КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 44 страница

Дөнь­я­лык­ның баш-аяк бу­тал­ган дә­ве­ре ил өс­те­нә ире­шү сә­бәп­ле һәр­кем­нең ты­ныч һәм ва­кыт­ны җи­ңел уз­ды­ра тор­ган урын­га сы­е­на­сы ки­лә иде. Әм­ма Сол­тан­га тәкъ­дим ител­гән эш­тә, бар­ысын да үз җил­кә­ңә алып, ба­шың­да мең төр­ле гау­га кай­на­ган адәм­ була торып, хә­веф­сез ге­нә уты­рыр­га мөм­кин­ме икән? Юк­тыр ла ин­де!.. Ә бәлки мөмкиндер? Бор­чы­лыр­лык һич­бер нәр­сә кү­рен­ми монда. Ил белән бөлгәндә, бу бәлки аның бәхетенә шулай насыйп урындыр? Аннары, эш өстенә эшкә кү­ме­леп кал­ма­ган­да, һәр­да­им игъ­ти­бар үзә­ген­дә то­рыр­га мөм­кин. Мон­дый да хәс­рәт­сез урын кем­нәр­гә тә­те­гән ди әле? Карыннан, җиленнән, кояшыннан, башкасыннан сакларга түбәсе дә бар. Юк­тан бар ясап, үзең­нән өс­тә­ге­ләр­не бор­чы­ма­саң, шул җит­кән. Си­ңа ар­ты­гы ки­рәк тү­гел икән, эшеңә карата та­ләп­лә­ре дә аз бу­ла­чак. Хәтта китапханәләрдәге кебек, киш­тә­лек­ләр­дә күп­ме ки­тап бар­лы­гын, алар­ның са­нын һәм мә­дә­ни, һәм фән­ни әһә­ми­я­тен со­рап ап­ты­рат­ма­я­чак­лар. Зур өс­тәл ар­ты­на уты­рып, әй­дә, йок­лый бир. Ничәмә кеше шушы урынны алырга гаризалар биреп, кешеләре аша шалтыратып, җаннарын көйдереп, хәсрәтләрен чигеп газапланганнар. Ә арадан министрлык бары тик Солтан Кәбировны гына хуш күргән. Ахун Садриевичның каян дип әле аңарга карата миһербаны килгән дә кандидатурасын күрсәткән? Шушы кадәр дә сүзләре үтә торган мәртәбә иясе кеше булса да булыр икән! Шу­лай да ни­ өчен соң әле шушы ка­дәр галим-голамә, булдыклылар арасыннан бары тик Солтан Кәбировның кандидатурасын гына хуп күргәннәр? Ә калганнар? Алар бит аның турында гайбәт таратачаклар. Бездә һәрвакыт шулай булды һәм булачак: син үзеңне лаеклы күрәсең, әмма язмыш башка берәүләрне бүләкли. Менә китә көнчелек, юк-барларны уйлап табу, шул бәхетлене таптау, каралту. Бер ге­нә ке­шенең дә егылып каласы килми, билгеле. Кәбиров башкача булсынмы, башкаларга юл калдырсынмы?

Барча уй­ла­рын тәр­тип­кә ки­те­реп, төгәл бер карарга килеп, бу фи­кер­лә­рен Сол­тан­га түрә алдында те­зеп ке­нә са­ла­сы кал­ган иде.

— Тәкъ­ди­ме­без ха­кын­да нык­лап уй­ла­са­гыз, без­нең өчен дә уңай бу­лыр. Ин­де ике ай­дан ар­тык вакыт узып бара, уры­ны­на кү­рә ла­ек­лы кан­ди­да­ту­ра­га тук­тал­га­ны­быз юк...

Тү­рә­нең бу сүз­лә­ре­нә ар­тык әһә­ми­ят би­реп тор­мас­тан, Сол­тан Кәбиров үз со­рау­ла­рын те­зеп сал­ды. Ул аны махсус шулай эшләде. Исәбе бераз ялындырту һәм үчекләп алу да иде. Үзен ул стратегларча тотты:

— Төп­ле ка­рар­га ки­лү өчен... Әм­ма мин әйт­тем, прин­цип­та бу урын­га кү­чәр­гә әзер­мен... Шу­лай да, ба­ры тик сез­дән ге­нә җа­ва­бын ише­тер­гә мөм­кин бул­ган­ны бе­ле­шә­сем бар: бе­рен­че­дән, фән­ни эшем­не дә­вам итәр­гә уңай­лык­лар би­ре­лер­ме икән?.. Икен­че­се, бү­ген­ге көн­дә моны­сы да әһә­ми­ят­ле, тех­ник ча­ра­лар­ны, ягъ­ни ма­ши­на, ав­то­мо­биль ке­бек вак нәр­сә­ләр­не ки­рәк са­ен юл­лап ап­ты­ра­ма­мын­мы?.. Өчен­че­се, мо­ңа ка­дәр ни­гә бу урын­га бер ге­нә ке­ше дә кы­зык­ма­ган?.. Соң­гы­сы, бу да, бел­гә­не­гез­чә, игъ­ти­бар­га ла­ек­лы, төп мәсь­ә­лә­ләр­нең бер­се, хез­мәт ха­кым ни­чег­рәк булыр икән? Хәзерге эшемдә сүз арттыру хакында бара иде...

Үгезнең мөгезе кулында дип белгән Солтан Кәбиров шушы мизгелдә үзен инде Солтан Җәләевич итеп хис итте. Шунда ул хәтта Габделҗәләевич дип әтисенең исемен тутырып әйтүләренең дә артык булуын, комачау итәчәген тойды. Гүяки дөнья үзе аның алдына җәелеп килеп маташа иде. Моңа кадәр ул үзенең сеңерләре болай ныгып тартылуын, тәне катып китүен тойганы булмады. Никадәр спорт белән шөгыльләнде, никадәр гер чөйде, штанга күтәрде, йөгерде, бокс һәм регби кебек уеннарда асыл егет сыйфатында катнашты, лаеклы урыннар алды, әмма сеңерләренең менә хәзер, шушы минуттагыча ныклык алуын тойганы булмады. Хәзер таш диварга төртсә, ул авар, өстәлгә чиртсә, ул изелер, түрәгә төртсә, ул егылыр сыман иде. Ниндидер рухи көч һәм кодрәт аның белән идарә иттә башлады. Үзеңне куәт иясе итеп тоюы рәхәт иде. Һәм Солтан Кәбиров, инде Солтан Җәләевич мәртәбәсенә күчеп, болытларга ашты һәм зәңгәр күк гөмбәзе буйлап атлап китте. Менә ничек иде ул чын бәхет һәм бәрәкәт дигән тойгыга бирелү!

Тү­рә­нең бе­раз­га кә­е­фе кит­те, әм­ма шунда ук үзен кул­га ал­ды, тик ни хикмәт, адәм ба­ла­сы булуын онытып, кешелек са­нын­нан чы­гып ки­тәр­дәй су­рәт­тә мәгънәсезлек белән ел­ма­еп куй­ды. Солтан Җәләевич куйган мәсьәләләрнең һәммәсенә берьюлы һәм бер­дәй җа­вап би­рер­лек сүз та­ба ал­ма­ган­лы­гы сә­бәп­ле, ин­де дә йөзенең тө­сен югал­тып, карт ха­тын­нар­ның чәч бу­я­га­ны су­рә­те­нә­рәк кер­гән каш­ла­рын маң­гай ур­та­сын­да­гы нок­та­дан чит­кә­рәк бер урын­га җы­еп, ка­би­не­ты­ның күпь­ел­лык со­ры ту­за­ны төзе-исе аңкыган башын түбән сыр­лан­дыр­ды. Һәр­хәл­дә со­рау­лар­га ту­лы һәм тө­гәл җа­вап би­рә ал­са да, ашы­гу­ны ки­рәк тап­ма­ды. Ул да төшеп калганнардан түгел. Кеше белән сөйләшә белә. Ара­да ур­на­шып өл­гер­гән тын­лык­ны бо­зар­га ан­нан гай­ре һич­кем­нең ха­кы юк. Ма­рия Ми­хай­лов­на да аның хәйлә коралы бе­лән ко­рал­ла­нып өл­гер­де.

Тынлыкны бераздан түрә үзе бозды. Аның йөзе гүяки агач иде, андагы сырлардан, төсләрдән-башкасыннан берни хакында да белергә мөмкин түгел. Солтан Җәләевичтагы тантана да, Мария Михайловнадагы мәкер дә аңарда юк сыман тоелды.

— Ә­йе, урын­лы бу со­рау­ла­ры­гыз. Мин әле кай­чан би­рер­сез дип көт­кән идем. Хез­мәт ха­кы ях­шы, әй­тер идем, бик тә ях­шы. Юга­ры­дан тө­ше­рел­гән күр­сәт­мә­не ка­ра­гыз­чы, Ма­рия Ми­хай­лов­на. Ни ди­гән әле ан­да?— Тү­рә, әнә шун­да, ди­гән­дәй, буш өс­тәл­гә бар­ма­гы бе­лән төрт­те.

Ха­ным­ның кул ас­тын­да гы­на ан­дый кә­газь­ләр юк иде. Шу­ны бел­де­рер­гә те­лә­гән­дәй, йө­зе­нә бор­чы­лу пәр­дә­се кап­лан­ды. Сол­тан та­гын да игъ­ти­бар итәр­гә өл­гер­де: Ма­рия Ми­хай­лов­на­ның му­ен ас­тын­да­гы җы­ер­чык­ла­ры, кы­за­ры­нып, чел­тәр­лән­гән хәл­гә кер­де­ләр. Бу оч­рак­та, әл­бәт­тә, аның оттыруына, тү­рә­нең аңардан ризасыз­лы­гы­на фа­раз кы­лыр­га мөм­кин иде. Әм­ма Һарун Ба­ри­е­вич, әллә ни каты бәрелмичә һәм тавышын күтәрмичә генә, гүяки яшь ча­гын­нан рә­хә­тен күр­гән, ин­де хә­зер мәхәббәт хисләре оны­ты­ла бар­ган карт хатынына карата куәтле ирнең мөнәсәбәте кебек сурәттә булыр, ха­ным­га җи­ңел­чә ге­нә канәгать­сез­лек бел­де­рү бе­лән чик­лән­де:

— Ан­да, ни, со­ңын­нан ка­рар­сыз әле. Сез, Сол­тан Җә­лә­е­вич, ни... Габ­дел­җә­лә­е­вич бит әле, бу мәсь­ә­лә­дә бор­чыл­ма­са­гыз да бу­ла. Иң ки­ме ди­гән­дә, бү­ген­ге эш уры­ны­гыз­да­гы­дан да аз бул­ма­я­чак.

Мария Михайловнаны да, Һарун Бариевичны уйлап алган Солтан Җәләевичның акылы сүз ызанына кайтып төште. Аңа инде бу бинадагы, шушы министрлыктагы һәр хезмәткәр һәм түрә таныштыр, аларның үткәннәре, бүгенгеләре, киләчәкләре билгеледер кебек тоела башлады. “Боларда ихласлылык юк. Болар югарыдагыларны гына таный, аларга шуларның сүзе генә сүз! Димәк, Солтанның кандидатурасы хакында да югарыдан әмер ирешкән! Аңлашыла!”— Солтан Җәләевич шулай уйлады, шушы сәбәпле үз мәртәбәсен белеп, мин-кемлек белән генә эш итәргә булды.

— Ун­би­шен­че тәш­ки­ләт бу­ен­ча ин­де алай­са?— диде ул, үзенең мәртәбәсен белдереп. Һәрхәлдә ул эшләгән фәнни-тикшеренү институтында унбишенче разряд аның яшендәгеләрнең берсенә дә әлегә тәтемәгән иде. Арада ул өлгер булды. Бу ва­кыт­та хө­кү­мәт бюд­жет­тан хез­мәт ха­кы алу­чы­лар­га ае­рым разряд-тәш­ки­ләт­ләр бу­ен­ча тү­ләү тәр­ти­бен канунлаштырып, ил күләмендә әле ге­нә керт­кән иделәр.

Сол­тан­ Җәләевичның бу сүз­лә­ре со­рау рә­ве­шен­дә яң­гы­ра­са да, үзе­нең кем­ле­ген бел­де­рү те­лә­ге­нә ко­рыл­уын түрә дә аңлады. Фән эшендә Кәбировның өл­кән фән­ни хез­мәт­кәр дә­рә­җә­се­нә ире­шүен, ва­кы­ты­на кү­рә уңыш­лы гы­на ачышлар да ясаганлыгын, зур эшләргә алынуларын да ул инде белә иде. Бу хакта аңарга күп сөйләделәр. Мәгълүматны төрле юллар белән җыйнады. Һәр­хәл­дә Солтанның йомшак якларын да белешеп өлгерде: яшьләргә хас булганча ул фән­ни җи­тәк­челек­нең тук­тау­сыз яшел юл ачу­ын игъ­ти­ба­рын­нан күп­ ва­кыт чит­тә кал­дыр­га­лый икән. Дөрес сүз әйткәннәр— күренеп тора. Һавалыгы җитәрлек. “Хәер, яшьлектә дә шундый булмагач!”— дип, нигәдер Солтанны көтмәгәндә үз итеп уйлап куйды Һарун Бариевич, ә аннары:

— Ә­йе... Шу­лай бу­лыр­га ки­рәк,— диде.

Әмма тү­рә­нең бу сүз­лә­ре Ма­рия Ми­хай­лов­на­ны та­гын да уңай­сыз­рак хәл­гә тө­шер­гән­дәй ит­те. Аның ялганын тө­зә­тү­гә ка­ра­ган­да, ял­гышу дип кабул итеп, ишеткәннәре бе­лән ки­ле­шү уңай­лы­рак бул­ган­лык­тан, тиз ара­да ты­ныч­ла­нып та өл­гер­де. Ха­тын-кыз­ның үз-үзен то­ты­шын­нан чы­гып төгәл фи­кергә килергә өлгермәгән, хәтта әлегә бу гамәлгә өй­рәнеп тә җит­мә­гән Сол­тан Җәләевич бе­рен­че ады­мын­да ук, Мария Михайловнаның ярдәме белән, билгеле, тү­рә­нең җәт­мә­се­нә кап­ты. Аның мондый бер­кат­лы­лык күрсәтүен си­зе­неп ал­ган Һарун Ба­ри­е­вич­ка ал­да­гы со­рау­лар­га шу­лай ук җи­ңел­чә ге­нә җа­вап би­рүе бер дә авырга килмәде. Ул һаман да үзен тыныч тотып, тәмам борчыла башлаган Мария Михайловнаны ачулы карашы белән кисәтеп тә алгалады.

— Фән­ни шө­гы­ле­гез мәсь­ә­лә­се­нә кил­гән­дә, һич­бер ко­ма­чау­лык бул­ма­я­чак,— диде ул, бер дә төсен үзгәртмичә.— Эш ара­сын­да өл­ге­рә­сез икән, бик ях­шы, әй­дә, мил­ләт­не сө­ен­де­ре­гез. Алар­ны таш­лар­га без дә ки­ңәш ит­мәс идек. Әйе, та­гын нәр­сә иде әле ан­да?

Шул­ва­кыт ишек ачыл­ды бул­са ки­рәк. Сол­тан­ны ми­нистр­лык­ка ча­кы­ра кил­гән те­ге егет кер­гән икән. Ул, га­фу үте­неп, сө­е­не­чен бел­дер­де:

— Ме­нә бит, кил­гән, үзе, Һарун Ба­ри­е­вич, чакырткан ке­ше­гез­не әй­тәм. Исән­ме­сез, сә­ла­мәт­ләр­ме үзе­гез, Ма­рия Ми­хай­лов­на?

Бо­лай сөй­лә­шә бел­гән ке­ше үсә­чәк, әлбәттә. Аның озын буе, күркәм йөзе, кара чәчләре асыл сөяктән булуы хакында сөйли иделәр. Ул зур күзләре белән Кәбиров ягына да кискен караш ташлап алды. Бөркет борыны хөкемдарлык сәләте булган ата-бабаларының мирасы гына түгел, көчле характер иясе икәнлеге хакында да сөйли иделәр. Аны санлаулары сизелеп тора.

Бүлмәдәгеләрнең җа­вап сә­ла­мен алыр­га өл­гер­гән асыл егет­кә тү­рә­дән шунда ук со­рау иреш­те:

— Сез беләсез булыр... Әдә­би му­зей­да бү­ген­ге көн­дә ни­чә ма­ши­на бар әле? Ме­нә, Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич кы­зык­сы­на, Ка­мил Аху­но­вич...

Е­гет махсус, әллә юри ялгышкандай итеп бер фра­за ыч­кын­дыр­ды:

— Ү­зе­гез дә ях­шы бе­лә­сез...

Бу сү­зләре “бе­те дә юк” ди­гән­гә бә­ра­бәр икәнлеген Солтан Җәләевич аңларга тиеш иде дә...

Ә­йе, бе­лә шул, ни­гә бел­мә­сен, ди. Әм­ма дө­ресне сөй­ләү һәм мәсь­ә­лә­не ачык­лап би­рү уры­ны бу тү­гел. Ке­ше ки­те­рел­гән икән, ди­мәк, аның ку­лы­на, эл­гә­ре, эш­не тот­ты­рыр­га ки­рәк. Со­ңын­нан, хез­мәт­кә алын­гач, ки­ре бо­ры­ла ал­мас­лык бул­сын. “Эһ, Ка­мил Аху­но­вич, тү­рә­лек уе­ны­на бер дә җи­ге­леп-тар­ты­лып ки­тә ал­мый­сың. Ком­со­мол­да эш­лә­гә­нең юк иде­ме соң? Чар­лан­ма­ган, ял­ган­га кү­нек­мә­гән. Юкар­та­сы, шо­мар­та­сы бар әле үзен,”— Һарун Бариевич шушы уйларында кайнашып алды, әмма дилбегәне кулдан ычкындырмады. Аңа хәзер Солтан Җәләевич кирәкле кеше булып тоела башлады. Бер яктан, ялынып та маташасы килми, икенче яктан караганда...

— Соң­гы ва­кыт­лар­да алар ти­рә­сен­дә үзе­гез­гә бик еш йөр­гә­ләр­гә ту­ры кил­де. Шул сә­бәп­ле ге­нә, тө­гәл бел­ми­сез­ме, ди­гә­нем...— Тү­рә­нең кы­рыс ка­ра­шы как­ча Ка­мил Аху­но­вич­ның күк­рә­ген ти­шеп, сыр­тын­нан чы­гар­га ти­еш иде. Шак­тый иң­ле җил­кә­лә­рен­нән пар аты­лып, маң­га­ен­нан тир тү­гәр­гә өй­рән­мә­гән, ут­ка-боз­га тө­шү­нең нәр­сә икән­ле­ген дә күз ал­ды­на ки­те­рер­гә өл­гер­мә­гән егет­нең та­гын да ял­гыш сүз ыч­кын­ды­ру­ын­нан кур­кып­мы, Һарун Ба­ри­е­вич тагын да әй­тә куй­ды:

— Дүрт­ме, әл­лә биш үк­ме ма­ши­на­ла­ры бар бу­гай, шу­лай тү­гел­ме?

Ка­мил Аху­но­вич дерт итеп куй­ды. Ерак ба­ба­ла­рын­нан ук кил­гән акы­лы кай­нар­ла­нып, тү­рә­нең уе­нын аң­лап ал­ды да:

— Ә­йе, дүр­тәү,— дип бел­дер­де.— И­ке­се чын­нан да, җи­ңел ма­ши­на, ә кал­ган ике­се, ни, ав­то­бус­лар. Ва­тык йөк ма­ши­на­ла­ры да бар тү­гел­ме әле?— Бо­лай ук ал­да­ма­са да ярый иде, әмма Һарун Бариевичка бу ошады. Хәтта йөзенә канәгать елмаю билгеләре чыкты. Шулай да үзен кулга алды һәм элекке кырыслыгына кире кайтты.

Ишеткән хәбәрләрдән Сол­тан Җәләевич­ның кү­ңе­ле хуш­лан­ды. Хак­тан да шу­лай бул­са, ях­шы икән үзе. Хә­зер­ге көн­дә андый машиналар бе­лән әл­лә нәр­сә­ләр май­та­рыр­га мөм­кин икәнлеген дә уена киртләп куярга өлгерде. Ир­тән, “Вол­га”­дыр ин­де, өй­дән чы­гу­ы­ңа, кө­теп ала, кич­тән, марш­рут ав­то­бу­сына эләгәмме-юкмы дип за­ры­га­сың юк, кай­та­рып та куя. “Соң­га кал­мый­ча, кояш чыгуга ки­леп җи­те­гез, ки­ңәш­мә!”— дип, эре кы­я­фәт­тә ге­нә “Волга”дан тө­шә­сең дә подъездыңа ке­реп ки­тә­сең.

— Ул йөк ма­ши­на­сын да аяк­ка бас­ты­рыр­га мөм­кин­дер әле, кы­ен эш бул­мас...— Сол­тан­ Җәләевичның бу сүз­лә­ре тың­лап то­ру­чы­лар өчен га­җә­еп дә­рә­җә­дә көл­ке иде. Әм­ма алар сер бир­мә­де­ләр, бер-бер­се­нә мәгъ­нә­ле төс­тә ка­ра­шып куй­ды­лар. Күз­лә­рен­дә­ге мыс­кыл­лы ел­маю чат­кы­ла­ры­ның асы­лын ба­ры тик үз­лә­ре ге­нә аң­ла­ды­лар.

Әм­ма тү­рә ча­ма бе­лә тор­ган ке­ше бу­лып чык­ты. Сол­тан­ Җәләевичтан бу оч­рак­та ар­тыкка җибәреп кө­ләр­гә те­лә­мә­де, шун­да ук аның соң­гы со­ра­вы­на җа­вап би­рү­гә күч­те:

— Әй­тәм бит, уры­ны ях­шы дип. Ме­нә, унөч кан­ди­да­ту­ра ара­сын­нан сез­не сай­лап алыр­га уй­ла­дык. Бе­ле­ме­гез дә җи­тәр­лек, ди­дек. Шу­шы ип­тәш­ләр, тәкъ­дим ител­гән ке­ше­ләр бо­лар бул­ды...

Һарун Ба­ри­е­вич­ның са­нап ки­түе га­ди исем­лек­не укып чы­гу гы­на тү­гел, бәл­ки ни өчен алар­га тук­тал­мау­ны аң­ла­ту, аларны сайламау сәбәпләрен төшендерү бе­лән дә оза­ты­ла ба­рыл­ды. Ара­дан кем­дер, имеш, бер-ике көн эш­лә­гән дә, ка­бат үз уры­ны­на кайт­кан. Ул ва­кыт­та ми­нистр­ның ка­ра­ры чык­кан бул­са да, аны көн тәр­ти­бен­нән тө­шер­гән­нәр. Ә те­ге­се­нең— ­биографиясе, моны­сы­ның— мин-кемлеге, ди­гән­дәй, тү­рә­нең ыша­ны­чын ак­лар­лык тү­гел икән дә, тагын да кай як­ла­ры бе­лән­дер аны ка­нә­гать­лән­де­рә ал­ма­ган­нар.

Шу­шы озын һәм ялык­тыр­гыч но­тыгыннан соң Һарун Ба­ри­е­вич бу сүз­лә­ре­нә бик ос­та гы­на йом­гак та ясап куй­ды:

— Кү­рә­сез, Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич, са­нал­ган кан­ди­да­ту­ра­лар һәм­мә­се дә бик ях­шы­лар. Озак уй­ла­ма­гыз. Мон­дый күр­кәм урын­га кы­зы­гу­чы­лар күп. Бә­хе­те­гез бар икән! Кан­ди­да­ту­ра­гыз ми­нистр­ның үзе­нә дә хуш кил­де. Көт­тер­ми­чә, бү­ген кич га­и­лә­гез бе­лән ки­ңә­шеп, ир­тә­гә ир­тән­ге ун­га җа­ва­бын ишет­сәк иде. Юк, си­гез­гә үк ки­леп җи­те­гез. Ми­нистр­лар ка­би­не­ты­на ба­рыр­быз. Ип­тәш Га­таул­лин яны­на. Аңа да оша­са­гыз, ә ми­нем һич тә ши­гем юк, эш­ли баш­лар­га мөм­кин бу­ла­чак. Оныт­ма­гыз, ир­тә­гә сә­гать си­гез­дә, шу­шын­да оч­ра­ша­быз!

Һәр сү­зен йот­лы­гып ка­бул ит­кән Сол­тан Җәләевич, сөйләшүнең хәзергә тәмам булуын аңлап, урын­дык­тан куз­гал­ды. Килеп кер­гән­еннән бир­ле аяк өсте басып тор­ган Ка­мил Аху­но­вич аның ар­тын­нан ияр­мәк­че иде, шунда тү­рә, кулын күтәреп сүз башлап, Ма­рия Ми­хай­лов­на­ белән икесенә ашык­мас­ка бо­ер­ды. Солтан Җәләевич, хуш­ла­шып, ишекләрен ябып бетерүне дә көтмичә сүзгә керештеләр. Түрә бөтенләй башка тонга күчкән иде. Сол­тан­ Җәләевичның фикеренчә, алар хәзер аның кем­ле­ге­нә бәя би­рү­гә алын­ган булырга тиеш иде­ләр. Башкача була алмый.

Һәр эш­нең үз җае бар!.. Хәт­та бет да­га­лау­ның да! Әйдә, киңәшсеннәр, бәхәсләшсеннәр— барысы да аларның эше. Нәрсә өчен дип министрлыкта утыралар әле алар?

К­ремль ура­мы, ка­ра ас­фаль­ты­на ка­дәр чис­тар­ты­лу­ына ка­ра­мас­тан, барыбер дә аяк ас­ты тай­гак һәм боз­ла­вык, шу­га­лак­лы иде. Әм­ма Сол­тан мо­ңа игъ­ти­бар да итеп тор­ма­ды, ми­нистр­лык­ның ишек тө­бен­дә­ге ку­кы­рай­ган ка­ра “Вол­га” ма­ши­на­сын әй­лә­неп уз­ды да, ип­тәш­лә­ре яны­на инс­ти­тут­ка кит­те. Кү­ре­шеп, министрлыктан ирешкән тәкъ­дим ха­кын­да ки­ңәш-та­быш итә­се бар иде аның. Ни ди­сәң дә, ун ел бер­гә эш­лә­гән дә­ве­рен­дә күп­ме иге­лек­ләр күр­де ул алар­дан. Авыр чак­ла­рын­да һәрь­як­лап бу­лы­ша тор­ган иде­ләр, нин­ди ге­нә кат­лау­лы мәсь­ә­лә­ләр бе­лән ба­шы кат­ма­ды һәм күп ва­кыт­та хез­мәт­тәш­лә­ре яр­дә­ме белән алар­ны уңышлы итеп ерып чы­га ал­ды.

Ин­де хә­зер ае­ры­лыр­га ту­ры ки­лә­чәк.

Һәм менә шунда Сол­тан­ның, бә­гы­ре ер­ты­лып, кү­ңе­ле тул­ды. Ну, нәр­сә җит­ми ин­де аңа? Дан-дә­рә­җә, шөһ­рәт ки­рәк­ме? Алар­га үз эшендә үк ире­шеп ке­нә ки­лә иде тү­гел­ме? Ни­гә яз­мыш­ны ашык­ты­рыр­га? Әл­лә соң, ерак­ка кит­кән­че, ки­ре әй­лә­неп ке­рер­гә дә: “Га­фу ите­гез, мин бү­тән­чә­рәк уй­лап то­рам әле, риза түгелмен!”— ди­яр­гә­ме? Шарт­ла­сын­нар, чән­че­леп кит­сен­нәр...

К­ремль­нең Спас кап­ка­сын­нан чы­гу­га, шә­һәр ман­за­ра­сын тә­мам бо­зып, ин­де 1988 нче ел­да ук ян­гын­нан, аннары хуҗасызлыктан мәс­хә­рә­ле рә­веш­кә кер­гән дан­лык­лы Дәү­ләт му­зе­е­ның иләм­сез би­на­сы кү­зе­нә бә­рел­де. Шу­ңа да кул­ла­ры җит­мә­сен ин­де! Ал­ты ел шушы рә­ве­шен­дә котларны чы­га­рып то­ра тү­гел­ме соң үзе? Кай­да ди­ген әле, тә­хет җы­лы­тып утыр­ган тү­рә­ләр­нең тә­рә­зә тө­бен­дә, шә­һәр баш­лы­гы­ның ишек туп­са­сын­да.

Юк, аның бо­лай то­руы алар өчен ки­ре­сен­чә уңай­лы­дыр. Го­зер бе­лән кер­гән һәр­бер ке­ше­гә:

— Ә­нә, хә­ле­без­нең нин­ди­ле­ген күр­ми­сезме­ни? Мөм­кин­лек бул­са, иң әү­вәл шу­шы би­на­ны торгызыр һәм тер­ге­зер идек. Ә сез, фа­тир, ди­сез, йор­ты­быз­ның тү­шә­ме ишел­де бит дип зар­ла­на­сыз,— ди­гән рәвештәрәк, яки баш­ка­ча әй­теп, өмет­лә­рен сүн­де­рү өчен­дер.

Ә­гәр дә юга­ры­дан түрәләр ки­леп иреш­сә­ләр, яи­сә бе­рәр ба­е­рак мәм­лә­кәт ил­че­се­нең юлы төш­сә, мес­кен­лә­неп, уч­ла­рын ачып, яр­дәм со­ра­ган­да да бәл­ки бу хә­ра­бә­гә төр­теп күр­сә­тү бик тә уңай­лы­дыр? Тә­рә­зә яны­на ки­те­рә­сең дә: “Ме­нә, әфән­дем, кү­ре­гез ин­де без­нең хәл­не”,— ди­я­сең, тә­мам мес­кен­лә­неп, күз­лә­рен­нән кай­нар яшь­лә­ре тә­гә­рә­сен, кү­ңел­лә­рен­дә ми­һер­бан ор­лык­ла­ры шы­тып, ке­сә­сен ак­та­ра баш­ла­сын.

Солтан үзенең шушы рәвешле уйлауларына күнеккән иде. Аңа кызык булып китте. Авызы ерылды. Әгәр дә Кремльнең Спас капкасыннан озын буйлы, какча йөзле, яшь һәм хыялый кыяфәтле ир-егетнең авыз ерып чага килүен кешеләр күрсәләр, бу адәм нинди бәхет кошын тоткан әле диярәк хәйран итеп тә алырлар иде. Әмма аңарга беркем дә очрамады. Хәтта капка төбен саклаучы кызыл якалы милиционерлар да игътибар күзләрен салмадылар, бер-берсенә тәмәкеләрен кабызыша калдылар.

Му­зей хә­ра­бә­се ягы­на чык­мый­ча, шә­һәр баш­лы­гы­ның олуг би­на­сы янын­нан уз­ды Сол­тан. Әмма монда таптанып торучы, өстенә ка­лын то­лып ки­гән мә­һа­бәт гәү­дә­ле икенче бер “кы­зыл яка” аңа шик­лән­гән­дәй ка­рап куй­ды. Ми­ли­ция әһе­ле­нең, әл­бәт­тә, “бар як­тан хо­кук­лар­да өс­тен элек­ке­ге сә­вит граж­да­ни­ны­на” үләк­сә эз­лә­гән кар­га­дай комсызланып ка­рар­га ха­кы бар иде. Кем­нең-кем­нең, әм­ма асыл­да “кы­зыл яка­лар”­ның хө­ке­ме бу ил­дә һәр­да­им һәм­мә нәр­сә­дән, хәтта гражданлык законнарыннан юга­ры булды. Бә­ла­дән баш-аяк ди­гән­дәй, Сол­тан адым­на­рын тиз­ләт­те. Ме­ри­я­нең кы­ек ишек­ле ком­му­наль ху­җа­лык бү­ле­ген уз­гач, өч көн рәт­тән кай­на­ган шул­па­да пе­ше­рел­гән дуң­гыз пил­мә­не исе аңкы­ган ка­раң­гы под­вал­да­гы ка­фе­ның пар атып тор­ган тә­рә­зә­лә­ре янын­нан бар­ган­да сис­кә­неп куй­ды. Ша­кы­ра­еп кат­кан ки­ем­дә­ге бөк­шәй­гән өч урыс, ка­ты сү­ге­неп, ки­чә­ге эч­кән ара­кы­ла­рын са­гы­ну­дан са­та­ша-саташа сөйләнә иде­ләр. Алар­ның һич­кем­дә эш­лә­ре бул­ма­ган ши­кел­ле, бо­лар­га бе­рәү­нең дә йо­мы­шы төш­мә­я­чәк. Ба­ры тик ме­ңен­че тап­кыр­дыр Мериядәнме, башка бер түрләрдәнме го­зе­рен юл­лап йө­рү­че та­тар әби­се ге­нә, шушы вакытта нәкъ бу урынга туры килеп, ка­нә­гать­сез­ле­ген үз­лә­ре­нә ачып сал­ды: “Хет сү­ген­мә­сә­гез, ба­ла­лар, ни бу­ла?” И-и, исе­рек­кә сә­лам би­рә­ләр диме­ни. Ис­лә­ре кит­те­ме нә­сый­хә­те­ңә?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: