КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 33 страница

— Ге­не­раль­ны­е­гыз шу­шын­да яши ди­сең ин­де алай­са, әйе­ме?

Бу сүз­лә­ре Азат­ның йө­рә­ген дерт ит­тер­де.

— Әйе­сен әйе дә, ни шул, бәл­ки өен­дә дә тү­гел­дер...— Ул чы­нын, әл­лә юри ге­нә сөй­ли иде.— Алар төн­нә­рен, дус­ла­ры бе­лән җы­е­лы­шып, мун­ча­га йә ау­га ба­ра­лар бу­гай... Ка­я­дыр... Бел­мим!

— Көн дә­ме?

— Бел­мим ин­де, шу­лай­дыр...

Хан­бал­га кы­зык бу­лып кит­те, кө­лә­се кил­мә­гән җи­рен­нән авы­зы ерыл­ды, каһ­ка­һа­лап, шак­тый озак юан­ды. Ан­на­ры соң гы­на:

— Кер­лә­нүе җит­кән икән!.. Ул ка­дәр ке­рен мун­ча гы­на юып бе­те­рә алыр ми­кән?.. Ар­ка­сын ыш­кыр­га бу­лы­шыр­быз!— дип әй­теп куй­ды.— Шу­лай­мы, Ра­фис?.. Ни­гә йок­лап уты­ра­сың?

— Эре­теп җи­бәр­гән. Арыл­ган бу­гай...— Ул чын­нан да ба­шын руль­гә куй­ган хә­лен­дә йок­лап ук кит­кән иде бул­са ки­рәк. Та­вы­шы да йо­кы ара­лаш кы­на ише­тел­де.

Шул ка­я­дыр бул­ган мун­ча­ны эз­ли баш­ла­са­лар, төн узып ки­тәр­гә мөм­кин иде. Әгәр дә шу­шын­да гы­на ка­лып көт­сә­ләр, бәл­ки ял да итеп алыр­лар? Ә кайт­ма­са­лар?

Хан­бал­ның кү­зе­нә йо­кы кер­мә­де. Те­ге­ләр гы­рыл­дый бир­де­ләр. Ба­ла­лар ке­бек авыз­ла­рын чә­пел­дә­теп алу­ла­ры, ың­гы­раш­ка­лап ку­ю­ла­ры бе­раз­дан аның тең­кә­се­нә тия баш­ла­ды. Хан­бал ка­би­на­дан төш­те һәм ар­ба­да­гы­лар­ның хә­лен бе­ле­шер­гә дип арт­ка та­ба кит­те. Әл­лә ни игъ­ти­бар­сыз гы­на ба­ра иде, урам як­тан бер ма­ши­на­ның бу як­ка та­ба бо­ры­лып кер­гән­ле­ген кү­реп, тиз ге­нә ар­ка чи­ген­де. Аңа егет­лә­рен уя­тыр­га ки­рәк иде дә, җи­те­шә ал­мый кал­ды. Ул ара­да те­ге ма­ши­на алар яны­на ки­леп тә тук­та­ды, эчен­нән ко­рал­лы ике егет чы­гып та бас­ты­лар. Хә­зер ата баш­ла­са­лар, Ка­мАЗ­дан, янып, кө­ле дә кал­ма­я­чак...

— Ни­гә бо­лар мон­да? Үлеп бет­кә­ннәр­ме әл­лә?

Ку­әт­ле җи­ңел ма­ши­на­ның бе­раз ачыл­ган тә­рә­зә­сен­нән исе­рек һәм ту­пас та­выш ише­тел­гәч, аны фәр­ман бу­ла­рак ка­бул итеп, ко­рал­лы егет­ләр­нең бер­се Ка­мАЗ­га та­ба йө­ге­реп кил­де дә ка­би­на ише­ген ачыр­га дип үрел­де. Ул ара­да бу як­тан Хан­бал да өл­ге­реп, ка­би­на­дан ав­то­ма­тын ал­ган иде һәм, җа­е­на ту­ры ки­те­реп, ишек­не ач­кан те­ге егет­не ки­те­реп кыс­ты. Яка­сын­нан бу­газ­лап, ма­ши­на­сы­ның тә­рә­зә­се­нә йө­зе бе­лән ки­те­реп сы­ла­ган­да алар­ның икен­че­се нәр­сә­дер кыч­кыр­ды һәм атып җи­бәр­де. Төн­ге тын­лык­ны ике­гә ярып уз­ган та­выш­тан Ра­фис та кал­кын­ды, баш­ка­лар­га да җан кер­де. Кай­бер тә­рә­зә­ләр­гә ут элен­де. Хан­бал исә тот­кы­ны­ның ар­ка­сы­на сы­е­нып кал­ган иде, тиз ге­нә ас­ка иң­де. Ая­гын­да то­ра ал­мый­ча, те­ге­ләр­нең күк­рә­ге тиш­кә­лән­гән еге­те үз­лә­ре уты­рып кил­гән ку­әт­ле җи­ңел ма­ши­на­ның тә­гәр­мәч­лә­ре ас­ты­на ише­леп төш­те. Тиз­рәк мон­нан шы­лу ягын ка­ра­са­лар да, ге­не­раль­ный­ның ма­ши­на­сы ни үкер­гән хә­лен­дә куз­га­лып ки­тә ал­ма­ды. Алар­ны гү­я­ки шул егыл­ган ип­тәш­лә­ре үзе то­тып то­ра һәм җи­бәр­ми иде.

X

Хан­бал­лар Ка­зан­га якын­ла­шып ки­лә иде­ләр. Бу юлы­ ул бе­раз ап­ты­ра­ган хәл­дә иде. Бул­ган икән — бет­кән ин­де дип уй­лар­га яра­са да, эш­нең ахы­ры ни­ят­лә­гән­чә ба­рып чык­ма­ган­лык­тан, нәр­сә-ни­чек икән­ле­ген бар­лап, нә­ти­җә чы­га­рып ма­та­шыр­лык та тү­гел, югый­сә. Шу­лай да...

Ка­зан юлын­да алар­га биш урын­да ДАИ пост­ла­ры оч­ра­ды. Әм­ма тук­та­ту­чы кү­рен­мә­де. Арт­ла­рын­нан да эзәр­лек­ләп кил­мә­де­ләр. Мө­га­ен Ал­ла­һы тә­га­лә­нең “а­мин” ди­гән сә­га­те­нә ту­ры кил­гән­нәр­дер дә шу­лай ба­ры­сы да җай­лы гы­на хәл ител­гән­дер бәл­ки? Кем­нәр бел­сен! Ә шу­лай да...

Ә шу­лай да Фа­сил Гал­лә­мо­вич акыл­лы ке­ше бу­лып чык­ты. Хан­бал үз егет­лә­ре бе­лән алар­ны урам ур­та­сын­да әй­лән­де­реп ал­гач, көч күр­сә­теп алы­шу­ны ки­рәк­кә са­на­ма­ды:

— Мөм­кин икән, мәсь­ә­лә­не ты­ныч юл бе­лән хәл итик,— дип үте­неп, ма­ши­на­сын­нан чык­ты.

Хан­бал ул ара­да ая­гы­на ба­сып өл­гер­гән иде. Алар йөз­гә-йөз оч­раш­ты­лар. Ар­тык со­рап тор­мас­тан, Фа­сил Гал­лә­мо­вич эш­нең нәр­сә­дә икән­ле­ген шун­да ук тө­ше­неп ал­ды һәм:

— Кү­ңе­лем си­зен­гән иде аны,— дип мы­гыр­да­нып кы­на куй­ды.

— Еге­те­гез үлә бит, кай­сы­сы бар, яра­ла­рын бәй­лә­те­гез!— ди­де аңар­га кар­шы Хан­бал, кү­ңе­ле усал­лык­та тү­гел­ле­ген аң­ла­тыр­га те­ләп.

— Аның ин­де ки­рә­ге юк,— дип ке­нә кырт кис­те ге­не­раль­ный.

Ул хә­зер үз го­ме­ре ха­кын­да кай­гыр­та иде, шун­лык­тан ни-нәр­сә сөй­лә­гә­нен үзе дә аң­ла­мас­тан әйт­те дип ка­бул ит­те аның бу сүз­лә­рен Хан­бал. Әм­ма ул ара­да Фа­сил Гал­лә­мо­вич, та­вы­шын үз­гәр­теп, фор­сат дил­бе­гә­сен үз ку­лы­на алыр­га өл­гер­де һәм кур­кы­ту­га күч­те:

— Ми­нем бе­лән ша­яр­тып нәр­сә кы­ра алыр­сыз, бел­мим!— ди­де.— Ерак ки­тә ба­рыр­сыз­мы?

— Ә без ки­леп-ки­теп йө­ри тор­ган­нар­дан тү­гел!

Бу сүз­лә­ре бе­лән Хан­бал хак­сыз иде. Әм­ма Фа­сил Гал­лә­мо­вич­ны кур­кы­тыр өчен алар җи­тә кал­ды. Ул эн­дәш­мәс бул­ды. Хан­бал аңа ав­то­ма­тын тө­бә­де. Хә­зер үк суд­сыз-ни­сез атып үте­рер­гә аның код­рә­тен­нән ки­лә, тик ни мәгъ­нә?

Мон­нан бер­нин­ди мәгъ­нә бул­ма­я­чак әл­бәт­тә.

Хан­бал ба­ры тик шул хак­та гы­на уй­ла­ды. Фа­сил Гал­лә­мо­вич исә, ки­ре­сен­чә, тә­мам юга­лып ка­лып, тез­лә­ре­нә егыл­ды. Шун­да кө­тел­мә­гән хәл бул­ды. Кап­ка­дан чә­рел­дәп бер ха­тын йө­ге­реп чык­ты. Ба­шы­на шәл бөр­кән­гән хә­лен­дә, юка ак күл­мәк­тән ге­нә иде.

— Ал­ла­һы ха­кы өчен дип со­рыйм, ти­мә­гез аңа! Ба­ла­ла­рым­ны ятим ит­мә­гез!.. Ал­лаһ ха­кы, ба­ла­ла­рым ха­кы өчен...— ди­де, кат-кат үте­неп елар­га һәм Хан­бал кар­шын­да бәр­гә­лә­нер­гә то­тын­ды. Аны, ки­леп, Ра­фис бе­лә­ген­нән ге­нә эләк­тер­де, чит­кә тарт­ты.

— Фа­сил, әйт­тем мин си­ңа, бу ка­дәр кы­ла­ну­ла­рың ях­шы­га алып бар­мый­лар дип! Тың­ла­ма­дың!..

Ул ха­тын шун­да сүз­лә­рен бу­тау­дан ты­гы­лып һәм та­гын да үк­сеп елар­га то­тын­ды. Хан­бал бу миз­гел­дә үзен кан­сыз һәм мәр­хә­мәт­сез бер әшә­ке бән­дә итеп той­ды, ба­ры­сы­на да тө­ке­реп, кү­зе кая та­ба ка­рый, шул як­ка ки­теп бар­мак­чы бул­ды, әм­ма уры­нын­нан куз­га­ла ал­ма­ды. Ха­ты­ны­ның ачыр­га­ла­нуы Фа­сил­ның кү­ңе­лен куз­гат­ты­мы, әл­лә үлем кур­кы­ны­чы­ның нәр­сә икән­ле­ге җи­ле­ге­нә үт­те­ме, ул:

— Ак­ча ки­рәк­сә, ак­ча би­рәм!— дип сүз­гә ке­реш­те.— Га­еп мин­дә, ки­ле­шик!..

Ка­зан ир­тән­ге йо­кы­сын­нан уя­нып ки­лә иде. Хә­зер кая ба­рыр­га икән­ле­ген ча­ма­лап тор­мас­тан, Ра­фис Ка­мАЗ­ны ку­ды да ку­ды. Ике йө­рәк­ле икән үзе дә. Бе­рен­че тук­та­лыш­та ук ДАИ хез­мәт­кәр­лә­ре алар­ны кул­га алыр­га мөм­кин­нәр, югый­сә. Ке­сә­сен­дә бер ге­нә до­ку­мен­ты та юк, хәт­та ма­ши­на йөр­тү хо­ку­кын би­рә тор­ган “п­ра­ва”­сы да.

— Сул­га бо­ры­ла­быз!

Ра­фис ан­дый әмер­не көт­мә­гән иде бул­са ки­рәк, ап­ты­ра­ган кы­я­фәт­тә Хан­бал­га бо­ры­лып ка­ра­ды, әм­ма ма­ши­на­сын тук­тат­ма­ды. Ба­ра бир­де­ләр.

— Ан­да ни­гә?

— Да­ча­лар­га... Та­гын кая ба­рыйк соң? Мон­да, шә­һәр­дә, тиз кул­га тө­ше­рер­ләр, ми­ли­ци­я­не әй­тәм. Да­ча­лар­да кы­шын этем дә юк, ях­шы­ра­гын сай­лап алыр­быз да яшәр­без шун­да, әйе­ме?

— Әйе ин­де, аны­сы...

Алар бу хак­та ал­дан­рак уй­лар­га ти­еш иде­ләр. Ка­зан­га ки­леп ке­рү­гә алар­ны һич­кем са­гы­нып кар­шы­лап кө­теп тор­мый. Мо­ны да ис­лә­ре­нә ал­ма­гач, зур эш­ләр­не баш­лар­га акыл­ла­ры җит­мәс.

Дө­рес­тән дә Хан­бал олы эш баш­лар­га җы­е­на иде. Әм­ма йо­кы­сыз төн һәм ва­кый­га­лар­ның бик тиз ал­ма­шы­нуы, ял­сыз-яр­сыз ка­лу­ла­ры аны как­шат­кан, тә­нен­нән ге­нә тү­гел, зи­һе­нен­нән дә ку­ә­тен сы­гып ди­яр­лек ал­ган иде. Аңа хә­зер ты­ныч­лык һәм ял гы­на ки­рәк. Җы­лы урын-җир­дә бер тәү­лек бу­е­на тор­мый­ча ятак­та ау­нар иде. Ки­е­ре­леп, аяк­лар­ны ир­кен­ләп су­зып, җә­е­леп­ләр ят­ка­ны­гыз, изе­леп йок­ла­га­ны­гыз бар­мы? Иң тат­лы си­гез рә­хәт­нең бер­се ин­де ул!

Һе, нәр­сә ди­де әле? Ки­ле­шик, ди­де­ме? Фа­сил Гал­лә­мо­вич ко­рыч ке­бек сын­мас ке­ше сы­ман иде, тыш­тан гы­на шу­лай то­ел­ган. Аны­сы, үлем ал­дын­да, баш очын­да һә­ла­кәт янап тор­ган­да сын­мый кая ба­ра­сың? Ке­ше­нең бер неч­кә җи­ре бар: ул яшә­еш­кә те­ше-тыр­на­гы бе­лән ябы­ша, хәт­та асы­лы­нып үләр өчен му­е­ны­на эл­мәк сал­ган­да да тор­мыш­ны ша­ярт­кан­дай гы­на кы­ла­на, соң­гы ми­ну­тын­да ки­ре кай­тыр ча­ма­сы кал­ма­га­нын тө­шен­гәч, бәр­гә­лә­нә баш­лый да һә­ла­кә­тен тиз­лә­тә. Ме­нә шул ми­нут ба­ры­сын да хәл итә дә ин­де. Тар­тыл­ган кыл­дан гы­на көй чы­га!

Нәкъ Ту­кай­ның “Шү­рә­ле”­сен­дә­ге­чә, мон­нан тү­бән үзе­ңә, нә­се­ле­ңә ти­мәм ди­де­ме? Әйт­те. Шу­лай да аның бу рә­веш­ле сөй­лә­нү­лә­ре­нә ыша­нып бе­тәр­гә ярый­мы?

Ал­га та­ба кү­ре­нер әле. Ка­мА­Зы­на утыр­тып Азат­ны кай­та­рып җи­бәр­гәч, ва­кый­га­лар­ның ни­чек бу­ла­ча­гын ты­ныч кы­на кө­тә­се итәр­гә­ме, әл­лә үз­лә­ре­нә дә хә­рә­кәт­кә кү­чәр­гә­ме? Аны­сын күз кү­рер, яши­се бар әле. Яз­мыш­тан уз­мыш юк ди­ләр­ме?

Һәр­төр­ле сак­лык ча­ра­сын кү­реп, мах­сус рә­веш­тә юл чи­тен­дә үк Ка­мАЗ­дан төш­те­ләр дә, руль­не Азат­ка бир­де­ләр:

— Ярый, егет, бар, кайт!.. Хә­ер­ле юл!— дип Хан­бал аңа ку­лын суз­ды: — Би­гай­бә! Эт аша­ган­ны бү­ре җый­мый ди­ләр­ме? Без­нең юл­лар ме­нә шу­шын­да ае­ры­ла!

Азат ба­ры тик аң­ла­вын бел­де­реп ым гы­на как­ты. Әй­тер сүз эз­ләп хә­те­рен ап­ты­рат­ты. Әм­ма та­ба гы­на ал­ма­ды.

— Ярар, бар ин­де, сау бул! Ка­рап йөр аны!..

Ка­мАЗ куз­га­лып кит­кән җи­рен­нән тук­та­ды, ан­на­ры бе­раз арт­ка чи­ген­де, тә­рә­зә­дән ба­шын тык­кан Азат:

— Рәх­мәт! Ба­ры­сы өчен дә рәх­мәт!— ди­де.

Хан­бал шун­да аны кыз­га­нып куй­ды. Азат­ның шу­шы ва­кыт­та­гы бер­кат­лы­лы­гы аңа үзе­нең элек­ке­ге ел­ла­рын хә­тер­ләт­те. Тор­мыш өй­рә­тә икән ул, өй­рә­тә. Пакь кү­ңел бе­лән ту­а­сың, дөнь­я­ның бар­лык шак­шы­сын җы­еп ки­тә­сең. Сү­ген­мә­гән кая, биш кат­лы итеп әй­тер­сең!..

Ка­мАЗ ар­тын­нан кар өе­ре кү­тә­ре­леп кал­ды. Хан­бал, ип­тәш­лә­ре бе­лән ка­ра­шып ал­ган­нан соң, кул­ла­ры­на тарт­ма­ла­рын кү­тәр­теп, да­ча­лар ягы­на та­ба ки­тәр­гә куш­ты. Мон­да алар­ны һич­кем ишек ачып көт­мә­сә дә, Ар­бу­зов ура­мы­на ки­леп чы­га тор­ган Ка­ба­ла сыр­ты буй­лап Ча­пак­са юлы­на­ча җә­ел­гән да­ча җир­лә­рен­дә кур­чак өе ке­бек ма­тур итеп те­зел­гән һәм ара­ла­рын­да алар­га яшәр өчен ярак­лы йорт­лар­ның бер­сен­дә кыш­ны һич­шик­сез ты­ныч кы­на уз­ды­рып җи­бә­рер­гә мөм­кин иде. Мор­җа­лы­сын, җы­лы­ра­гын ка­рап, шу­ңа та­ба ат­лар­га иде исәп­лә­ре. Хан­бал шун­да ки­нәт ке­нә нәр­сә­не­дер исе­нә тө­шер­гән­дәй тук­та­лып кал­ды. Ир­тән­ге тын һәм кай­мак ке­бек куе һа­ва­ның тә­мен бе­те­реп кай­дан­дыр кил­гән таш­кү­мер тө­те­не исе, бо­рын­на­рын­нан ке­реп, ко­лак­ла­рын­нан чык­кан ке­бек то­ел­ды. Да­ча­лар­да кы­шын да яши­ләр ми­кән­ни?

Хан­бал­лар сук­мак­ка тө­шеп бар­ды­лар. Чит­тә­ге да­ча­лар­да тук­та­ла­сы­ла­ры кил­мә­де. Ары­рак, эч­кә­рәк уз­ган­да на­чар бул­мас­ка ти­еш иде, ке­ше кү­зен­нән дә ерак­та, ябы­лып ук яшәп ятар­га мөм­кин.

Шун­дый ни­ят бе­лән бар­ган­на­рын­да киң итеп ярыл­ган, кыр­пак кар ас­тын­да шо­ма­лы­гын яшер­гән юл­га ки­леп чык­ты­лар. Ая­гы та­еп, Хан­бал чак кы­на арт чү­ме­че бе­лән ба­рып төш­мә­де, ярый әле янын­нан ки­лү­че Ра­фис аны тер­сә­ген­нән эләк­те­реп кал­ды. Әм­ма ку­лын­да­гы тарт­ма­сы чө­ел­де һәм эчен­дә­ге ту­лы ара­кы ше­шә­лә­ре­нең бер­се боз­ла­вык­ка ки­нәт тө­шеп ки­теп ярыл­ды.

— Ха­рап кы­на бул­ды!— Ра­фис­ның бо­лай юри ша­яр­тып куюы Хан­бал­ның эчен ге­нә по­шыр­ды.

— Ярар, ми­ңа аз­рак са­лыр­сыз!..

Алар­дан ал­га­рак кит­кән ип­тәш­лә­ре­нең өче­се, шу­шы­лай ярым ша­яр­тып сөй­лә­шү­лә­рен ише­теп, бар­ган җир­лә­рен­нән тук­тал­ды­лар да ап­ты­ра­шып ка­рап ал­ды­лар. Бү­тән нәр­сә ха­кын­да хәс­рәт­лә­неп тел чар­лый­лар иде бул­са ки­рәк, юк­са: “Нәр­сә­не?”— дип со­ра­мас­лар иде.

— Әнә, ара­кы тө­шеп ва­тыл­ды!— Ра­фис шун­да ук сүз­не җөп­ләп тә өл­гер­де, ки­рәк­сез­гә җил те­гер­мә­нен әй­лән­де­рүе иде бу.

Әм­ма бу шик­лә­нү­лә­ре мо­ның бе­лән ге­нә бет­мә­я­чәк. Әле­гә бер­дәм кү­рен­сә­ләр дә, ак­ча­ны уч­лап ке­сә­лә­ре­нә тык­кан­чы ты­ныч­лан­ма­я­чак­лар алар. Ин­де бү­лә-бү­ле­шә кал­ган­да да үп­кә­ләш ки­тәр­гә мөм­кин, ә ан­на­ры та­ра­лы­шып бе­тә­чәк­ләр.

Бо­лар ха­кын­да уй­лап ба­ры тик Хан­бал­ның гы­на ба­шы кат­ты, ә ип­тәш­лә­ре­нең эче бү­тән­чә пош­ты. Мо­ңа ка­дәр һич­кем­не буй­сын­ды­рып тот­ма­ган Хан­бал­га төр­кем­нең баш­лы­гы бу­лу авыр иде. Ни ди­сәң дә, үзең­нән ал­да баш­ка­лар­ның мән­фә­га­тен як­лар­га ти­еш ул хә­зер, сы­ер бе­лән ат­ка бер­дәй итеп бер­гә ба­шак ту­гы­ла­са, ара­ла­рын боз­ды­рып, су­гыш­ты­рып, төр­теш­те­реп, ти­беш­те­реп, сө­зеш­те­реп ке­нә бе­те­рә­чәк.

Алар­ның кар­шы­сы­на ту­мы­шын­да ак бул­ган, әм­ма бе­рен­че ки­е­ле­шен­нән бир­ле ди­яр­лек сар­га­еп-ка­ра­лып бе­тү­гә ду­чар ител­гән эч­ке ыш­тан­нан гы­на, ар­ка­сы­на ка­е­ры тун эл­гән бер ке­ше чы­гып бас­ты. Аның кем­ле­ге Хан­бал­ны һәм ип­тәш­лә­рен кы­зык­сын­ды­рыр­га ти­еш тү­гел иде. Үз җай­ла­ры­на үтеп ки­тә бар­ган­на­рын­да ул:

— Олан­нар кая юл то­та?— дип со­рау таш­ла­ды.

— Ал­га!

Мон­дый ук га­ди җа­вап­ны көт­мә­гән иде бу­лыр­га ки­рәк, бу ке­ше, чы­ра­ен сы­тып, ка­нә­гать­сез та­выш бе­лән:

— Ал­га?.. Шун­нан ни, ал­га, имеш!..— ди­я­рәк, ачу­лы ка­ра­шын күз тө­бен­дә бол­га­тып ал­ды. Аның ка­лын һәм тәр­тип­сез са­ка­лы, юыл­ма­ган озын чә­че һәм май­лы йө­зе бар ки­леш-кил­бә­те­нә та­гын да усал­лык өс­ти иде.

Без үзе­без ге­нә тү­гел ди­гән­дәй, Хан­бал да, Ра­фис та җил­кә­лә­рен­дә­ге ав­то­мат­ла­рын си­кер­теп ал­ды­лар. Әм­ма те­ге­нең бо­лар­га исе дә кит­мә­де, аю ка­дәр гәү­дә­се­нең бер ге­нә кы­лы да сел­кен­мә­де. Шун­да Хан­бал­ның ба­шы­на уй ки­леп, со­рау би­рер­гә ашык­ты:

— Бу да­ча­лар­ның сак­чы­сы ки­рәк иде?

— Әйе, шун­нан... Нәр­сә­гә ул?— Мо­ның дөнь­я­лык өчен бер дә исе кит­ми иде, ах­ры­сы.

— Ме­нә, аңа дип күч­тә­нәч­ләр ки­те­рү­ем, ад­ре­сы ис­тән чык­кан!— Хан­бал шу­шы хәй­лә­се­нә үзе дә сө­е­неп куй­ды. Ә ни­гә, алай бу­лыр­га мөм­кин тү­гел­ме? Сак­чы бе­лән ки­леш­сә­ләр, җан­на­ры ты­ныч­лык та­ба­чак.

— Шун­нан?..

Ке­ше­ләр­нең усал­лы­гы­на һәм ка­нә­гать­сез­ле­ге­нә кү­не­геп бет­кән, әм­ма зур­лап һәм олы­лап сөй­лә­шү­не аз ишет­кән бу адәм­нең шун­да гы­на те­кә­ле­ге ише­леп төш­те.

— Мин бу­лам ул сак­чы!.. Үзе­гез кем соң?

— Дус­лар! Эш бе­лән!..

— Нин­ди эш ди ул кыш ур­та­сын­да?

— Вак-тө­як ке­нә ин­де...

Алар үза­ра ка­ра­шып ал­ды­лар. Бу юлы­ кем­нең кем­нән ку­рык­кан­лы­гын аң­лар­лык тү­гел иде. Әл­лә нәр­сә бул­ма­ды да, югый­сә, ба­ры тик бер-ике кә­ли­мә сүз­не ша­ярт­ка­лап кы­на бол­гат­кан­нар сы­ман иде, кү­ңел­лә­ре­нә шик тә тө­шәр­гә өл­гер­де. Ер­тык йөз­ле, ыша­ныч­сыз ка­раш­лы бу ке­ше Хан­бал­ның гы­на тү­гел, ип­тәш­лә­ре­нең лә кем­ле­ген орып та бир­ми, хәт­та шу­шын­да ба­ры­сын бер­гә ят­кы­рып, му­ен­на­ры­на пы­чак сы­зар­га да мөм­кин сы­ман то­ел­ды. Җә­ен-кы­шын бак­ча­лар сак­ла­ган ул адәм­нең нин­ди көч-ку­әт­кә ия бул­ган­лы­гын күз ал­ды­на гы­на ки­те­рер­лек иде. Җит­мә­сә җил­кә­сен­нән шу­ып төш­кән ту­ны аның йон­лач һәм киң гәү­дә­сен шә­рә­лән­дер­де. Ул гү­я­ки: “Я­гез, егет­ләр, сөй­лә­шеп ка­рыйк!”— ди­гән төс­ле иде. Шун­да гы­на Хан­бал аның ку­лын­да­гы бал­та­ны шәй­ләп ал­ды. Ра­фис­ка ка­рап куй­ды, күр­дең­ме, янә­се. Ә аның авы­зы ачык, йө­зен­дә нур әсә­ре юк иде.

Бу адәм ту­нын ка­бат җил­кә­се­нә кү­тәр­де, ике адым ал­га­рак кил­де һәм, күз тө­бәр өчен ара­ла­рын­нан Хан­бал­ны сай­лап:

— Нин­ди вак-тө­як эш ул ир­тә таң­нан?— дип со­ра­ды.— Сез­нең ише юнь­ле бән­дә­ләр эш бе­лән бул­са, ки­чен, уңай­лы ва­кы­тын ча­ма­лап ки­лә тор­ган­нар иде...

Хан­бал аның кар­шы­сы­на ку­лын­да­гы тарт­ма­ны ки­те­реп куй­ды. Ме­нә хә­зер бал­та­сы бе­лән бер ки­зә­нер дә му­е­нын ча­бып өзәр сы­ман той­ды, ә те­ге, ба­ла­лар­ча ку­а­нып:

— Һо, мон­да туй үт­кә­рер­лек нигъ­мәт бар икән,— ди­де, тарт­ма­ның эчен ачып ка­рап, һәм көт­мә­гән­дә алар­ны үзе­нә ча­кыр­ды: — Әй­тәм бит, юнь­ле ке­ше­ләр дип. Сый бе­лән кил­гән­нәр! Сү­зе­гез ни җит­те ге­нә бул­мас­ка ти­еш­ле, без­гә ке­рик!

Ул бо­ры­лу­га, яңа гы­на аның кар­шы­сы­на ки­те­реп, кар өс­те­нә куй­ган тарт­ма­сын Хан­бал ка­бат ку­лы­на кү­тәр­де, көрт­ләр­не ерып, аның ар­тын­нан ияр­де. Ип­тәш­лә­ре дә ка­лыш­ма­ды­лар.

Бу бак­ча сак­чы­сы­ның өе аю өне ке­бек, тә­мам кар та­вы ас­тын­да, ишек тө­бе дә кө­рәл­мә­гән хәл­дә бу­лып чык­ты. Ки­леп ке­рү­гә, та­мак­ны һәм бо­рын ти­шек­лә­рен ер­тып әл­лә нин­ди, адәм бо­ры­ны кү­нек­мә­гән са­сы ис күз­лә­ре­нә ка­дәр ачыт­ты­рып ал­ды. Җит­мә­сә Хан­бал, ал­га узу­га, маң­гае бе­лән нәр­сә­гә­дер ки­леп бә­рел­де, авыр­ту­ын­нан сү­ге­нер­гә мәҗ­бүр бул­ды.

— Саг­рак!— ди­де те­ге адәм, гө­бе эчен­нән дәш­кән­дәй:— Мон­да­рак уз. Ан­да тү­шәм төш­кән иде. Кул җит­ми. Агач бе­лән те­рә­теп куй­ган­ча то­ра.

Шаң­гыр­да­тып мич авы­зын ач­ты, шун­да гы­на йорт эче­нә бе­раз як­ты­лык тө­шеп, әй­лә­нә-ти­рә­не ча­ма­лар­га мөм­кин бу­ла баш­ла­ды. Мич авы­зы­на якын гы­на урын­да зур агач өс­тәл, ти­рән һәм ка­лын крес­ло, ярым ер­тык ди­ван, авып-тү­неп ят­кан урын­дык­лар иде. Хан­бал ку­лын­да­гы тарт­ма­ны шул өс­тәл­гә ки­те­реп куй­ды. Ул ара­да ки­сәү ага­чы ал­ган һәм ми­чен­дә­ге кү­мер­не ка­ез­лар­га өл­гер­гән те­ге адәм:

— Чы­га­ра тор!— дип әмер бир­де.— Баш та чат­нап то­ра иде. Ва­рис ни хәл ан­да?

Нин­ди Ва­рис? Хан­бал аны бел­ми иде. Әм­ма ни дә әй­тер­гә ашык­ма­ды, ишет­мә­меш­кә са­лын­ды.

— Югал­ды, егет, югал­ды...

Мич­тә­ге кү­мер­не бол­гат­кан са­ен ур­гы­лып тө­тен чык­ты. Бо­лай да һа­ва­сыз өй эчен ис бас­кан­дай иде.

— Югал­ды. Элек­ләр­не ке­рә тор­ган иде. Күр­гә­не­гез юк­мы бе­рә­ре­гез­нең? Ат­на­лар буе баш кү­тәр­ми эчә идек. Чын та­тар. Ми­нем ке­бек ур­ман уры­сы тү­гел. Баш­ки­сәр. Кем әле, бул­ган бит урыс­ны ту­ра­ган бе­рәү... Кем соң? Ни... Во!.. Чың­гыз хан! Ку­ша­ма­ты да Чың­гыз иде. Чән­че­гән­нәр ди­гән­нәр иде. Ышан­мыйм! Аны пы­чак ала ди­ме­ни? Юк сүз! Ул ки­леп кер­сә, ан­нан пы­чак тү­гел, бал­та да кур­ка тор­ган иде!

Шу­шы­лай сөй­лә­неп ма­таш­кан җи­рен­нән, бо­ры­лып та тор­мый­ча, Хан­бал­ның ку­лын­нан ше­шә­сен тар­тып ди­яр­лек ал­ды һәм авы­зы­на ко­яр­га дип кү­тәр­де. Әм­ма тел очы­на там­чы да там­ма­ды.

—Ә-ә, ачык тү­гел икән бу!.. Нәр­сә дип озак­лый­сың?

Бо­лай да кө­рәк­тәй ку­лы ут шәү­лә­сен­нән чук­мар ка­дәр бу­лып кү­рен­де. Ча­ма­лап-ни­теп тор­мас­тан, ше­шә­нең бо­ры­нын бо­рып кы­на ат­ты да, эче­нә пы­я­ла ва­ты­гы төш­кән­дер дип тә уй­лап тор­мас­тан, шул ки­леш авы­зы­на кой­ды. Әм­ма ике йо­ту­дан ар­ты­гын бул­ды­ра ал­ма­ды, шәп һәм ку­әт­ле ге­нә итеп ки­ке­реп, ше­шә­не өс­тәл­гә бас­тыр­ды да:

— Әл­лә су ин­де?— ди­де.

Хан­бал аның сү­зе­нә игъ­ти­бар ит­мә­гән иде, бе­раз­дан ше­шә­дә чын­нан да су икән­ле­ге бил­ге­ле бул­ды. Ки­нәт ка­бын­ган электр уты як­ты­сын­да күз са­лып ка­ра­са, исе кит­те, ше­шә­нең эти­кет­ка­сы­на “Ши­фа­лы су” дип языл­ган­лы­гын күр­де. Ул өс­тәл­гә тез­гән “яр­ты”­лар­ның кал­ган­на­ры да шул җе­нес­тән бу­лып чык­ты­лар. Хан­бал ки­нәт ке­нә Ра­фис ягы­на та­ба тар­тыл­ды, аның тарт­ма­сын да ач­ты. Мо­ны­сын­да да су гы­на бу­лып чык­ты. Алар алып кал­ган тарт­ма­лар­ның ба­ры тик бер­сен­дә ге­нә ара­кы иде. Адәм көл­ке­се. Эл­гә­ре нәр­сә ка­ра­ган­нар, ди­ген?

Әм­ма Хан­бал шу­лай ки­рәк иде ди­гән кы­я­фәт ке­нә чы­гар­ды, мон­да үза­ра та­выш куп­та­рып ма­та­шу­дан фай­да юк иде.

Электр уты та­гын сүн­де. Бу юлы озак­ка тү­гел, ка­бат бал­кып кит­те. Ко­рым­ла­нып һәм ту­зан­ла­нып бет­кән бу зур лам­поч­ка­ның нур­ла­ры бо­лай да кы­сан кү­рен­гән өй­нең тар­лы­гы­на мәд­хия иде.

— Бо­ла­ры кем­нәр?

Поч­мак­тан бе­рәү авыр аваз сал­ды. Уй­лау­га-аң­лау­га — бер карт ха­тын сы­ман иде, ялан­гач хә­лен­дә кү­тә­ре­леп утыр­гач, аның шак­тый яшь икән­ле­ге кү­рен­де. Ул тар­ты­лып су­зыл­ды да:

— Иль­ич, бө­тен­ләй изеп бе­тер­гән­сең, кыз күр­дем ди­гәч тә!— дип зар­ла­нып ал­ды.— Бо­ла­ры кем­нәр та­гын?

Шу­шы со­ра­вы бе­лән ул та­гын уры­ны­на ау­ды, ачык һәм шә­рә тә­не­нә ер­тык һәм ти­шек­ле юр­ган­ны кап­лар өчен тарт­ты, ар­ты бе­лән бо­ры­лып ят­ты. Шун­да ук ачы­лыр­га өл­гер­гән гау­рәт җир­лә­рен Иль­ич кап­лаш­тыр­га­ла­ган­дай ит­те һәм аны ягым­лы­га үз­гәр­гән та­вы­шы бе­лән юа­тыр­га да өл­гер­де:

— Бо­лар ми­не­ке­ләр, Зум! Ми­не­ке­ләр! Бе­раз ял ит! Әле ге­нә йок­лап кит­тең, йом­ша­гым ми­нем!..

Хан­бал ачып куй­ган ше­шә­дән Иль­ич, ка­лай чо­кыр­га ара­кы агы­зып, үз авы­зы­на кой­ды да, кап­ка­лап-ни­теп тор­мас­тан эчен ге­нә уды, ше­шә­ле тарт­ма­ны кү­тә­реп ка­ра­ды һәм:

— Фа­тир ки­рәк­тер ин­де?— дип со­ра­ды.

Иль­ич­ка мон­дый сә­ер “ку­нак”­лар­ның бе­рен­че ге­нә тап­кыр го­зер бе­лән ки­лү­лә­ре тү­гел­дер, аның үз-үзен ба­тыр һәм го­рур то­ту­ы­ның сә­бә­бе дә шул хак­та уй­ла­гач кы­на Хан­бал­ның ба­шы­на ба­рып җит­те.

— Ярар... Фа­тир, тек, фа­тир... Бар ул ан­дый нәр­сә, кай­сын те­ли­сең, шу­ны­сы бар! Әм­ма...— Иль­ич­нең имән бар­ма­гы юга­ры кү­тә­рел­де.— Ал­дан тү­ләп ку­еш­тан, бер тарт­ма елан да­руы! Күп тү­гел, ке­ше­чә!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: