Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 28 страница




Алар кал­ку­лык сыр­ты­на ки­леп тук­тал­ган­да офык ачы­ла баш­ла­ган иде. Су­гыш­чы­лар­га окоп­лар ка­зыр­га әмер би­рел­де. Нәр­сә-нәр­сә, әм­ма кө­рәк ба­ры­сын­да да бул­ган­лык­тан, эш­сез то­ру­чы кү­рен­мә­де. Ин­де эл­пә бу­лып туң йө­гер­гән таш­лы җир­не ары­ган сол­дат­лар гү­я­ки теш­лә­ре бе­лән ки­ме­рә иде­ләр. Бе­раз чо­кыр уе­лу­га, кай­бе­рәү­ләр хәй­лә­гә дә ке­ре­шеп, йок­лап алыр­га җай тап­ты­лар. Ис­мә­гыйль­нең дә күз­лә­ре кы­сыл­ды. Чо­кып га­зап­лан­ган кө­рә­ге­нең егә­ре бет­те. Әм­ма аның үзе­нә эш­тән тук­тал­га­ны си­зел­мә­де, ба­ры тик йөз­тү­бән ки­леп төш­кәч ке­нә ай­нып кит­те. Сы­ны кат­ты. Ар­тын­нан ки­те­реп тип­кән ке­ше­гә та­ба гәү­дә­се бе­лән бо­рыл­ды. Кы­зыл ко­ман­дир икән.

— Ка­зыр­га, йок­ла­мас­ка, са­рык­лар!— дип җи­ке­рен­де ул.— Нәр­сә, мин ка­зып бир­гән­не кө­тә­сез­ме әл­лә?

Аның бу ах­мак сү­зе­нә кар­шы бер нәр­сә дә әй­теп бул­мый иде. Әм­ма аз гы­на күз йо­мып алу да Ис­мә­гыйль­нең ку­лы­на көч­не кай­тар­ган ке­бек то­ел­ды. Әү­вә­ле һәр­кем үзе­нә чо­кыр ка­зы­ды, ан­на­ры алар­ны үза­ра то­таш­ты­рып, тран­шея ха­сил ит­те­ләр. Тик бу гы­на җит­ми, та­гын да ти­рә­нәй­тер­гә әмер би­рел­де. Ба­ры шун­нан соң гы­на ко­ман­дир­ла­ры ты­ныч­лан­ды­лар. Кем кая сө­я­леп-авып йо­кы­га тал­ды. Бу юлы алар­га җи­ке­рү­че бул­ма­ды, ты­нлык­ла­рын бо­зар ке­ше та­был­ма­ды. Шу­шы хәл­дә күп­ме ва­кыт­лар уз­ган­дыр, Ис­мә­гыйль гө­рел­те та­вы­шы­на уя­нып кит­те. Күк йө­зен ту­ты­рып кош­лар­мы очып ки­лә иде­ләр. Бу ка­дәр са­молёт­лар­ның шу­лай ту­ры­га, бер­дәм бар та­раф­ны кап­лап бар­га­нын мо­ңар­чы күр­мә­гән­лек­тән, бу ман­за­ра га­җә­еп бер кү­ре­неш сы­ман то­е­ла иде.

Су­гыш­чы­лар­ның өс­тен­нән әл­лә кай­сы би­ек­лек­тән үк очып узып, әл­лә нит­кән ак җәй­мә­ләр таш­лар­га то­тын­ды­лар да, бо­ры­лып, ки­ре­гә кай­тып кит­те­ләр. Әле­гә һич­нәр­сә­не дә аң­лар­лык тү­гел иде. Сол­дат­лар авыз­ла­ры ачык хәл­дә кал­ды­лар. Алар күк­тән та­гын да нәр­сә бул­са очып ки­лер дип көт­кән­гә ох­шый иде­ләр. Хәт­та ки­чә га­зап чик­тер­гән яң­гыр да бү­ген уя­ма­ды. Дөнь­я­лар ты­нып кал­ды­лар. Бе­раз­дан Мөх­лис:

— Мон­нан ун-ун­биш чак­рым­нар бу­лыр, ни­меч­ләр гас­кәр таш­ла­ды, нәкъ без­нең арт­ка!— ди­де.— Хә­зер кай­сы як­ка та­ба ата­быз ин­де?

Ис­мә­гыйль­нең ачуы кил­де: тап­кан сүз! Шун­лык­тан кис­кен ге­нә:

— Атар­сың, бар... мыл­ты­гың бул­са!— дип ко­ра­лы­на ябыш­ты. Бу ва­кыт­та Мөх­лис­тән дә мес­кен зат дөнья йө­зен­дә юк иде.

Һәм­мә сол­дат та өн­сез кал­ды. Кы­зыл әтәч­лә­неп йөр­гән мәгъ­рур ко­ман­дир­лар­дан да сүз ише­тел­мә­де. Һич­бер әмер юк иде. Ис­мә­гыйль окоп тө­бен­нән үзе ка­зып чы­гар­ган бал­чык­ка йөз­тү­бән ба­шын сал­ды. Әл­лә нин­ди җы­лы­лык бе­лән туф­рак аның бит­лә­рен коч­ты. Ан­нан ни­гә­дер яз исе, кыр эш­лә­ре ва­кы­тын­да гы­на бу­ла тор­ган тат­лы тәм ки­лә иде. “Ә ка­бер­дән мон­дый ис кил­ми шул!”— дип уй­ла­ды Ис­мә­гыйль, авыл­да җә­мә­гать бе­лән күп­ме ка­зы­га­ны бул­ды, аңар­дан су­ык­лык бөр­кел­гә­не ге­нә исен­дә кал­ган.

Ерак­та туп­лар­дан­мы ат­ты­лар. Ба­ры­сы сул флан­га ягы­на те­кәл­гән, ан­да, күз ну­ры чак җи­тәр­лек чик­тә — танк­лар ата-ата һө­җүм итә, кем­нәр­дер ка­я­дыр йө­ге­рә, Кы­зыл гас­кә­ри­ләр чи­ге­нә һәм та­гын да аң­ла­еш­сыз ва­кый­га­лар ба­ра иде. Ә Ис­мә­гыйль­ләр­не бе­лү­че дә юк. Ни ян­нан, ни ал­дан алар­га дош­ман да һө­җүм ит­ми, әмер­ләр дә иреш­ми.

Аң­ла­еш­сыз кы­я­фәт­тә­ге ап­ты­рау­лы Мөх­лис­нең күз­лә­ре бе­лән оч­раш­кач, Ис­мә­гыйль шун­да мыл­ты­гы­на бе­рен­че пат­рон­ны тык­ты. Әмер җит­мә­гән бо­рын аның шу­лай ашы­гу­ын бү­тән­нәр дә хуп­ла­ды­лар бул­са ки­рәк, ба­ры­сы да мыл­тык­ла­рын кор­ды­лар. Бер-бер­се­нә ка­ра­шып ал­ды­лар. Әм­ма алар­га һө­җүм итү­че­ләр ба­ры­бер кү­рен­мә­де. Шу­лай да көт­мә­гән­дә, ки­нәт­тән дош­ман­нар, се­ләү­чән­нәр ке­бек­ме, гү­я­ки җир ти­ше­ген­нән ки­леп чы­гар­лар төс­ле иде.

Һәр­кем ты­нын кыс­ты. Мөх­лис тә Ис­мә­гыйль­гә якын­рак елыш­ты. Ни ди­сәң дә мыл­тык­лы ке­ше — мыл­тык­лы ин­де, дош­ман кү­ре­нү­гә — атып та ега ала. Ә син биш пат­ро­ның­ны учы­ңа кыс­кан ки­леш сак­ла­нып ка­ра!

Әм­ма кар­шы­да һа­ман да бер­кем дә кү­рен­мә­де. Ни үз­лә­ре­нә һө­җүм итәр­гә, ни арт­ка та­ба чи­ге­нер­гә ди­гән әмер ише­тел­мә­де. Алар­ны шу­шын­да, Ук­ра­и­на җи­рен­дә оны­тып кал­дыр­ган­нар да, ис­лә­ре­нә дә тө­ше­рер­гә уй­ла­мый­лар иде, ах­ры­сы. Ме­нә әкә­мәт!

Шак­тый озын­га су­зыл­ган сә­гать тә уз­ды. Кар­шы­да дош­ман­ны эз­лә­гән су­гыш­чы­лар­ның күз­лә­ре ар­ды. Йом­ран ке­бек кү­тә­ре­леп-кү­тә­ре­леп тә ти­рә-юнь­не ка­раш­тыр­ды­лар, әм­ма һич­ни аң­ла­ма­ды­лар. Ба­ры тик алар­дан чак­рым ярым­нар ерак­та­мы бу­лыр, нин­ди­дер хә­рә­кәт ба­ра, аң­ла­еш­сыз аваз­лар­ның чы­ңы гы­на ише­тел­гә­ләп ки­тә иде.

Ул ара­да көн ачыл­ды һәм ко­яш­ның нур­ла­ры тиз­лек бе­лән ки­чә­ге яң­гыр­ның ды­мын һәм төн­ге кы­рау­дан кал­ган сал­кын­ны ямап-ялап ал­ды. Ис­мә­гыйль­ләр­гә дә кы­зык һәм рә­хәт бу­лып кит­те. Алар­ның ин­де йо­кы­ла­ры да кил­ми, ары­ган­лык­ла­ры да кач­ты. Ба­ры тик кө­лә­се­лә­ре ге­нә ки­лә, кө­лә­се­лә­ре ге­нә.

Шу­лай шул, Мөх­лис­нең дә авы­зы ерыл­ды, бү­тән­нәр дә каһ­ка­һа ите­нә баш­ла­ды­лар. Тиз­дән бу юләр­лек кө­лүе ба­ры­сын бер­гә чол­гап ал­ды, йо­гыш­лы­га әве­ре­леп кит­те. Нәр­сә-нәр­сә, әм­ма 1941 нче ел­ның 29 нчы ок­тяб­рен­дә, дош­ман­нар СССР ка­дәр иләм­сез зур һәм ик­сез-чик­сез кү­рен­гән ил­нең йө­рә­ге­нә та­ба аш­кын тиз­лек бе­лән үтеп ке­реп ма­таш­кан­да, Ук­ра­и­на туф­ра­гын­да, Ки­ев­не фа­шист­лар­дан азат итәр­гә һәм бас­кын­чы­лар­ны те­зен­нән су­гып егар­га ти­еш бул­ган, шу­шы хәр­би бу­рыч­ны ко­рал­сыз хәл­лә­рен­дә үз өс­лә­ре­нә йөк­лә­гән Кы­зыл гас­кә­ри­ләр­нең бө­тен тау-сырт­ны ту­ты­рып кө­лү­лә­ре кот­чык­кы­сыз бер хәл иде. Мо­ны әгәр Ста­лин бел­сә, асы­лы­ныр­га, ту­ган­на­ры ишет­сә, елар­га ти­еш иде­ләр тү­гел­ме?

Әм­ма алар юри көл­мә­де­ләр. Су­гыш­ны бет­те, ме­нә шу­лай җи­ңел ге­нә хәл ител­де дип хы­ял­ла­нып, ял­гыш уй­лау­дан гы­на көл­де­ләр. Аһ шун­да хы­ял­ла­ры тор­мыш­ка аш­кан бул­са иде дә шул!

Ни­чек кө­тел­мә­гән­дә кө­лә баш­ла­са­лар, шу­лай тук­та­лып та кал­ды­лар. Ан­да-сан­да үз көл­ке­лә­ре­нә ва­кыт-ва­кыт бу­ыл­га­лап алу­чы­лар гы­на бул­ды. Ни хик­мәт, әм­ма окоп­ла­рын­нан һич­кем дә кү­тә­рел­мә­де, ура кыч­кыр­ма­ды. Яңа­дан ти­рән тын­лык ур­наш­ты.

Һич­кем­нең урын­на­рын­нан куз­га­ла­сы кил­мә­де. Әл­лә тән­нә­ре­нең арыл­ган бу­луы, әгәр кү­ңел­лә­ре­нең шом­ла­нуы һәм­мә­сен дә ар­тык хә­рә­кәт ясау­дан ты­еп то­ра иде. Бәл­ки алар­ны шу­шын­да оны­тып кал­дыр­ган­нар­дыр? Бик ях­шы, ят­сын­нар да ят­сын­нар ин­де хә­зер, кем­дер исе­нә тө­шер­гән­че!

Та­ма­ша кы­лын­ган та­раф­та гас­кә­ри­ләр­нең те­зе­ле­шеп ба­су­ла­ры, ка­ян­дыр нин­ди­дер ма­ши­на­лар­ның кү­ре­нү­лә­ре — бо­ла­ры кы­зык­лы һәм бик тә кы­зык­лы та­ма­ша ке­бек иде. Ис­мә­гыйль­ләр ягы­на, ачык аң­ла­еш­лы бул­ма­са да, өтек-өтек аваз­лар ки­леп, әле сә­ер­се­нер­гә, әле шат­ла­ныр­га мөм­кин­лек бир­мә­де. Ул ара­да кы­зык­сы­ну­чан су­гыш­чы­лар, тә­ки түз­мә­де­ләр, йом­ран­нар ке­бек кал­кы­ны­ша баш­ла­ды­лар. Кай­сы бер­лә­ре окоп кы­ры­е­на ук чы­гып бас­ты. Ара­да ах­мак­лар да бар икән:

— Җә­мә­гать, су­гыш бет­кән! Ак бай­рак­лар кү­тәр­гән­нәр, ур-ра!— дип үк кыч­кы­ры­шыр­га то­тын­ды­лар.

Бер­ни­чә урын­да мыл­тык шарт­лат­ты­лар. Та­ма­ша кы­лын­ган та­раф­та­гы гас­кә­ри­ләр, хә­рә­кәт­кә ки­леп, ти­рә-як­ка чә­чел­де­ләр. Әле яңа гы­на ка­нат­лан­ган һәм су­гыш бет­те дип сө­е­нер­гә өл­гер­гән су­гыш­чы­лар исә ки­нәт ап­ты­раш­та ты­нып кал­ды­лар да, арт­ка та­ба чи­ге­неп, окоп­ла­ры­на си­ке­реш­те­ләр. Үр­гә кү­тә­ре­леп ки­лү­че­ләр ав­то­мат­ла­рын­нан ата һәм нәр­сә­ләр­дер кыч­кы­ра иде­ләр. Ис­мә­гыйль­нең нәкъ янын­нан гы­на пу­ля тез­мә­се узып ки­теп, ар­тын­да­гы бу ни икән дип авыз кү­тә­реп ка­рап то­ру­чы, ча­кы­рыл­мый­ча мон­да ки­леп бас­кан сол­дат­ның күк­рә­ге һәм маң­гае аша үт­те. Мес­ке­нем аһ ди­яр­гә дә өл­гер­мә­де. Ар­ка­сы бе­лән окоп кы­ры­е­на ба­рып төш­те дә, аяк-кул­ла­ры тиб­рә­неп, шун­да ук һә­лак бул­ды. Шу­ның бе­лән вәс­сә­лам!

Ис­мә­гыйль аның күз­лә­рен йом­дыр­ды. Мөх­лис исә тел­сез хә­лен­дә ка­рап тор­ды да ки­нәт ке­нә өс­кә та­ба ыр­гыл­ды. Окоп­тан чы­гып, бу ти­рә­дән тиз­рәк ка­чар­га иде­ме исә­бе, Ис­мә­гыйль аны ши­нель ча­бу­ын­нан ки­ре сөй­рәп тө­шер­де.

— Юләр­лән­мә, ах­мак!.. Ят шу­шын­да гы­на! Мон­да яд­рә йө­ри ал­мый. Ә ан­да — ку­ян ке­бек бу­ла­сың, бер ге­нә чә­кер­ләр!..

Мөх­лис аның са­ен тар­тыш­ты. Гү­я­ки җир ти­ше­ген та­бып, шун­да ке­реп ки­тәр­гә те­лә­гән­дәй, окоп тө­бен кул­ла­ры бе­лән ка­ез­лый баш­ла­ды. Ис­мә­гыйль аны ты­ныч­лан­ды­рыр­га те­лә­де, күк­рә­ге­нә ба­шын кы­сып тот­ты да:

— Йә, ты­ныч­лан!— дип бер­ни­чә кат ка­бат­ла­ды. Әм­ма Мөх­лис­нең күз­лә­рен­дә яшь һәм йө­зен­дә кур­ку иде.

— Ис­мә­гыйль абый, үте­рә­ләр бит!..

Юк, бу кур­ку га­лә­мә­те тү­гел, ча­ра­сыз­лык иде. Ко­рал­сыз сол­дат­ның, илен ге­нә­ме, хәт­та үзен дә сак­лар­га мөм­кин­ле­ге бул­ма­ган Кы­зыл Ар­мия су­гыш­чы­сы­ның нин­ди һә­ла­кәт­кә юлы­гу­дан һәм шу­шы­ны аң­ла­вын­нан ки­леп ту­ган мес­кен­лек җә­за­сы, га­җиз­ле­ге иде. Әгәр ва­та­ның үзең­не ме­нә шу­лай ах­мак хәл­гә, те­ре шә­һит сый­фа­тын­да кал­ды­ра икән, аның бә­я­се си­нең кар­шы­да бер ти­ен­лек­кә әй­лә­нә, ки­рә­ге бе­тә!

Мөх­лис ты­ныч­лан­ды. Ба­ры тик:

— И Ис­мә­гыйль абый, үлем авы­зы­на үз ая­гы­быз бе­лән ки­леп кер­гән икән­без шул,— дип ке­нә ың­гы­ра­шып әй­теп куй­ды. Аның бу уф­та­нуы ачу­ны гы­на тү­гел, җен­нәр­не чы­га­рыр­лык иде.

— Юк­ны сөй­ләп утыр­ма әле!.. Бә­ла­не ча­кы­рып!

Шу­шы сүз­лә­ре бе­лән Ис­мә­гыйль си­ке­реп тор­ды һәм мыл­ты­гы­на ябыш­ты. Ка­я­дыр атып җи­бәр­де. Ил­ле метр­лар ча­ма­сы гы­на ки­леп җи­тә­ре­нә кал­ган дош­ман сол­да­ты, үзе­нә тө­бә­гән­нә­рен си­зен­ми кал­ган иде­ме, йөз­тү­бән ау­ды. Әм­ма бу Ис­мә­гыйль ат­кан пу­ля тү­гел иде. Баш­ка бе­рәү­нең яд­рә­се.

Игъ­ти­ба­рын югал­тып, Ис­мә­гыйль биш пат­ро­нын да бер-бер арт­лы мыл­ты­гы­на ты­га тор­ды, ата бар­ды. Әм­ма һич­ни май­та­ра ал­ма­ды. Бе­рен­че ату­ын­да­гы­сы оч­рак­лы гы­на бул­ган икән, кы­зу­лык бе­лән: “Мин ат­ка­ны ти­де!”— дип уй­ла­ган бул­ган. Ә хә­зер соң иде, мыл­тык­тан атып яту­ның мәгъ­нә­се юк.

Окоп­та­гы баш­ка су­гыш­чы­лар да пат­рон­на­ры бе­тү сә­бәп­ле ату­ла­рын тук­та­тыр­га мәҗ­бүр иде­ләр. Дош­ман­на­ры исә ка­мап ал­ды һәм би­ре­лер­гә әмер ит­те. Ак­рын­лап кы­на һәм­мә­се дә кул­ла­рын кү­тә­рә баш­ла­ды­лар. Шун­да окоп­тан ату та­вы­шы ка­бат яңар­ды. Ел­гыр дош­ман­нар­ның кү­зе шул як­ка тө­бә­леп, ан­да та­ба берь­ю­лы өч-дүрт ук­чы фа­шист ав­то­мат­ла­рын­нан сип­те. Кы­зыл сол­дат­лар­дан ике ке­ше ау­ды.

Окоп­лар­дан чы­гып тез­лә­нер­гә ку­шыл­гач, Ис­мә­гыйль мах­сус рә­веш­тә шул атыл­ган­нар ти­рә­сен­нән­рәк кү­тә­рел­де. Ан­да алар­ның бү­лек ко­ман­ди­ры яшь егет Ку­рам­шин авы­зы­на пис­то­ле­ты­ның көп­шә­сен кап­кан хәл­дә ята, янын­да әле яңа гы­на би­гө­наһ­тан тет­кә­лә­неп таш­лан­ган сол­дат­лар иде.

 

V

Дош­ман­да ми­һер­бан­лык бул­мый. Ерт­кыч­лар дип ата­лыр­га өл­гер­гән бу фа­шист­лар­дан шәф­кать кө­тәр­гә яра­мый иде. Һәр су­гыш­чы­га мо­ны ал­дан ук әй­теп куй­ды­лар, югый­сә. Кем һәм кай­сы җе­не ко­тырт­кан­дыр, те­зеп бас­ты­рыл­ган әсир­ләр­дән бе­рәү:

— Яшә­сен Ста­лин! Ста­лин­га дан!— дип, ах­мак­лар­ча кыч­кы­рып җи­бәр­де. Ул ара­да ел­гыр адым­лы, зат­лы һәм пөх­тә ки­ен­гән дош­ман офи­це­ры аны ал­га йол­кып та чы­гар­ды:

— Ком­му­нист?— дип со­рау бе­лән җи­кер­де. Әсир дә би­реш­мә­де:

— Ком­му­нист!— дип күк­рә­ген как­ты.

Аның бе­лән ар­тык сүз алы­шып тор­ма­ды­лар. Офи­цер әмер би­рер­гә дә өл­гер­де, бер дош­ман ук­чы­сы йө­ге­реп тә кил­де, әсир­не як­лап эт­кә­ләр­гә то­тын­ды һәм, ары­рак, чит­кә­рәк чы­га­рып, ав­то­ма­тын­нан тө­бәп тә тор­мый­ча ат­ты. Әсир:

— Ста­лин-н... га!..— дип, дан­лау сүз­лә­рен ка­бат­лап бе­те­рер­гә өл­гер­ми дә кал­ды.

Әсир­ләр­нең йө­рә­ге­нә шом йө­гер­де.

— Ком­му­нист­лар, ике адым ал­га!

Ка­һәр, офи­цер рус­ча­ны шәп бе­лә иде. Әм­ма әсир­ләр ара­сын­да уры­нын­нан куз­га­лу­чы кү­рен­мә­де. Әмер ка­бат яң­гы­ра­ды. Та­гын шым кал­ды­лар. Офи­цер­ның йө­зе­нә ел­маю йө­гер­де һәм ул:

— Алып ки­те­гез бо­лар­ны,— дип ку­лын сел­тәп, үз җа­е­на кө­ләр­гә то­тын­ды. Ко­рал­ла­рын таш­ла­ган Кы­зыл су­гыш­чы­лар, ал­да нәр­сә­ләр бу­ла­сын күз ал­ла­ры­на ки­тер­ми­чә, баш­ла­ры тү­бән са­лын­ган хәл­дә кал­ку­лык­тан тү­бән­гә та­ба тө­шә бир­де­ләр. Ме­нә си­ңа җи­ңү! Ме­нә си­ңа су­гыш бет­те! Баш­ка­лар ке­бек Ис­мә­гыйль дә шу­шы рә­веш­ле җа­нын җә­рә­хәт­ли һәм мыс­кыл­ла­на иде.

Алар­ның ба­ры­сын, бер ти­рә­гә­рәк җы­еп, ни­гә­дер озак тот­ты­лар. Ан­на­ры соң кар­шы­ла­ры­на дә­рә­җә­ле бер полк ко­ман­ди­ры бас­ты­рып сөй­ләт­те­ләр. Ул ке­ше чын­лык­та Ис­мә­гыйль­ләр­нең үз ко­ман­дир­ла­ры иде­ме, әл­лә ин­де дош­ман­нар бе­лән бер­гә кил­гән­ме, аны­сы ук аң­ла­шыл­ма­ды. Шу­лай да Кы­зыл Ар­ми­я­дән фа­шист­лар ягы­на чык­кан­лы­гы сүз­лә­рен­нән үк аң­ла­шыл­ды.

— Сез ба­ры­гыз да бө­ек Рейх­ның ыша­ныч­лы вә­кил­лә­ре бу­лыр­сыз! Бу ил­дә ук­ра­ин­нар да, та­тар­лар да, урыс­лар да үз мән­фә­гать­лә­ре­нең ни рә­веш­ле як­ла­ну­ын кү­рер­ләр. Әй­дә­гез, дан­лы һәм дан­лык­лы фю­рер­га хез­мәт итик! Яшә­сен фю­рер дер­жа­ва­сы!..— дип, ул ук­ра­ин ак­цент­лы ко­ман­дир но­ты­гын ку­әт­ле та­выш бе­лән ахы­ры­на та­ба алып ба­рып, сүз­ләр­не бер-бер­се­нә дәрт бе­лән ияр­тә-ияр­тә те­зеп ки­те­реп җит­кер­де. Алар­га ка­дәр нәр­сә­ләр сөй­лә­гән­дер, аны Ис­мә­гыйль дә, бү­тән­нәр дә тың­ла­ма­ды­лар. Ба­ры тик ахыр­гы шу­шы сүз­лә­ре ге­нә һәр ко­лак­ка үтеп кер­де. Әм­ма бу ке­ше Кы­зыл сол­дат­лар­ны ни ка­дәр ге­нә ура кыч­кыр­тыр­га те­лә­мә­сен, аның ава­зын кү­тә­реп алу­чы бул­ма­ды ди­яр­лек. Шу­лай да Ис­мә­гыйль янын­да­гы май­лы бит­ле урыс тын тарт­мак­чы иде, кем­дер аның ар­ка­сы­на сөл­лә­де, те­ге чак кы­на ал­га кап­лан­ма­ды. Дө­рес, саф­ла­ры­ның ки­нәт бо­зы­лып алуы сак­чы­лар­ны урын­на­рын­нан куз­гат­ты. Тиз ара­да алар йө­ге­реп тә кил­де­ләр, егы­лу­чы­ны тип­кә­ләп тә таш­ла­ды­лар. Әм­ма май­лы бит фа­шист­лар­ның күн итек­лә­рен үбәр­гә, әл­лә нин­ди аң­ла­шыл­ма­ган тел­дә сөй­лә­нер­гә, “майн фю­рер” дип яла­гай­ла­ныр­га то­тын­ды. Сак­чы­лар аны кү­тә­реп тә ал­ды­лар, кай­да, бил­ге­сез, кул­тык­лап алып та кит­те­ләр. Мө­га­ен атар­лар ди­гән уй Ис­мә­гыйль­нең ба­шы­на кер­сә дә, бу юлы ул ял­гыш­ты. Кич­ке як­та әсир­ләр­не бер ти­рән һәм киң үзән­лек­кә ки­те­реп туп­ла­ган­да шул рус һәм аның ке­бек та­гын да бер­ни­чә ке­ше дош­ман сол­дат­ла­ры ши­не­лен­нән, әм­ма по­гон­сыз хәл­дә, әсир­ләр ту­ты­рыл­ган үзән­лек­не ба­га­на­лар һәм чә­неч­ке­ле чы­бык­лар бе­лән ура­тып йөр­де­ләр. Мөх­лис­не бү­тән­нәр ара­сын­нан бе­ле­шеп ма­таш­ка­нын­да Ис­мә­гыйль алар­ны якын­нан ук кү­реп кал­ды, май­лы бит­ле­дән баш­ка­ла­рын та­ны­ма­ды.

Ки­чен бик ка­ты су­ыт­кан­лык­тан, әсир­ләр мөм­кин ка­дәр бер-бер­се­нә якын­рак елы­шыр­га ты­рыш­ты­лар. Ярый әле җи­ле юк иде. Шу­лай да йо­кы­ла­ры­ның рә­те бул­ма­ды. Ис­мә­гыйль су­ык­тан ту­ңып ни­чә мәр­тә­бә уян­га­нын да оныт­ты. Го­ме­рен­дә мо­ңа ка­дәр шу­шын­дый озын то­ел­ган төн­не ки­чер­гә­не юк тү­гел исә дә, бу­сы баш­ка, са­таш­ты­ра тор­га­ны һәм са­та­шыр­лы­гы иде. Кем бе­лә, бу әсир­лек­тән исән чы­гар­мы-юк­мы? Бу бит тот­кын­лык кы­на тү­гел! Дош­ман­ны явыз һәм ми­һер­бан­сыз ди­ләр шул!

Кы­рый­да йок­лап ту­ңа баш­ла­ган әсир­ләр­нең кай­сы­бер­лә­ре, әр­сез­лә­неп, мөм­кин­лек юк­лык­ка да ка­ра­мас­тан, эте­нә-төр­те­нә эч­кә­рәк елыш­ты­лар. Кай­сы­ла­ры хәт­та ке­ше өс­те­нә үк ба­сып, тап­тап ки­тү­не дә оят­сыз­лык­тан са­на­ма­ды. Ис­мә­гыйль­нең дә бер мәр­тә­бә ая­гын изеп үт­те­ләр. Ул кур­кып уян­ды. Бу хай­ван­ның кем икән­ле­ген та­ныр­лык бул­ма­ды. Гү­я­ки Иб­лис мәл­гунь ди­гән­нә­ре әсир­ләр ара­сын­да үз җа­ен ма­таш­ты­рып йө­ри иде.

Ир­тән­ге як­та алар­ны са­молёт та­вы­шы уят­ты. Кыр­пак кар яу­ган, һәм­мә та­раф ак иде. Әле ка­раң­гы иң­гән ва­кыт­та да, йо­кы­га кит­кәч уян­га­ла­ган­да да күк йө­зе ачык, йол­дыз­ла­рын чүп­ләп туй­мас­лык бул­са да, ка­ян бо­лай шу­шы ка­дәр кар төш­кән­дер? Бел­мәс­сең! Шу­лай ук кы­шы да зә­һәр­лә­неп, зәм­һә­рир­лә­неп ки­лер ми­кән­ни?

Са­молёт бик тү­бән­нән ге­нә оч­ты, әле уң­нан, әле сул­дан ки­леп әй­лән­де. Тук­тый ин­де, тук­тый ин­де, егы­ла ин­де дип ка­рап тор­са­лар да, би­реш­мә­де та­гын, ки­теп бар­ды. Ар­тын­нан не­мец сол­дат­ла­ры:

— Русс-фа­нер!— дип, мыс­кыл итеп ке­нә кал­ды­лар.

Бу са­молёт әл­лә адаш­кан, әл­лә юри бу­та­лып кы­на йө­ри иде­ме — бил­ге­сез, әм­ма дә лә­кин ни сә­бәп­ле­дер дош­ман ягы­на та­ба очып кит­те. Юк­са, кай­чан-кай­чан, әм­ма ир­тән­ге ва­кыт­та көн­чы­гыш та­ра­фын, ягъ­ни ко­яш чык­кан як­ны бу­тар­лык бул­мый тор­ган иде.

Әсир­ләр һәм­мә­се ди­яр­лек аяк­ла­ры­на бас­ты­лар һәм, та­би­гый инс­тинкт­ның әй­дә­ве бе­лән­ме, ан­нан-мон­нан тар­ты­лып кы­на ко­рыл­ган чә­неч­ке­ле чы­бык-кир­тә яны­на җы­е­лы­ша баш­ла­ды­лар. Алар­ның са­гыш ка­тыш усал ка­раш­ла­ры дош­ман сак­чы­ла­рын кот­кы­га сал­ды бул­са ки­рәк, эт­лә­рен өс­те­реп, ав­то­мат­ла­ры­на ябыш­ты­лар һәм арт­ка чи­ге­нер­гә бо­е­рып кыч­кы­рыр­га то­тын­ды­лар. Ис­мә­гыйль ал­гы рәт­ләр­нең бер­сен­дә иде. Күк­рә­ге бе­лән чә­неч­ке­ле чы­бык­ка ки­леп те­рәл­де. Ар­тын­нан баш­ка­лар һа­ман да этә бир­де­ләр. Ан­нан-мон­нан гы­на ко­рыл­ган кир­тә авып кит­те. Ис­мә­гыйль үзе дә, аяк­ла­ры ча­лы­нып, шун­да йөз­тү­бән егыл­ды. Би­те чы­бык­ның чә­неч­ке­се­нә ту­ры ки­леп, кы­чкы­рып та җи­бәр­де. Әм­ма аны тың­лар­га-ише­тер­гә исәп то­ту­чы­лар ара­да юк иде. Ар­тын­нан ки­лү­че­ләр аның сыр­тын­нан изеп ке­нә үт­те­ләр. Ки­нәт ав­то­мат­лар­дан атар­га то­тын­ды­лар. Ки­ре йө­ге­рү­че­ләр Ис­мә­гыйль­нең ба­шы­на, кул­ла­ры­на ба­сып, гәү­дә­се­нә абы­нып, сөр­ле­геп ки­теп, аны ка­бат из­де­ләр. Үлем хә­ве­фен­нән җа­нын ко­тыл­ды­рыр­га те­ләп Ис­мә­гыйль дә арт­ка та­ба шу­ыш­ты. Юлын­да кан­га ба­тып ят­кан ике сол­дат­ка ту­ры ки­леп, алар ара­сын­да тук­та­лып кал­ды. Бу яра­лы әсир­ләр­нең бер­се ың­гы­ра­ша, икен­че­се һуш­сыз иде. Ис­мә­гыйль кү­тә­ре­лер­гә ге­нә ни­ят­ләп бе­те­рү­гә, өс­те­нә кем­дер ау­ды. Ул да тү­гел, әсир кыч­кы­рыр­га, бәр­гә­лә­нер­гә то­тын­ды. Яр­сып өр­гән эт­нең та­вы­шы бик якын бу­лу­дан һәм әсир­нең үке­рү­ен­нән гай­ре аваз­лар дөнья йө­зен­дә юк иде төс­ле. Ис­мә­гыйль куз­га­лыр­га да кый­ма­ды. Бе­раз­дан соң те­ге эт­тән та­ла­ну­чы әсир дә ты­нып кал­ды. Ис­мә­гыйль ба­шын кү­тәр­де. Нәкъ аның кар­шын­да бо­зау ка­дәр­ле эт ба­сып то­ра, бо­рын­на­рын җы­е­ра, ә авы­зын­да те­ге әсәр­дән умы­рып ал­ган, ка­ны сар­кып тор­ган зур ит ки­сә­ге иде. Ул аны йо­тар­га ма­таш­ты, әм­ма та­ма­гы­на сый­ды­ра ал­ма­ды, һа­ман са­ен Ис­мә­гыйль­гә ыр­ла­ды. Бу эт­кә ыша­ныч юк иде, миз­гел эчен­дә, те­лә­сә, ерт­ка­лап таш­лар­га мөм­кин. Хәт­та ың­гы­ра­шу­чы яра­лан­ган әсир­нең дә ты­ны чык­ма­ды.

Бе­раз­дан сак­чы­лар үз­лә­ре кил­де­ләр. Эт­не тот­мак­чы иде­ләр, әм­ма ул алар­га да ыр­лап кы­на җа­вап бир­де. Яны­на кем­не дә якын ки­тер­мә­де, умы­рып ал­ган итен дә авы­зын­нан чы­гар­ма­ды. Әм­ма фа­шист­лар мо­ның өчен ха­фа­ла­ныр­га уй­лап та ка­ра­ма­ды­лар. Ул ырыл­да­ган са­ен ка­ты­рак кө­леш­те­ләр ге­нә һәм эт­не уры­нын­да кал­дыр­ды­лар. Ис­мә­гыйль шак­тый озак ба­шын кү­тәр­ми­чә кап­ла­нып ят­ты. Сак­чы­лар дау куп­та­рып, әсир­ләр­не те­зе­лер­гә ку­ган­да: “Бәл­ки шу­шы­лай ятып кы­на ка­лыр­га­дыр, үл­гән­гә са­нап кал­ды­рып кы­на ки­тәр­ләр”,— ди­гән уй ба­шы­на кил­де. Куз­гал­ма­ды. Әм­ма шун­да аның ка­сы­гы­на ки­те­реп тип­те­ләр. Ис­мә­гыйль җы­е­ры­лып кил­де, аһы чык­ты. Йө­зен кү­тәр­де. Аның кар­шын­да озын гәү­дә­ле, нык йөз­ле, ти­мер кас­ка­лы дош­ма­ны ба­сып то­ра иде. Ку­лын­да­гы ав­то­ма­ты­на ыша­ны­чы зур, гү­я­ки шу­ның ар­ты­на ул фа­шист ка­чар­га те­ли­дер сы­ман иде.

— Шнел-ль...

Кая ба­рыр­га икән­ле­ге күр­сә­тел­гәч, Ис­мә­гыйль­гә бү­тән ча­ра кал­ма­ды. Әсир­лек хә­ле яман иде. Ул да бү­тән­нәр яны­на ашык­ты. Ә те­ге фа­шист шун­да ав­то­мат­тан атып җи­бәр­де. Ис­мә­гыйль үзе­нә дип ка­бул ит­те, ар­ка мие буй­лап су­ык йө­гер­де, сы­ны ка­тып кал­ды. Тук­тал­ды. Бо­ры­лып ка­ра­ды. Ә... Юк икән... Аңа ат­ма­ган­нар!

Те­ге фа­шист исә аяк­ла­ры­на ба­са ал­ма­ган яра­лы­лар­ны атып үте­реп йө­ри икән бит. Шун­да гы­на Ис­мә­гыйль­нең җа­ны ты­ныч­лан­ды. Бер юләр­лек бе­лән­ме, әл­лә адәм ба­ла­сын­да бу­ла тор­ган хәл­ме, исән ка­лу­ы­на сө­ен­де. Бү­тән­нәр­нең яз­мы­шы өчен һәм го­мер­лә­ре ва­кыт­сыз өзел­гән­гә ни­гә­дер исе кит­мә­де. Хә­ер, аның үз бар­лы­гын­нан гай­ре һич­бер хәс­рә­те кал­ма­ган иде. Кем­гә дә ки­рә­ге юк. Мон­дый ва­кыт­та һәр­кем үзе өчен ге­нә җа­вап би­рә тор­ган­дыр ин­де ул!

Төн­лә бе­лән су­ык­тан ту­ңып үл­гән мә­ет­ләр яны­на яңа­ла­ры өс­тәл­де. Ин­де сан­нан чык­кан, исәп­тән тө­шеп кал­ган Кы­зыл су­гыш­чы­лар­ның яз­мы­шы өчен һич­кем дә уф­тан­мый, алар хә­лен бе­рәү дә уй­лап ба­шын ка­тыр­мый бул­са ки­рәк иде. Дош­ман­ның ку­лы­на төш­тең­ме, си­не бет­кән­гә са­ный­лар шул!






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных