Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 14 страница




Аның шу­шы соң­гы җөм­лә­се Хәм­зә­нең кү­ңе­лен кү­тә­реп җи­бәр­де, кал­кы­нып ки­тәр җи­рен­нән тук­та­лып, уры­нын­да куз­гал­га­лап, ойый баш­ла­ган аяк­ла­рын яз­га­лап куй­ган­дай ит­те. Әм­ма Мө­хәм­мәд­нең бо­лар­га исе дә кит­мә­де. Әгәр дә бай­лы­гы­на ка­рап кы­на өй­лән­сә, бо­лай­лар итеп ма­таш­мас та иде әле. Үза­ра Хә­ди­чә бе­лән ки­ле­шер­ләр дә яши дә баш­лар­лар иде. Юк, бай­лы­гын­нан биг­рәк егет­кә аның тат­лы те­ле, чын­нан да ун­си­гез яшь­лек кыз­лар бе­лән яры­шыр­лык чи­бәр­ле­ге, гү­зәл­ле­ге ошый. Әнә Сү­рия та­ра­фы­на Шам сәү­дә­сен­дә Хә­ди­чә­нең вә­ки­ле сый­фа­тын­да эш­ләр май­тар­гач ни­чек итеп бү­ләк­лә­де ул аны? Хәт­та ки­ле­шен­гән ак­ча­ны, сө­е­не­чен­нән, ке­рем­нең зур­лы­гы­на бә­ра­бәр итә­мен дип, ике өлеш ар­тык бир­де. Кай­чан кем­нең бо­лай эш­лә­гә­не бар? Мө­хәм­мәд аз­мы кө­тү көт­те? Кәр­ван­нар­да дөя куу­чы бу­лып ял­лан­ды, сәү­дә­ләр­дә кат­наш­ты, һич­кем­нең Хә­ди­чә ке­бек юмарт­лык күр­сәт­кә­не бул­ма­ды. Юк, Мәк­кә шә­һә­рен­дә ге­нә тү­гел, бө­тен тө­бәк­тә Хә­ди­чә ке­бек акыл­лы ха­тын­ны та­ба ал­мый­сың. Ан­дый ха­тын бе­лән чы­бык утыр­тып ур­ман үс­те­рер­гә мөм­кин, ком­нан ал­тын ясар­га бу­ла!

— Хә­ди­чә­нең ка­лы­мы егер­ме дөя бә­һа­се ин­де! Яше­рен-ба­ты­рын тү­гел! Тү­ләр­гә исә­бе­гез бар икән, мин — ри­за, юк ди­сез икән, би­гай­бә, ата-ба­ба­дан кил­гән га­дәт­не бер сез­нең өчен ге­нә бо­зып бул­мый ин­де!

Хо­вай­лид­ның ки­нәт ке­нә әй­тү­ен­нән Хәм­зә­нең эче ка­тып кит­те. Мө­хәм­мәд­тә ан­дый бай­лык юк иде. Ага­сы: “Хә­ди­чә бе­лән ки­ле­шен­гән идек дип сөй­лә­гән бул­дың, бу ни хәл?”— ди­яр­гә те­ләп үзе­нә ка­рап куй­гач, го­ме­ре­нә бер ге­нә тап­кыр да ял­ган­чы­лы­гы оч­ра­ма­ган егет­нең кү­ңе­ле ка­е­ры­лып таш­лан­ган ке­бек сыз­лап, нур­лы йө­зе тү­бән ие­лер­гә мәҗ­бүр ител­де. Ул хә­зер Хәм­зә ага­сы ал­дын­да ак­ла­нып нәр­сә әй­тә ала? Га­фу со­рар­га­мы? Бу ком­сыз ата­ның ка­тын таш­лап чы­гар­га­мы? Бө­тен Мәк­кә хал­кы алар­ның бу­ла­чак ни­ках­ла­ры ха­кын­да сөй­ли бит. Мө­хәм­мәд­кә нәр­сә, йор­ты-җи­ре юк, ки­тәр дә ба­рыр, әм­ма гай­бәт­че­ләр те­ле­нә кер­сә, Хә­ди­чә ниш­ләр? Юк, ри­за­ла­шыр­га ки­рәк! Ком­сыз ата бе­лән ярыш­кан­чы — та­бак­тан ком аша­вың мең өлеш ар­тык!

Бу­ла­чак ки­я­ве­нең һәм вә­кил ага­сы Хәм­зә­нең баш­ла­ры ас­ка са­лы­нып төш­кәч, Хо­вай­лид­ның кү­ңе­ле­нә дә корт төш­те, кы­зы Хә­ди­чә­нең әйт­кән сүз­лә­рен ис­кәр­де:

— Син, ата,— ди­де бит, югый­сә,— үзең­нең ком­сыз­лы­гың­ны тыя бел, алар кил­сә, өс­тә­лең­не мул ач, ка­лым­ны күп со­ра­ма. Мин ин­де ан­дый да зур бай­лык­лар бә­я­се то­ру­чы кыз ба­ла тү­гел, кы­рык­ка җи­теп ки­ләм, Мө­хәм­мәд­нең нин­ди на­мус­лы ке­ше икән­ле­ген ише­теп тә, сы­нап та бе­ләм! Ки­ре бо­ра­сы бул­ма! Мәң­ге га­фу ит­мә­мен! Ятим ба­ла­дан та­лап алу ки­леш­мәс, бе­леп тор!— дип го­зер­лә­неп әйт­те тү­гел­ме?

“Шай­тан гы­на ко­тырт­ты, әй­теп таш­ла­дым, әле аз­сы­нып та утыр­дым. Чы­гып кит­сә­ләр, ниш­ләр­мен? Ни­чек­ләр ки­ре бо­ра­сың ди?”— Хо­вай­лид шу­шы уй­ла­ры эчен­дә кай­наш­ты. Фи­кер­ләп алыр­га җит­кән бер миз­гел ва­кыт аңа сә­гать­тән ар­тык ке­бек то­ел­ды: “Тиз­рәк җа­вап­ла­рын бел­дер­сен­нәр дә, йә чы­гып кит­сен­нәр, яки ки­леш­сен­нәр! Хәс­рәт эчен­дә изе­леп уты­ру­дан гы­на азат ит­сен­нәр. Ә хә­ди­чә­не ни­чек тә ки­леш­те­рер­мен, аны­сы үзем­нең кы­зым!”

— Мин — ри­за!— ди­де Мө­хәм­мәд, Хо­вай­лид­ның күз­лә­ре­нә ту­ры ка­рап.— Әм­ма Хә­ди­чә ке­бек гү­зәл ба­ла­гыз өчен аз­рак со­ра­ды­гыз, мин ки­леш­тем!

Аның шу­шы­лай акыл­лы итеп әйт­кән сүз­лә­рен­нән Хәм­зә­нең эче­нә җы­лы йө­гер­де. Эне­кә­ше­нең сүз­гә ос­та икән­ле­ген бе­лә иде, әм­ма бо­лай ук дип ба­шы­на-уе­на кер­теп ка­ра­ма­ды бит.

Мө­хәм­мәд аңа бо­ры­лып һәм ту­ры ка­рап сүз­лә­рен дә­вам ит­тер­де:

— Агам, ми­нем ыша­ныч­лы вә­ки­лем бу­ла­рак, син дә ки­леш, Һа­шим­нар нә­се­ле бер­ва­кыт­та да ка­лым­сыз кыз ал­ма­ды­лар, бү­ләк­сез өй­лән­мә­де­ләр. Хә­ди­чә­нең бә­я­гә кыйм­мәт­рәк тор­ган­лы­гын оныт­ма, ми­нем өчен биг­рәк тә!

Аның бу сүз­лә­ре ком­сыз ата­ны тә­мам чы­гы­рын­нан чы­гар­ды. Ул нәр­сә әй­тер­гә дә бел­мә­де. Әгәр дә мин ша­ярт­тым гы­на, асыл­да күб­рәк со­рый­сы идем ди­сә — ка­лым­ның кү­лә­мен бел­де­рер­гә өл­гер­де шул; ин­де дә, без­не­ке ке­бек кы­зы­быз­га сез­нең ке­бек кияү та­бы­луы ул үзе мең дөя бә­һа­се­нә бә­ра­бәр ди­сә — кул­га ке­рү мөм­кин­ле­ге кү­ре­неп тор­ган мал­дан баш тар­ту ке­бек ки­леп чы­га...

— Без ри­за!— ди­де Хәм­зә дә, Хо­вай­лид­ның күз­лә­ре­нә ту­ры ка­рап ел­май­ган хә­лен­дә.— Ни ди­сәк тә... Без­нең нә­сел­ләр­нең чы­бык очы да ба­ба­лар за­ман­на­рын­да бер­гә бәй­лән­гән бул­ган. Ту­ган-ту­ма­ча­ны ким­се­тү яра­мас!

Хәм­зә­нең бу рә­веш­ле юри мыс­кыл­лап төрт­те­рүе Хә­ди­чә­нең ата­сы­на фи­кер­дә төп­лә­нер­гә яр­дәм ит­сә дә, Мө­хәм­мәд­нең ачу­ын гы­на чы­гар­ды. Ага­сы­на шик­лә­неп ке­нә күз ат­ты. Әм­ма го­мер­гә тел­дә ос­та­лык­та дан тот­кан, бе­раз исе­реп ал­са, ши­гыйрь сөй­ләр­гә, җыр­лар­га ке­ре­шә тор­ган, Мәк­кә­дә үзе­нең ба­тыр­лы­гы һәм “су­гыш чук­ма­ры” бу­ла­рак дан йөрт­кән ага­сы­ның ка­лын тән ти­ре­се аның ка­ра­шын сиз­ми дә кал­ды.

Хо­вай­лид­ның кар­шы­сы­на сүз бер­ке­тү өчен кү­тә­ре­лә тор­ган ант суы итеп кы­зыл шә­раб ки­тер­де­ләр. Ул аны ку­нак­ла­ры кар­шы­сын­да тус­та­га­ны бе­лән кү­тә­реп эч­те, шу­ны гы­на көт­кән Хәм­зә, үз чи­ра­тын ашык­ты­рып, аңа та­ба үрел­де, ал­ды, мул итеп йот­ты. Тус­та­ган бер кул­дан икен­че­се­нә кү­чә бар­ды. Әм­ма Мө­хәм­мәд кат­наш­ма­ды.

— Син нәр­сә, эне­кәш, кай­гыр­ма!— дип, Хәм­зә ул ара­да аны да кыс­тый баш­ла­ды.— Кү­тәр әле, әй­дә, бе­рен­че ге­нә өй­лә­нү­ең бул­мас!

Һәм шул сү­зе бе­лән Хо­вай­лид­ның үтен сыт­ты.

“Син нәр­сә, ми­не мыс­кыл итәр­гә кил­дең­ме­ни әле?”— дип чәч­рәп агы­на бас­мак­чы иде дә, әм­ма Мө­хәм­мәд би­не Габ­дул­ла сүз дил­бе­гә­сен үз ку­лы­на алып өл­гер­де һәм:

— Ми­ңа Хә­ди­чә­дән баш­ка ха­тын ки­рәк­мәс! Мин аңар­га мә­хәб­бә­тем ар­ка­сын­да өй­лә­нәм!— дип бел­дер­де.— Әм­ма ки­ле­шү­не шә­раб кү­тә­реп ны­гы­тыр­га һич­бер исә­бем юк. Аны сүз бе­лән әй­тер­гә, га­мәл бе­лән кы­лыр­га ки­рәк! Мо­ңа ка­дәр эч­мә­дем, мон­нан соң да авы­зы­ма якын да ки­тер­мәм.

Кияү тәр­тип­ле бу­лыр­га ох­шый иде. Хо­вай­лид ел­ма­еп куй­ды. Хәм­зә дә кө­леп ке­нә ал­ды. Бар­лык үп­кә­ләр һәм аң­ла­шыл­мау­чы­лык­лар­ны чит­кә таш­лап, ага­сы вә­кил бе­лән бу­ла­чак ха­ты­ны­ның ата­сы шә­раб­лы тус­та­ган­ны ки­ле­шү ха­кы­на та­гын да кап­лап-кап­лап куй­ды­лар.

Алар чы­гып ки­тү­гә, Хо­вай­лид­ның нин­ди сүз­ләр әйт­кән­ле­ге, Мө­хәм­мәд­нең нәр­сә­ләр сөй­лә­гән­нә­ре сә­га­те-ми­ну­ты эчен­дә Хә­ди­чә ко­ла­гы­на ки­леп иреш­те.

— Һай ху­җа­би­кәм,— ди­де Мәй­сә­рә,— тәб­рик­ләр итәм, бә­хет­ле йол­дыз ас­ла­рын­да ту­ган­сыз икән! Бу Мө­хәм­мәд ке­бек күр­кәм зат һич­бер җир­дә, һич­кай­чан да бул­мас...

Сү­зе­нең иге-чи­ге кү­рен­мә­де. Әм­ма әти­се ха­кын­да ике җөм­лә бе­лән ге­нә ди­яр­лек аң­ла­тып бир­де.

— Сү­зең­не шун­нан ук баш­ла­мый­ча!— дип, Хә­ди­чә куз­га­лып та кит­те, әти­се­нә ба­рып, аны оры­шып та таш­ла­ды. Әм­ма мо­ны­сы ук туй ал­дын­нан ар­тык иде.

Һа­шим­нар нә­се­ле һәм­мә­се Мө­хәм­мәд­кә яр­дәм итәр­гә ты­рыш­ты­лар. Егер­ме дөя алыр­лык ак­ча туп­лап, аны ки­те­реп бир­де­ләр. Ин­де туй итә­се ге­нә кал­ды. Мө­хәм­мәд ке­нә ашык­ма­ды. Бу хәл­дән ха­фа­га төш­кән Хә­ди­чә аның ки­леп кү­рен­гә­нен көт­те. Ки­я­ве­нең әйт­кән ва­кы­тын­да һәр сү­зен җи­ре­нә җит­ке­реп үти тор­ган га­дә­те бар­лы­гын бе­лә иде ул. Туй мәсь­ә­лә­сен ае­рым ал­га ку­еп хәл итү өчен ка­лым тү­лән­гәч тә ки­леп чы­га­ча­гын соң­гы оч­ра­шу­ла­рын­да әй­теп кал­дыр­ган иде, ни­гә ашык­мый әле­гә?

Юк­ка ха­фа­лан­ган икән!

— Ми­ңа күк­рәк сө­тен име­зеп үс­тер­гән, ятим ба­шы­ма үз анам­дай ка­дер­ле ке­шем бар. Ул Мәк­кә­дән чит­тә яши. Әбу-Сә­гыйть ка­би­лә­сен­нән Хә­ли­мә-анам. Туй­га аны ча­кыр­тып хә­бәр сал­дым, ки­леп ире­шер ми­кән? Күп­тән оч­ра­шып кү­реш­кә­не­без дә юк,— дип, Мө­хәм­мәд би­не Габ­дул­ла за­ры­гып көт­кән кә­лә­ше­нә со­ңа­ру­ы­ның асы­лын аң­ла­тып бир­де. Бу сүз­ләр­дән соң Хә­ди­чә­нең кү­ңе­ле нур­ла­нып кит­те һәм ул ки­я­ве­нең, ягъ­ни бу­ла­чак ире­нең шу­шы ка­дәр ка­дер­ле ке­ше­се­нә бү­ләк­лә­ре әзер­ләп би­рер­гә ни­ят­ләп куй­ды. Шул ук ва­кыт­та уен­да бу иде: кай­чан бер­гә ка­вы­шыр­лар да, ни­чек­ләр ге­нә итеп Мө­хәм­мәд­не ко­чак­лар икән Хә­ди­чә үзе?!.”

... Әсәр Аль­би­на­ның ма­тур әдә­би­ят уку­дан күп­тән неч­кә­реп өй­рән­гән хис­лә­ре­нә стиль һәм слуб ягын­нан баш­та­рак авыр­рак һәм кы­тыр­шы ке­бек то­ел­са да, ва­кый­га­лар­ның чи­ге­ле­ше бе­лән үзе­нә алып ке­реп кит­кән­лек­тән, кы­зык­лы то­ел­ды, аңар­дан ха­ным­ның ае­ры­ла­сы кил­мә­де. Әм­ма Ай­зик­ның урам­да йө­рү сә­га­те җи­теп, ялы­нып-ял­ва­рып шың­шуы кулъ­яз­ма­ны чит­кә алып ку­яр­га мәҗ­бүр ит­те.

Урам­да ар­тык озак йө­рер­гә җы­ен­мый иде ул. Әм­ма эте яшь ко­лын төс­ле йө­ге­рер­гә ярат­кан­лык сә­бәп­ле, ни­я­тен тиз ге­нә тор­мыш­ка ашы­ра ал­ма­ды. Һа­ман да урам­да кал­ды­лар. Исен­дә Хан­бал­ны, үзе­нең аңа мә­хәб­бә­тен яңар­тып, ул аның тә­рә­зә­се тө­бен­дә бер­ни­чә тап­кыр әй­лән­де, подъ­езд ягы­на да чык­ты. Әм­ма сө­яр­кә­се кү­рен­мә­де. Бер ге­нә тап­кыр, йө­зен ге­нә бал­кы­тып ал­сын иде, ха­ным­ның җил­кә­лә­ре­нә ка­нат­лар үсеп, үзен бә­хет­ле си­зәр иде. Юк, бул­ма­ды. Кич җи­теп ки­лү­е­нә ка­ра­мас­тан, Хан­бал­ның фа­ти­рын­да ут элен­мә­де. Ди­мәк өен­дә юк! Яки йок­лап ята, нин­ди ди­ва­на ин­де бу, йә!

 

XVII

Кай­тып, Ай­зи­гын ашат­кач, Аль­би­на яңа­дан шул кулъ­яз­ма­ны ку­лы­на алыр­га ашык­ты. Мо­ңа ка­дәр бер ге­нә тап­кыр да ишет­мә­гән, һич­бер ки­тап­тан укы­ма­ган мә­хәб­бәт ва­кый­га­ла­ры, кем­не­ке бит әле, пәй­гам­бәр­нең үзе­не­ке, Мө­хәм­мәд га­ләй­һис-сә­лам­не­ке, аны үзе­нә тар­та, сер­ләр дөнь­я­сы­на алып ке­реп кит­те­ләр шул. Бәл­ки бу кыйс­са ур­та­кул ав­тор та­ра­фын­нан языл­ган­дыр, шун­лык­тан бас­ты­ры­лып чы­га­рыл­мый­ча ята­дыр, ә бәл­ки ул ин­де әл­лә кай­чан ки­тап итеп киш­тә­ләр­гә ку­ел­ган, та­ра­лып та бет­кән­дер? Аль­би­на бу фи­кер­лә­ре­нең ике­се бе­лән дә ки­леш­мә­де. Аны бе­рен­че бу­лып уку­чы сый­фа­тын­да ул үзен ге­нә то­я­сы кил­де. Шул ча­гын­да гы­на кү­ңел­ле шул аңа, шу­ның бе­лән өс­тен чы­га ала бит ул баш­ка­лар­дан. Һәм баш­ка­ча тү­гел! “Юк­са бу ку­лъ­яз­ма ми­нем ирем ку­лы­на бер­ни­чек тә ки­леп ке­рә ал­мас иде, ки­тап бу­лып чык­кан әсәр­нең ма­шин­ка бас­ма­сын кем үзен­дә сак­лый ин­де?”— дип уй­лап куй­ды ул һәм кыйс­са­ны уку­ын дә­вам ит­тер­де...

“Сөт ана­сы Хә­ли­мә егер­ме ел­лар элек үк үзен­нән ае­рыл­ган Мө­хәм­мәд­не, бик яра­тып, Мәк­кә­гә кил­гән чак­ла­рын­да со­раш­ты­ра яки эз­ләп та­ба, аның хәл­лә­рен бе­леш­те­рә тор­ган иде:

— И-и, улым бит син ми­нем! Ниш­ләп­ләр ге­нә бу ка­дәр ябык­тың?— дип бор­чы­ла, яки: — Йөз­лә­рең­нең ну­ры сүн­гән, авыр­ма­дың­мы?— дия-дия күк­рә­ге­нә алып кы­са, үз­лә­рен­дә яшә­гән ва­кыт­лар­ны исе­нә тө­ше­реп, күз­лә­ре­нә яшь­ләр дә кил­гә­ли. Са­бый чак­ла­рын­да ук үз әти-әни­лә­рен­нән ту­лы­сын­ча ятим кал­ган­лы­гы сә­бәп­ле Мө­хәм­мәд пәй­гам­бәр­гә Хә­ли­мә-ана­дан баш­ка ан­дый якын ке­ше юк иде, мә­гә­рем ки, Әбу-Та­лип­ны ис­кә ал­сак, аның уй­ла­ры — баш­ка­да, үз ба­ла­ла­ры үсеп ки­лә, ча­бу­ын­нан тарт­кан хә­ер­че­ле­ге бү­тән­нәр­не уй­лар­га һа­ман да ирек бир­мә­де. Аның ар­тын­нан ки­лә тор­ган, кө­че һәм бай­лы­гы ягын­нан га­рәп­ләр ара­сын­да иң кәт­тә­ләр­дән са­нал­ган ага­сы Га­бдел-Гуз­за исә бер дә бү­се­леп ки­тә тор­ган ке­ше­ләр­дән тү­гел иде, бул­га­нын-тап­ка­нын уч­лап то­тар­га яра­та, өчен­че ага­сы Хәм­зә­нең кем икән­ле­ге бо­лай да ях­шы мәгъ­лүм, үз акы­лы җи­теп, яр­дәм ку­лын су­зар­га ашык­мас, кем­нең­дер өй­рә­теп-күр­сә­теп, акыл би­рү­лә­ре ки­рәк. Габ­бас — мо­ны­сы шу­лай ук әти­се ягын­нан ага ти­еш­ле абый­сы, әти­се­нең эне­се, әм­ма үзе­нә дә әле­гә егер­ме җи­де яшь ке­нә, Зәм­зәм ко­е­сы­ның са­гын­да хез­мәт кы­лу­дан аз­мы-күп­ме ки­леп тор­ган ак­ча­га ки­нә­неп, тор­мы­шын җай­га са­лып ма­та­ша. Бо­лар бер­се дә туй­дан кал­ды­рыл­мас­лар, ка­лым өчен мөм­кин ка­дәр ак­ча­ла­рын яр­дәм йө­зен­нән бү­леп бир­де­ләр бит! Хә­ли­мә-ана ки­леп җит­сә, һич югы кай­чан­рак җи­те­шә­чә­ге бил­ге­ле бул­са, туй­га әзер­лә­нер­гә дә то­ты­ныр­лар иде. Кө­не тө­гәл күр­сә­тел­мә­гәч, нәр­сә­не ал­дан хә­зер­ләп ку­яр­га, кай­сын кө­не­нә кал­ды­рыр­га икән­ле­ген исәп-хи­сап итәр­гә дә мөм­кин тү­гел иде.

Го­ме­ре буе ятим-яти­мә­гә, га­рип-го­ра­ба­га ка­дер-хөр­мәт­лә­рен күр­сәт­кән, алар­ны җы­еп-җы­еп аша­тып-ту­ен­дыр­га­лап чы­гар­ган Хә­ди­чә­нең Мө­хәм­мәд­кә на­сыйп бу­ла­сын һәм үз йор­тын­да туй әзер­лән­гә­нен ишет­кәч, аңа һәр­ва­кыт рәх­мәт­ле кал­ган бу зат­лар аның кап­ка­сы ти­рә­сен­дә соң­гы ва­кыт­лар­да еш­рак кай­на­ша баш­ла­ды­лар. Урам­да шу­шын­дый Ал­ла­һы тә­га­лә ку­нак­ла­ры өчен Хә­ди­чә зур ка­зан ас­тыр­ды. Туй көн­не ги­дай­лар­га атап дөя чал­дыр­ды. Эч­тә мәҗ­лес ты­ныч­рак һәм төр­тек-төр­тек ки­на­я­ләр бе­лән ара­лаш­ты­ры­лып ба­рыл­са да, урам­да ятим­нәр ара­сын­да из­ге сүз­ләр­дән баш­ка­сы ише­тел­мә­де. Яшь ире бе­лән мәң­ге рә­хәт яшәү­лә­рен, үз­лә­рен дә оныт­мау­ла­рын те­лә­де­ләр. Кай­дан­дыр көй­че­лә­рен-җыр­чы­ла­рын да та­бып ки­те­реп, шау­ла­шып би­еш­те­ләр, так­мак­лар әйт­те­ләр — җый­нал­ган ха­лык рә­хәт­лә­неп бәй­рәм ит­те. Асыл­ган зур ка­зан­да­гы ит һәм шул­па ба­ры­сы­на да җит­те. Ва­кыт-ва­кыт ал­ла­ры­на әй­ран, сөт, су чы­гар­ды­лар. Ги­дай­лар­ның мәҗ­ле­се ху­җа­би­кә­гә рәх­мәт­ле кал­ды. Ә Хә­ди­чә һәм Мө­хәм­мәд­нең ту­е­на кил­гән иң якын кар­дәш-ту­ган­на­ры ара­сын­да бу ни­ках бе­лән ки­ле­шеп җит­мә­гән­нә­ре дә бар иде, алар­га әле те­ге­се, әле мо­ны­сы ошап бет­мә­де. Бо­лар­ның һәм­мә­сен си­зе­неп утыр­ган Мө­хәм­мәд сер бир­мәс­кә ты­рыш­ты, Хә­ди­чә алар бе­лән сүз әй­те­шер­гә җы­ен­ма­ды.

Бе­рен­че бу­лып сүз алып сөй­лә­гән Әбу-Та­лип үзен ша­гыйрь­ләр­чә тот­ты, уры­ны-уры­ны бе­лән так­мак­лап җыр­ла­рын ку­шып җи­бәр­де, мәҗ­лес­нең җан­лы үтү­ен те­лә­гә­не, ике пар­ның бә­хе­те өчен са­гыш­лан­га­ны кү­ре­неп то­ра иде. Биг­рәк тә ахыр­гы сүз­лә­ре Мө­хәм­мәд­нең кү­ңе­ле­нә ке­реп кал­ды:

— Энем, әти­ең Габ­дул­ла, әни­ең Әми­нә, кыз­га­ныч, бу көн­гә ка­дәр яши ал­ма­ды­лар, си­нең ту­ең­да сө­е­неп уты­ру­дан мәх­рүм кал­ды­лар. Юк-юк, алай тү­гел, алар ба­ры­сын да кү­реп, ише­теп, бе­леп то­ра­лар! Си­нең өчен алар да шат­лан­сын, мин сө­ен­гән төс­ле, и ту­ган­на­рым, сез дә нур­ла­ны­гыз! Чын күң­елем­нән тәб­рик итәм! Ки­ле­не­без Хә­ди­чә, эне­без Мө­хәм­мәд би­не Габ­дул­ла, без­ләр­не ма­тур-ма­тур ма­лай­лар алып кай­тып сө­ен­де­ре­гез! Мин сез­гә бик күп, бик күп угыл ба­ла­лар те­лим! Күк­ләр­нең из­ге сә­га­тен­дә бул­сын!

Туй­да сөй­ләү­че­ләр­дән һич­кем бо­лай ук әй­тә ал­ма­ды. Ба­ры­сы да угыл­лар-кыз­лар те­лә­де­ләр. Габ­дел-Гуз­за да, Хәм­зә дә, Габ­бас та. Хәт­та Мө­хәм­мәд үзе дә кү­ңе­лен­нән алар­га ку­шы­лып кит­кән иде. Әм­ма Хә­ди­чә­нең аб­за­сы, го­ме­рен ила­һи­ят бе­лән оч­ра­шу­га, ягъ­ни дин­дар­лык­ка-су­фи­лык­ка ба­гыш­ла­ган Ва­ра­ка гы­на баш­ка­ча­рак сүз әйт­те. Әбу-Та­лип­тан ка­ла мө­га­ен Ва­ра­ка ту­ган­нар ара­сын­да мак­тау­га ла­ек­лы дә­рә­җә­дә үз-үзен тот­кан­дыр.

— И ка­рен­дәш­ләр вә ту­ган­нар,— ди­де ул.— Бу дөнь­я­ның бар­лык сер­лә­рен дә бе­леп бе­те­рү һәм­мә ке­ше­гә дә мөм­кин бул­мас. Әм­ма мин сез­гә күк­ләр вә җир­ләр­нең бер­дә-бер ия­се­нең рәх­мәт­лә­ре­нә ире­шү­е­гез­не те­лим. Сез ике­гез дә бо­зы­лып-ни­теп йөр­мә­де­гез. Мин кү­реп-бе­леп тор­ма­сам, сөй­лә­мәс тә идем. Азып-ту­зып кем бә­хет тап­кан? Сә­га­дәт ни­гез­лә­ре бән­дә­ләр­нең үз­лә­рен­дә, авыр­лык­лар­га са­быр­лык кы­лып, шат­лык­лар­га чө­е­леп сө­ен­ми­чә ге­нә, җае-җае сез те­ләк­лә­ре­гез­гә ире­шер­сез. Мин шат­мын: шу­шы эн­җе ке­бек сең­лем шу­шы күр­кәм хо­лык­лы ир за­ты­на хә­ләл җе­фе­те бул­ган­лы­гы өчен! Ик­сез-чик­сез мә­хәб­бәт вә бә­хет-сә­га­дәт­ләр иреш­сен үз­лә­ре­гез­гә бер­гә ки­чер­гән го­мер­лә­ре­гез­дә!..

Туй үзә­ген­дә утыр­ган Хә­ли­мә-ана­ның күз­лә­рен­нән яшь чык­ты. Ка­лым кү­лә­мен­дә үзен һа­ман да от­тыр­ган исәп­лә­гән Хо­вай­лид ке­нә һа­ман да ка­ра кө­еп уты­ра бир­де. Аңа да сүз би­рел­гәч, ул ара­да кү­ңел тө­бен­дә­ге зат­сыз юш­кын­на­рын юды­рып җи­бә­рер өчен авы­зы­на шак­тый шә­раб бу­ша­тыр­га өл­гер­гән ата, әвеш-тә­веш ки­леп, те­ге­не-мо­ны сөй­ләп ма­таш­ты, әм­ма бер дә игъ­ти­бар­га ла­ек­лы итеп әй­тә ал­ма­ды:

— Мин,— ди­гән бул­ды,— ко­рә­иш­ләр­нең иң өл­кә­не вә хөр­мәт­ле­се бу­ла­рак, кы­зы­ма аның җый­ган бар­лык бай­лык­ла­рын ба­гыш­лыйм, рә­хәт тор­мыш ко­ру­ла­ры­на бар­лык шарт­ла­ры да кил­гән...

Ком­сыз­лы­гы һәм са­ран­лы­гы өс­те­нә ул әле оят­сыз да ке­бек кү­рен­де. Хә­ди­чә йор­тын­да бул­ган бу бай­лык­лар-мал­лар ка­ян ки­леп аны­кы ди әле? Бо­лар­ның иң күп өле­ше, дө­рес­рә­ге, төп өле­ше — Хә­ди­чә­нең мәр­хүм икен­че ирен­нән ми­рас сый­фа­тын­да кал­ган иде­ләр бит! И хә­ер­сез ата! Га­рәп га­дә­тен ку­а­сың­мы? Әгәр дә кы­зың ни­ят­лә­рең­не ал­дан ук си­зе­неп ал­ма­ган бул­са, бу мал­лар­ның бар­ча­сын үзе­ңә олау-олау алып ки­тә­се идең бит! Имеш, син кия­ү­гә чы­гар­лык әле, ирең ка­рар!

Хә­ди­чә­нең хә­лен бе­ле­шеп тә тор­мас­ка иде бит исә­бе. Әм­ма те­лә­ге­нә ге­нә ире­шә ал­ма­ды. Кай­гы-хәс­рәт­кә би­рел­гән кы­зын ах­мак­ка са­на­ды ми­кән­ни? Имеш, сәү­дә өчен күп мал, олы чы­гым­нар ки­рәк. Ха­тын-кыз­дан ан­дый эш­ләр­не йөрт­те­рү мөм­кин тү­гел, янә­се! Кы­зын бө­тен­ләй дә ялан­гач һәм ач кал­ды­рыр­га исә­бе иде­ме? Юк ин­де, Хә­ди­чә үзе дә бар­ча эш­ләр­не бик ос­та баш­ка­ра һәм оеш­ты­ра бел­де. “Кү­рер­без әле, мал-мөл­кә­тең­нән ко­лак та ка­гар­сың, әти­ең­нең сү­зен тың­ла­ма­саң!”— дип ма­сай­ган иде карт­лач, кур­кы­тыр­га те­ләп, хәт­та кы­зы­ның Сү­рия та­ра­фы­на, Шам­га сәү­дә кәр­ва­нын әзер­лә­гә­нен ишет­кәч, буш­ка җил әй­лән­де­реп йө­рү­лә­ре бе­лән тә­мам­ла­ныр әле дип көт­кән иде дә, ки­ре­се ки­леп чык­ты. Әгәр дә Хә­ди­чә бай­лы­гын­нан ко­лак ка­га баш­ла­вын си­зен­сә, бө­лә бар­са, тиз көн­нәр­дә ата­сы кар­шы­сы­на тез­лә­нә­се, яр­дәм үте­нә­се, бар бай­лы­гын тап­шы­ра­сы иде дә бит! Кай­лар­дан ки­леп чык­ты бу Мәк­кә хә­ер­че­се?

Хә­ди­чә ха­ным Мө­хәм­мәд ха­кын­да күп­тән­нән хә­бәр­дар иде. Үзе­нең кар­дәш­лә­ре төс­ле бү­се­леп җыр­лап та йөр­мә­де ул, та­выш-гау­га­лар­га да кат­наш­ма­ды. Баш­ка­лар отыш уен­на­ры уй­нап, исерт­кеч чө­ме­реп, ата-ба­ба­ла­рын­нан кал­ган бар бай­лык­ла­рын җил­гә очыр­са­лар, ак тән­ле сөй­рәл­чек ха­тын­нар­да кич­лә­рен ку­нар­га кал­са­лар, ул алар бе­лән бул­ма­ды. Мө­хәм­мәд­не әле ди­ни йо­ла үтә­гән ва­кы­тын­да, әле өл­кән­нәр бе­лән әң­гә­мә кор­га­нын­да, әле из­ге са­нал­ган чиш­мә һәм тау­лар ти­рә­сен­дә уй­ла­нып йөр­гән чак­ла­рын­да күр­де­ләр. Кем­нәр: “Я­тим­гә нәр­сә ка­ла ин­де, кө­тү кө­тә дә тау­лар ара­сын­да йө­ри!”— дип сөй­лә­сә­ләр, икен­че­ләр исә: “Бу ба­ла из­ге бән­дә­ләр­дән­дер, шу­шы ка­дәр үк саф кү­ңел­ле бул­мас иде!”— дип бел­дер­де­ләр, өчен­че­ләр исә, Хә­ди­чә төс­ле чит­тән ге­нә кү­зә­теп, ак яки ка­ра бәя би­рү­ләр­дән сак­лан­ды­лар, аңа ба­ры тик из­ге­лек­ләр ге­нә те­лә­де­ләр. Ба­шы­на да ки­тер­мә­гән иде бит шу­шы егет­нең үзе­нә ир ата­ла­сын, уй­лап та ка­ра­ма­ган иде. Бе­рен­че ире дә ва­кыт­сыз кит­те, ин­де икен­че ире дә кал­дыр­гач, кем­гә та­я­ныр­га бел­мә­гән тол ха­тын­га сәү­дә эш­лә­рен йөр­тү өчен ыша­ныч­лы, ту­ры һәм туг­ры сүз­ле, акы­лы ка­мил, бул­дык­лы бер ке­ше ки­рәк иде. Мө­хәм­мәд­не һа­ман исе­нә ал­ды, кем­ле­ген хә­те­рен­дә бар­ла­ды һәм аңар­га ыша­ны­чын баг­лар­га ни­ят­лән­де. Әгәр дә ур­так эш­ләр­не кү­тәр­мә­сә­ләр, бо­лай ук якы­на­еп та кит­мәс иде­ләр.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных