КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 46 страница

— Ә ни өчен шушы кадәр ашы­гыч? Уң­ны-сул­ны үл­чәп тор­мас­тан? Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич, һич югы бер ат­на ки­рәк, һич югы... Сез­нең өчен зур адым бит бу, юл­дан бо­ры­лып ки­тү. Юк, мин ки­леш­мәс идем... Ни­гә ашы­гыр­га?

На­ил Фатыйхович­ның со­рау­лы гы­на тү­гел, үте­неч­ле ка­ра­шы Сол­тан­ны са­гай­тыр­га ти­еш иде. Чын­нан да, дө­рес бит. Әм­ма уку­чы­сы­ның ки­ре­ле­ге һәм хы­я­лый на­ту­ра­сы мо­ңа мөм­кин­лек бир­мә­де. Инде очып китәргә дип күңеле дә канатларын киң җәяргә өлгергән.

— А­шык­ты­ра­лар шул, Әдә­би му­зей ин­де ике ай­дан ар­тык ху­җа­сыз то­ра, ди­ләр. Кол­лек­тив­ла­рын­да, имеш, үза­ра тарт­ка­ла­шу, урын бү­ле­шү баш­ла­ныр­га мөм­кин.

Сол­тан шу­лай ди­де дә дию­ен, әм­ма кү­ңе­лен бү­тән бер со­рау кор­ты аша­ды: әгәр дә бу из­ге урын­га баш­ка бе­рәү­не та­бып куй­са­лар, син су­зып йөр­гән ара­да? Со­ңын­нан үке­нер­сең, әм­ма эш уз­ган бу­лыр, теш­ләр­гә тер­сә­ге­ңә бу­ең җит­мәс. Канатыңның сынуы да шул булыр!

— Ү­зең нәр­сә дип уй­лый­сыз соң?

На­ил Фатыйхович­ның бу үтә дә ту­ры со­ра­вы­на җа­вап би­рер өчен Сол­тан­ның те­ле код­рәт та­ба ал­ма­ды. Ул чын­лык­та мө­дир бу­лып ки­тү тәкъ­ди­мен ку­лай­рак кү­рә, шу­лай да бе­раз ши­ге бар: ан­да аны ни­ләр көт­кә­не бил­ге­сез. Ан­нан соң, моны­сы да бар бит әле аның, ос­та­зы­ның үп­кә­лә­ве, дө­рес аң­ла­ма­вы мөм­кин. Бу да карьерист булып чыкты түгелме, фән­нең авыр йө­ген­нән ку­рык­ты бу дип уй­ла­са? Мо­ңа ка­дәр дә, кай­ва­кыт, яшь­ләр­нең хез­мәт­лә­ре бе­лән та­ныш­кач, фи­кер алы­шу бар­ган­да: “Эш­нең җит­ле­гү­ен кө­тик, җи­ңел юл­га ке­реп кит­мә­гән­ме?”,— дип тән­кыйть­ли, мәсь­ә­лә­нең өс­тән ге­нә тик­ше­рел­гән бу­лу­ы­на ачын­а тор­ган иде. Ә Сол­тан­ның яз­ма­ла­рын ка­ра­ган­да, бү­лек­тә тик­ше­рү­гә ка­дәр ки­те­реп җит­кер­гән­че ни­чә кат тө­зәт­те­рә, яңа­дан-яңа со­рау­лар куя, мәсьәләләрнең төгәл һәм дөрес чи­ше­ле­шен эз­лә­тә иде. Шун­лык­тан, әгәр дә ос­та­зы ал­дан та­ны­шып, хуп­лан­ган хез­мә­те икән, юга­ры бәя ала, ә юк исә, бү­тән­нәр­не ап­ты­раш­та кал­ды­ра торган иде.

На­ил Фатыйхович мах­сус рә­веш­тә Сол­тан­ны ва­кы­ты-ва­кы­ты бе­лән ут­ка яки су­га таш­лан­ды­ра, чир­кан­чык ал­ды­рыр­га да ма­һир булды. Бер мәр­тә­бә авы­зың пеш­кәч, икен­че­сен­дә өреп ка­ба­сың, ди­ләр. Ос­таз ме­нә шу­шы рә­веш­ле өреп ка­бар­га өй­рә­тә, ке­ше хол­кын ях­шы бе­леп эш итә, үзе­нә ки­рәк­тә һәр­кем­не ди­вар­га ки­те­реп те­ри ала иде. Аның бе­лән ри­за­лаш­мый­ча йөр­гән те­лә­сә кем авыр хәл­гә ка­лыр­га мөм­кин. Шун­лык­тан про­фес­сор­ны хәт­та мә­кер­ле һәм ас­тыр­тын дип уй­лау­чы­лар да бар. Хә­ер, На­ил Фатыйхович ан­дый дош­ман­на­рын бик тиз та­нып ала, алар­ны үзен­нән тиз ара­да чит­ләш­те­рер­гә ты­ры­ша, га­фу да итә бе­лә. Ти­еш­ле ча­гын­да ата­лар­ча ки­ңәш би­рү­лә­ре, ки­рә­ген­дә та­ләп­чән­лек­не арт­ты­рып, дө­рес юл­га кер­түе, ә кай­ва­кыт һәм­мә­се­нә күз йом­ган­дай үз-үзен то­ты­шы— бо­ла­ры тор­мыш­ны ях­шы бе­лү­ен­нән ге­нә тү­гел, бәл­ки ке­ше­се­нә ка­рап эш йөр­тү сә­лә­те­нә ия бу­лу­ын­нан, акыл ка­мил­ле­ге­ннән дә ки­лә иде, билгеле. Ә ме­нә бү­ген Сол­тан бе­лән сөй­ләш­кән­дә аның да го­мер­гә бе­рен­че тап­кыр ди­яр­лек фи­ке­ре то­ма­лан­ды. Уку­чы­сы­ның әл­лә ка­нат чы­га­руы бе­лән ки­леш­те­ме, әл­лә ин­де үзен­чә яшәп алып, егетнең холкы утырып җитсенгәме шу­лай ит­те. Ак­тан да, кар­дан да кис­те­реп әйт­мә­де. Шу­лай да бү­лек­тә ка­лып, фән­ни эшен дә­вам итү­ен бу оч­рак­та ку­лай­рак ди­гән рә­веш­тә үз сү­зен бел­де­реп куй­ды.

— Я­рар, ниш­ли­сең бит... Га­и­лә­гез­дә ки­ңә­шеп ка­ра­гыз. За­ма­ны­на кү­рә кы­зык­лы гы­на тәкъ­дим ин­де. Яз­мыш­тан уз­мыш юк­тыр. Шу­лай да, шу­лай да... Ал­да фән­не зур ки­лә­чәк кө­тә. Бу хак­та да оны­тыр­га яра­мый!— диде.

Бу сүз­лә­рен­дә про­фес­сор­ның Солтанга үп­кә­лә­вен си­зәр­гә мөм­кин иде. Әм­ма Кәбиров алар­ны ки­сә­тү бу­ла­рак кына ка­бул ит­те, хәт­та фәнни фа­на­тизм га­лә­мә­те дип уй­лар­га да баз­ды. Уку­чы­сы­ның ял­гыш ады­мын бу юлы ос­та­зы дө­рес­ли ал­ма­ды.

Сол­тан чы­гып ки­тү­гә, про­фес­сор бо­е­гып кал­ды. Ел­лар буе бе­рәм­тек­ләп ди­яр­лек туп­лан­ган һәм эш­кә сә­ләт­ле, мин-мин­лек­тән азат бул­ган кол­лек­ти­вын тар­ка­та­сы кил­мә­де. Ан­да һәр­кем­нең үз уры­ны бар. Бер­се икен­че­се­нең хол­кы­на җай­лаш­кан, һәркайсының фи­кер­ куәтен, юнәлешен ях­шы бе­лә. Ки­леп чы­га тор­ган авыр­лык­лар­дан да ан­дый­лар бе­лән бер­гә-бер­гә ко­ты­луы җи­ңел. Та­я­ныр­лык ке­ше­ләр. Әгәр дә бү­ген Сол­тан ки­теп бар­са, ир­тә­гә баш­ка­ны үз ар­тын­нан тар­тачак. За­ма­на­сы бер дә ыша­ныч­лы тү­гел шул. Фән өл­кә­сен­дә көч бик күп та­ләп ите­лә, һа­ман бер чо­кыр­ны, ди­гән­дәй, ка­зый-ка­зый, күп­ме нер­в тү­ге­лә, кү­ңел­дә­ге са­быр­лык диң­ге­зе­нең кай­ва­кыт бер ге­нә йо­тым суы да кал­мый. Ара­ла­ры­на җил очы үтеп ке­рә ал­мас дус­лар да хәт­та, ни хик­мәт, мон­дый ва­кыт­лар­да кан дош­ман­нар­га әве­ре­лә­ләр.

Ы­ша­ныч­лы уку­чы­сын бө­тен­ләйгә югал­туы ке­бек то­ел­ды бу хәл­ләр На­ил Фатыйхович­ка. Гү­я­ки Солтан Кәбиров мон­да мәң­ге әй­лә­неп кайт­ма­я­чак. Яңа эше­нең тә­мен бе­леп ала­чак та фән­ни эз­лә­нү­ләр­нең га­за­бын оны­та­чак. Гый­лем дөнь­я­сын­нан бер ае­рыл­дың­мы, яшә­еш­нең бү­тән рә­хәт­лек­лә­ре бе­лән оч­ра­ша­сың, аннары ада­ша­сың шул. Һай, Сол­тан, Сол­тан... Га­лим бу­лып яра­тыл­ган ке­ше тү­гел идең­ме­ни соң син? Бел­ми­сең ге­нә. Са­гы­ныр­сың әле. Фәннән шактый читтә торып та гыйльми дәрәҗәләр алучылар бар, анысы. Әмма алар башка, ачыш ясаучылар түгел, бәлки популяризаторлар.

На­ил Фатыйхович ул көн­не эш сә­га­те бет­кәч тә озак утыр­ды. Ыша­ны­чы са­нал­ган уку­чы­сы­ның бу ады­мын әле би­тәр­лә­де, әле үз күңелен юа­тып ма­таш­ты. Әм­ма аңарга иң­гән авыр­лык һәм үп­кә хи­се бо­лар бе­лән ге­нә юы­лып таш­лан­ма­ды. Ку­лы­на те­ле­фон труб­ка­сын алып, кем­гә­дер шал­ты­ра­тыр­га те­ләп, тә­гәр­мә­чен бор­галый баш­ла­ды. Та­гын тук­тал­ды, өзек-өзек аваз­лар­га оеп кал­ды, ап­па­рат­ны ба­сып, ку­лы­на яз­ма­лар то­тып, алай­га-бо­лай­га әй­лән­дер­де. Кү­ңе­ле куз­гал­ган­лык сә­бәп­ле акы­лы эш­тән баш тарт­ты.

— Ә­йе, кош­лар, ка­нат чы­га­ру­га, җы­лы як­ка очу ягын ка­рый баш­лый­лар!

Бу фи­ке­ре аңа бе­раз ты­ныч­ла­ну ки­тер­де. Ул ара­да те­ле­фон­ үзе шал­ты­ра­ды. Янын­да гы­на утыр­са да, алыр­га ашык­ма­ды. Ин­де йө­ге­рә баш­лар­га әзер бул­ган ап­па­рат ки­нәт ке­нә бу­ыл­ды. Ишек­тән шун­да ук ди­яр­лек сәр­кә­тип ха­ным кү­рен­де, ашыгып сөйли иде:

— На­ил Фатыйхович, ди­рек­ци­я­дән, ди­рек­тор... Риз­ван Ха­фи­зо­вич!

Бу сүз­ләр­не ишет­кәч, ар­тык ка­ба­лан­мый­ча гы­на про­фес­сор те­ле­фон­ны кү­тәр­де, то­нык та­выш бе­лән:

— Ә­йе, мин тың­лыйм...— дип, сүзләрен суз­ыбрак әйтте.— Юк-юк, авыр­мыйм, авы­рып кит­мә­дем, арыл­ган­лык­тан шу­лай.

Сәр­кә­тип ха­ным кыш­кы ки­е­мен­нән иде. Хуш­ла­шып кай­тып кит­те. Ди­рек­тор, шак­тый тәф­сил­ләп со­раш­ты­ра-со­раш­ты­ра, мө­дир­гә аң­лат­ма­лар һәм күрсәтмәләр бир­де. Ки­ле­шер­гә ти­еш­ле­ген тө­шен­дер­де. На­ил Фатыйхович исә кадр­лар­ны сак­лау ки­рәк­ле­ген, җи­ңел кул­дан гы­на ри­за­ла­шу яра­ма­ган­лы­гын бел­де­рер­гә алын­са да, Риз­ван Ха­фи­зо­вич­ның бо­лар­ны ук тың­лап то­рыр­га те­лә­ген­дә юк икәнлеге аңлашылды, шунда кы­зу­ла­на бар­ган әң­гә­мә­лә­ре өзел­де.

П­ро­фес­сор, телефон трубкасын урынына куйгач, ты­ныч­ла­нып кал­ган­дай бул­ды. Ин­де эш сә­га­те күптән чы­гар­га өл­гер­гән, өе­нә җы­е­ныр­га да ва­кыт иде. Бү­ген кич ул дус­ты­ның ел­лы­гы­на ба­рыр­га ти­еш, был­тыр, ки­нәт­тән, йө­рәк то­ты­лу­дан ва­фат Сә­гыйрь Са­би­тов га­и­лә­се бе­лән озак ел­лар гәп­лә­шеп яшәү­лә­ре сә­бәп­ле, бу югал­ту­ын да авыр ки­чер­гән иде. Кай­та­сы, ба­рып җи­тә­се­лә­ре дә бар бит. Ашыгырга тиеш.

Әм­ма На­ил Фатыйхович һа­ман да куз­га­лып ки­тә ал­ма­ды. Ул ара­да, эш көне ахы­рын­да гадәт буенча һәр­ва­кыт шу­лай, ки­чләрен дә күпкә соңга ка­лып эш­ләү­че, бүлекнең иң өл­кән хез­мәт­кәр­ләр­еннән булган ол­пат­лы Са­бир Кәш­фи­е­вич ишек как­ты. Рөх­сәт­не кө­теп тә тор­мый­ча, ка­лач ке­бек тү­гә­рәк йө­зен бал­кы­тып, җитез адымнар белән узып, түргә кер­де, га­дәт­лән­гән урын­ды­гын­а якын­лаш­ты. Уты­рып җит­мәс­тән:

— Бе­рәр бор­чу­ы­гыз бар­мы әл­лә, кә­е­фе­гез кы­рыл­ган ке­бек?..— дип җай гы­на сорап куй­ды.

Са­бир Кәш­фи­е­вич­нең ке­ше­лек­ле­ге­нә хәй­ран ка­лыр­лык иде. Әм­ма фән­дә ге­нә җитди адымнар ясап, ки­рә­ген­чә өл­гер­лек күр­сә­тә ал­мый­ча, за­ма­ны­на кү­рә дөнь­я­лар шау­ла­тыр­лык гыйль­ми мәсь­ә­лә­ләр­не мәй­дан­га чы­га­ру бә­хе­те­нә иреш­мә­де ул. Эш­лә­ре, нин­ди ге­нә кы­зык­лы бул­ма­сын­нар, һа­ман кү­лә­гә­дә ка­ла би­рә­ләр. Әл­лә оял­чан­лы­гы ко­ма­чау­лый, әл­лә ин­де ар­ты­гы бе­лән ике­лә­нү­чән? Әле бер­ни­чә көн­нәр ге­нә элек, бү­лек­тә тә­мам­ла­ган хез­мәт­ләр­не ки­тап нәш­ри­я­тын­да бас­ты­ру­га мөм­кин­лек ачыл­гач та, үзе­нең эшен тәкъ­дим итә­се урын­га, тот­ты да яшь­ләр­гә юл куй­ды. “Хез­мә­те­гез җит­лек­кән, мин аны би­рү ягын­да”,— дип На­ил Фатыйхович мах­сус, ал­дан, җы­е­лыш­ка ка­дәр ча­кыр­тып, үз ягын­нан үгет­ләп ка­ра­са да, ул: “Бе­теп җит­мә­гән төс­ле, бы­ел­га кал­ды­рып то­рыйк”,— ди­де. Бер­ни­чә кат го­зер­лә­неп үтенү­нең дә фай­да­сы ти­мә­де. Ни хик­мәт, шун­да да Са­бир Кәш­фи­е­вич: “Яшь­ләр­нең үсә­се бар, ә мин үзем­нең дә­рә­җәм бе­лән ка­нә­гать”,— дип әй­теп ал­ды. Бу аның сүз­лә­ре ке­ше­гә ярар­га ты­ры­шу­ын­нан­мы, әл­лә ял­гы­шу­ын­нан киләме, бер-бер ха­та­ла­ну­дан кур­куы иде­ме, бел­мәс­сең.

— Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич ха­кын­да хә­бәр­дар­сыз­дыр ин­де?

П­ро­фес­сор, һич­нәр­сә­не аң­ла­тып тор­мас­тан, хез­мәт­тә­ше­нә шу­шы со­рау­ны бир­де. Кем-кем, әм­ма Са­бир Кәш­фи­е­вич бү­лек­тә­ге һәр шылт ит­кән та­выш­ны да ал­дан ише­теп, ва­кы­тын­нан элек шул мәсьәләдә бор­чы­ла баш­лый, мө­дир­гә җит­ке­рү­не бу­ры­чы дип са­ный иде. Бу оч­рак­та гы­на ул ыша­ныч­ны ак­ла­ма­ды. Ярым пеләшлә­неп кил­гән ба­шын­да­гы кал­дык чәч­лә­рен арт­ка сы­пыр­ды. Андагы ба­ла йон­на­ры үрә тор­ган­дай бул­ды. Ачык һәм ту­лы йө­зе сул­ды. Ку­лы йө­рәк ту­ры­сы­на та­ба су­зы­лып, уын­га­лап ал­ды.

— Бер-бер хәл юк­тыр бит? Бү­ген кө­не буе ди­яр­лек эш­тә дә кү­рен­мә­де. Уй­ла­ган идем аны...

Са­бир Кәш­фи­е­вич фан­та­зи­я­гә би­ре­лә тор­ган ке­ше­ләр­дән тү­гел. Мон­да да хы­я­лы тар­лы­гы үзен сиз­дер­де. Әм­ма На­ил Фатыйхович, сүз­не озын­га җи­бәр­ми­чә, хәл­не аң­ла­тып та бир­де:

— Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич­ны мө­дир ит­мәк­че­ләр...

Бу яңа­лык Са­бир Кәш­фи­е­вич­ны да аяк­тан егар­дай иде. Шун­да На­ил Фатыйхович: “Бу дөнья ни­чек га­дел­сез”,— дип уй­лап куй­ды.— Әдә­би му­зей­га мө­дир­лек ме­нә кем­гә ти­еш иде, Са­бир Кәш­фи­е­вич­ка. Уры­ны да, ке­ше­се дә шу­шы. Һәр ады­мын үл­чәп, аз гы­на ял­гыш­ты­мы, ту­ры­лап йө­ри тор­ган, ва­кыт­лы уңай­сыз­лык­лар­га оч­ра­ган­да да, та­выш куп­тар­мый­ча, ни бар, шу­ңа кү­нү­че ол­пат зат­лар ба­рын­да, Сол­тан Кә­би­ров ке­бек әле хо­лык­та уты­рыр­га өл­гер­мә­гән, тор­мыш­та авыр­лык­лар­ны си­ке­реп ке­нә узу­чы яшь­ләр­не ан­да кү­тә­рә­ләр диме­ни?”

Әм­ма про­фес­сор бу юлы­ ял­гыш­ты, Са­бир Кәш­фи­е­вич­ның ба­шы­на тай тип­мә­гән, шу­шы яше­нә җи­теп, ия­лән­гән уры­нын­нан кү­чә­чәк­ме соң ул? Юк, мо­ның өчен Сол­тан­ кебек утка ташланучы, суга сикерүче дә бу­лу ки­рәк. Хәтта инде, яшь­лек­тә­ге юләр­лек­нең нәр­сә икән­ле­ген аң­лап җи­теш­мә­гән бу­лу­ың ки­рәк. Егет була алу!

— Кай­да ин­де? Кем уры­ны­на?

Са­бир Кәш­фи­е­вич бу оч­рак­та инс­ти­тут эчен­дәге көтелергә мөмкин саналган үз­гә­реш­ләр­не күз­дә то­та иде.

— Ә­дә­би му­зей­га...

— Ү­зе әйт­те­ме әл­лә?— дип, тәмам аптырап калды Сабир Кәшфиевич. Ул әлегә һичнәрсә турында да уйлый алмый иде. Ишеткән яңалыгы аның кәефен җибәрде, акылын хәйран итте. Профессор исә сүзен дәвам итте:

— Ә­йе, ке­реп чык­ты. Бик ат­лы­гып тор­ган төс­ле кү­ре­нә. Сү­зен­дә ике­лә­нүе бар­лы­гын да сиз­дер­де, анысы. Әм­ма китәргә дигән ка­рар­га ки­леп өл­гер­гән ин­де.— На­ил Фатыйхович мо­ның нәкъ шу­лай икән­ле­ге­нә ин­де тө­шен­гән иде.— Ди­рек­тор, Риз­ван Ха­фи­зо­вич, яңа гы­на шал­ты­рат­ты. Ми­нистр­лар ка­би­не­тын­да, ип­тәш Га­таул­лин­ның үзе янын­да бул­ган. Сез­нең бү­лек­тән Сол­тан Кә­би­ров ха­кын­да со­раш­ты­лар, ди. Мак­тау­дан ар­тык сүз әйт­мә­гән. Ул да ри­за­лы­гын бир­гәч, без ниш­ли ала­быз?

— Ал­дан әйт­мә­де шул үзе дә. Ас­тыр­тын, сиздерми генә йөр­гән икән. Мон­дый эш бер көн эчен­дә ге­нә хәл ител­ми, югый­сә...— Бу сүз­лә­рен­дә Са­бир Кәш­фи­е­вич хак­лы иде. Әм­ма про­фес­сор аның бе­лән ки­леш­мә­де:

— Ү­зе дә бү­ген ге­нә бел­гән. Ча­кырт­кан­нар да әйт­кән­нәр,— диде.

Са­бир Кәш­фи­е­вич мо­ның бе­лән һич ки­ле­шер­гә те­лә­мә­де:

— Юк­тыр,— ди­де.— Мин ин­де үзем ан­дый имеш-ми­меш­не ише­тер­гә өл­гер­гән идем. Ахун Сад­ри­е­вичны беләсез, университет доценты, язучы, бер ай­лар ча­ма­сы элек, урамда очрагач, аның ха­кын­да аны­сын-мон­ысын со­раш­ты­рып тор­ды. Укучысының нинди галим булып җитешүе белән кызыксынадыр дигән идем дә, юк икән, Солтан Кәбировны мө­дир­лек­кә тәкъ­дим итәр­гә те­лә­ге бар­лы­гын да әйт­те. Әдәби музейны җитәкләрлек лаеклы кан­ди­да­ту­ра та­бу­ны аңа йөк­лә­гән бул­ган­нар. Ма­лае ми­нистр­лык­та эш­ли, Ка­мил Аху­но­вич. Дө­рес­рә­ге, бу эш аның улы­на ку­шыл­ган­дыр ин­де, ә Ахун Сад­ри­е­вич, әл­бәт­тә, бу­лыш­лык күр­сә­тер­гә алын­ган. Та­би­гый хәл...

Хә­бә­рен бел­дер­гән­дә ашыгып-ашыгып сөйләгән һәм үзенең акыллы булуын уйлап кәефле генә елмаеп-елмаеп ал­га­ла­ган Са­бир Кәш­фи­е­вичның сүзләрендә хак­лык бар һәм ярылып та ята иде. Әм­ма Ахун Сад­ри­е­вич­ның элегрәк На­ил Фатыйхович бе­лән бу хак­та ки­ңәш­мә­ве бе­раз сә­ер­рәк. Бәлки док­тор­лык ди­ссер­та­ци­я­се темасын те­ге ва­кыт­та кире боруда профессорның да катнашы барлыгын хәтерендә тоткандыр да, үпкәсе сакланып, шул сәбәп белән Наил Фатыйховичны күреп сөйләшәсе итмәгәндер, башкача булмас!

Ке­ше­ләр­нең нәр­сә уй­лар­га мөм­кин­ле­ген төшенергә һәм бә­я­ләр­гә өй­рән­гән, бу хак­та том-том ки­тап язар­лык неч­кә хо­лык­чы Са­бир Кәш­фи­е­вич, ара­да ур­наш­кан тын­лык­ны тиз ара­да бо­зып:

— Ул үзе, Ахун Сад­ри­е­вич­ны әй­тәм, сез­не дә со­рап кер­гә­лә­гән иде бүген. Мө­га­ен ки­ңә­шеп алу­ны ки­рәк­сен­гән­дер. Сез һа­ман да җы­е­лыш­тан җы­е­лыш­та, ко­ман­ди­ров­ка­дан ко­ман­ди­ров­ка­да бул­ды­гыз,— ди­де.

Аның һичбер сәбәпсез Ахун Сад­ри­е­вич­ны як­лар­га алы­нуы бе­раз сә­ер то­ел­са да, На­ил Фатыйхович шу­лай­дыр ди­гән­дәй баш как­ты. Әм­ма әй­теп тә куй­ды:

— Те­ле­фо­ным­ны бе­лә, һич югы шал­ты­ра­тып бел­де­рер иде.

П­ро­фес­сор­ның хак­лы­ булуы Ахун Сад­ри­е­вич­ны як­лар­га алын­ган Са­бир Кәш­фи­е­вич­не кы­ен хәл­дә кал­дыр­ды. Чын­лык­та ул аны ак­ла­мый, бәл­ки үзенең дә, Сол­тан Кә­ри­мов кан­ди­да­ту­ра­сын Әдәби музейга мө­дир­лек­кә тәкъ­дим итү хакында сүзләр баруын бе­лә то­рып, бу хакта На­ил Фатыйхович­ка ва­кы­тын­да әйт­мә­вен яше­рер­гә ты­ры­ша иде. Әм­ма сөй­лә­шү һа­ман бер үзән­гә әй­лә­неп кайт­кан­лык­тан, бу юлы профессордан га­фу со­рар­га мәҗ­бүр бул­ды:

— Га­еп мин­дә дә бар ин­де, хә­бәр­дар идем, ди­гә­нем, оны­тыл­ган шул, ки­че­рә кү­ре­гез...

Наил Фатыйхович­ның үз уку­чы­ла­ры­на ка­ра­та ар­ты­гы бе­лән яр­дәм­чел­лек күр­сә­түе, таләпчән булуы аның өчен яхшы мәгъ­лүм иде. Шу­лай да Са­бир Кәш­фи­е­вич­нең бер нәр­сә бе­лән һич тә ки­ле­шә­се кил­ми: ар­ты­гы бе­лән ир­кә­ли ул алар­ны, ар­ты­гы бе­лән... Җае кил­гән са­ен үс­те­рә, мак­тап кы­на то­ра. Тел-теш, җил-су ти­дерт­тер­ми. Бе­рәр­се тән­кыйть­ләр­гә алын­са, үзен би­тәр­лә­гән төс­ле ка­бул итә. Ә алар, уку­чы­ла­ры, аның ха­кын­да уй­лап та ка­ра­мый­лар. Үз­лә­рен әл­лә кем­гә са­нап, ма­са­еп йө­ри­ләр. Һа­ман-һа­ман бар­ча урын­да да шу­лай җи­ңел­гә ки­лер, ос­таз­ла­ры таш­ла­мас дип уй­лый­лар һәм ка­ты ял­гы­ша­лар. Бү­лек­тә күп­ме ан­дый­лар эш­ләп кит­те­ләр. Ка­нат чы­га­рыр­га өл­гер­ми­чә очар­га то­ты­на­лар да егы­лы­шып тө­шә­ләр.

П­ро­фес­сор­ның кул ас­тын­да эш­ләү­че ун­биш га­лим ара­сын­да Сол­тан Кә­ри­мов ос­та­зын­нан ае­рыл­ма­ган уку­чы­ла­рын­нан ике ке­ше­нең бер­се иде. Ме­нә шу­шы көн­нәр­дә ге­нә На­ил Фатыйхович аңа бик уңыш­лы те­ма­ны юл­лап ди­яр­лек үк ал­ды, Гыйль­ми шу­ра­да ул те­ма­ның ак­ту­аль­ле­ген ни­чә тап­кыр­лар рас­лап чык­ты. Аны бары тик шул Сол­та­н Кәбиров өчен генә эш­лә­де.

Ул те­ма док­тор­лык дис­сер­та­ци­я­се­нә ил­тү­че ту­ры юл иде. Мо­ны про­фес­сор үзе дә бү­лек хез­мәт­кәр­лә­рен­нән яшер­мә­де. Ал­дан ук алар­ның көн­че­ле­ген сүн­де­реп, дош­ман­лык­ла­рын бе­те­рү­не ки­рәк­сен­де. Әйе, Сол­тан­ Кәбировның бә­хе­те бар иде. Эш­лә­ре җыр­лап кы­на тә­гә­ри иде.

Те­ле­фон шал­ты­ра­ды. На­ил Фатыйхович­ның ха­ты­ны икән, ми­шәр­ләр­чә усал­лык һәм тә­вәк­кәл­лек бе­лән про­фес­сор­ны би­тәр­ләп таш­ла­ды. Тиз­рәк кай­тып җи­тәр­гә бо­ер­ды, юк­са аш­ка соң­га ка­ла­сы­лар иде. Ке­ше ал­дын­да ях­шы тү­геллеген белдерде.

— О­ныт­ма­дым, оныт­ма­дым... Хә­зер... Эш­ләр бар иде әле. Ярар, ярар, дим, кал­ды­рам. Ки­е­нәм дә ки­тәм...

Сүз­лә­ре шун­да өзе­лү­гә, На­ил Фатыйхович уры­нын­нан куз­гал­ды. Ишек янын­да­гы ки­ем эл­геч­еннән киң яка­лы, ях­шы ту­кы­ма­дан те­гел­гән пәл­тә­сен ал­ды. Ки­яр­гә яр­дә­мен тәкъ­дим итү өчен үр­сә­лән­гән Са­бир Кәш­фи­е­вич­ка мөм­кин­лек бир­ми­чә, төй­мә­ли үк баш­ла­ды. Куе ка­ра озын чәч­ле мөх­тә­рәм ашы­на зат­лы профессор па­па­ха­сы, кул­ты­гы­на ка­ра күн пап­ка­сы кү­тә­рел­де. Ишек­тән чы­гар­га кил­гән­дә ге­нә, Сабир Кәшфиевич үрсәләнеп:

— Ни­чек хәл ит­те­гез соң, На­ил Фатыйхович?— дип со­ра­ды. Про­фес­сор­ның нәр­сә уй­ла­га­ны аның өчен әл­бәт­тә әһә­ми­ят­ле иде.

Шунда Наил Фатыйхович, гүяки берни булмагандай:

— Ү­зе­нә ка­рый ин­де. Әгәр дә тук­тат­сак, без­не га­еп­лә­ве бар. Кем бе­лә, бәл­ки ир­тә­гә инс­ти­тут­ны ябып та ку­ю­ла­ры мөм­кин...— ди­де, шу­ның бу ту­ры­да сү­зен бе­тер­мәк­че бул­ды. Әм­ма бо­лар­ны ише­тү­гә, Са­бир Кәш­фи­е­вич тәмам ап­ты­рашта кал­ды. Ишектән чыгып китәргә теләмәвен сиздерде, җавап бирегез дигәндәй кистереп сорады:

— Ни­чек, әл­лә шун­дый имеш-ми­меш­ләр дә йө­ри­ме?

— Юк, бо­лай гы­на әй­тү­ем,— ди­де про­фес­сор, Сабир Кәшфиевичны ты­ныч­лан­ды­рыр­га ашы­гып.— За­ма­на­сы кат­лау­лы шул, за­ма­на­сы. Әм­ма без­нең инс­ти­тут­ның дә­рә­җә­се көн­нән-көнгә ар­та гына ба­ра ди­яр идем мин. Бо­лай, сүз ара­сын­да гы­на ки­леп чык­ты ин­де. Ни әй­тер­гә бел­мә­гән­нән­ме шун­да?.. Борчылмагыз, бер дә андый сүзнең ишетелгәне юк. Әмма... Үзегез дә беләсез, замананы бит, заманы!..

— Т­фү-тфү, ди­е­гез, На­ил Фатыйхович,— ди­де Са­бир Кәш­фи­е­вич, инде кабинеттан чыгарга теләге туып, ишеккә таба китеп.

Ул элекләрне дә, кү­ңе­ле­нә хуш килгән-кил­мә­гән хә­бәр­ләрдән соң, га­дә­те бу­ен­ча шу­лай тө­ке­рен­гә­ли иде. Үзен за­ма­нын­да төп­ле марк­сист итеп күр­сәт­сә дә, хәт­та пар­тия бю­ро­сы­ның әгъ­за­сы, ан­нары озак еллар җи­тәк­че­се бул­ган­да да мон­дый хо­ра­фи га­мәл­лә­ре ва­кы­ты-вакыты бе­лән кал­кып чы­га тор­ган иделәр. Хә­зер дә шул ук га­дәт­лә­ре бе­лән яшәп кал­ды. Яңа за­ман кил­сә дә, Са­бир Кәш­фи­е­вич ке­бек га­мәл­дә һәм сүз­дә үл­чәм­ле зат­лар­ны үз­гәр­тер­гә тиз ге­нә мөм­кин­ме? За­ман тү­гел, дә­вер үзе кил­гән­дә дә моңарга кө­че җит­мә­я­чәк. Чөн­ки дөнь­я­лык­ның те­рә­ге нәкъ ме­нә шу­шын­дый зат­ларда. Ә аш­кы­ну­чы­лар, тын­гы­сыз­лар, тук­тау­сыз ашы­гу­чы­лар исә­— я­шә­еш­не ал­га ил­тү­че­ләр, тор­мыш­ның хә­рә­кәт­лән­де­рү­че көч­лә­ре алар, терәге түгел. Җи­ме­рү­че­лә­ре, үз­гәр­тү­че­лә­ре. Алар­ның бе­рен­че­лә­ре җәм­гы­ять эчен­дә кү­бә­еп кит­сә — тор­гын­лык ур­на­ша, икен­че­лә­ре арт­са — бу­та­лыш баш­ла­на. Алар­ны ба­ланс­та то­ту ки­рәк. Ә Сол­тан Кә­ри­мов­ның бү­лек­тән ки­түе, җәм­гы­ять­нең шу­шы кү­зә­нә­ген­дә, әгәр дә төп­тән­рәк уй­лап ка­ра­саң, чын­нан да тор­гын­лык ту­ды­рыр­га мөм­кин иде.

Ос­та­зын­нан чык­кан­нан соң, Сол­тан, ике дә уй­лап тор­мый­ча, ба­шын­да нин­ди уй­лар кай­на­га­нын ип­тәш­лә­ре­нә чиш­те дә бир­де. Фи­кер­дәш­лә­ре яшь­ләр бул­ган­лык­тан, алар, аның яңа урынга күчү ха­кын­да ише­тү­гә, карарын хуп­лап кар­шы ал­ды­лар. “Дө­рес эш­ли­сең, мон­дый мөм­кин­лек­не фай­да­лан­мый­лар диме­ни? Без ике­лә­неп кал­мас идек әле”,— дип, аны ни­я­тен­дә ны­гы­тып өл­гер­де­ләр. Ул, өе­нә кайт­кан­да, бу хак­та та­гын бер кат уй­ла­нып, дус­ла­ры­ның сү­зен дө­рес­кә чы­гар­ды. Ир­тә­гә ир­тән­ге сә­гать си­гез­гә ба­рып җи­тәр­гә һәм ри­за­лы­гын би­рер­гә бул­ды. Ха­ты­ны­на да ни­я­тен ике­лә­нү­сез бел­дер­де. Ул да кар­шы кил­мә­де:

— Го­ме­рең буе фән ко­е­сын энә бе­лән ка­зып, тө­бен­нән эн­җе эз­ләр­сең­ме?— ди­де, инс­ти­тут­та ни­чә ел­лар эш­ләп тә әл­лә ни уңыш ка­за­на ал­ма­вын, тор­мыш­ла­ры­ның авыр ба­ру­ын искәртте.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: