КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 48 страница

— Юк, ни­гә­дер ки­рәк тап­ма­дым. Ча­кы­рып йө­дәт­сә­ләр дә, фән­ни эш­не өс­тен­рәк күр­гән­мен­дер ин­де.

Сол­тан­ның ак­ла­нуы аңа бер дә оша­ма­ды­мы. Әл­лә со­ра­вы­на бик тиз ге­нә мон­дый җа­вап ише­тер­мен дип көт­мә­гән иде­ме, Хә­ниф Мак­су­то­вич каш­ла­рын җы­е­рып ал­ды. Дәүләткә ба­ш булудан тоталитар режимны оештырган ком­му­нист­лар ку­ыл­са да, илдә де­мок­ра­тик мө­нә­сә­бәт­ләр ны­гып ур­на­шыр­га өл­гер­де ди­яр­гә яра­мый шул. Ме­нә хә­зер, бү­ген­ге көн­дә һәм­мә­се дә про­ле­та­ри­ат дик­та­ту­ра­сы исе­мен­нән алып ба­рыл­ган ком­му­нист­лар баш­баш­так­лы­гы дә­ве­рен ачу­лан­са­лар да, Га­таул­лин ке­бек тү­рә­ләр үз чор­ла­рын­да ком­со­мол һәм ком­му­нист бу­лып, карь­е­ра­га иреш­кән ке­ше­ләр иде. Ярый әле Сол­тан җай­лы-җай­сыз сүз ыч­кын­дыр­ма­ды. Ба­шы бе­тә­се иде.

Кыч­кы­рып әйт­мә­сә дә, Хә­ниф Мак­су­то­вич­ның аңа бә­я­лә­мә­се ин­де әзер иде. Бу “яшь иптәш” әлегә чын­нан да чар­лан­ма­ган, әм­ма му­зей­да гы­на эш­ләр­лек икән!

Фән­ни те­ма­ла­ры, эз­лә­нү­лә­ре ха­кын­да со­раш­ты­рып, та­гын да бү­тән мәсь­ә­лә­ләр­не куз­га­тып, Хә­ниф Мак­су­то­вич шун­да Сол­тан­ны уңай­лы кан­ди­да­ту­ра дип тап­ты. Һарун Ба­ри­е­вич­ны ча­кыр­тып, бе­раз­га ка­лып то­рыр­га куш­ты.

— ­Сол­тан... Сол­тан...

Хә­ниф Мак­су­то­вич­ка Һарун Ба­ри­е­вич яр­дәм­гә ашык­ты:

— ­Габ­дел­җә­лә­е­вич...

— ­Сол­тан Җә­лә­е­вич,— ди­де, шун­да ук Габ­де­лен кал­ды­рыр­га ки­рәк тап­кан Хә­ниф Мак­су­то­вич,— сез­гә яңа эше­гез­дә уңыш­лар те­лим. Җа­вап­лы урын, кы­ен­лык­лар оч­ра­ган­да шал­ты­ра­ты­гыз.

Сол­тан исә, кау­ша­ган хә­лен­дә:

— Ы­ша­ны­чы­гыз­ны ак­лый алыр­мын, рәх­мәт сез­гә,— дип чы­гу ише­ге­нә та­ба ат­ла­ды. Һарун Ба­ри­е­вич, аның юлын бү­леп:

— ­Мин дә тәб­рик­ләп ка­лыйм әле,— ди­де, “яшь иптәш”е­нең ку­лын кыс­ты.

Сол­тан би­шен­че кат күк­тә иде. Ачыл­ган ишек­не узу­га, тук­тап та тор­ма­ды, аны биш­кул­лап кот­лар­га, со­рау яу­ды­рыр­га әзер бу­лып көт­кән язу­чы­лар бер­ле­ге­нең җа­вап­лы хез­мәт­кә­ре һәм ак­тер­лар бер­дәм­ле­ге рә­и­се янын­нан игъ­ти­бар­сыз гы­на узып, ко­ри­дор­га ук чы­гып кит­те. Бу аның кау­ша­вын­нан иде. Те­ге­ләр кул­ла­рын су­зып кал­ды­лар. Ямь­сез­рәк ки­леп чык­ты. Сол­тан, бе­раз ара уз­ган­нан соң, ниш­лә­ве хә­те­ре­нә тө­шеп, ки­ре бо­ры­лыр­га ти­еш­ле­ген аң­ла­ды. Әм­ма соң иде ин­де. Бас­кан уры­нын­да ка­тып кал­ды. Бер-бер ка­рар­га ки­лә ал­мый­ча га­зап­лан­ды. Сәр­кә­тип кыз янын­да те­ге аб­зый­лар һа­ман да ба­сып то­ра­лар, хә­зер Сол­тан­ны кот­лап яны­на чы­гар­га уй­лап та ка­ра­мый­лар иде. Һарун Ба­ри­е­вич та кү­рен­мә­де. Мо­ңа ка­дәр киң һәм ир­кен кү­рен­гән ко­ри­дор шу­шы миз­гел­дә тү­бә­нә­еп һәм та­ра­еп кал­ды.

Кы­яр-кый­мас кы­на ди­гән­дәй, Сол­тан ки­ре кер­де. Аңа ин­де кү­тә­ре­леп сүз әй­тер­гә те­ләү­че та­был­ма­ды. Бо­лай да дул­кын­ла­ну­чан кү­ңе­лен бо­лар­ның игъ­ти­бар­сыз­лы­гы изеп кит­те. Га­фу үте­нер­гә әле­гә соң тү­гел иде.

— ­Си­зен­ми­чә­рәк үт­кән­мен...

Әм­ма Сол­тан­ның бо­лай ак­ла­нуы ин­де алар­га ки­рәк тү­гел иде. Хә­ниф Мак­су­то­вич­ның ише­ге­нә якын­рак елыш­ты­лар. Нин­ди­дер җит­ди сүз бу­ла­сы­дыр...

Ка­ра “Вол­га” инс­ти­тут тө­бе­нә ки­леп тук­та­ды. Ал­да утыр­ган тү­рә, ки­сәт­кән ке­бек итеп, та­ләп­чән рә­веш­тә әй­тә куй­ды:

— Ме­нә, үзе­гез­не ип­тәш Га­таул­лин да ошат­ты. Озак­ка суз­ма­гыз... Бү­ген үк до­ку­мент­ла­ры­гыз­ны ки­те­реп би­рер­сез. Мин кө­тәм. Биш­тән дә, сә­гать биш­тән, ди­гә­нем, кал­ма­гыз. Бер­ләш­мә­гә ке­реп чы­гар­быз.

— Ки­ре чи­ге­нү юк ин­де...— Ва­кый­га­лар­ның ба­ры­шы бе­лән Сол­тан ка­нә­гать һәм ике­лә­нү­лә­рен­нән хә­зер­гә азат иде.

— Нин­ди ки­ре уй­лау ул та­гын? Аны ип­тәш Га­таул­лин­га бар­ган­чы ук әй­тер­гә ки­рәк иде...— Тү­рә уен­га күч­те. Ул шу­шы сүз­лә­ре бе­лән Сол­тан­ны би­тәр­лә­гән ке­бек кү­рен­де. Әм­ма ка­нә­гать­ле­ге йө­зе­нә чык­кан иде.— Кө­тәм, до­ку­мент­ла­ры­гыз­ны алы­гыз да, га­ри­за то­тып, бү­ген үк, яңа эш­кә ки­ле­гез. Го­ме­ре­гез буе фән ар­ты­на ка­чып яшәр­гә уй­ла­ган­сыз икән, ин­де аны оны­ты­гыз.

И­шек ябыл­ды. Ка­ра “Вол­га” гай­рәт бе­лән куз­га­лып кит­те. Гыйль­ми ат­мос­фе­ра­ны бо­зар­га тел­әмә­гән ты­ныч, шул ук ва­кыт­та ка­раң­гы ко­ри­дор­лар Сол­тан­ны үзе­нә йот­ты. Ми­нистр­лар ка­би­не­тын­да­гы уңай­лык­лар һәм зат­лы­лык мон­да юк иде. Әм­ма чис­та­лык һәм ру­хи ка­мил­лек ди­вар­лар­дан ук аң­кып то­ра. Те­ген­дә­ге эш­лек­ле­лек һәм саф­са­та ка­тыш мин­-мин­лек­не мон­да та­буы авыр, әл­бәт­тә. Җәм­гы­ять­нең бер­дән-бер иман­лы уры­ны һәм һәр­ва­кыт­та да үз­гә­реш­сез сак­лан­ган, уң­га-сул­га чай­кал­ма­ган көй­мә­се гый­лем дәрь­я­сы­дыр, мөгаен? Ба­ры тик сәя­сәт­не ге­нә ки­те­реп ка­тыш­тыр­ма­сын­нар да, ком­со­мол җитәкчеләрен­нән га­лим ясар­га алын­ма­сын­нар. Алар ара­га кер­де­ме, фән­не сак­лап ка­лыр­га мөм­кин дип күз ал­ды­на ки­те­рер­гә яра­мый.

Ә кем бе­лә, бәл­ки Сол­тан ял­гы­ша­дыр?

А­ның мө­дир бу­лып кү­че­ре­лүе ха­кын­да­гы хә­бәр хез­мәт­тәш­лә­ре ара­сын­да та­ра­лып өл­гер­гән иде. Кот­лап кул би­рү­че­ләр аңа зур уңыш­лар те­лә­де­ләр. Гү­я­ки бу яңа урын Сол­тан­ның фән­ни ка­за­ныш­ла­ры өчен би­рел­гән зур бәя иде.

И­ке сә­гать эчен­дә ул бар­ча кә­газь­лә­ре­нә кул­лар куй­дыр­ды, инс­ти­тут бе­лән бәй­лә­не­шен өзәр­гә са­нау­лы ми­нут­ла­ры гына калды. Әм­ма про­фес­сор На­ил Фатыйхович үзен­дә бу­лып чык­ма­ды. Аны көт­кән ара­да Сол­тан, хез­мәт­тәш­лә­ре яны­на ке­реп, алар­ның чәй-ши­кә­рен­нән авыз ит­те. Шу­лай да кү­ңе­ле ки­тел­гән ке­бек иде. Бу хак­та алар­га бел­дер­гәч, юк өчен кай­гыр­мас­ка ки­ңәш ит­те­ләр.

— Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич мон­да тү­гел­ме?— П­ро­фес­сор­ның сәр­кә­ти­бе ачык ишек­тән кү­ре­нү­гә, кем­нәр бар­лы­гын да ка­рап тор­мас­тан, со­рар­га өл­гер­де. Җа­вап ише­тел­гән­че үк, эз­лә­гән ке­ше­сен кү­реп:— Кил­де, На­ил Фатыйхович ашы­га, йо­мы­шы­гыз бар иде бу­гай, тиз­рәк ке­ре­гез, ба­ры­гыз, бар...— ди­де.

Бо­лай ка­ба­ла­ну­ның сә­бә­бен со­рап тор­мас­тан, җай­лан­ган уры­нын­нан кү­тә­ре­леп, сәр­кә­тип ха­ным­ның ар­тын­нан ашык­ты Сол­тан. Әм­ма про­фес­сор, ул ишек­тән кү­ре­нү­гә:

— Ва­кы­тым юк, ашы­гам. Икен­че вакытта сөй­лә­шер­без,— дип, уку­чы­сын бу юлы­ да ки­ре бо­рыр­га ты­рыш­ты.

— Ни бит әле, На­ил Фатыйхович...

Сол­тан үзе­нең го­зе­рен җит­ке­рер­гә ат­лы­гып ка­ра­ды. Түш ке­сә­се­нә ты­гы­лып, ан­нан кә­газь чы­га­ра баш­ла­ды. Эш­тән ки­тү­ен бел­де­реп яз­ган га­ри­за­сын про­фес­сор­ның өс­тә­ле­нә ил­теп сал­мак­чы иде. На­ил Фатыйхович кис­кен ге­нә әй­теп куй­ды:

— Ва­кы­тым юк ди­дем­ме?..

Ос­та­зын­нан һич­бер оч­рак­та та мон­дый ка­ты­лык һәм хөр­мәт­сез­лек бе­лән әй­тел­гән сүз­ләр­не ишет­кә­не бул­ма­ган­лык­тан, Сол­тан кур­кын­ды, арт­ка чи­ген­де. Әм­ма тү­рә­нең кич­ке биш­кә көт­кә­нен исе­нә тө­ше­реп, ка­бат тал­пы­нып ка­рар­га булды:

— Га­ри­за­ма гы­на кул куй­дыр­тыр­га иде...

— Нин­ди га­ри­за­гыз­га?

На­ил Фатыйхович та­гын да усал­рак итеп әйт­те. Әм­ма Сол­тан ул ара­да ба­тыр­лык җы­еп өл­гер­гән һәм ку­лын­да­гы кә­газь­не про­фес­сор кар­шы­сы­на ки­те­реп сал­ган иде.

— Ә­йе, шун­нан?

Ни­чек ин­де шун­нан? Эш­тән ки­тәм, укы­гыз, кү­рер­сез, дип бул­мый бит ин­де. Ки­чә сөй­ләш­кән­нә­рен оныт­кан ми­кән­ни?

Сол­тан­ның мие кай­на­ды. Нәр­сә әй­тер­гә дә бел­мә­де. Про­фес­сор аңа кү­тә­ре­леп ка­ра­ды да, ты­нын бе­раз алыштырганнан соң:

— Мон­да нәр­сә языл­ган?— дип со­рап куй­ды.

Шик­лә­неп ке­нә, Сол­тан:

— Га­ри­за,— ди­яр­гә мәҗ­бүр бул­ды.

— Бе­ләм га­ри­за икә­нен, укып чык­тым...— Ос­та­зы­ның ри­за тү­гел­ле­ген кү­реп, Сол­тан ак­ла­на баш­лар­га мәҗ­бүр иде.

Чын­лык­та про­фес­сор һич­кая ашык­ма­ды. Ул ба­ры тик шу­шы уку­чы­сын үзе янын­да кал­ды­рыр­га те­лә­де, һи­чью­гы ва­кыт­ны та­гын да су­зар­га уй­ла­ды. Ахыр­да бе­рәр сә­бәп та­бып, Сол­тан­ны бү­лек­тән җи­бәр­мәс­кә мөм­кин иде ши­кел­ле. Инс­ти­тут ди­рек­то­ры бе­лән бу хак­та әң­гә­мә кор­ган­да, фи­кер­лә­рен бәй­нә-бәй­нә җит­ке­реп, әзер кадр­лар­ны фән­дә сак­лап ка­лу ки­рәк­ле­ге турында бор­чы­лып сөй­лә­гәч, мәсь­ә­лә­не чи­шү­не акыл­лы җи­тәк­че аның үзе­нә йөк­лә­де. Тик ва­кыт тар­лы­гы, уку­чы­сы­ның ашы­гуы мәсь­ә­лә­не үзе­нә ки­рәк­чә хәл итү­гә ко­ма­чау­лый иде. Наил Фатыйховичны менә шушы ярсытты.

— Сез, ми­нем хак­та, фән­не таш­лап ка­ча ин­де Сол­тан дип уй­лый күр­мә­гез. Ае­ры­лыр­га һич­бер те­лә­гем юк. Чын кү­ңел­дән ышан­ды­рып әй­тәм, Һарун Ба­ри­е­вич та яңа эшем­дә бар­ча мөм­кин­лек­ләр ту­ды­ры­лыр дип бел­дер­де!— дип Сол­тан үтенә үк башлады. Ул хаклы кебек иде.— Үз ягым­нан да ышан­ды­ра алам...

Сүз­нең бо­лай­га ба­ру­ын На­ил Фатыйхович ошат­ты булса кирәк, бераз тынычлана төште. Әм­ма борчулы йө­зе­нә кө­лем­се­рәү бил­ге­лә­ре та­ра­лу исә уку­чы­сы­ның сүз­лә­рен хуп­лау тү­гел, бәл­ки Сол­тан­ның бер­кат­лы­лы­гын кү­реп, шу­ңа га­җәп­лә­нү иде. Ни ди­сәң дә, га­лим хал­кы тор­мыш­тан ерак­та то­ра, аңардан ае­рым яши шул. Ба­ла­лар төс­ле ин­де алар. Бү­ген сөй­лән­гән һәм ышан­ды­рыл­ган сүз­нең ир­тә­гә­дән бер ти­ен­гә дә тор­ма­сын күз ал­ла­ры­на да ки­тер­ми­ләр. Әйе, үзең га­еп­ле, ип­тәш про­фес­сор, хез­мәт­тәш­лә­рең­не сак­лап ки­лә­сең, кү­ңел­лә­рен боз­мыйм дип аларга тор­мыш­ның кар­шы­лык­ла­рын бик үк бел­дер­мәс­кә ты­ры­ша­сың, җил­дән, яң­гыр­дан, авыр­лык­лар­дан тигез сак­лап, зиһеннәрен фән­ни эз­лә­нү­лә­рен­нән аер­мас­ка җан кө­чең­не би­рә­сең. Юк­са, гыйль­ми уты­рыш­лар­да, җи­тәк­че­лек кар­шы­сын­да һәр­да­им ди­яр­лек ял­кын­лы чы­гыш­лар бе­лән бү­ле­гең­не дә­лил­ле һәм дә­лил­сез як­лар идең­ме? Бу ике ел эчен­дә ге­нә дә ни­ка­дәр кис­кен үз­гә­реш­ләр бул­ды. Яшә­еш­нең ас­ты өс­кә кил­де. Бү­лек­не кыс­кар­ту мәсьәләсе, фән­нең та­быш ки­тер­мә­ве сә­бәп ите­леп, ни­чә тап­кыр көн тәр­ти­бе­нә бас­ты­рыл­ды. Әле дә ярый җәм­гыять­нең та­ләп­лә­ре ачык­ла­ны­р­га өл­гер­де. Та­рих, тел, әдә­би­ят, тәр­бия мәсь­ә­лә­лә­рен­дә яңа­ча фи­кер­ләү һәм яңа мәгъ­лү­мат­лар ки­рәк­ле­ге бе­лен­де. Бу як­тан На­ил Фатыйхович җи­тәк­лә­гән бү­лек­нең эш­чән­ле­ге өл­гер­лек күр­сәт­те, дө­рес­рә­ге, алар­ның эз­лән­гән фән­ни мәсь­ә­лә­лә­ре нәкъ көн ка­да­гы­на су­га тор­ган, нәкъ бү­ген­ге со­рау­лар­га җа­вап би­рү­че юнә­леш­тә иде. За­ма­на үзе шу­лар­га ки­леп төр­тел­де һәм мо­ңа ка­дәр ур­на­шыр­га өл­гер­гән төр­ле ял­гыш фи­кер­ләр­дән арын­ды. Әмма ул гыйльми эзләнүләрне алып барыр өчен әзерләнгән кадрларны инде читләр тартып ала башладылар. Бу махсус шулай эшләнә түгелме соң?

— Я­рый, бу сү­зе­гез­не ка­бул ит­тек, ди, Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич... Та­гын нәр­сә? Га­ди ад­ми­нист­ра­тор бу­лып уты­ру сез­гә, бе­леп то­рам, ох­шап ки­тә­чәк һәм фән­гә кул гы­на сел­тә­я­чәк­сез. Бу хак­та уй­лан­ды­гыз­мы?

— А­лай ди­мәс идем. Сез, На­ил Фатыйхович, ми­не ях­шы бе­лә­сез, фән­нән һич­бер ае­ры­лыр­га исә­бем юк. Баш­ла­ган юлым­нан бо­рыл­мас идем.

П­ро­фес­сор бу юлы­ текә карашын сиз­де­реп үк ел­май­ды. Юк, бу ин­де га­ди кө­лү ге­нә тү­гел, мыс­кыл­лау да иде. Ни­чек сөй­лә­шә бит, йә? Юлын­нан бо­рыл­ма­я­чак, имеш. Ин­де бер ая­гы бе­лән чы­гып ба­ра, икен­че­се бу як­та кал­ган, ә һа­ман да кая кит­кән­ле­ген ча­ма­лап җит­кер­ми. Юк, Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич, ял­гы­ша­сыз! Сез­не бе­рәр инс­ти­тут­ка укы­тыр­га ча­кыр­са­лар, әл­лә бү­тән­чә уй­лар­га ярар да иде.

На­ил Фатыйхович бу сүз­лә­рен җөп­ләп әй­тер­гә өл­гер­мә­де, мон­нан ел ярым элек ке­нә бу­лып уз­ган бер ва­кый­га исе­нә төш­те. Ан­ысы да шу­шы ук уку­чы­сы Сол­тан бе­лән бәй­лән­гән иде.

Ул ва­кыт­лар­да аны пе­да­го­гия инс­ти­ту­ты­на ка­фед­ра­га эш­кә ча­кы­рып ап­ты­рат­ты­лар. Әм­ма ал­дан, про­фес­сор­ның үзен кү­реп сөй­ләш­тер­де­ләр. Ри­за­лы­гын үтен­де­ләр. На­ил Фатыйхович шун­да: “Ү­зе бе­лә ин­де, те­лә­сә — ба­рыр”,— дип бел­дер­сә дә, бү­лек­кә кай­ту­га, Сол­тан­ны ул тәкъдим белән һич ки­леш­мәс­кә өн­ди башлады. Уку­чы­сы шуннан соң үпкәләп, бераз үр­сә­лә­неп тә йөр­де. Бу ча­кы­ры­луы за­ма­ны­на кү­рә ях­шы бул­са да, ул ва­кыт­та бү­лек­лә­рен­дә ва­кансия ачы­лып, үсү прес­пек­ти­ва­сы кү­рен­де. Тәкъ­дим ите­лү­че­ләр ара­сын­да өл­кән фән­ни хез­мәт­кәр дә­рә­җә­се­нә ире­шү өчен Сол­тан­га юл бир­де­ләр. Пе­да­го­гия инс­ти­ту­ты исә, ни хик­мәт, до­ку­мент­лар туп­лау гау­га­сы ара­сын­да оны­тыл­ды да кал­ды. Бу мәсь­ә­лә ка­бат кал­кы­ма­ды. Үсеп ки­тү­гә ку­а­нып, уку­чы­сы үзе дә яу­чы­лар­ның тәкъ­ди­мен­нән баш тарт­ты. Әйе, ул ва­кыт­та шу­лай бул­ды, ә хә­зер? Ә хә­зер — эш ­баш­ка­ча­рак тора. Сол­тан­ны то­тып ка­лыр­лык бер ге­нә фи­кер дә җитәкчелекнең ба­шы­на кил­ми, кы­зык­ты­рыр­лык перс­пек­ти­ва да кү­рен­ми.

Бу ча­ра­сыз­лы­гы На­ил Фатыйхович­ны көч­сез­лән­дер­гән иде. Ос­та­зын­нан уку­чы­сы баш тар­ту ке­бек булып тоелган мондый оч­рак­ларда, әл­бәт­тә, на­мус мәсь­ә­лә­сен куз­га­тыр­га, һич югы һәркайсын ита­гать­кә өн­дәр­гә мөм­кин. Әм­ма бусы да ба­тып бар­ган ке­ше­нең са­лам­га ябы­шуы бе­лән бер.

— Ә­гәр дә ан­да да ки­теп, мон­да эш­лә­ве­гез­не дә дә­вам ит­сә­гез, ни­чек бу­лыр икән?— На­ил Фатыйхович бу хак­та уй­лан­ган, әм­ма дә, ча­ра­сыз­дан би­ча­ра ди­гән­дәй, Сол­тан­ны бү­лек­тә кал­ды­ру­ның бү­ген­ге көн­дә иң ку­лай са­нал­ма­ган ва­ри­ант­ла­рын­нан бер­се итеп мо­ны кү­зал­лый иде. Ниш­лә­сен, шушы фикеренә тук­тал­мый ча­ра­сы кал­ма­ды.— Ү­зе­гез өчен дә, га­и­лә­гез­гә дә фай­да­га ки­лер. Хә­зер яр­ты став­ка­га, төп эш уры­ны­гыз­дан тыш, кай­да да эш­ләр­гә рөх­сәт ите­лә. Сез исә без­нең бү­лек­тә дә ка­лыр­сыз.

Сол­тан мо­ңа биш­кул­лап ри­за­лык би­рер­гә ти­еш иде. На­ил Фатыйхович та, шу­лай ки­ле­шен­гән­дә, ан­нан фән­ни эш таләп итә ала­ча­гы­на ышан­ды. Хә­зер бу уку­чы­сын бүлектә бо­гау­лап то­тар­га мөм­кин­ле­ге бар ке­бек.

Сол­тан мо­ңа шун­да ук ри­за­лык бир­де. Җи­тәк­че­се исә ан­нан та­гын да өс­тә­мә бер га­ри­за та­ләп ит­те. Яза то­рыр­га ку­шып, те­ле­фон­нан бо­лай эш­ләр­гә мөм­кин­ме икән­ле­ген бе­леш­те. Кар­шы­лык бер як­тан да юк иде.

— Ки­те­рер­гә ти­еш­ле хез­мә­те­гез­не бер ге­нә көн­гә со­ңарт­са­гыз да, бе­рен­че­дән, ми­не кы­ен хәл­гә ку­я­чак­сыз, икен­че­дән, бү­лек­тән ку­ар­га мәҗ­бүр бу­ла­чак­мын. Ме­нә шу­шы­лай ки­ле­шен­гән­дә ге­нә ике га­ри­за­гыз­га да кул ку­яр­мын.

Әм­ма На­ил Фатыйхович ри­за­лы­гын бел­де­реп им­за­сын са­лыр­га ашык­ма­ды. Уй­га чу­мып утыр­ды. Сол­тан, бор­чыл­ма­вын үте­неп, ыша­ныч сүз­лә­ре бир­де. Про­фес­сор­ның бу тын­лы­гы мәсь­ә­лә­не уң­нан һәм сул­дан үл­чә­ве иде. Уку­чы­сы­ның әйт­кән­нә­рен ише­теп тор­са да, ар­тык игъ­ти­бар би­рә­се ит­мә­де. Шунда нигәдер егеткә яңа эш уры­нын­да уңыш­лар те­лә­де, бү­лек эшен­дә дә да­и­ми кат­на­шып ба­рыр­га бо­ер­ды. Сол­тан мон­да хез­мәт­тәш­ле­ген дә­вам итә­чәк бул­ган­га кү­рә, ике ара­да рәс­ми хуш­ла­шу ки­рәк та­был­ма­ды.

Чы­гып бар­га­нын­да, На­ил Фатыйхович, аны тук­та­тып:

— Шу­лай да ашык­ты­гыз бу­гай, Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич,— дип әй­теп куй­ды.— Уй­лап җит­кер­мә­де­гез төс­ле, ми­ңа кал­са!

Ос­та­зы­на җа­вап итеп уку­чы­сы нәр­сә әй­тә ала иде соң? Җа­ны те­лә­гән — елан итен аша­ган, ди­ләр­ме?

Сол­тан­ның га­ри­за­ла­рын ди­рек­ци­я­дә һич­бер авыр­лык­сыз ка­бул ит­те­ләр. Яр­ты сә­гать эчен­дә до­ку­мент­ла­ры ку­лы­на кер­де. Хез­мәт ке­нә­гә­сен­дә ба­ры тик өч юл гы­на языл­ган иде. Бе­рен­че­се — ас­пи­ран­ту­ра­да укуы, икен­че­се — ­шу­шы инс­ти­тут­ка фән­ни хез­мәт­кәр итеп алы­нуы, өчен­че­се­ — өл­кән фән­ни хез­мәт­кәр итеп күчерелүе. Ун ел­дан ар­тык тук­тау­сыз эш­лә­ве чо­рын­да ул го­ме­рен ме­нә шу­шын­да уз­дыр­ган. Гый­лем диң­ге­зе­нә чу­мып ма­таш­кан. Ә бәл­ки шул диң­гез­нең чи­тен­дә ге­нә йөр­гән­дер, эч­кә, ти­рән­гә ке­рер­гә кур­кып, аяк кы­на чы­лат­кан­дыр? Шуңа күрә хезмәт биографиясе шушындый өч-дүрт җөмләдән генә тора да инде аның.

Бо­ла­ры­на ул үзе җа­вап би­рә ал­мый иде. Мо­ны ба­ры тик ки­лә­чәк ке­нә анык­ла­я­чак. Шу­лай шул ул, бе­рәү­ләр үз­лә­рен әл­лә нин­ди би­ек­лек­ләр­гә иреш­кән ке­бек хис итә­ләр, ма­са­еп ки­тә­ләр, тә­кәб­бер­лә­нә­ләр, дөнь­я­ның кен­де­ге­нә әве­рел­гән­дәй итеп үзләрен тоялар. Әм­ма, за­ма­на үтә дә, алар­ның көй­мә­лә­ре төп­кә ки­тә... Истәлекләре дә калмый.

О­лы ишек­ләр­не ябып чык­кан Сол­тан­ны җеп­шек кар ка­тыш бу­ран кар­шы ал­ды. Урам­да ин­де кич иң­гән, шә­һәр ут­ла­ры кабызыл­ган иде. Ул ал­га та­ба ат­ла­ды. Аны ми­нистр­лык­та те­ге тү­рә кө­тә. Сә­гать биш ту­лыр­га ун ми­нут­лар ка­лып ба­ра, ашы­гыр­га ки­рәк. Со­ңар­ган­ны ярат­мый­лар ан­дый­лар.

Әй ярар, ба­рып җи­тәр әле. Соң­га кал­са, сә­бә­бен сөй­ләп би­рер. До­ку­мент­лар­ны ту­ты­ру-алу шу­лай озак­ка су­зыл­ды дип акла­ныр.

Инс­ти­тут­тан ми­нистр­лык­ка ка­дәр җәя­ү­ләп ке­нә ба­рыш­лы. Ике атлап, бер йөгерәсе, дигәндәй. Мондый якын ара­га ма­ши­на чаптырып бул­мый шул ин­де.

Солтан Җәләевич ки­леп кер­гән­дә, ни хик­мәт, ми­нистр­лык­ның те­ге сәр­кә­тип ха­ты­ны уры­нын­да юк иде. “Яшь иптәш” шун­да тү­рә­нең ишек тот­ка­сы­на ябыш­ты, аны үзе­нә та­ба тарт­ты.

Әм­ма шу­ны бел­мә­де, ки­лә­чәк­тә әл­лә ни­чә тап­кыр­лар ул мон­да йө­ге­реп ки­лә­чәк, җи­ңел ге­нә үтеп ке­рә­чәк, аңа ал­тын тау­ла­ры вәгъ­дә кы­лып чы­га­ра­чак­лар, тик алар­ның һәм­мә­се дә ко­ры сүз ге­нә бу­лып ка­ла­чак. Сол­тан Җәләевич бу түрәдән ишеткән сүзләргә әү­вә­ле чын кү­ңел­еннән ыша­ныр, оныт­кан­нар­мы дип ка­бат-ка­бат ки­лер, та­гын өмет­лә­нер. Һарун Бариевич мул ел­ма­ер, җи­теш­сез­лек­ләр­не за­ма­на­га сыл­тар, яи­сә юга­ры­да­гы­лар­ны ачу­ла­ныр. Бу юлы­ вәгъ­дә­сен­дә һич­шик­сез то­ра­ча­гын бел­де­рер. Әмма әйт­кән­нә­ре та­гын буш сүз ге­нә бу­лып ка­лыр. Ә тор­мыш үз җае бе­лән ты­ныч һәм каударлы агымнарда төрлечәләп үтә, үзгәрә то­рыр.

— Ә­йе, ке­ре­гез...— Тү­рә­нең та­вы­шы ягым­лы иде.— О, яшь ип­тәш, түр­дән узы­гыз. Түр­дән! Ме­нә ни­чек ях­шы ит­кән­сез. Сез­не кө­теп уты­ра идек. Нәр­сә, до­ку­мент­ла­ры­гыз­ны тот­кар­ла­ды­лар­мы әл­лә? Ди­рек­то­ры­гыз­га шал­ты­рат­кан идем, кар­шы­лык бул­ма­сын дип. Ки­тү­е­гез­не На­ил Фатыйхович бер дә өнәп бе­тер­мә­гән икән. Юк­ка бор­чы­ла ул, юк­ка...

Ка­зан шә­һә­ре­нең те­ге ба­шын­да ни­чек сыз­гыр­са­лар, бу очын­да сә­га­те-ми­ну­ты бе­лән шу­лай яң­гы­рый икән. Мо­ны ис­кә­реп, Сол­тан ел­ма­еп ал­ды. Тү­рә­нең дә кә­е­фе ях­шы, эш­лә­ре уңыш­лы ба­ра иде бул­са ки­рәк. Ир­тә­нге якта укып утыр­ган га­зе­тада­гы мә­ка­лә­нең шау-шуы да җи­ңел ге­нә узып кит­кән­дер, мө­га­ен.

— Хә­зер үзең­не бер­ләш­мә­дә­ге ип­тәш­ләр бе­лән дә та­ныш­ты­рам әле. Кит­мә­сен­нәр, урын­на­рын­да кал­сын­нар дип әмер җит­кер­гән идем. Ни­гә­дер шал­ты­рат­ма­ды­лар. Әл­лә ми­нем элем­тә­гә чык­кан­ны кө­тә­ләр?— Һарун Ба­ри­е­вич те­ле­фон­нар ке­нә­гә­сен ак­та­ра баш­ла­ды.

Ул да тү­гел, ишек­тән Ма­рия Ми­хай­лов­на йорт пе­сие ке­бек җай гы­на ки­леп кер­де. Үзе элек­ке­чә үк мул ел­мая, кай­чан­дыр дан тот­кан чи­бәр­ле­ген бү­ген дә сак­лап ка­лу­ы­на ике дә шик­лән­мәү­че мак­тан­чык кы­я­фәт­тә иде. Тик ме­нә сүз­ләр­гә дө­рес ба­сым ясап сөй­ләш­сә дә, алар ни өчен­дер һа­ман бер үк яң­гы­раш­лы, фи­кер­сез ка­бат­ла­ну­лар­дан гый­ба­рәт икән. Дө­рес, әле­гә те­ма­да үз­гә­реш бул­ма­ган­лык­тан, Сол­тан­ның бо­лай уй­лар­га һич тә ха­кы юк иде.

— Сез әйт­те­гез­ме бер­ләш­мә­гә? Куш­кан идем, Ма­рия Ми­хай­лов­на?— Тү­рә шун­да ук уры­нын­нан куз­гал­ды. Ак­та­рып утыр­ган ке­нә­гә­сен ябып:— Юк­са үзем те­ле­фон­на­рын эз­ли баш­ла­ган идем. Кө­тә­ләр­дер бит?— ди­де.

— Әйе, биш­кә ди­гән иде­гез, Һарун Ба­ри­е­вич. Көт­ми кит­мәс­ләр­дер ин­де!— Ма­рия Ми­хай­лов­на тиз-тиз җа­вап бир­де, сорарга да өлгерде: — Ми­ңа да ба­рыр­га­мы? Артык түгелбездер бит?

— Ү­зе­гез ни­чек уй­лый­сыз соң?

— Ни иде бит әле­гә, бе­те­рә­се эш­лә­рем бар... Ми­ңа да кы­зык, әл­бәт­тә. Ва­кыт җит­сә иде...

— Ба­рып йөр­мә­сә­гез дә мөм­кин. Мин бул­гач, сез ки­рә­кмәс­сез­дер ин­де...

Ма­рия Ми­хай­лов­на шу­шы­ны гы­на те­лә­гән икән, йө­зе нур­ла­нып ук кит­те. Эш сә­га­те чык­кан­да ни­гә дип әле ул үзен бор­чы­сын. Тиз­рәк өе­нә кай­та­сы бар аның. Бәйрәм арасы көннәр бит бу араларда.

Тү­рә бе­лән мө­нә­сә­бәт­лә­ре ях­шы иде­ме, әл­лә та­гын да бү­тән­рәк сә­бәп­лә­ре бар­мы, Ма­рия Ми­хай­лов­на бер­ләш­мә­гә бар­мау сә­бә­бен белдереп тор­ма­ды. Хуш­ла­шта да чы­гып кит­те.

Һарун Ба­ри­е­вич­ны ишек тө­бен­дә ми­нистр­ның ка­ра “Вол­га”­сы кө­тә иде. Мо­ңа Сол­тан­ның да сө­е­не­че арт­ты. Ир­тә­гә­дән аны да шу­шын­дый ма­ши­на йөр­тә­чәк. Ну, бә­хет­кә чу­ма­сы­ла­рың бар икән әле, “яшь иптәш”! Кем уй­ла­ган бо­лар­ны? Әле бер-ике ел элек ке­нә кү­рә­зә кы­лып әйт­сә­ләр, кө­леп ке­нә куй­ган бу­лыр идең. Ме­нә бит яз­мы­шың кай­лар­га ки­те­реп җит­кер­де!

— ­До­ку­мент­ла­ры­гыз үзе­гез бе­лән­дер, шәт?

Тү­рә­нең бу со­ра­вы­на “ә­йе” дип җа­вап би­рү бе­лән чик­лән­гән Сол­тан Җәләевич үз бә­хе­те­нә сө­е­неп рә­хәт­лә­нә иде. “Вол­га” исә ят бер би­на кар­шы­сы­на ул ара­да ки­леп тә тук­та­ды. Ка­раң­гы­да ди­вар­лар­ның шык­сыз­лы­гы кышкы төн карасында си­зел­ми иде.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: