КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 21 страница

— Юк, Ис­мә­гыйль...

Гөл­са­ра елар­га әзер иде, әм­ма сы­гы­лып төш­мә­де, үзен ты­ныч то­тар­га ты­рыш­ты. Хә­зер ул әй­тә, ни­гә ир­тә­гә яки бер­се­көн­гә кал­ды­рыр­га, бе­леп тор­сын: “Ис­мә­гыйль, юк, мин си­не яра­там, үлем­гә бар­ма­вым­ның сә­бә­бе дә ба­ры тик син ге­нә. Га­фу итә­сең икән, ул ва­кыт­та ми­нем хис­лә­ре­мә дә җа­вап би­рә ала­сың!”

Ни-нәр­сә ха­кын­да сөй­лә­шер­гә икә­нен ал­дан ук уй­лап куй­ган Гөл­са­ра­ның ба­шын­да бу фи­кер­лә­ре юк иде, яр­лы­кау үте­нү һәм чы­гып ки­тү ге­нә. Әм­ма яра­тып йөр­гән, төн йо­кы­ла­рын ал­ган еге­тен кү­рү аның хис­лә­рен уят­ты­лар, элек­ке­чә үк өзе­леп сө­я­се һәм Ис­мә­гый­лен мә­хәб­бәт чел­тә­ре­нә тө­рә­се кил­де. Бу ты­ел­гы­сыз хис­ләр таш­кы­ны ике ара­да­гы ти­мер рә­шәт­кә­не һәм чит-ят күз­ләр­нең ка­ра­шын җи­ме­рер­гә өн­дәп, аны егет­нең ко­ча­гы­на та­ба этәр­де­ләр. Ис­мә­гый­ль мо­ны си­зен­де, әм­ма үзе ха­кын­да уй­лау­га күч­те, Гөл­са­ра уры­нын­да Мар­фа­ны кү­рә­се кил­де. Күз­лә­ре­нә яшь ты­гыл­ды. Тот­кын­ның хис­лә­ре үз эшен эш­лә­де. Ал­дын­да Мар­фа­ның шәү­лә­се яңар­ды һәм ул:

— Ми­нем бер ге­нә дә га­е­бем юк, кү­ңе­лем си­зе­нә, чы­га­рыр­лар, гө­наһ­лы ке­ше­не та­бар­лар, мин си­не яра­там...— дип те­зеп кит­кә­нен сиз­ми дә кал­ды. Бу ара­да ин­де би­рел­гән оч­ра­шу ва­кы­ты бет­кән, алар­ны ка­ме­ра­лар­га куа баш­лар­га ти­еш иде­ләр. Баш­ка тот­кын­нар бе­лән оч­ра­шыр­га кил­гән ка­рен­дәш-ту­ган­на­ры, ае­ры­лы­шыр­га те­лә­ми­чә, рә­шәт­кә­ләр­гә ябыш­ка­ла­ган оч­рак­лар да бул­га­ла­ды, әм­ма Ис­мә­гыйль­не бе­рен­че­ләр­дән бу­лып йол­кып ал­ды­лар, ка­бат оч­ра­шу­лар тә­те­мә­я­чә­ген бел­дер­де­ләр.

Егет­нең әйт­кән бар­лык сүз­лә­рен дә Гөл­са­ра ко­ла­гы­на эл­де, биг­рәк тә “мин си­не яра­там” ди­ю­лә­ре аның кә­е­фен кү­тә­реп җи­бәр­де һәм ул үзен яңа­дан бал­кып кү­тә­рел­гән чә­чәк төс­ле той­ды. Шу­шы көн­не үк Яңа бис­тә абыс­та­е­на ба­рып, до­га­да ис­кә алу­ын үте­неп са­да­ка да кал­ды­рып чык­ты, Ал­ла­һы тә­га­лә­дән Ис­мә­гыйль­нең төр­мә­дән исән-имин чы­га­ры­лу­ын үтен­де. Ни хик­мәт, ки­леп то­ра бит, авыл­да­шы За­ри­фул­ла аб­зый­ны оч­ра­тып, аның бе­лән дә шат­лы­гын ур­так­лаш­ты, Ис­мә­гыйль­нең тиз­дән азат ите­лә­чә­ген, аның бе­лән кү­реш­кән­лек­лә­рен әйт­те. Гөл­са­ра­ның икен­че сү­зе дө­рес бул­са да, бе­рен­че­се өчен һич тә нык­лы җир­лек юк иде. Әм­ма дә кү­ңе­ле си­зен­гән икән, чын­нан да егет­не чы­гар­ды­лар.

Ка­зан­нан бер­кая да, хәт­та ту­ган авы­лы­на да кит­мәс­кә ку­шыл­гач, Ис­мә­гыйль ни­чек бул­са да эш­кә ур­на­шыр­га те­ләп, то­рып то­рыр өчен үзе­нә поч­мак эз­ләп йөр­де. Ке­сә­сен­дә ак­ча­сы юк­лык сә­бәп­ле ул га­җиз иде. Шу­лай эте­леп-бә­ре­леп йө­дә­гән ча­гын­да алар та­гын оч­раш­ты­лар.

Кич иде, Гөл­са­ра са­бын за­во­ды эшен­нән кай­тып ки­лә. Ары­ган-тал­чык­кан. Ба­ра­гын­да­гы бүл­мә­се­нә иреш­сә, ял итәр иде. Кө­не буе аяк өс­тен­дә тыр­ма­шу ар­ды­ра шул ул.

— Сә­лам, Гөл­са­ра! Син тү­гел­ме соң бу?

Ку­а­нып кит­те. Ис­мә­гыйль бит! Ни­чек бо­лай? Ме­нә Ал­ла­һы тә­га­лә юк, яз­мыш юк дип ах­мак сүз сөй­ләп йө­ре әле! Юл­ла­ры­на ка­дәр ту­ры ки­леп то­ра бит, рәх­мәт­ләр төш­ке­ре!

Гөл­са­ра­ның бар­лык ары­ган­лык­ла­ры юы­лып алын­ды. Ел­ма­ю­га кар­шы ачык йөз бе­лән җа­вап бир­де: “Ни­чек бо­лай? Чы­гар­ды­лар­мы­ни?”— дип со­раш­ты­ра баш­лар­га җы­ен­ган акы­лын узып, ал­дан йө­рә­ге эн­дәш­те:

— Әй­дә без­гә, тор­мы­шым­ны кү­реп ки­тәр­сең!..

— Ни бит әле...

Әй­тер­гә те­лә­гән сүз­лә­рен Ис­мә­гыйль кай­сы урын­нан баш­лар­га бел­ми­чә ап­ты­раб­рак кал­ды. Аның ка­ра­вы Гөл­са­ра­ның күз­лә­ре уй­на­ды. Ме­нә бит ул Сө­ек­ле ко­шы Ис­мә­гыйль үзе, би­ре­дә! Та­гын си­ңа кем ки­рәк? Ко­чып алып, чә­ең бе­лән сый­ла, баш­ка­сын куй!..

— Бер­ни дә юк, кит­тек, мон­нан ерак тү­гел. Чат­тан гы­на бо­ры­ла­быз да, түр­гә­рәк кер­гәч, агач­лык­тан соң...

— Ни бит әле...

Егет­нең сүз­лә­ре бу юлы Гөл­са­ра­ны тыя төш­те­ләр. Көт­мә­гән­дә тук­тал­ды да:

— Нин­ди фа­тир?— дип со­ра­ды.

Аның йө­зен­нән Ис­мә­гыйль ап­ты­рау­га ка­ра­ган­да өр­кеп ка­лу ке­бек сә­ер төс­мер­ләр си­зен­де. Ул ни­чә ке­ше­гә ке­реп чык­ты, ба­ры­сы да аны шу­шын­дый­рак йөз бе­лән оза­тып кал­ды­лар бит. Кем икән­ле­ген, күп­ме ва­кыт­ка фа­тир ки­рәк­ле­ген бел­гәч, сө­реп чы­га­ру җа­ен ка­ра­ды­лар. Мө­га­ен ба­зар­да итәк ас­тын­нан гы­на вак сәү­дә йөр­тә тор­ган­нар­дыр, ми­ли­ция бе­лән бәй­ле ке­ше­не оя­лы итә­се­лә­ре кил­мә­гән­дер ин­де.

— Яшәп то­рыр­лык кы­на... Мин бит әле бө­тен­ләй үк азат итеп бе­тер­мә­де­ләр. Төп га­еп­ле ке­ше­гә суд бул­мый­ча то­рып, мөм­кин эш тү­гел икән, Ка­зан­да то­рып ка­лу­ым­ны та­ләп ит­те­ләр. Га­еп­ле ке­ше­дән ша­һит­лык итү­че­гә кү­чер­де­ләр...

Ис­мә­гыйль сөй­ли бир­де, әм­ма Гөл­са­ра өчен бо­лар­ның әл­лә ни әһә­ми­я­те юк иде. Шун­лык­тан ул бер бир­гән со­ра­вын ка­бат­ла­ды һәм өс­тәп куй­ды:

— Нин­ди фа­тир ди ул?.. Ни­гә ки­рәк? Без­нең ба­рак­та ятак җи­тәр­лек. Эш ки­рәк­сә, за­вод­та гел урын чык­ка­лап то­ра. Син бит сол­дат­тан кайт­тың, гай­рәт­ле, көч­ле. Кай­да да алыр­лар. Бер­нин­ди фа­тир эз­ләп йө­рү юк. Бү­ген ми­нем урын­да йок­лар­сың, ир­тә­гә си­не үзем бе­лән за­вод­ка алып ба­рам, тик ят­мас­сың бит ин­де!..

Яңа гы­на өс­тен­дә йөр­гән ка­ра бо­лыт та­ра­лу бе­лән үк бал­кып кү­рен­гән ко­яш­ның нур­ла­рын­нан рә­хәт бул­ган төс­ле бу­лып кит­те Ис­мә­гыйль­гә. Ул бер­сүз­сез ди­яр­лек Гөл­са­ра бе­лән ки­леш­те. Кал­ган юл­ны аның ар­тын­нан ты­ныч кы­на бар­ды, һич­бер со­рау бир­мә­де, ба­рак­ка ба­рып кер­гәч, күр­сә­тел­гән урын­га утыр­гач, чәй­не дә сүз­сез ге­нә көт­те.

Ба­рак ди­гән­нә­ре элек­ке­ге озын вә олы агач йорт бу­лып, ди­вар­ла­ры так­та һәм фа­не­р­лар бе­лән эш­лән­гән кеч­ке­нә бүл­мә­ләр­дән гый­ба­рәт иде. Гөл­са­ра исән­лә­шә-исән­лә­шә кер­де. Йөз­лә­ре­нә вә сүз­лә­ре­нә ка­ра­ган­да, мон­да яшәү­че­ләр­нең кү­бе­се та­тар икән­ле­ге бе­ле­нер­лек иде. Ис­мә­гыйль ха­кын­да бер­се­нең дә тук­та­тып: “Бу кем?”— дип со­ра­ма­вы егет­не ике­лә­тә ку­ан­дыр­ды, аңа бер ге­нә төн бул­са да ты­ныч­лык­та ка­лыр­га мөм­кин иде. Әм­ма ял­гыш­ты. Ба­рак­ның икен­че ба­шын­нан бе­рәү ба­кы­рып җыр суз­ды, аңа баш­ка­лар­ның кыч­кы­ру­ла­рын­нан исе­рек икән­ле­ге аң­ла­шыл­ды. Аны та­гын да кем­нәр­дер шул үк­ерү­ен­нән тук­та­тыр­га те­лә­де­ләр, те­ге исә буй­сын­ма­ды, акы­ры­шу кит­те, бер як­тан яшь ба­ла чи­нап җи­бәр­де, күр­ше ди­вар ар­тын­нан ят һәм усал та­выш­лы баш­ка бер ха­тын су­кран­ды. Дөнь­я­ның мәх­шә­ре һәм тын­гы­сыз поч­ма­гы шу­шы иде. Әм­ма Ис­мә­гыйль­гә шу­шы шау-шу ни­чек­тер үз бу­лып то­е­ла баш­ла­ды. Бу төр­мә тын­лы­гы тү­гел, яшәү­нең мәгъ­нә­се ке­бек аңа аң­ла­шы­ла бар­ды.

Ул ара­да Гөл­са­ра кай­нап чык­кан чәй­не­ген кү­тә­реп тә кер­де, өс­тә­лен дә тиз ара­да яп­ты, ка­дер­ле ку­нак­ла­ры­на гы­на куя тор­ган тәм-то­мын чы­га­ры. Бо­лар­га ка­рап, аның ма­тур гы­на яшәп яту­ын ча­ма­лар­га мөм­кин иде. Үзе һа­ман сөй­лә­де дә сөй­лән­де:

— Әле бер­ни­чә көн ге­нә элек авыл­дан ки­леп кит­те­ләр, әби бе­лән ба­бай. Си­ңа, оч­ра­шу­га, бар­ган­нан соң төш күр­гән идем. Имеш, бер ко­е­га егы­лып төш­кән­сең дә, чы­га ал­ма­гач, ап­ты­рап уты­ра­сың икән, ки­нәт яның­да гы­на ишек ачыл­ды да кит­те. Ан­нан ко­яш ну­ры кер­де. Ба­ра­сың, ямь-яшел бо­лын икән. Кыч­кы­рам, кыч­кы­рам мин си­ңа, ишет­ми­сең. Шу­лай уя­нып кит­тем. Кич­кә әби-ба­бай кил­де­ләр. Ир­тән кит­те­ләр. Сөй­лә­дем си­нең бе­лән оч­ра­шу­ла­рым­ны да, ми­ңа әйт­кән­нә­рең­не дә, тө­шем­дә күр­гән­нә­рем­не дә. “Чы­га­рыр­лар үзен, озак тот­мас­лар, ко­ты­лыр!”— ди­де­ләр. Дө­рес­кә бул­ган икән. И-и, шу­лка­дәр хәс­рәт­лән­гән идем. Ба­рып та ки­лер­гә ит­тем, әм­ма те­ге юлы, бү­тән оч­ра­шу тиз ге­нә мөм­кин тү­гел, ди­гәч, ашык­ма­дым. Юлы­ма оч­рап әй­бәт ит­тең әле. Ме­нә бит, ә! Кай­чан тор­мы­шым­ны кү­реп-бе­леп ки­тәр идең...

Сү­зе ке­бек ши­кәр­ле-тат­лы то­ел­ды чәй. Күп­тән авы­зы­на бер кый­пыл­чык җы­лы ри­зык кер­мә­гән­лек­тән Ис­мә­гыйль­нең ка­ры­ны ач­кан, ин­де ба­шы да авыр­та баш­ла­ган иде. Әм­ма Гөл­са­ра­ның бер ге­нә сү­зе дә ар­тык ке­бек ише­тел­мә­де. Ул гү­я­ки үзе бе­лән кү­реш­кән­гә сө­е­нә тор­ган ке­ше­не бе­рен­че тап­кыр оч­ра­та иде. Хис­лә­ре һәм уй­ла­ры из­ге бу­лу сә­бәп­ле кү­ңе­ле дә нур­ла­нып, тә­не ны­гып кит­кән­дәй то­ел­ды. Алар кат-кат чәй эч­те­ләр. Гөл­са­ра һа­ман сөй­ли тор­ды.

— За­ри­фул­ла аб­зый­ны да күр­гән идем. Те­ге көн­не. Оч­раш­тык бит әле. Аңа да әйт­тем. Га­е­бең юк икән­ле­ген дә сөй­лә­дем. Ул да “шу­лай” ди. Ба­ла­ны урыс­лар гы­на әрәм ит­те­ләр, бер ди­гән ке­ше иде, ан­дый бән­дә ут чы­га­ра ди­ме­ни, ке­ше­нең нәр­сә­се­нә ку­лын суз­га­ны бар, бул­ма­ган­ны, урыс­лар гы­на ба­шын аша­ды­лар, ди. Кат-кат әйт­те. Бар сүз­лә­рем бе­лән ки­леш­те. Әни­ең һәм сең­ле­ңә дә сә­лам тап­шы­рыр­га куш­тым, бер ки­сәк так­та­лы чәй алып, күч­тә­нәч­кә җи­бәр­дем...

Та­мак ял­га­ган­нан соң ятып ал­саң да ярар иде дә, мо­ңа ка­дәр си­зел­мә­гән тын­чу һа­ва, Ис­мә­гыйль­нең бо­ры­ны­на ке­реп, тә­нен тир­лә­тә төш­те. Урам­га чы­гып ке­рер­гә уй­ла­ды, әм­ма бе­рәр­се­нә оч­рап, те­ге­не-мо­ны бе­ле­шә баш­ла­вын­нан шик­лә­нүе ар­ка­сын­да утыр­ган уры­нын­нан куз­гал­ма­ды. Гөл­са­ра тиз-тиз өс­тә­лен җы­еш­ты­рып өл­гер­де. “Эш­тән соң аның да ятып ала­сы ки­лә тор­ган­дыр ин­де?”— дип уй­лап, Ис­мә­гыйль утыр­ган җи­рен­нән кү­тә­ре­лер­гә ни­ят­лә­де. Ул то­рып ба­су­га, Гөл­са­ра аны тук­тат­ты:

— Ары-би­ре ба­ра­сың юк­тыр бит?— ди­де.

— Бел­мим ин­де, юк ин­де, аны­сы...

— Алай бул­гач ят та йок­ла! Хә­зер мин си­ңа урын җә­еп би­рәм. Ни ди­сәң дә, чит ке­ше тү­гел­сең бит әле. Мин­дә ге­нә ка­лыр­сың!

Гөл­са­ра­ның кү­ңе­ле һа­ман да бер сүз­не, соң­гы ае­ры­лыш­кан­да Ис­мә­гыйль­нең ярат­кан­лы­гын бел­дер­гә­нен ка­бат­лый иде: “Мин си­не яра­там!” Әгәр дә шу­лай икән, бик ях­шы!

Кыз ары тар­тыл­ды, би­ре нәр­сә­ләр­дер эз­лән­де. Ул да тү­гел, уры­нын җәй­де, өс­тән ак җәй­мә бөр­кә­де. Аның буй-сы­ны­ның җит­мә­гән җи­ре юк иде, кы­я­фә­те бү­ген биш ир­не тез­гә чүк­те­рер­лек. Тик Ис­мә­гыйль­нең кү­ңе­лен­нән ге­нә күп­тән ки­сеп таш­лан­ган. Ә күз­лә­ре бе­лән Гөл­са­ра­ны кү­зә­тә, ә үзе Мар­фа­ны са­гы­на. Әкә­мәт тә ин­де бу ке­ше кү­ңе­ле, авы­зы­на кер­гән ри­зык­ны күр­ми, һа­ва­да­гы тор­на­га тар­ты­ла.

— Мин күр­ше­ Фә­гый­лә апа­лар­да йок­лар­мын, син мон­да ур­на­ша тор! Кыз бе­лән егет­кә бер бүл­мә­дә яту ки­леш­мәс, ке­ше­ләр­нең әл­лә нәр­сә­ләр уй­ла­вы бар. Шик­лән­мә, һич тә ап­ты­ра­ма!..

Ул ара­да Гөл­са­ра чы­гып та кит­те. Күр­сә­тел­гән урын­да җай­ла­ныр­га га­дәт­лә­нел­гән Ис­мә­гыйль аның бо­е­ры­гы­на кү­нү­дән ар­ты­гын бел­мә­де, чи­ше­нә баш­ла­ды. “Бо­лар­ның мон­дый га­дәт­лә­ре бар­дыр ин­де, үз­лә­ре бе­лә­ләр­дер,— дип уй­ла­ды ул.— Кыз ди­ме, ә? Шу­лай ди­де шул! Мон­да­гы­лар аның нин­ди га­зап­лар күр­гән­ле­ген бел­ми дә тор­ган­нар­дыр. Ни­гә ки­рәк? Ис­кәр­мәү­лә­ре ях­шы!..”

Ис­мә­гыйль­нең ка­ра­ват­та су­зы­лып ир­ке­нәюе ге­нә бул­ды, Гөл­са­ра әй­лә­неп тә кер­де. Ул та­гын да нәр­сә­ләр­дер эз­лә­неп ма­таш­ты. Ары-би­ре элен­гән әй­бер­ләр ара­сын­нан күл­мәк ал­ды. Тук­та­лып тор­ды. Егет, күз­лә­рен йом­ган­дай итеп, ба­ры­сын да кү­реп кал­са да, сүз эн­дәш­мә­де, аны яны­на ча­кыр­ма­ды.

— Ир­тә­гә таң бе­лән эш­кә! Йок­лар­га ки­рәк ин­де, йок­лар­га!— дип сөй­лән­де Гөл­са­ра үз ал­ды­на.— Ал­ла­га шө­кер, Фә­гый­лә апа­лар­ның бер урын­на­ры буш икән!

Ни­чек шы­пырт кы­на ки­леп кер­сә, шу­лай чы­гып та югал­ды ул та­гын. Ис­мә­гыйль исә, Мар­фа­ны күз ал­ды­на ки­те­реп, аның бе­лән са­гы­ны­шып оч­ра­шу­ла­ры ал­да көт­кән­ле­ген уй­лап, хис­ле вә из­ге хы­ял дөнь­я­сы­на кү­чә ба­ра-ба­ра йо­кы­га бат­кан­лы­гын сиз­ми дә кал­ды.

Ир­тән­ге як­та аны Гөл­са­ра уят­ты. Егет­нең үзе­нә на­сыйп бу­ла­ча­гын ал­дан ук си­зе­неп­ме, ва­кый­га­лар­ны кыз ашык­тыр­ма­ды, мөм­кин исә дә, ко­ча­гы­на ке­реп яту­ны ки­рәк тап­ма­ды. Тиз ге­нә чәй­лә­де­ләр дә эше­нә кит­те­ләр. Баш­ка җир­ләр­дән эз­ләп йө­ри­се дә ит­мә­де Ис­мә­гыйль, са­бын за­во­дын­да урын та­бы­лыр дип өмет­лән­де.

Ыша­ны­чы буш­ка бул­ма­ды. Аны сө­як кай­на­ту це­хы­на ур­наш­тыр­ды­лар, Гөл­са­ра­лар­ны­кын­нан ерак тү­гел ба­рак­тан бер поч­мак та бир­де­ләр. Әм­ма мо­ны­сы те­ге­се төс­ле үк ае­рым бүл­мә­чек­ләр­дән тү­гел, бәл­ки го­му­ми ятак җир­дән гый­ба­рәт, ара­ла­рын­да чар­шау яки чып­та гы­на иде. Ис­мә­гыйль­гә иң чит­тә­ге сал­кын поч­мак ту­ры кил­де. Мүк­сез бү­рә­нә ара­ла­рын­нан кич­лә­рен сал­кын җил ке­реп йөр­сә дә, егет ке­ше­гә чы­дар­лык иде.

Ба­ра-то­ра үзе­нә чүп­рәк ба­за­рын­нан ис­ке юр­ган ши­кел­ле нәр­сә дә ал­ды, са­лам мат­рас юнәт­те. Әм­ма эше бик са­сы цех­та бу­лып, бо­лай да как­шый төш­кән сә­ла­мәт­ле­ген бө­тен­ләй бе­те­реп таш­лау дә­рә­җә­се­нә җит­кер­де. Ул ара­да көн­нәр дә су­ы­тып, ди­вар­да­гы ти­шек-то­шык­тан кер­гән сал­кын җил аны ир­тә­лә­рен хә­рә­кәт­сез кал­ды­ра иде. Озак­ка бар­мас әле дип уй­лан­ган ва­кыт тә­гә­ри бир­де. Ми­ли­ция бор­чып тор­ма­са да, ва­кыт-ва­кыт ала­ры­на да бар­га­лап кил­гә­ләр­гә мәҗ­бүр иде. Ул һа­ман да Во­ро­новс­кий эше бу­ен­ча ша­һит­лык ро­лен баш­ка­ра тор­ды.

Кар соң­га ка­лып тө­шәр­гә ча­ма­ла­ган ел­да кыш сал­кын бу­лыр­га ох­шый. Бө­тен ке­ше шул ту­ры­да, бе­лә­ме-бел­ми­ме, олы­дан ку­бып сөй­ләш­те. Ба­рак­та­гы ха­лык эчәр­гә ярат­са да, Ис­мә­гыйль алар­га ку­шыл­ма­ды, шун­лык­тан аңар­га “Күн­дәм” ку­ша­ма­тын так­ты­лар. Әм­ма егет­нең эче­нә җы­е­лып кил­гән үч һәм ачу эш­нең бө­тен­ләй дә баш­ка­ча бо­ры­лып ки­тү­ен кай­на­тып чы­га­рыр­га мөм­кин иде. Әгәр дә та­гын да шу­лай­рак дә­вам ит­сә, ул шеш көн­нәр­нең бе­рен­дә шарт­лап, яки Ис­мә­гыйль баш­ка­лар ке­бек үк эчә баш­ла­я­чак, йә ин­де йод­рык ка­ну­ны­на бү­тән­нәр­не буй­сын­ды­рыр­га ом­тыл­ган­да яңа­дан ба­шы төр­мә­гә ба­рып ке­рә­чәк иде. Ярый әле Во­ро­новс­кий эше тө­гәл­лән­де, бо­яр улын атар­га хө­кем ит­те­ләр, Ис­мә­гыйль һәр­төр­ле шик­ләр­дән азат кы­лын­ды. Хә­зер нәр­сә эш­лә­сә дә бу­ла иде. Ва­кыт-ва­кыт үзе­нә ки­леп, хәл­лә­рен бе­леш­кә­ләп йөр­гән Гөл­са­ра­га да рәх­мә­тен әй­теп һәм сау­бул­ла­шып тор­мас­тан, эшен кал­ды­рыр­га мәҗ­бүр бу­лу­ын бел­де­реп га­ри­за­сын яз­ды да көз­ге ка­раң­гы ир­тә­дә авыл­ла­ры­на кай­тыр­га чык­ты. Па­ром­га өл­ге­рә ал­ма­ды. Әм­ма Ка­зан­нан ки­тәр­гә җы­ен­ган теп­ло­ход­ның алар прис­та­не­нә тук­та­ла­ча­гын бел­гәч, шу­ңар­га уты­рыр­га би­лет со­ра­ды.

Идел аны ка­ра­лып дул­кын­ла­нып кар­шы ал­ды. Төнь­як­тан ис­кән сал­кын җил ким ди­гән­дә бер­ни­чә көн­нән кар вәгъ­дә итә иде. Ис­мә­гыйль күб­рәк Мар­фа ту­рын­да уй­лан­ды. Өй­лә­нү иде исә­бе. Бү­ген кайт­са, ир­тә­гә үк авыл­ла­ры­на ба­ра­чак, кү­рә­чәк һәм ку­лын со­ра­я­чак. Ни­гә озак­ка су­зар­га, ке­ше­ләр бит ярә­шеп тә ка­вы­ша­лар әле. Һич тә на­чар тор­мый­лар. Бер-бер­сен яра­та­лар икән, бә­хет­ле бу­лыр­лар! Күп­не күр­де бит ин­де, на­хак бә­ла­ләр­гә тар­ды. Әгәр аны да ки­ре как­са, дөнь­я­лык­ның хак­лык үл­чә­ве­нең тә­лин­кә­лә­ре өзел­гән ди­гән сүз! Ул ва­кыт­та һич­кем­гә бә­хет тә­те­мә­я­чәк бу тор­мыш­та.

Уй­ла­ры Ис­мә­гыйль­не ал­да­ган бу­лып чык­ты. Прис­тань­дә Фё­дор бе­лән оч­раш­кан­нан соң ул, җа­нын кая ку­яр­га бел­ми­чә, урам­нар буй­лап озак бар­ды. Бер җир­гә дә тук­тал­ма­ды. Хәт­та ән­кә­се­нә күч­тә­нәч­кә дип ка­ла ик­мә­ге алыр­га ти­еш­ле­ген дә оныт­ты. Ба­ры тик юл ар­кы­лы­сы­на су­зыл­ган инеш­кә җит­кәч исе­нә төш­те, әм­ма ки­ре бо­ры­лыр­га соң иде ин­де.

Озак кы­на шу­шы су­га ка­рап тор­ды. Көз­ге ка­раң­гы күк йө­зе инеш­не то­нык­лан­дыр­ган, ан­нан кан ага­дыр төс­ле иде. Ис­мә­гыйль сә­ер­се­неп куй­ды. Ме­нә шу­шын­да алар оч­раш­кан иде­ләр тү­гел­ме соң? Юк, оч­раш­ма­ды­лар, ә бәл­ки ирен­гә-ирен ка­выш­ты­лар. Әнә те­ген­дә, ка­ен­сар­да! Агач­лар яф­рак­ла­рын да ко­яр­га өл­гер­гән­нәр, су­ык җил­дән ела­шып уты­ра­лар...

Ис­мә­гыйль ка­ен­сар­ның тү­ре­нә ка­дәр кер­де һәм ты­е­ла ал­мый­ча елап җи­бәр­де. Ә югый­сә әле яңа гы­на бә­гы­ре таш­ка әве­рел­гән төс­ле иде, аң­ла­мас­сың бу адәм ба­ла­сы­ның кү­ңе­лен.

Ул ара­да олау­чы­лар ат­ла­рын ашык­ты­ра-ашык­ты­ра узып кит­те­ләр. Рус­лар иде­ләр. Те­ге мөр­тәт Фё­дор һәм­мә­сен­нән ал­да­рак чап­ты­ра.

Ис­мә­гыйль алар­га бо­ры­лып ка­ра­ма­ды, тук­та­ган бул­са­лар да утыр­мас иде. Мо­ңа ка­дәр рус­лар­га ка­ра­та хөр­мә­те бар исә дә, аның ки­мү­гә ки­тү­ен той­ды. Көт­мә­гән икән шул Мар­фа­сы, көт­мә­гән. Ди­мәк, яла ягу­чы­лар­га ышан­ган...

Ис­мә­гыйль­нең ту­ган авы­лын­да уз­дыр­ган ат­на-ун кө­не бер дә фай­да­га бу­лып чык­ма­ды. Аны эш­кә дә­шү­че­ләр кү­рен­мә­де. Ул гү­я­ки бу дөнья өчен чит һәм ят иде. Урам­да оч­ра­ган ке­ше­ләр дә ар­ты­гын со­раш­ты­рыр­га баз­ма­ды­лар, кай­тар­ган­нар икән — бик ях­шы ди­гән­дәй, тиз­рәк ки­теп ба­ру ягын ка­ра­ды­лар. Кем бе­лә, бәл­ки ка­бат аны ки­леп алыр­лар? Дөнь­я­сы бер дә тө­зек тү­гел, ыша­ныр­лык-та­я­ныр­лык җи­ре юк! Биг­рәк тә го­мер­ ба­кый үзен ким­сен­гән итеп яшәр­гә мәҗ­бүр та­тар ке­ше­нең кү­ңе­ле сак.

Яз­дан хәс­тәр­ләп куй­ган агач­ла­рын кис­кә­ләп, утын итеп, Идел бу­ен­нан кыш­лык чы­бык-ча­бык кү­тә­реп, йорт­ла­рын сал­кын­нар­га әзер­лә­де дә, егет ка­бат юл­га җы­е­на баш­ла­ды.

— Улым, өй­дә ге­нә кал­саң, ни бу­ла?— дип үте­неп со­ра­ган әни­се­нә ты­ныч кы­на аң­ла­тыр­га ты­рыш­ты:

— Әни, шу­лай да, бе­лә­сең­дер, ир кү­ңе­ле бу тар авыл­га гы­на сы­еп ята ал­мый! Бе­раз җил­лә­неп, оны­ты­лып кай­тыйм ди­гән идем. Фа­ти­хаң­ны бир ин­де! Ярый­мы?— дип үтен­де.

Мес­кен ана ри­за­лаш­ты. Ниш­ли ала иде соң? Мар­фа­ның кил­гә­нен, Ис­мә­гыйль улын со­раш­ты­ру­ын әйт­сә, мар­җа­ны йорт­ка кер­тер­гә бер дә йө­рә­ге җит­ми. Югый­сә ул кыз аны авыл­да то­тып ка­лыр иде дә бит. Юк-юк, нә­сел­дә-зат­та кү­рел­мә­гән эш­кә ри­за­лык би­рә­се тү­гел! Бар­сын, йө­ре­сен! Дөнья күр­мә­гән ке­ше­ме? Бә­хе­те ча­кы­ра тор­ган­дыр, ри­зы­гың чит­тә икән, эз­лә­теп тап­ты­ра ин­де ул! Тик мар­җа­сын­нан гы­на ерак­ка­рак ки­тә күр­сен. Ул гы­на шу­шы хәл­ләр­гә кал­дыр­ды үзен!

— Бор­чыл­ма, әни, бик чит­кә бар­мам, Ка­зан­да гы­на бу­лыр­мын, ял­лар­да кайт­ка­лап-кит­кә­ләп тә йө­рер­мен әле!..

Ис­мә­гыйль шу­шы сүз­ләр бе­лән чы­гып кит­те. Әни­се җил кап­ка­да ае­ры­лып кал­ды, урам ча­тын­нан бо­рыл­ган­чы улын­нан күз­лә­рен ал­ма­ды. Ис­мә­гый­ле аны сиз­де, хә­те­ре­нә һа­ман да шу­лай хәл­сез ка­лып ка­рап ба­сып то­ра­дыр ши­кел­ле бу­лып уе­лып кал­ды.

Ка­ла­да егет үзе­нә тиз ге­нә юнь­ле эш та­ба ал­ма­ды. Ки­леп төш­кән кө­нен­дә үз ба­ра­гы­на ба­рып, поч­ма­гын­да өши-ту­ңа төн уз­дыр­ды. Ди­вар ти­шек­лә­ре­нә чүп­рәк-чап­рак кыс­ты­рыл­ган бу­лу­га ка­ра­мас­тан, әл­лә бү­рә­нә­ләр аша җил йө­ри иде шун­да?

Икен­че көн­не Гөл­са­ра яны­на ке­реп чык­мак­чы иде, ки­ре уй­ла­ды. Ул хә­зер үз бә­хе­тен эз­ләп тү­гел, ә бәл­ки кө­теп кал­ган сө­е­не­чен­нән ка­чып йө­рү­че ке­ше­гә ох­ша­ган иде.

Ка­ла ка­дәр ка­ла­да аңа эш та­был­ма­сын ин­де! Йө­ри тор­гач, хас­та­-ха­нә­гә эш со­рап ке­реп чы­гар­га ит­те һәм дө­рес эш­лә­де. Күп­тән тү­гел ге­нә бо­лар­ның ка­ра эш­че­лә­ре авы­рып кит­кән икән, ул карт җәй­лә­рен утын кис­те­реп, алар­ны ват­кан, кыш­ла­рын мич­ләр­гә ягып, төн­нә­рен ка­ра­выл да тор­ган икән. Әм­ма көт­мә­гән­дә аяк­ла­ры­ның сау­лы­гын югал­тып, шу­шы ук хас­та­-ха­нә­гә соң­гы юл ал­ды авы­ру­ла­ры бе­лән сал­ган­нар үзен. Та­бип­лар аның уры­ны­на да ки­зү то­рып, зав­хоз­ла­ры ке­ше та­бал­мый­ча­рак ап­ты­рап кал­ган. Күн­дәм дә, сүз­сез дә, ар­ты­гын күр­мә­че дә ке­ше ки­рәк икән алар­га. Сы­нау шар­ты бе­лән ге­нә Ис­мә­гыйль­не ял­ла­ган­нар иде, та­быш­ла­ры­на сө­е­неп бе­тә ал­ма­ды­лар. Егет­нең үзе­нә дә ях­шы бул­ды. Хә­зер ул көн­нә­рен-төн­нә­рен җы­лы­да уз­ды­ра, сә­ла­мәт­ле­ген кай­та­ру өчен бик ку­лай шарт­лар­да го­мер ки­че­рә.

Ә бер ай­дан аңа бүл­мә бир­де­ләр. Ис­мә­гыйль ак­рын­лап-ак­рын­лап тор­мы­шын җай­га са­ла баш­ла­ды. Үз итеп зав­хоз аңа ис­ке чәй­нек бү­ләк ит­те. Йөт­ке­рү­ен бе­леп, та­бип­ла­ры яр­дәм ку­лын суз­ды­лар. Ак­ча­сы аз бул­са да, бер ба­шы­на та­ман гы­на иде. Зав­хоз­ның ан­да-сан­да утын са­ту­ла­ры­на да күз йо­мар­га ты­рыш­ты. Үзе ан­дый эш­ләр бе­лән шө­гыль­лән­мә­де. Ә те­ге җир­ бит ка­рак исә үз ягын­нан Ис­мә­гыйль­не гел ка­раш­тыр­га­лап кы­на тор­ды. Егет­нең ар­ты­гын күр­мә­ве, күп сөй­лә­мә­ве та­гын да ярап куй­ды. Яңа ел ал­дын­нан аңа зав­хоз ак җәй­мә бир­де һәм ки­рә­ге­нә фай­да­ла­ныр­га куш­ты. Шу­лай итеп бар да үз рә­те-чи­ра­ты бе­лән ма­тур гы­на ага бар­ды. Әгәр ал­га та­ба да шу­шы юнә­леш­тә ты­ныч кы­на го­ме­ре ки­тә тор­са, өй­лә­нү ха­кын­да да уй­ла­на баш­лар­га ва­кыт иде. Хәт­та зав­хоз да аның бу уе­на кар­шы кил­мә­я­чәк иде, чөн­ки ул хак­та үзе баш­лап һа­ман да сүз куз­гат­ка­лый, үр­тәш­те­рә тор­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: