КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 37 страница

— Мин сез­гә бе­рен­че көн­дә үк га­шыйк бул­дым, әм­ма игъ­ти­бар гы­на ит­мә­де­гез! Әти дә, әни дә мо­ны си­зе­неп, и ба­ла, алай ярый­мы ин­де? Ха­рап кы­на бу­ла күр­мә дип тең­кә­лә­рем­не ко­ры­тып бе­тер­де­ләр...

Гөл­ба­нат бо­лар­ны сөй­лә­гән­нән соң Ис­мә­гыйль, нин­ди зур бә­хет ко­шын тот­кан­лы­гын тө­ше­неп, яз­мы­шы өчен ку­а­ныр­га ки­рәк­ле­ген аң­лап ал­ды. Әм­ма көн­нә­ре­нең бе­рен­дә, ко­ча­гын­да бә­гырь­кәй ге­нә­се ир­кә­лә­неп ят­кан­да:

— Мин әле сез­не бе­ле­шеп, су­рә­те­гез­не Уфа һәм Ка­зан­га да, ан­да­гы га­зе­та­лар­га җи­бәр­дем. Сез­нең хак­та бәй­нә-бәй­нә сөй­ләп яз­дым,— ди­гәч, Ис­мә­гыйль­нең йө­рә­ге чоң­гыл­га тө­шеп кит­кән­дәй бул­ды. Ха­ты­ны­ның сүз­лә­рен ко­ла­гы ишет­мәс хәл­дә, кү­ңе­лен­дә әл­лә нин­ди шик-шөб­һә­ләр уй­на­ды.

— Ни­гә ми­ңа әйт­мә­де­гез соң?

Ире­нең бу со­ра­вы­на Гөл­ба­нат­ның җа­ва­бы әзер иде:

— Үзе­гез хә­тер­лә­ми­ и­де­гез шул. Бор­чыр­га, акы­лы­гыз­ны бу­тар­га те­лә­мә­дем. Шу­лай ки­ңәш ит­те­ләр.

Ис­мә­гыйль үзен егы­лып кит­кән, баш­тү­бән ау­ган ке­ше ке­бек хис ит­те. Бул­ган хәл­лә­рен ис­кә алу­лар гү­я­ки үзен юләр­гә са­нау­ла­ры ке­бег­рәк той­гы кал­ды­ра, оят­лы ясый, хә­лен кы­ен­лаш­ты­ра иде. Шу­лай да ул бу юлы­ сер би­рә­се тү­гел. Ха­ты­ны­ның игъ­ти­бар­лы­лы­гы аңа яшәү мәгъ­нә­сен аң­лар­га бу­лы­ша, кү­ңе­лен нур­лан­ды­ра, аны ко­ча­гы­на алып ир­кә­лә­гән­дәй, са­бый ба­ла­ны­кы төс­ле җа­ны ка­нат­ла­нып ки­тә. Бу рә­веш­ле яшәү бик тә тат­лы икән ул.

Ис­мә­гыйль бе­лән Гөл­ба­нат элек­ке­чә үк әти-әни­лә­рен­дә то­рып кал­ды­лар. Га­и­лә­лә­рен­дә бер ге­нә һәм сө­ек­ле ба­ла бул­ган­лык­тан­дыр, җит­мә­сә, кыз шул әле ул, кия­ү­гә тәр­бия һа­ман ях­шы­дан, ке­ше­чә ге­нә тү­гел, бик тә хөр­мәт­ле иде. Дө­рес, Ис­мә­гыйль үзе дә алар та­ра­фын­нан әл­лә кай­чан ди­яр­лек ул­ла­ры сый­фа­тын­да йөр­те­лә, чит-ят тү­гел. Кия­ү­лә­ре ир­тән эш­тән чы­гып ки­тә, ки­чен эчеп исер­ми­чә, ва­кы­тын­да кай­та, урам­да да баш­ка­лар ке­бек тау­ша­лып йөр­ми, зар­ла­ныр­лык сый­фат­ла­ры бө­тен­ләй дә юк. Ке­ше­нең ка­де­ре шу­лай үзен­нән ин­де ул, яше­рен-ба­ты­рын тү­гел.

Гөл­ба­нат буй­га уз­гач, шат­лык­ла­ры йөз­лә­ре­нә бал­кы­ган ко­яш ке­бек як­ты­рып-нур­лан­ды­рып чык­ты. Ис­мә­гыйль­нең дә ка­де­ре бер­мә-бер арт­ты. Мес­ке­нем, ха­ты­нын бер дә аяк өс­те­нә бас­тыр­мас, кү­тә­реп-очыр­тып кы­на йөр­тер иде. Алар­ның шу­лай пар кү­гәр­чен­нәр ке­бек гөр­лә­шеп яшәү­лә­рен­нән сө­е­неч­лә­ре йорт­тан урам­га ук та­ра­ла ке­бек иде. Әм­ма кө­тел­мә­гән­дә ки­леп төш­кән хат­тан соң аяз күк йө­зен авыр кур­гаш бо­лыт­лар кап­лап ал­ган төс­ле бул­ды. Мо­ңа сө­е­нер­гә ки­рәк иде шул, ни­чә ел­лар юга­лып ят­кан Ис­мә­гыйль­не эз­ләп та­ба ал­ган­нар икән, ку­а­ныч өс­те­нә шат­лык тү­гел­ме соң?

Хат Ка­зан­нан, ин­де оны­ты­лып бет­кән Гөл­са­ра­дан иде.

Ис­мә­гый­ле­нең эш­тән кай­тып ке­рү­е­нә, ха­ты­ны Гөл­ба­нат:

— Би­е­тәм хә­зер үзең­не, сө­ен­че бир!— дип кар­шы ал­ды. Аның ба­ла йөр­тү­дән ка­лы­най­ган буе ша­я­рыр­га мөм­кин­лек бир­мә­сә дә, фор­сат­тан фай­да­ла­нып, ирен чын­лап то­рып би­е­тер­гә иде исә­бе. Әм­ма юаш Ис­мә­гый­ле көт­мә­гән­дә ко­ты­ры­нып кит­те. Би­е­сә, нә­рсә бу­лыр иде ин­де? Ә ул тел­сез кал­ды. Ку­а­ны­чын ур­так­ла­шыр­га җы­ен­ган Гөл­ба­нат­ның да кү­ңе­ле ишел­де. Ул да тү­гел, бә­гырь тө­бен­дә­ге ба­ла­сы, Ал­ла­һы­дан җан әсә­рен ал­ган­лы­гы­на хә­бәр бу­ла­рак, уй­лан­ма­ган­ча төр­теп куй­ды. Йа Хо­да, ба­ры­сы кү­мәк­лә­шеп ки­лә икән ул, бер­се яны­на икен­че­се ку­шы­лып.

Гөл­са­ра ха­ты­ның ба­шын­да Ис­мә­гыйль­нең тә­га­ен ге­нә кем бу­лыр­га ти­еш­ле­ген тәф­сил­ләп яз­ган­нан соң: “Ул — ми­нем ирем, су­гыш­ка ки­теп югал­ды. Әни­се һәм сең­ле­се дә авыл­да яши­ләр. Үзе­мә ки­лен дип ка­рый­лар. Ба­ла­ла­ры­быз ту­ма­ган иде. Аның хә­те­рен югал­туы гы­на бик на­чар. Әни­се соң­гы ел­лар­да бик тә бе­те­реш­те. Сең­ле­се тәр­би­я­сен­дә яши иде. Йорт­ла­ры­на бер сол­дат­ны кер­теп ял­гыш­ты­лар. Бик ка­ты эчә. Сук­ка­лый, кый­ный да икән. Әгәр дә чын­нан да ул, сез­нең тәр­би­я­дә­ге ке­ше, без бел­гән Ис­мә­гыйль бул­са, хат бе­лән ае­рым атап хә­бәр би­ре­гез. Үзе­без ки­леп, Ка­зан­га алып кай­тыр­быз”,— дип бел­дер­гән. Бо­лар­ны укы­ган­да Ис­мә­гыйль­нең җа­ны гы­на тү­гел, хәт­та тә­не дә кал­ты­ра­нып куй­ды. Гөл­ба­нат­ка кү­тә­ре­леп ка­рар­лы­гы кал­ма­ган иде.

Дөнь­я­лык­ла­ры җи­ме­ре­леп кит­кән ке­бек то­ел­ган ир­нең те­лен­дә сүз ка­ла­мы­ни аның? Мо­ңа ка­дәр Ис­мә­гыйль үзе­нең хә­те­ре кай­ту­га һәм аның чын­нан да дө­рес бу­лу­ы­на җи­тәр­лек дә­рә­җә­дә ыша­нып та бет­ми иде. Ин­де хә­зер, Хо­дай ку­шып, ул үзен та­бар­га һәм та­ныр­га мәҗ­бүр ите­лә баш­ла­ды. Бу хат­ны әл­бәт­тә ки­рәк­сез са­нап, ин­карь кы­лыр­га да, чит­кә таш­лар­га, ут­ка ягар­га да мөм­кин. Әм­ма әни­ең­не ни­чек таш­лый­сың ди? Ан­да алар да языл­ган­нар шул, кай­тып, кү­реп, фа­ти­ха­сын-бә­хил­ле­ген алыр­га ти­еш ул ән­кә­сен­нән. Бу ка­дәр дә мән­сез бу­лыр­га ярый­мы соң ин­де?

Бу уй­ла­ры Ис­мә­гыйль­не ку­ы­рып-ку­ы­рып ал­ды­лар. Бер ге­нә дә акыл­лы һәм ку­лай кү­рен­гән фи­кер­гә ки­лер­лек юл тап­ма­ды. Кау­ша­ды. Гөл­ба­на­ты­на бо­лар­ны ни­чек аң­лат­сын да сөй­ләп бир­сен икән? Ике­лә­нү­лә­рен тө­ше­нер­ме? Әл­лә соң юләр­лә­нә баш­ла­ды­мы?

Гөл­са­ра? Ба­ры­сы да исен­дә, әм­ма Гөл­са­ра­га өй­лән­гә­нен оныт­кан да тү­гел­ме? Шу­лай итеп Гөл­ба­нат­ны ал­да­ган­лы­гы ачыл­ды­мы? Юк­тыр ла ин­де, кем бе­лән нәр­сә бул­ма­ган­дыр...

Ис­мә­гыйль үзен ни­чек ке­нә ак­лар­га ты­рыш­са да, хә­те­рен югал­ту­ын­да су­гыш­ны га­еп­ләп ма­таш­са да, ба­ры­бер ха­кый­кать аның сүз­лә­рен­нән һәм үзен­нән өс­тен чы­гып, яз­мы­шы ир­тә­ме-соң­мы их­ты­я­рын буй­сын­ды­ра­ча­гын кү­ңе­ле бе­лән той­ды, акы­лы бе­лән ге­нә ка­бул итәр­гә те­лә­мә­де. Ке­ше­нең кем­ле­ге ак­ла­ныр­га ты­ры­шу­ын­нан ук ачык си­зе­лә ул. Га­е­бең­нән баш тар­ту, үзең­не ха­кый­кать­тән өс­тен ку­яр­га ом­ты­лу ке­бек үк бер га­мәл, бар­ча­сын юк дип ха­та­лы һәм гө­наһ­лы рас­лау­га гы­на тиң. Мон­дый ке­ше­ләр­не яз­мыш кыз­ган­мый, бә­хет­сез­лек саз­лы­гы­на кер­гән җи­рен­нән ар­ты­на төр­тә, та­гын да ныг­рак, ки­ре чы­га ал­мас­лык хәл­гә ки­те­реп ба­ты­ра. Мо­ны тәкъ­дир, ди­ләр, Ал­ла­һы тә­га­лә­нең тәкъ­ди­ре. Хак­лык­ны ин­карь кы­лу — Тәң­ре тә­га­лә­дән баш тар­ту, иман­сыз­ла­ну бул­ган ке­бек, ха­кый­кать­не яше­рү дә шул ук нәр­сә. Яз­мы­шы­ңа ту­ры­дан-ту­ры бәй­лә­неш­тә­ге, аның кай­сы юл­дан алып ки­тә­чә­ген хәл итү­че дө­рес­лек­не ял­ган­га чы­гар­га­ның өчен тор­мыш си­не га­фу итәр дип уй­лый­сың­мы? Ай-һай, бу­лыр­мы икән? Бел­ми дә ка­лыр­сың, бо­рып та алыр­лар, орып та са­лыр­лар, сы­ның­ны җы­яр­га да өл­гер­ми­чә ка­лыр­сың!

Ка­зан­нан кил­гән хат­тан соң ире­нең бо­зы­лып кит­кән йө­зе Гөл­ба­нат­ның йо­кы­сын ал­ды. Ис­мә­гый­ле­нең бу хак­та ал­дан үзе баш­лап сөй­лә­вен көт­те, шу­лай дө­рес­рәк бу­ла­дыр дип уй­ла­ды. Әм­ма ял­гыш­ты. Ул гү­я­ки элек­ке­чә тел­сез кал­ган ке­бек үзен тот­ты. Бер нок­та­га тө­бә­лә дә ни­дер ха­кын­да уй­лый да уй­лый. Кү­зен­нән кү­ре­нә, сиз­ми­ме­ни Гөл­ба­нат, эче кай­ный аның, эче!

— Алай ук ярый­мы икән?

Ха­ты­ны­ның шу­шы со­ра­вы Ис­мә­гыйль­не ай­кап таш­ла­ды. Ул үз-үзен һәм кем­ле­ген оны­тып, ки­рәк­мә­гән җир­дән җи­ке­ре­неп:

— Нәр­сә­се?— ди­де.

Бо­лай оры­нуы Гөл­ба­нат­ны ая­гын­нан ега яз­ды, Ис­мә­гыйль­нең үзе­нә дә авыр таш ке­бек ки­те­реп бәр­де, йө­рә­ге чел­пә­рә­мә ки­леп, күз­лә­рен кай­нар яшь бөр­тек­лә­ре кап­ла­ды.

Ир ке­ше­гә елау ки­леш­ми аңар­га. Әм­ма таш бу­лып таш­ны да су ти­шә-ва­та, ир­ләр­не дә күз яше җи­ңә ала, әгәр дә җа­ны­на үтәр­лек бу­ла кал­са, ир ди­гә­нең чүп­рәк­кә чык­ма­ган исә. Бу ха­кый­кать­не кем бел­ми!

Гөл­ба­нат һич югы те­ге хат­ны та­бып укый­сы ит­те. Ис­мә­гыйль­нең үзен­нән сер яше­рү­ен өнә­мә­де. Шу­лай да ту­а­сы ба­ла ха­кы­на һәм ки­лә­чәк тор­мы­шы өчен үзен һәм га­и­лә­сен сак­лар­га ти­еш иде ул. Һәм аның­ча бул­ды да...

Ис­мә­гыйль үзе­нең уй­ла­рын бәй­нә-бәй­нә сөй­ләп бир­де. Кай­чан­нан хә­те­ре яңа­ру­ын да, Гөл­са­ра­ның үз яз­мы­шын­да нин­ди урын тот­кан­лы­гын да, хәт­та бо­лар­ны бел­гән хә­лен­дә ни өчен Гөл­ба­нат­ка өй­лә­нү­ен дә. Ахыр­да:

— Син ми­не га­фу ит!— дип үтен­де.— Син­нән баш­ка яшә­вем­не күз ал­ды­ма да ки­те­рә ал­мыйм. Бә­хе­тем дә, шат­лы­гым да, ки­лә­чә­гем дә ба­ры тик син ге­нә!..

Ул вак­ла­на, ар­ты­гын сөй­ли баш­ла­ды. Бу ва­кыт­та Гөл­ба­нат ба­ры тик үзе ха­кын­да шул хат­лар­ны язып җи­бә­рүе бе­лән ха­та­лан­ган­лы­гын гы­на уй­ла­ды. Ни­гә ки­рәк иде алай эш­ләр­гә дип җа­нын кис­кә­лә­де. Әм­ма соң иде ин­де.

— И җа­ным, ни­гә үзең­не шу­шы ка­дәр би­тәр­ли­сең? Ни­гә ки­ңәш­ләш­ми­сең? Ми­ңа ышан­мый­сың­мы­ни?

Бу сүз­лә­ре бе­лән юл ачы­лып, Гөл­ба­нат­ның күз­лә­рен­дә тук­та­лып кал­ган яшь­лә­ре чиш­мә уры­ны­на бә­реп чык­ты­лар. Ис­мә­гый­лен яра­ту­ын, аны югал­та­сы кил­мә­вен ях­шы бел­сә дә, үзе­нең има­ны­на хи­лаф ки­те­рә ал­мый иде ул. Ден­сез­лек ка­раң­гы­лы­гы­на егы­лып тө­шә­се кил­мә­де. Бә­гырь тү­рен­дә йөрт­кән ка­дер­ле ба­ла­сы уры­нын­нан кү­чен­гән­дәй ит­те. Әйе, ул ял­гы­зы гы­на тү­гел, аның ха­кын­да да уй­лар­га ти­еш тү­гел­ме ана?

Ма­тур көн­нә­ре һәм төн­нә­ре бе­лән баш­ла­нып кит­кән га­и­лә тор­мы­шы­ның бә­хет тус­та­га­ны ме­нә шу­лай чай­ка­лып кит­те, тү­ге­леп ал­ды. Алар ин­де хә­зер һәр адым­на­рын­да абы­нып ки­тәр­гә мөм­кин иде­ләр.

XVI

Кай­тыр юл Ис­мә­гыйль өчен та­ныш иде. Әм­ма элек­ке бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да авыл­лар шак­тый тар­кал­ган, җир­гә сең­гән һәм су­гыш авыр­лы­гын­нан соң кү­тә­ре­лә ал­мый­ча җә­фа­лан­ган хә­лен­дә, ин­тек­кән төс­ле иде­ләр. Дөнь­я­лык­ның хик­мә­те шу­шы­дыр ин­де. Су­гыш утын күр­гән авыл­лар-шә­һәр­ләр әл­лә кай­чан аяк­ка ба­сар­га өл­ге­рде­ләр, аның төп авыр­лы­гы­ның икен­че ягын та­ты­ган тыл һа­ман да кү­тә­рәм­дә кал­ды. Ил­нең сә­я­сә­те дө­рес бул­ган­да, бәл­ки яз­мыш­ла­ры баш­ка­ча­рак хәл ите­лер иде? Ә бәл­ки...

И тор­мыш-тор­мыш! Си­нең бе­лән юга­ры­да­гы­лар уй­ный, тү­бән­дә­ге­ләр җә­фа­ла­на. Йө­гең — авыр. Ни­гә мең һәм мил­ли­он ир­ләр­нең җа­нын кый­ган су­гыш­тан соң тор­мыш­ла­ры­быз ях­шы­рып ки­тәр дип өмет­лән­гән апа­лар-ана­лар һа­ман да нә­зек бил­лә­рен бөк­рәй­теп, сө­як­кә кал­ган җил­кә­лә­рен­дә көн­нән-көн авы­рая һәм иләм­сез­лә­нә бар­ган дөнь­я­лык­ны кү­тә­реп ба­ра­лар. Нәр­сә ха­кы­на? Ба­ла­ла­ры­быз­га ка­ла­сы дип өмет­лә­нә­ләр­ме?

Та­мак ялы­на кал­ды­рыл­ган ха­лык сыр­тын­да адәм ба­ла­сын чы­дат­мас­лык са­лым кам­чы­сы уй­ный, соң­гы там­чы ка­нын гы­на тү­гел, хәт­та сө­як җи­ле­ген дә су­ы­ра. Бу — су­гыш­тан соң­гы авыл­лар­ның хә­ле, со­вет тор­мы­шы­ның йө­зе. Бо­лар ха­кын­да та­рих­лар сөй­ләр­гә ярат­мый­лар, үз­лә­ре күр­гән­нәр ис­кә тө­ше­рер­гә, хә­тер­гә алыр­га те­лә­ми­ләр. “Хо­кук­лы җәм­гы­ять”­тә ке­ше­нең ха­кы бул­мый­дыр шул ин­де ул!

Юл ера­гы сө­як­ләр­гә тө­шә, әм­ма ту­ган як­ка кайт­кан­да, биг­рәк тә са­гы­нып ом­тыл­ган­да ары­ган­лы­гың­ны сиз­ми­сең дә. Әгәр дә ин­де ая­гың тарт­ма­са, мәҗ­бүр бу­лып кы­на ат­лый­сың икән, бар­ган җи­рең­нән ятып, егы­лып үлә­сең ки­лә.

Ис­мә­гыйль адым­на­рын тиз­ләт­тер­де. Авы­лы­на ерак кал­ма­ган иде. Ашы­гып иң­гән кич гү­я­ки аның кай­тып җи­тү­ен кө­тәр­гә бу­лып, тук­та­лып кал­ган­дай то­ел­ды. Кыр­лар­да­гы өл­ге­реп кил­гән иген­нән яңа пеш­кән ик­мәк исе ни сә­бәп­ле­дер әрем тә­ме бе­лән бер­гә аң­кый, бо­рын­нар­га ке­рә, су­лыш­ны ки­ңәй­тә.

Ис­мә­гыйль авыл баш­ла­ры­на җи­теп кил­гә­нен­дә егы­лып ки­тә яз­ды. Элек­ләр­не яшел­лек­кә кү­ме­леп утыр­ган йорт­лар һәм­мә­се ди­яр­лек шә­рә­лә­неп кал­ган­нар, кай­сы­ла­ры­ның тү­бә­се дә юк хәт­та, ә кой­ма­лар, чи­тән-кир­тә­ләр ха­кын­да ис­кә дә тө­ше­рер­лек тү­гел, иха­та­лар аша үтә­ли йө­рер­лек иде. Үз­лә­ре­нә ки­леп җит­кәч, ул тук­та­лып кал­ды. Өй кар­шы­сын­да бер шәү­лә ба­сып то­ра иде. Якын­рак кил­де. Юк икән, кич­ке эң­гер­дә ге­нә шу­лай кү­рен­гән. Элек­ке­ге кир­тә­ләр­дән ял­гы­зы гы­на ба­сып кал­ган имән ба­га­на кү­зе­нә ча­лын­ган икән шул. Гел дә ке­ше төс­ле кү­рен­гән иде. Мар­фа тү­гел­ме дип йө­рә­ге дә уры­нын­нан куп­кан иде, югый­сә. Су­лы­шың кы­сы­лыр­лык. Мар­җа ха­ты­ны, су­гыш­та югал­ган та­тар еге­тен кө­тү­ен­дә са­бы­ры бе­теп, аның кап­ка­сы тө­бе­нә ки­леп җи­тәр­ме, бул­ма­ган­ны! И хы­я­лый да ин­де бу ке­ше ди­гә­нең, мес­кен адәм ба­ла­сы. Ә шу­лай да, ярый әле өмет­лә­нә, хы­ял­ла­на ал­сың, юк­са бу тор­мыш­ны әл­лә кай­чан таш­лап, арт­ка ку­еп ка­чар идең!

Тын­сыз-өн­сез хә­лен­дә кар­шы ал­ган авыл Ис­мә­гыйль­не кө­тә­дер, дөнь­я­да аның да бар­лы­гын бе­лә­дер төс­ле тү­гел иде. Элек­ләр­не бу ва­кыт­та ке­ше­ләр кө­тү­дән кай­тып җит­мә­гән мал­ла­рын, сы­ер-са­рык­ла­рын бар­лап йө­рер иде­ләр. Хә­зер җан әсә­ре дә си­зел­ми. Хәт­та тиб­рә­леп җил дә исеп куй­мый. Ба­ры тик ерак­та-рак­та гы­на ка­лын бо­лыт­лар аҗа­ган уй­на­та, урак ва­кы­ты җит­кән­ле­ген хә­бәр итә. Ә ха­лык­ның аңар­да га­ме юк.

Гөл­ба­нат­ның хәл­лә­ре ни­чек­тер икән? Кайт­ма­ды шул, кайт­ма­ды. Йөк­ле ки­леш ерак юл­га чы­га­сы кил­мә­де. Хә­ер, Ис­мә­гый­ле дә та­ләп ит­мә­де, үз җа­е­на куй­ды. Ва­си­лий Иг­на­то­вич, ни ях­шы ке­ше ул, шу­лай ук хә­ле­нә ке­рә бел­де:

— Оче­нь хо­ро­шо, очень хо­ро­шо! Ес­ли уж и па­мять вер­ну­лась, это сов­сем за­ме­ча­тель­но! И ду­ша ок­ре­пит, уве­рен­нее ста­нешь, ез­жай-ез­жай, дру­го­го по­ка на твое мес­то на ра­бо­ту не возь­му!— ди­де. Аңар­га бу сүз­лә­ре өчен рәх­мәт­тән ар­тык нәр­сә әй­тә­сең?

Йорт эчен­дә пыс­кып һәм кы­сы­лып ян­ган су­кыр ут, ярым кап­лан­ган пар­лы тә­рә­зә аша ом­ты­лып, кү­зен урам­га төрт­кән дә үтү­че-сү­тү­че­гә әле мон­да җан әсә­ре бул­ган­лы­гын хә­бәр ит­кән­дәй иде. Ис­мә­гыйль исә ишек ка­ты­на кил­де һәм аны ачар­га те­ләп үзе­нә тарт­ты. Әм­ма тү­бә­сез хә­лен­дә хә­ер­че­лә­неп кал­ган ту­ган йор­ты аны кер­тер­гә те­лә­мә­де. Эч­тән бик­ләп куй­ган­нар икән.

Ишек как­кан­га ху­җа­лар­дан җа­вап ише­тел­мә­де. Ис­мә­гыйль икен­че юлы ка­ты­рак сук­ты. Эч­ке як­тан, ишек яры­гы­на ки­леп үк ди­яр­лек, ку­рык­кан­рак та­выш бе­лән ән­кә­се эн­дәш­те:

— Өй­дә ке­ше юк! Кем ул ан­да?

Ис­мә­гыйль­нең йө­рә­ге жу ит­те. Ни­чек ин­де ке­ше бул­ма­сын? Әни, ни­гә ач­мый­сың, бу мин, ма­ла­ең бит! Ул шу­лай ди­яр­гә те­лә­де, әм­ма бә­гы­ре­нә кө­тел­мә­гән җир­дән күз яшь­лә­ре­нең таш­кы­ны ке­реп тул­ды. Арт­ка­рак чи­ген­де.

Элек­ләр­не дә шу­лай иде. Йорт­та ир за­тын­нан ке­ше бул­ма­са, та­тар ха­тын­на­ры үз­лә­рен сан­га керт­ми­чә, узу­чы юл­чы­ны керт­ми тор­ган­нар иде. За­ман­нар ни­чек­ләр ге­нә үз­гә­реп бет­мә­де­ләр, ә га­дәт­ләр һа­ман ка­ла би­рә­ләр.

Ә улы өй­дә ча­гын­да ән­кә­се ишек­не һәр­кем­гә ача тор­ган иде. Бер­ва­кыт алар­га кы­зыл түш­ле гас­кә­ри ке­реп, бер кич уз­дыр­ды. Әм­ма дә ку­рык­ты­лар. Ис­мә­гыйль­нең тө­не бу­е­на кү­зе йо­мыл­ма­ды. Нин­ди­дер на­чар­лык эш­ләр ке­бек иде ул адәм. Юнь­ле ке­ше төн ур­та­сын­да гас­кә­ри ки­ем­нән йө­ри ди­ме­ни? Ях­шы­лык уй­лап тү­гел, на­чар­лык бе­лән ба­ра ул ка­я­дыр!

Ир­тән­гә ге­нә бел­де­ләр: хәр­би хез­мә­тен­нән кай­тып ба­ру­чы сол­дат икән бу. Күч­тә­нәч­ләр дә кал­ды­рып кит­те. Әм­ма аның ул сый­ла­ры тө­нен йо­кы­сыз уз­дыр­ган Ис­мә­гыйль­нең дә, ән­кә­се­нең дә та­ма­гын­нан үт­мә­де. Ба­ры тик са­бый, әле­гә һич­ни­гә дә исе кит­мә­гән сең­ле­се­нә зур бәй­рәм бул­ды да ин­де. Исен­нән чык­кан­чы, көн дә-көн дә һа­ман:

— Ул те­ге сол­дат абый ки­лер­ме? Күч­тә­нәч­лә­рен ки­те­рер­ме? Кай­чан ки­лер?— дип ап­ты­ра­та тор­ды.

Ис­мә­гыйль та­гын да ишек­кә якын­лаш­ты. Ша­кы­ды. Бу юлы да шул ук җа­вап­ны ишет­те һәм, бә­гы­ре ки­се­леп:

— Ән­кәй, бу мин идем, улың!— дип эн­дәш­те. Шу­шы сүз­лә­ре гү­я­ки бө­тен авыл­га яң­гы­ра­ган­дай бул­ды­лар.— Ән­кәй, ән­кәй, дим... Бу — мин, улың Ис­мә­гыйль!

Ан­да мон­дый сүз­ләр­не һәм бу та­выш­ны көт­мә­гән иде­ме, әл­лә үзе дә күз яшь­лә­рен сөр­тә ал­мый­ча га­җиз­лән­де­ме, ләм-мим та­выш чы­гар­ма­ды. Улы шул ук сүз­лә­рен та­гын да ка­бат­ла­ды. Бу юлы та­вы­шы да га­дә­тен­дә­ге­чә ка­лын һәм тә­вәк­кәл бу­лып чык­ты. Ишек ке­лә­се төш­те.

— Йа Хо­да­ем Ал­ла­һы тә­га­лә!..

Әни­се бе­раз арт­ка та­ба чи­ген­де. Ана бе­лән ул­ның күз­лә­ре сү­рән ут як­ты­сын­да тә­мам бал­кып ки­теп оч­раш­ты­лар. Ин­де үл­гән, оны­ты­ла бар­ган улы­ның шу­шы­лай кай­тып, ишек туп­са­сы­на ки­леп ба­суы, үзе ту­ган һәм үс­кән йор­ты­на ке­рер­гә со­ра­вы һәм ишек­тән уза ал­мый­ча то­руы ке­ше­ләр ара­сын­да гы­на бу­лыр­га мөм­кин бер хәл иде.

— Әни-и, исән­ме!.. Мин кайт­тым әле!..

Ис­мә­гый­ле­нең бу сүз­лә­ре­нә ана ыша­нып бет­ми­чә­рәк ап­ты­рап кал­ды. Авыл­га күп­ме­ләр­нең үл­гән­ле­ге, һә­лак ител­гән­ле­ге, хә­бәр­сез юга­лу­ла­ры ха­кын­да язу­лар кил­де. Су­гыш әл­лә кай­да, ерак­та исә дә, йорт са­ен, хәт­та ке­ше ба­шы са­ен тыл буй­лап йөр­де.

Җи­ңү кил­де. Кай­бе­рәү­ләр, кайт­мас ин­де ди­гән­нәр дә, күп­тән ин­де йорт­ла­ры­на аяк бас­ты­лар. Яра­ла­рын­нан са­вы­га ал­мый­ча, ту­ган туф­рак­та­ гүр­гә иңү­че­ләр дә бул­ды. Ә ме­нә Ис­мә­гый­ле бө­тен­ләй дә кайт­мас ке­бек иде. Гөл­са­ра­ның сү­зе­нә дә, күр­сәт­кән су­рәт-рә­се­ме­нә дә ана бик алай ыша­нып җит­мә­гән иде. Ни­чек ин­де аның улы, шу­шы го­мер­ләр­гә ка­дәр исән йө­реп тә ана­сы­на хә­бәр сал­мас икән дип уй­ла­ды ана. Үп­кә­лә­де. Җа­ны ки­сел­де. Алай бу­ла кал­са, мәң­ге га­фу итә ал­мас ке­бек иде. Ме­нә Ис­мә­гый­ле ишек ка­тын­да ба­сып то­ра. Та­за. Ка­лын җил­кә­ле. Тор­мыш­ның рә­хә­тен кү­реп, тә­мен та­тып яшә­гән ке­ше­гә ох­ша­ган. И, юк­тыр ла! Ул тү­гел­дер әле! Әнә юга­ры оч Хә­ки­мул­ла ма­лае Мир­га­лим дә кайт­ты. Әсир­лек га­зап­ла­рын­нан соң сә­вит ур­ма­нын кис­тер­гән­нәр, ди­де­ләр. Кайт­ты да кай­ту­ын, әм­ма озак тор­ма­ды, кит­те, бө­тен­ләй кайт­мас­ка, мәр­хүм әт­кә­се ят­кан зи­рат ка­е­ны тө­бе­нә...

Юк­тыр, Ис­мә­гый­ле тү­гел­дер!

Га­зиз ана­ның җа­ны та­гын да уе­лып-уе­лып кит­те. Ул сө­е­нер­гә дә, кө­е­нер­гә дә бел­мә­де. Шу­шы ка­дәр го­мер­ләр яшәп, дөнь­я­лык­ның ях­шы­сы­на-на­ча­ры­на, бәй­рә­ме­нә-хур­лы­гы­на ша­һит бул­ган, ин­де күп­тән­нән ки­лә­чәк тор­мыш­ның ямь­ле сый­фат­та бә­хет бе­лән ки­ле­ре­нә өме­те кал­ма­ган ке­ше­нең хә­лен сөй­ләп ке­нә тү­гел, елап та аң­ла­тыр­лык тү­гел иде.

— Исән­ме, ән­кәй!

Улы­ның кү­ре­шер­гә дип су­зып кил­гән кул­ла­рын үтеп, ана аның ко­ча­гы­на ке­реп сы­ен­ды. Сө­як­кә ге­нә кал­ган, сә­ла­мәт­лек­нең нәр­сә икән­ле­ген күп­тән оныт­кан тә­не гү­я­ки, кыз ча­гын­да­гы шау­кы­мын кай­та­рып, га­ли­җә­нап ире­нең ку­е­ны­на чум­ды. Ис­мә­гый­лен­нән ире­нең исе, җән­нәт рә­хәт­лә­рен­дә ге­нә бу­лыр­га мөм­кин ке­бек то­ел­ган ила­һи код­рәт­ле ис аң­кый, зи­һе­нен бу­тый, акы­лын ала, ки­тек кү­ңе­лен бө­тәй­тә ке­бек иде.

— Ай Ал­лаһ, улым! Кай­ттың­мы?.. Көт­кән идем! Исән ул, кай­тыр, дия идем! Бу го­мер­ләр­гә ка­дәр ни­гә бер дә кү­рен­мә­дең? Хә­бәр сал­ма­дың? Кай­да йөр­дең, чу­кын­чык ба­ла!

Аның сүз­лә­ре һәм со­рау­ла­ры ар­ты­гы бе­лән күп иде­ләр. Алар­ның һәм­мә­сен бер уч­ка җый­нап, бер кә­ли­мә сүз бе­лән җа­вап­лан­ды­рыр­га, ки­ре кай­та­рыр­га мөм­кин иде.

— Ярар ин­де, ән­кәй! Ме­нә, кайт­тым бит ин­де!..

Юк, бу җа­вап­ка кы­на ана ка­нә­гать­лек итәр­ме соң? Әй син, ба­ла, ко­ла­гың­ны бо­ра­сы юнь­сез!

Бе­раз­дан са­ма­выр ку­ел­ды. Өс­тәл яны­на утыр­ды­лар. Гөл­ба­на­ты тө­яп җи­бәр­гән күч­тә­нәч­ләр че­мо­дан­нар­дан чы­га­рыл­ды. Бо­лай да тү­гә­рәк­лә­неп кит­кән ана кү­ңе­ле, бә­хет чи­ген­нән чы­гып, та­гын да та­гын хуш­лан­ды.

— Сең­ле­кәш кая соң, ән­кәй?

Улы­ның бу со­ра­вын ана әл­лә ише­тер­гә те­лә­мә­де, әл­лә ва­кыт­сыз би­рел­гән дип са­на­ды, әм­ма дә бө­тен­ләй бү­тән нәр­сә­ләр ха­кын­да сөй­ли бир­де:

— И улым, кай­лар­да йөр­дең шу­шы көн­гә ка­дәр? Бө­тен­ләй дә кайт­мас­сың ке­бек идең. Ал­ла­га шө­кер, исән­сең икән, исән­сең!— Ул әл­лә би­тәр­ли, әл­лә мак­тап сөй­ли иде — бу ка­дә­ре­се­нә Ис­мә­гыйль үзе дә игъ­ти­бар ит­те. Бер аның йө­рә­ге кы­сыл­ды, икен­че­сен­дә йө­зе­нә ел­маю йө­гер­де. Шу­лай да аның җа­ны ты­ныч, әни­сен исән-сау кү­рү­е­нә кү­ңе­лен шат­лык би­ләп ал­ган иде.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: