Царциаты Цæрддзой

Цæрддзой иу бон араст ис цуаны æмæ йыл сæмбæлди диссаг иу хохрæбын. Хохрæбын цæугæйæ арв фыднæрд ныккодта æмæ бæстæ ныкъкъæс-къæс кодта. Цæрддзой йæхи айнæгмæ нылхъывта, уалынмæ йæ размæ æрхауди тæвд дур, зынгау сырх, æмæ дзала [1] ныггуыпп ласта, арт сирвæзтис æмæ судзгæ ацыди. Сырдтæ арты разæй лыгъдысты æмæ Цæрддзой худтис сæ фæстæ.

Никуыма федта ахæм диссаг. Бирæтæ сырдтæй арты афизонæг сты. Цæрддзой сыл хæрыныл схæцыди æмæ йæм хæрзад фæкастысты. Уæд дурмæ бацыди, уый æруазал и, æмæ йæ Цæрддзой систа. Доны былы йæ æрыхсадта æмæ дур цæхæртæ скалдта. Æрталынг ис уым Цæрддзойыл æмæ хохрæбын æрулæфыди.

Хохрæбыны уæллаг фарс уыди цад, кодта æхсидгæ. Мæйы бафæндыди уым йæхи найын. Уыцы рæстæджы Хуыцауы хæрæфырт дæр рацыд йæхи найынмæ æхсидгæ цадмæ. Хуыцауы хæрæфырт цадыбыл æрлæууыдис, йæ дарæсы раласта. Мæй кæсы æмæ зæгъы йæхицæн:

— О, фарн, цы фарн дæ, фæлæ сылы къах куы разынис!

Æцæгдæр Хуыцауы хæрæфырт сылгоймаг уыди. Уый ам никæй æнхъæлдта, бахызти цадмæ. Уæд Мæй дæр раласта йæ дарæсы æмæ йæ фæдыл басæррæт ласта. Цæрддзой сæм касти сусæгæй. Хуыцауы хæрæфырты Мæй рацахста, чызг йæхи тыдта, Мæй йыл хæцгæ кодта æмæ йæ нæ рауагъта боны цъæхтæм, батыхмитæ йын кодта.

Бон цъæх кæнын байдыдта æмæ Хуыцауы хæрæфырт зæгъы:

— Ныр цы бакæнон, мæ фыд мæ куы базона, уæд цы зæгъдзынæн?

Мæй зæгъы:

— Лæуу ам.

— Уый фадат мæнæн нæй, фæлæ гуырдз мæ гуыбыны ис. Æхсæвы куы райгуыра, уæд мæ фыд зæгъдзæн: «Æхсæв кæмæдæр цыдтæн», боны куы райгуыра, уæд та зæгъдзæн: «Чидæр мæм хъуызыди». Мæ катай ууыл у.

Мæй зæгъы:

— Бон æмæ æхсæв кæрæдзийæ куы хицæн кæной, уæд-иу æй рауадз, ацы æхсидгæ цады йæ ныббардзынæ.

Хуыцауы хæрæфырт фæцыди уæларвмæ, йæ мадмæ нымдгæнгæ [2] бацыди æмæ скуыдта. Мад æй фæрсы:

— Цы кодтай, мæ къона?

— Цыфыддæр Мæйы сæр, — зæгъы чызг, — æхсидгæ цады æмбисæхсæв мæхи анайон, зæгъгæ, кæцæйдæр Мæй фæзынди æмæ мын батыхми кодта, ныр дзы æнхъæлцау фæдæн. Цы ми бакæнон?

— Ма тыхс, мæ къона, исты схос кæндзыстæм.

Бон цъæхтæ кодта, афтæ чызг æруæззау ис, сусæгæй йæ мадмæ адзырдта æмæ йæ фæрсы:

— Мæ фыд ам ис?

— Ам нæй, бæлцуатæй нæма æрыздæхти.

— Уæдæ мæ афон у.

Хуыцауы хæрæфыртæн райгуырди чызг, йæ тæппалгъ [3] æртæбæкк и [4]. Чызджы хъæдын æртысгæнæй [5] систой æмæ йæ æхсидгæ цады смидæг кодтой. Чызджы хуылыдзты тæрфы æхсад [6] ныккодтой, æрмæст ма дзы иу туджы къуыбар фæскъона аззади.

Уалынмæ æрцыди хæдзары хицау, арасмуд-басмуд кодта æмæ фæрсы:

— Аллон-биллоны тæф мыл æмбæлы, æмæ цы у?

Ус зæгъы:

— Зæгъин дын æй нæ сæрæн [7], фæлæ тæрсын.

— Цæмæй тæрсыс, кæд дын исчи ис тыхгæнæг, амардзынæн æй, кæд хæрзгæнæг у — баузæлдзынæн ыл.

— Нæ, нæ, нæ сæрæн, ахæмæй ницы ис ам.

— Уæдæ ма цы?

— Нæ чызг æхсидгæ цады йæхи найынмæ ацыди æмæ йыл уым ноггуырды буар андзæвыди, æмæ уый тæф ис нæ хæдзары.

— Кæд боны ацыд, уæд хъуызгæ акодта æмæ маринаг у.

— Нæ, нæ, боны æддæмæ дæр куыннæ кæсы, нырма йæ буар хуры хъарм куы нæ зоны.

— Уæд та æхсæвы ацыд æмæ уый та сусæг цыд у, æмæ йын цыфыддæр ми хъæуы.

— Нæ, нæ, æхсæвы дæр нæ ацыдис. Æхсæв развæндаг куы нæ уыны, уæд куыд ацæудзæн.

— Уæд та мæ цæмæй бауырна, уый тыххæй мын исты равдис.

Ус фæскъонайы туджы къуыбармæ ацамыдта æмæ зæгъы:

— Мæнæ-ма акæс, ацы тугæрхæмттæ йæ уæлæ уыдысты.

Хæдзары хицау хъæдын æртысгæн фелвæста æмæ фæрсы:

— Уæд ай та цавæр тугæйдзаг у?

— Уымæй тугтæ хафтон æмæ уымæй.

Хæдзары хицау фæрсы:

— Уæдæ æхсидгæ цады цы рæстæджы уыди?

— Боныцъæхтæ куы кодта, уыцы афоны.

— Уæдæ уый дæ чызг фæрæдыди. Цæй, уый тыххæй йæ ном Бонвæрнон хуыйнæд ноггуырдæн, æмæ бон бæрæггæнæг фæуæд.

Уыйадыл æхсидгæ цады хъомыл кодта Бонвæрнон, æмæ райсомы куы фæзынд, уæд боны æрбацъæх афоны февдисы.

Рæзти æхсидгæ цады Бонвæрнон, йæ хъус та йæм дардта Цæрддзой. Уый-иу донæй куы рахызти, уæд Хур тартæ кодта йæ уындæй, йæ буары уындмæ. Æхсæвыгон-иу куы рахызти, уæд та Мæй ирддæр кодта. Йæ февнæлд — арт, йæ фезмæлд — зынг. Дзæбидырты æмæ сæгты ахста æмæ-иу сæ ададта, йæхи сырдты æхсырæй хаста, туг æмæ æхсыр йæ уадултыл схъазыдысты, хæмпус кодтой рустæ, йæ астæу талыйагау [8] къæдзтæ кодта.

Кастис æм Цæрддзой. Цæрддзой йе ссаргæ дурæй мардта сырдтæ æмæ-иу æй æрæвæрдта æхсидгæ цады был. Бонвæрнон мард сырды фенгæйæ йæ къухтæ кæрæдзийыл ацахтаид, арт скодтаид æмæ адджын физонджытæ хордта. Нæ зыдта Цæрддзойы. Цæрддзой дзы йæхи æмбæхстæй дардта.

Иу бон та кæсы Цæрддзой Бонвæрноны хъæзтытæм, сæгуыты гæпп акæны, уарийы æхст фæкæны йæхи æмæ æхсидгæ цады нал фæзыны.

Цæрддзой дæр та йе ссаргæ дурæй саг амары, æмæ йæ цады был ныууадзы. Йæхæдæг халагъуд цырд ацаразы æмæ хъахъхъæны. Иу рæстæджы Бонвæрнон фæзыны. Саджы мард фены. Къæцæлтæ кæрæдзийыл авæры. Цæрддзой скувы:

— Хуыцæутты Хуыцау, ме скæнæг Хуыцау, ацы чызгæн йе ’рттæй зынг куыннæ рахауа.

Бонвæрнон йæ къухтæ кæрæдзийыл æрцæвы, фæлæ Цæрддзойы куывд Хуыцаумæ фехъуысти æмæ йын æхсызгон уыди. Хуыцауы фæндонæй Бонвæрноны къухтæй цæхæр нал акалди. Уæд Бонвæрнон хъуыдыты ацыди æмæ йыл уадид Цæрддзой йæхи æруадзы. Халагъудмæ йæ бахæссы æмæ йын батыхми кæны.

Бонвæрнон æм дзуры:

— Бын бауай, цы дæ? Æфсæрм дæр нал и?

Цæрддзой йæм дзуры:

— Ды мæ царды хай, не ’хсæн æндæр исчи куы нæ ис, æфсæрмæг [9] кæмæй уон.

Нал æй суадзы Цæрддзой иу бонæй абонмæ.

Дыккаг бон Бонвæрнон дзуры:

— Цæй, фæкæн мæ дæ уæзæгмæ, кæм цæрыс, уый фенон.

Цæрддзой бахудти æмæ зæгъы:

— Мæнæн цæй уæзæг ис, а бæстæ алы хъæд мæ хæдзар у, алы фæз æмæ хох та мæ цæуæн у.

— Бæлвырд цæугæцардгæнæг дæ.

— Цæугæцардгæнæг æмæ хæдзар агурæг дæн.

Уæд равзæрстой рæсугъд бынат æмæ дзы рæсугъд халагъуд скодтой, залмы сыфтæ æмæ йæ сырды цæрмттæй сфæлыстой. Бонвæрнон хæдзары ми кодта, Цæрддзой та амæттæгтæ хаста.

Иу бон та Цæрддзой саг амардта, æрласы йæ. Бонвæрнон катай кæны. Цæрддзой йæ фæрсы:

— Цæуыл тыхсыс?

— Куыннæ тыхсон, ме ’рттæй-иу цæхæр калди, арт-иу скодтон, адджын физонæг хордтон, ныр хомæй куыд хæрон сырды фыд.

Цæрддзой йе ссаргæ дуры авæры Бонвæрнонмæ æмæ зæгъы:

— Ай дын мæ лæвар.

Бонвæрнон бахудти æмæ зæгъы:

— Ай æрвон дур у.

Сугтæ æркалы кæрæдзийыл, ссаргæ дуры æхсон цагъд акæны æмæ цæхæр акалы. Цæхæр хус дзалайыл сæмбæлы æмæ арт сцырын вæййы. Адджын физонджытæ скæнынц, бахæрынц æмæ та халагъуды баулæфынц. Афтæ æрвыстой сæ рæстæг дыууæ уды, кæрæдзи уарзгæйæ æмæ кæрæдзийæн адджын уæвгæйæ.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: