Гүлінің диаграммасы

Дәрілік шикізат ретінде:

Рутин- Р-витамині белсенділігі бар, қан ұюын төмендетеді, қызыл қан жасушалары икемділігі арттырады.

Эфир майлары- ұшқыш органикалық қосылыстардың құраушысы көп қоспасы бар.Эфир майлары өсімдіктердің жапырағы, сабағы, гүлі, тамыры, т.б. органдарында бос күйінде немесе гликозидтер түрінде болады. Олар өсімдіктерден су буымен айдау, төмен температурада қайнайтын еріткіштермен шаймалау және қысу, т.б. әдістер арқылы алынады. Эфир майлары қалыпты температурада мөлдір, оңай қозғалатын немесе тұтқыр, түссіз немесе сары, жасыл, қоңыр сұйықтық.

Глюкоза (жүзім қанты) — денеге тез және жеңіл сіңетін қанттың қарапайым түрі. Өсімдік жемістерінде және жануар ағзаларында болатын жүзім қанты. Сахароза, лактоза құрамына кіреді және крахмал, гликоген, целлюлоза түзеді. Түссіз, қатты кристалды зат, дәмі тәтті, суда жақсы ериді. Глюкоза құрамында альдегид тобы бар көпатомды спирт болғандықтан, альдегидтерге және көпатомды спирттерге тән екі жақты қасиет көрсетеді.

Фруктоза жеміс қантты, левулоза, С6Н12О6 — моносахаридтер тобына жататын тәтті зат, глюкозаның изомері. Фруктоза — кетоза көмірсуларының маңызды өкілдеріне жататын және суда жақсы еритін кристалды зат. Фруктоза өсімдік жемістерінің құрамында және ара балында глюкозамен бірге кездеседі. Ол көптеген олигосахаридтердің құрамына кіреді. Фруктоза тамақ өнеркәсібінде, медицинада жүрек ауруларын емдеуде қолданылады.

Аскорбин қышқылы (С витамині) - адам мен жануарлар организмдеріндегі тотығу-тотықсыздану процестерін реттеп, организмнің түрлі ауруларға қарсы түру қабілетін күшейтетін, суда еритін витамин. Аскорбин қышқылы осімдіктер мен кейбір жануарлар организмдерінде түзіледі.

Каротин — өсімдік клеткаларының құрамында болатын сарғыш-қызғылт пигмент (алғаш рет сәбізде болатыны анықталды, сондай- ақ итмұрын, қарақат, шетен және т.б. жемістерде болады); Организмде ыдырап бөліну арқылы А витаминіне айналады. Сонымен бірге каротин пигментін сиырдың бауырынан, көк бұрыштан, ас бұршақтан, шабдалыдан, қауыннан, брокколиден, қызыл қырыққабаттан және қарбыздан алуға болады. Ал өрік, апельсин, балғын және тұздалған қияр, ірімшік, жұмыртқа, кілегей, қаймақ, сүзбе, жаңғақ пен балықтың құрамында аз мөлшерде кездеседі.

Қолданылуы: Шикізаттан дайындалған тұнбаның зәр айдайтын, тер шығаратын қасиеттеріне байланысты оны бүйректермен қуықтың қабынуын емдеуге қолданады.

Тұнба: 1:10 қатынасында жасалады. Малға кептірілген гүлі мен жемісін төмендегідей мөлшерде беруге болады.

Жылқыға: Жылқыға: 30-90 г,

Ірі қараға: 20-70г,

Қойға: 15-30г;

Оны қуаңшылық жылдары витаминді азық ретінде жем шөпке араластырып береді.

Халық емінде ырғайдың жас жапырағын сүтке қайнатып алып іріңді жараларды, күйікті таңып емдеген екен.