та­ры­лу­ын да кө­теп тор­мый­ча, ха­лык ара­сы­на ке­реп кит­те. Бу ва­кыт­та Са­бир ин­де ике бо­зау­ны эләк­те­рер­гә өл­гер­гән, бә­я­се­нә хак­ны бил­ге­ләп са­ту­ла­ша иде:

— Кыйм­мәт... Бик кыйм­мәт! Бер бо­зау­га биш­не кем со­рый ин­де? Өч­тән алам, өч­тән!

Са­ту­ла­шып җи­ңә ал­ма­ган­нар­ны баш­ка­ла­ры алыш­ты­ра тор­ды. Әм­ма Са­бир ку­лы­на кер­гән ар­кан оч­ла­рын җи­бә­рер­гә те­лә­мә­де. Мө­дәр­рис ин­де сай­лар­га-сай­ла­ныр­га өл­гер­гән, са­ту­чы­лар­ны ку­ан­ды­рып ак­ча са­ный иде. Са­бир­ның да, аны ча­ма­лап алу­ы­на, са­бы­ры сын­ды. Со­ра­ган хак­ла­ры­н үз нәф­се­се­нә ти­гез­ләп, ахы­ры кү­нәр­гә бул­ды.

Ул ара­да ак­ча­сын ке­сә­сен­нән чы­га­рыр­га өл­гер­гән Хис­мәт аның яны­на ки­леп җит­кән иде һәм бө­тен эшен бо­зып таш­ла­ды. Һәм­мә ке­ше аңа ябы­рыл­ды. Ку­лын­да­гы ак­ча төр­гә­ге алар­га бик мул­дан кү­рен­де. Әм­ма:

— Дүрт мең­нән уз­мыйм!— дип күк­рәк су­гуы бө­те­не­сен дә өр­кет­те. Сат­лык ха­лык ка­бат Са­бир­га әй­лә­неп ки­леп, ан­нан мөм­кин ка­дәр күб­рәк ак­ча ка­е­рыр­га ты­рыш­ты­лар.

Хо­дай рәх­мә­те һәр­кем­гә дә бер­ти­гез тү­гел шул ул, Хис­мәт­нең куй­ган бә­я­се­нә дә кү­нү­че­ләр та­был­ды. Иң күп бо­зау бай­лык­ка ки­нән­гән Са­бир кө­тү­е­нә ке­рер­гә ти­еш бул­са да, аның ар­тык са­ту­ла­шуы сә­бә­бен­нән­ме, ата­ган бә­я­лә­ре күп­ләр­нең гай­рә­тен чи­гер­де. Хис­мәт бе­лән Мө­дәр­рис өчәр бо­зау, дүр­тәр са­рык са­тып алып, тер­лек­кә дип ту­ты­рып кил­гән ак­ча­ла­рын то­тып бе­те­рер­гә өл­гер­гән иде­ләр. Хә­ер, Са­бир­ның да ку­лы­на дүрт бо­зау кер­гән, әм­ма ак­ча­сы­ның яр­ты­сы ке­сә­сен­дә кал­ган иде.

Ба­зар­ның дәр­те кит­те. Ха­лык та­ра­лы­ша баш­ла­ды. Алар ар­тын­нан Са­бир, ак­ча­сын куш­лап, бер­сен­нән икен­че­се­нә йө­ге­рә тор­ды:

— Биш­тән алам, җә­мә­гать, биш­тән алам!

 

Шул көн­не үк кич­кә алар кай­тыр юл­га чык­ты­лар. Әгәр дә уң­га-сул­га бо­рыл­мый, ту­ры гы­на бар­са­лар, яки соң­гы па­ром­га җи­те­шә­чәк иде­ләр, яи­сә ир­тән­ге бе­рен­че­сен кө­теп алып, Са­ес­кан та­вы­на таң ат­кан­чы чы­га­чак­лар. Ә ан­да — Агый­дел­нең аръ­я­гы тү­гел, үз ягы!

— Бу Агый­дел­не язу­чы­лар ни өчен Чул­ман дип атый баш­ла­ды­лар икән?— ди­я­рәк со­рап куй­ды Мө­дәр­рис.

Хис­мәт, чын­нан да ал­да ел­га кү­ре­нә бу­гай дип, як-ягы­на ка­ра­нып ал­ды. Ма­ши­на­сы ти­гез юл ур­та­сын­да оч­ра­ган чо­кыр­га ал һәм арт тә­гәр­мәч­лә­ре бе­лән ту­ры ки­леп, ки­нәт си­кер­теп, уң­га-сул­га чай­ка­лып ал­ды. Аның гү­ләп һәм бар­лык җан фәр­ма­ны­на тә­га­ен Ка­зан­га та­ба ил­тер­гә ти­еш­ле юл­дан чап­ты­ру­ын­да мәгъ­нә күп иде.

— Па­ром­га со­ңар­сак, мал-ту­ар­ны су бу­ен­да­гы бо­лын­га та­ра­тыр­быз да аша­тып алыр­быз!— ди­де Са­бир, са­тып алын­ган бо­зау, та­на һәм са­рык­ла­ры ха­кын­да кай­гыр­тып.

Хис­мәт ма­ши­на фа­ра­ла­рын ка­быз­ды. Ин­де эң­гер ире­шеп өл­гер­гән, юл­дан ерак­та­рак оч­ра­ган агач­лык, ми­жа һәм ур­ман­лык­лар, өс­лә­ре­нә төн юр­га­нын ябы­нып, ты­ныч йо­кы­га тал­ган, ба­ры тик яң­гыр­дан соң юеш­лә­неп кал­ган ас­фальт кы­на ял­ты­ра­ган көз­ге ке­бек кү­ре­нә иде. Хә­зер, ал як­та­гы фа­ра­лар ка­бы­зыл­гач, ас­фальт­ның да тө­се үз­гәр­де, ерак­тан су­зы­лып кү­рен­гән ял­ты­ра­вы­гы сүн­де, үз йө­зе ачыл­ды. Мө­дәр­рис та­гын да әй­теп куй­ды:

— Агый­дел­не әй­тәм, ша­гыйрь­ләр-язу­чы­лар гы­на бо­зып бе­тер­де!

Хис­мәт та­гын: “Әл­лә ки­леп җит­тек ин­де?”— дип ал­га те­кәл­де. Әм­ма ан­да гы­на да тү­гел, уң-су­лын­да да ел­га бар­лы­гы кү­рен­мә­де.

— “А­гый­дел­нең аръ­я­гын­да бер энә­гә бер сы­ер!”— ди­де Са­бир, мо­ның нәкъ шу­лай икән­ле­ге­нә тә­мам ыша­нып җит­кән хә­лен­дә.

— “Ба­рып ка­ра­саң — дө­я­гә дә юк!”— ди­де Мө­дәр­рис, юри ге­нә аны үр­тәп.

Са­бир би­реш­мә­де:

— Әйе,— дип, күп­ме ак­ча түк­кән­ле­ген кү­ңе­лен­нән ге­нә са­ный баш­ла­ды. Әм­ма очы­на чы­гар­га юл­даш­ла­ры бор­чый иде. Асыл­да алар Мө­дәр­рис бе­лән ки­ле­шә иде­ләр­ме-юк­мы, баш ка­гу­ла­рын­нан гы­на чы­гып бу хак­та бер фи­кер­гә ки­лү мөм­кин тү­гел иде. Хис­мәт һа­ман Агый­дел­нең кү­ре­нү-кү­рен­мә­вен күз ай­кап эз­лә­ве бе­лән мәш­гуль бул­ды. Ахыр­да:

— Агый­дел Баш­кортс­тан­да тү­гел­ме соң ул?— ди­яр­гә мәҗ­бүр бул­ды.— Без бит әле Чис­тай ти­рә­сен­дә ге­нә!..

Кай­не­ше Мө­дәр­рис бу сүз­не күп­тән кө­тә иде бу­лыр­га ки­рәк, кы­зып ук кит­те һәм кул­ла­ры­на шак­тый ир­кен­лек би­рер­гә өл­гер­де:

— Җиз­ни, без Ка­ма дип йө­ри тор­ган, язу­чы­лар Чул­ман ди­гән ел­га асыл­да Агый­дел икән ул!

Хис­мәт бу ка­дәр шау­лы һәм ба­шы­на сый­ды­ра ал­мас ха­кый­кать­не ишет­кәч, ки­нәт хә­те­ре куз­га­лып, шарт­ла­тып тор­моз­га бас­ты. Ма­ши­на аңа ка­рап кы­на тук­тый ал­мый­ча, юл кы­ры­е­на ки­леп чык­ты. Ярый әле ба­ша­як тү­бән оч­ма­ды­лар. Хис­мәт­нең кү­ңе­ле си­зе­неп ал­ды һәм, җә­һәт ке­нә ма­ши­на­сын ту­ры­лап, ас­фальт юл­га бо­рыр­га өл­гер­де. Әр­җә­сен­дә­ге мө­гез­ле һәм мө­гез­сез тер­лек­ләр, ка­би­на­да­гы юл­даш­ла­ры бу кө­тел­мә­гән хәл­дән бол­га­нып ку­яр­га өл­гер­гән иде­ләр.

— Җиз­ни-и-и,— дип суз­ды Мө­дәр­рис, ка­бат үз җа­е­на кай­тып утыр­гач,— нәр­сә бул­ды?

Хис­мәт­нең сү­зе кыс­ка чык­ты:

— Әл­лә ни­ләр сөй­ләп ба­ра­сың шун­да!

— Ниш­ләп алай бул­сын?— ди­де Мө­дәр­рис, үзен тыя ал­мый­ча.— Бик бе­леп сөй­лим, аны ми­нем ба­бай да әй­тә тор­ган иде!

— Ба­баң­ны әл­лә ту­лы акыл­да иде дип бел­сәң­ме?— Хис­мәт­кә Мө­дәр­рис­нең ул дә­ли­ле ге­нә җит­ми иде бу­лыр­га ки­рәк. Әм­ма ка­ен эне­се дә бик җи­ңел ге­нә би­ре­шер­гә те­лә­мә­де:

— Гә­җит­тән укы­дым!— ди­де.— Үзем укы­дым. Бер ака­де­мик яз­ган!

Гә­җит сү­зен­дә дө­рес­лек­нең аз икән­ле­ген ин­де ях­шы бе­лү дә­рә­җә­се­нә иреш­кән Хис­мәт:

— Ан­да ни­ләр яз­мас­лар! Дөнь­я­ны бу­тап ята­лар шун­да!— ди­де.— Без­нең күм­хуҗ рә­и­сен дә ан­да күк­ләр­гә чө­еп мак­та­ды­лар, бер дә ун­биш ха­тын­да ба­ла үс­те­рү­ен, һәр сө­яр­кә­се­нә йорт сал­ды­ру­ын, үзе­нә ам­бар ка­дәр­ле ке­ләт­ләр эш­лә­тү­ен, ин­де биш ел хез­мәт ха­кын юнь­ләп тү­лә­мә­вен тел­гә дә ал­ма­ган­нар!

Хис­мәт­нең бо­лай кат­гый итеп сөй­лә­ве как­ша­ган кү­ңел­ләр­не утыр­тыр­га ти­еш иде. Аның әйт­кән­нә­рен­дә хак­лык бар­лы­гын Мө­дәр­рис үзе дә бе­леп, кү­реп, ише­теп һәм һәр­хәл­дә дө­рес­лек­кә тә­мам ту­ры ки­леш­ле итә­рәк фа­раз кы­лып кы­на да, кул­ла­рын­да­гы үз бар­мак­ла­рын ял­гыш­мый та­ны­га­ны ке­бек, тө­гәл ча­ма­лый иде. Әм­ма бо­лар ха­кын­да авыз ачар­га да җы­ен­ма­ды. Ба­я­дан бир­ле кү­ңе­лен­нән ак­ча са­на­вы бе­лән мәш кил­гән, си­мер­теп сат­мак мө­гез­ле һәм мө­гез­сез тер­лек­лә­рен­нән ге­нә дә ни­чә мең тәң­кә­лек май, ит һәм ти­ре-яры ише нәр­сә­ләр­дән олы бай­лык­лар­га ире­шә­чә­ген хы­я­лын­да­гы исәп-хи­сап ке­нә­гә­се­нә тер­ки бар­ган Са­бир­га ка­рап куй­ды да:

— Ака­де­мик яз­гын, ака­де­мик!— дип, укы­ган гә­җи­тен­нән исен­дә кал­ган­нар­ны те­зеп кит­те.— Ка­ма ди­гән­нә­ре урыс­тан гы­на кал­ган ата­ма икән ул. Ка­зан­ны ал­ган­да, шул су бе­лән тө­шеп, без­не ка­мап ал­ган­нар. Идел­дән тү­гел, бик бе­лә­се­гез кил­сә!.. Чул­ман ди­гән­нә­ре — хә­зер­ге Агый­дел дип атал­ган су­га ка­дәр ге­нә тө­шә. Чын Агый­дел — мон­да! Идел­гә ки­леп ку­шыл­ган­чы су­зы­ла!

Хис­мәт та­гын ки­леш­мә­де, әм­ма бу юлы кай­не­ше­нә ыша­на баш­ла­ган­лы­гы та­вы­шы­на чы­гар­га өл­гер­гән иде:

— Ә баш­корт­та­гы Агый­дел нәр­сә?

— Аны­сы да Агый­дел!— ди­де Мө­дәр­рис, сү­зен өс­кә чы­га­ра алу­ы­на ку­а­нып.— Шун­нан ук агып ки­лә ин­де Агый­дел. Чул­ман ел­га­сы аңа ку­шы­лып кы­на ка­ла!

— Җәгъ­рә­фия ки­тап­ла­рын­да ни­гә соң аны Ка­ма ди­ләр?

— Га­дәт бу­ен­ча, урыс шу­лай дип бел­гән­гә!

— Әй­тәм аны без­нең әти­ләр җыр­да да Агый­дел дип ке­нә җип­пә­рә тор­ган иде­ләр! — Хис­мәт­нең чын кү­ңел­дән әй­тел­гән бу сүз­лә­ре Мө­дәр­рис та­ра­фын­нан тан­та­на­лы төс­тә ка­бул ител­де, ул, та­гын бер кат ка­бат­лап, бу әй­тел­гән­нәр­не ны­гы­тып ку­я­сы ит­те:

— Әй­тәм бит, ба­бай да шу­лай дия иде!

— Хә­зер өч ке­ше­нең бер­се ака­де­мик!— ди­де Хис­мәт, бу юлы әл­лә ки­ре­гә су­ка­лап, әл­лә кай­не­ше­нең сүз тә­гәр­мә­че­нә хут би­реп.

Ин­де мо­ңа ка­дәр сүз­гә кат­наш­мый бар­ган Са­бир да тел­гә кил­де:

— Без дә өчәү, ди­мәк, өче­без­нең бер­се — ака­де­мик!— дип, юл­даш­ла­ры ара­сы­на кот­кы сал­ды.

Аның бу сүз­лә­рен кү­ңел­лә­ре­нә хуш ал­ган Мө­дәр­рис тә, Хис­мәт тә, үз­лә­рен ака­де­мик мәр­тә­бә­сен­дә кү­реп, чө­ел­мәк­тә бул­ды­лар. Әм­ма Са­бир алар­ның бер­сен дә ул сан­га керт­ми­чә, үзен ге­нә сү­зе­нең уңын­да то­тып әйт­кән­ле­ген­нән, ка­бат акыл­лы кы­я­фә­те­нә кай­тып, ба­шын­да­гы исәп-хи­сап ке­нә­гә­сен­дә юга­лып кал­ган утыз ал­ты тәң­кә­сен ке­сә­сен­дә­ге шак­тый бу­ша­ныр­га өл­гер­гән ак­ча бук­ча­ла­рын­нан бар­лар­га җай эз­лә­де. Әм­ма юл­даш­ла­ры янын­да мо­ны эш­ли ал­мый иде.

— Әл­лә та­мак чы­ла­тып ала­быз­мы?— дип ка­рап куй­ды ул алар­ның ягы­на.

Әм­ма бер-бер арт­лы күз са­лып ал­ган Мө­дәр­рис бе­лән Хис­мәт­нең тә­кәб­бер ка­раш­ла­ры­на гы­на оч­рап, тә­не­нә су­ык йө­гер­де. Ә бе­раз­дан:

— Тук­тыйк!— ди­де Мө­дәр­рис, көт­мә­гән­дә тәкъ­дим­не ку­әт­ләп, хы­я­лын­да гы­на бул­са да ака­де­мик мөн­бә­ре­нә ме­нәр­гә һәм тө­шәр­гә өл­ге­реп.

Ерак­та Чис­тай­ның урам һәм йорт ут­ла­ры кү­ре­нә баш­ла­ган иде. Чын­нан да та­мак ял­гап алу­ны ки­рәк та­бып, бе­рәр аш­ха­нә­гә тук­тар­га бул­ды­лар.

Аш­ха­нә олы юл өс­тен­дә бул­са да сый-хөр­мәт­кә бай иде. Са­бир­ның да ин­де кай­чан бул­ган­лы­гы да оны­тыл­ган ту­ен­нан бир­ле бо­лай юмарт­лан­га­ны юк иде. Бу юлы да ар­ты­гын кы­ла­нып таш­ла­ды: һәм­мә­сен, үз хи­са­бы­на аша­ту­дан тыш, эчерт­те дә әле, җит­мә­сә, юл­га дип һәр­кай­сы кыз­ды­рыл­ган бе­рәр та­вык һәм са­выт ал­ды­лар. Исәп-хи­сап­тан тө­шеп кал­ган утыз ал­ты тәң­кә­сен та­бу шат­лы­гын­нан Са­бир дүрт яр­ты ал­ды. Имеш, авыл­га кайт­кач, җит­ми ка­лып, ки­бет­кә йө­ге­рә­се бул­ма­сын!

Мур­зи­ха­га ки­леп тук­та­ган­да па­ром ин­де су­га ке­реп кит­кән һәм ир­тән­ге биш­кә­чә бү­тән әй­лә­неп кил­мә­се бил­ге­ле бул­ды. Җит­мә­сә, төн ур­та­сы үтеп ба­ра, ач тер­лек­ләр ма­ши­на әр­җә­сен­дә кү­рен­мә­гән са­лам-пе­чән ише ко­ры-са­ры­ны гы­на бул­са да эз­ләш­те­реп йө­ре­шә­ләр, сө­зе­шә­ләр, бе­раз­дан мө­гер­дә­шә баш­лар­га ти­еш иде­ләр. Яр кы­ры­е­на ки­леп бас­кан Мө­дәр­рис, ир­кен су­лыш алып:

— Эһ, Агый­дел!— дип куй­ды.

Ял­гыз ба­га­на ба­шын­да­гы ярым эле­неп тор­ган электр лам­па­сын­нан төш­кән ут кы­на тү­гел, көн як­ты­сы ва­кы­ты бул­са, аның йө­зен­дә ада­шып кал­ган ба­ла­ның ка­бат ән­кә­се ко­ча­гы­на ки­леп кер­гән­дә той­ган хис­ләр­не ки­че­рү­ен си­зем­нәр­гә мөм­кин­лек ту­ар иде. Хә­ер, та­вы­шы­ның ягым­лы­лы­гы үзе да ни то­ра. Мо­ңа ка­дәр ни­чек кар­га бу­лып кар­кыл­да­ган да, ме­нә бү­ген, нәкъ Агый­дел ярын­да аның аваз аһә­ңе­нә Ми­сыр кү­гәр­че­не­нең җы­лы һәм йом­шак мо­ңы ки­леп ку­шыл­ган? Мө­дәр­рис­нең мон­дый да ке­ше бу­ла алу­ын һич­бер тап­кыр бел­мә­гән, күр­мә­гән, ишет­мә­гән җиз­нә­се Хис­мәт бе­лән юл­да­шы Са­бир, йо­мыш баш­ка­ру ни­я­тен­дә ку­ак тө­бен сай­лар­га ма­таш­кан җир­лә­рен­нән тук­та­лып, ка­бат­тан, гү­я­ки ишет­ми кал­мыйк ди­гән­дәй, му­ен су­зып ко­лак куй­ды­лар. Әм­ма:

— Эһ, Агый­дел!— ди­гән Мө­дәр­рис ка­бат­тан да шул ук сүз­ләр­не әй­тү­дән уз­ма­ды. Ым тар­ту­ын­нан нин­ди­дер рә­хәт, ягым­лы һәм бет­мәс-тө­кән­мәс шат­лык ки­те­рә тор­ган аһәң­нәр та­ра­лып, бу һәм те­ге дөнья бер­гә ку­шы­лып, җан һәм тән үза­ра ка­нә­гать­лек та­бы­шып, кү­ңел­ләр­дә вак тор­мыш хәс­рә­тен­нән җы­ел­ган тоз­лар­ны эрет­те. Берь­ю­лы нин­ди­дер мәгъ­нә­ви җи­ңел­лек бе­лән һәм­мә­се­нә сә­га­дәт сө­ре­ме бөр­кел­де.

Го­мер­лә­ре­нә мон­дый ха­ләт­не ки­чер­мәү­лә­ре ар­ка­сын­да­мы, мал-ту­ар бе­лән бәй­лә­неш­ле ва­кыт­та сак һәм үз-үзе­ңә үтә та­ләп­чән бу­лу ти­еш­лек­не тө­шен­мә­гән һәм бе­лә дә ал­ма­ган бу юлай­чы­лар­ның са­та­шу­ла­ры ме­нә шу­шын­нан баш­ла­нып кит­те дә ин­де. Алар ки­нәт бу­ша­нып ал­ды­лар. Ну­гай да­ла­сы­нда иңен-бу­ен әй­лә­неп йөр­гән, көз­ге ва­кыт­ка хас бул­ма­ган җы­лы-йом­шак җи­л иш өс­те­нә куш бул­ды. Учак тер­ге­зе­леп, аш-су җы­лы­ты­лып, бе­рен­че йөз грамм ара­кы та­мак­ла­рын­нан узу­га, өч та­та­ры­быз да бер авыз­дан, көй­ләр­дә бу­та­лып ма­таш­мый­ча гы­на җыр суз­ды­лар. Мил­ли моң­нар ос­та­сы Ил­һам Ша­ки­ров­ның ко­лак­ка ятыш­лы, кү­ңел­гә үтем­ле та­вы­шы бер як­та тор­сын, әм­ма өч та­та­ры­быз­га бу сә­гать­тә, бу урын­да һич­кем җит­ке­рә ал­мый иде...

Кү­ңел­лә­ре хуш­ла­нып, учак­ла­ры җы­лы­сын­да ри­зык­ла­ры­на тәм ке­реп, та­мак­ка да азык бе­лән үт­кән эчем­лек алар­ның дәр­те­нә көч өс­тә­де. Ку­әт­лә­ре чик­тән чы­гар­га ти­еш бу өч та­тар­ның бо­лай җи­ңел һәм тиз ге­нә ба­рып чы­гуы ике­ле бул­ган эш­лә­ре Хо­дай­ның бә­хет-бә­рә­кәт кап­ка­ла­рын ач­кан кө­не­нә ту­ры кил­гән иде. Бер кич­не ге­нә Агый­дел ярын­да уз­ды­ру һич­нәр­сә тү­гел ул. Ке­ше­ләр әле бар­лык эш­лә­рен таш­лап, бор­чу­лар­дан ае­ры­лыр өчен әл­лә кай­лар­дан ки­леп, су бу­ен­да учак ягып ял итә­ләр. Го­мер­ ба­кый авыр эш­тән ар­ты­гын бел­мә­гән, бар­лык сө­е­неч­лә­ре бер-ике та­тар гә­җит-жур­на­лын укып чы­гу, те­ле­ви­зор­дан бе­рән-сә­рән күр­сә­те­лә тор­ган та­тар­ча тап­шы­ру­га мө­киб­бән ки­теп уты­ру­дан гый­ба­рәт исә дә, бо­лар­га ка­нә­гать итү­дән ар­тык алар­га нәр­сә­нең тә­те­гә­не бар? Те­атр та­ма­ша­ла­ры, рәт­ле кон­церт ка­рап, спорт са­рай­ла­рын­да оны­ты­лып кал­ган­на­ры бар­мы соң алар­ның? Хә­ер, бо­ла­ры ук та­би­гать ба­ла­ла­ры­на ки­рәк тә тү­гел­дер бәл­ки? Ни­гә дип го­мер­лә­рен юк бе­лән уз­дыр­сын­нар ди алар? Әм­ма дә ме­нә те­атр та­ма­ша­сын Са­бир яра­та, аның мәгъ­нә­сен аң­лый ке­бек иде. Опе­ра ди­гән­нә­рен дә элек­ләр­не те­ле­ви­зор­дан ка­рап уты­рып, бо­лар нәр­сә дип тук­тау­сыз җыр­лый­лар икән ди­я­рәк ап­ты­раш­та кал­га­ла­ган­лы­гы да бул­га­ла­ды.

Сүз ия­рә сүз чы­гып, шак­тый го­мер­лә­ре уз­гач кы­на, ин­де ба­ты­ра­еп ал­гач, ир­тән­гә­чә бо­зау һәм са­рык­ла­рын кө­тү­ләп аша­та­сы ит­те­ләр. Ал­маш-тил­мәш ка­раш­ты­рып то­рыр­га бул­ды­лар. Хис­мәт­нең руль­дә кай­та­сы исәп­кә алы­нып, аңа йок­лар­га ки­ңәш ител­де.

Һәрь­як­тан уй­ла­ныл­ган эш бул­ган­лык­тан, ба­ры­сы да Хо­дай куш­кан­ча бор­чу­сыз гы­на тә­мам­ла­ныр­га ти­еш иде. Үзе бе­рен­че ике сә­гать­тә мал-ту­ар­ны ка­раш­ты­рып то­рыр­га алын­ган Мө­дәр­рис, уй­га чу­мып, күз йо­мып ал­га­нын да сиз­ми кал­ды, таң­да гы­на уя­нып кит­те. Ка­ра­са, ни са­рык­ла­ры, ни бо­зау­ла­ры-та­на­ла­ры юк иде. Йө­рә­ге сел­ке­неп ку­ю­га, мах­мы­ры да оны­ты­лып, уң­лы-сул­лы йө­ге­рен­де. Ан­да да мон­да сы­ер-са­рык то­як­ла­ры­ның ти­рән чо­кыр­ла­ры бо­лын­лык­ны чу­ар­ла­ган, ә мал-ту­ар­ның үз­лә­ре ге­нә кү­рен­мә­де. Ул шу­лай әү­ва­рә ки­леп, нәр­сә эш­ләр­гә бел­ми чап­кын­лап йөр­гән­дә, әй­лә­неп-әй­лә­неп, тә­мам адаш­тым ин­де ди­гә­нен­дә, әле йо­кы­ла­рын­нан уя­ныр­га да уй­ла­ма­ган Хис­мәт бе­лән Са­бир яны­на ки­леп чык­ты. Бер­дән, мал­лар­ны югал­туы кай­гы­сы, икен­че­дән, ип­тәш­лә­рен та­бу шат­лы­гы аның кү­ңе­лен тә­мам йом­ша­тып, ка­бат ки­чә­ге сал­мыш­лык­тан кал­ган мах­мы­рын куз­гат­ты. Ма­ши­на ка­би­на­сын­да Хис­мәт бе­лән Са­бир тә­мам эреп, пар­ла­нып бет­кән тә­рә­зә­лә­рен дә сөрт­ми­чә изе­леп йок­лый бир­де­ләр. Ишек­не киң итеп Мө­дәр­рис ачып җи­бәр­гәч ке­нә баш­ла­рын кал­кыт­ты­лар. Ни бул­ган­лы­гын әле­гә бел­ми иде­ләр. Са­бир:

— Ка­ра, як­ты­рыр­га өл­гер­гән,— дип, сә­га­тен ка­раш­ты­ра баш­ла­ды.— Әл­лә тук­та­ган ин­де?

Әм­ма ул ял­гыш­ты. Ин­де па­ром күп­тән йө­ри баш­ла­ган, сә­гать тә си­гез­гә та­ба ба­ра, куз­га­лыр­га күп­тән ва­кыт иде.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных