Хурæмæйы амард 1 страница

Хурæмæй Хуыцауы хæрæфырт уыдис. Сфæлмæцыди йæ цардæй, бакуырм, бакъуырма ис æмæ дзырдта:

— Мæ чызг, Бонвæрнон, макæд ма разын боны, æхсæвы та дæу уынæг дæр ма уæд!

Фæлмæцыди йæ царды Хурæмæй, алцы йæм талынгæй зынди æмæ-иу йæ чызджы куы æрымысыди, уæд йæ хъарæг, йæ сагъæс хъуысти:

— Мæ разæй мæрдтæм бацыдтæ, æмæ мæ уыйонг дæ хорзæх уæд, æз дæр кæм амæлон. Боныцъæхты-иу дæ рухс мæм рауадз. Фæлæ изæры мæйрухсы тынтæ мæнмæ дæр бауадз.

Тухæнæй марди Хурæмæй æмæ куырдта Хуыцауæй мæлæт, куывта йæм:

— Æз æддæс [1] куы дæн æппæтæй, базæронд дæн, Хуыцау, мæ цард фæуæд мæлæтæй.

Хуыцау æм дзуры:

— Дæуæн уæларвыл нæй ныгæнæн, дæ цæуæт зæххыл цæрæг сты æмæ дæ мард дæр, гъе, уырдæм хæсгæ у.

— Оххай! Мæ цæуæты зæнæг кæд Зæххон сты, уæддæр зæххы рафæлдисæг дæхæдæг куы дæ, зæххылцæрджытæ дæу тынгдæр зонынц, дæ ном дын арынц.

Хуыцау мæсты уыдис йæ хæрæфыртмæ, Мæй йын кæй батых кодта, уый тыххæй. Йе стыр цау зæххыл кæй æрцыди, уымæ гæсгæ зæгъы йæ хæрæфыртæн:

— Нырæй фæстæмæ æгъдауæн бауæд, зæххыл чи гуыра, уымæн уæларвы ныгæнæн ма уæд.

— Омæ æз уæларвы цæрæг куы дæн, — зæгъы Хуыцауы хæрæфырт, — уæларв мæ баныгæн.

Хуыцау сразы ис Хурæмæйы фæндоныл æмæ йæ амары. Хабар фехъуыста Бонвæрнон, æрцыдис æм. Хуыцау йе ’мсæрты фæрсы:

— Уый та ма дзы кæцы у?

— Дæ хæрæфырт Бонвæрнон, — зæгъы иу дуаг, — Цæрцойы бинонтæ уыди, æрдæгмард, æрдæгæгас у.

Бонвæрнон бахъарæг кодта йæ мадмæ:

— О, ныййарæг мад! Дзурын дæм мæрдон æвзагæй, кæд мæ аргæ ныккодтай, уæддæр. Нæ фехъуыстон ма зæгъ. Райсомы дын дæ бон изæрæй хицæн кæндзынæн, изæрæй та дын де ’хсæв бонæй хибар кæндзынæн. Ды мæм мады зæрдæ дар, мæрдты иумæ цæрдзыстæм. Нырæй фæстæмæ фæткæн баззайæд: уарзондзинад — хъæбулмæ уæд, зæнæджы равзæрд ныййарæгæн адджын-иу фæуæд. Ацы æгъдау зæнæгæн æнæзгъæ [2] ма уæд, кæннод мад мæрдты авд марды кæндзæни, мадарæй [3] цæудзæни. Кæстæры бон та æсуæны райсом [4] фестæд.

Дуагтæй сæ иу зæгъы:

— Ай ма дзурын куы бауадзæм, уæд нæ сæртæ салф [5] рафтаудзысты, марды бавæрæм.

Хуыцау сразы ис. Хурæмæйы бахастой зæппадзмæ, йæ сæр ын скæсæнырдæм скодтой, тæрхæгыл æй равæрдтой. Хурæмæй рабады мардæй æмæ зæгъы:

— О, ме сфæлдисæг! Цæрын ма мæ бауагътаис Хурты хурзæрин, мæйты бардуаг!

Хуыцау зæгъы:

— Оххай, раст æй нæ ныгæнут, йæ сæр ын цæгатмæ скæнут.

Хурæмæйы сæр цæгаты ’рдæм скодтой, уый та рабады мардæй æмæ зæгъы:

— О, ме сфæлдисæг! Цæрын ма мæ бауагътаис уазал цæгаты.

Хуыцау ногæй зæгъы:

— Раст та йæ нæ ныгæнæм, йæ сæр ын хуссары ’рдæм скæнут.

Хурæмæйы сæр хуссарырдæм фæзылдтой. Уый та мардæй рабады æмæ зæгъы:

— О, ме скæнæг! Цæрын ма мæ бауагътаис хуссайраг хъарммæ.

Хуыцау ногæй зæгъы:

— Йæ сæр ын ныгуылæнырдæм фæкæнут, кæннод ныгæнын нæ бакомдзæни.

Хурæмæйы сæр ныгуылæнырдæм фæкодтой. Мард йæ къæхтæ фæхъил кодта æмæ зæгъы:

— О, дзæнæты бынат, къахæй дæм цæуын хъæудзæн!

Хуыцау та зæгъы:

— Худинаг кæнæм, йæ къæхтыл ын дзуарцыртæвæр [6] æрæвæрут.

Марды къæхтыл дзуартывæр æрæвæрдтой æмæ Хурæмæй нал ракасти, нал дæр истыуал сдзырдта. Хуыцау зæгъы:

— Амæй фæстæмæ фæткæн баззайæд: марды сæр ныгуылæнырдæм æвæрд цæуæд, рухс мауал уынæд, къæхты ’рдыгæй та йыл цырт сагъд цæуæд.

Уæдæй баззади фæткæн марды сæр ныгуылæнырдæм æвæрын æмæ къæхты ’рдыгæй та цырт садзын.

9. Ахуыйы хъæзтытæ

Ахуы сидзæр уыдис æмæ Царциатæй уыдис. Фыдфыдуаг рацыдис æмæ йын макæ зæгъæг нæ уыди. Рæз тагъд кодта. Иухатт сфæнд кодта, зæгъгæ, мæм цас тых ис, уый базонын. Йæ хо Нагъуыллæйæн зæгъы:

— Æз мæ тыхтæ хъуамæ базонон.

Йæ хо дзуры:

— Ма ацу, ам иунæгæй цы аразын.

— Цæмæй тæрсыс, кæд дæм исты тас цæуа, уæд-иу рындзыл хæргæ сындзытæй арт скæн. Æз сæ сæ тæфæй базондзынæн æмæ дæм зындзынæн.

Ахуы ахызти, иу суангыл ссæуы, рагъыл бахизы, иннæ суангмæ бафты, стæй та, кæм коммæ, кæм фæзмæ афты. Бирæ фæцыдис æмæ суадоны раз æрбадти. Кæсы æмæ æртæ гуымир уæйыджы æрбацæуы. Сæ цæнгтæ аххæрджыты стæвдæн, сæ дзых куы схæлиу кæнынц, уæд цыма къутутæ сты, раст афтæ фæзынынц. Æртæ гуымир уæйыджы зæгъынц:

— Цæй, ахъазæм.

Сразы сты.

Сæ иу дур хæрдмæ фехста, йæ сæр йæм бадардта æмæ дур фæстæмæ ратахт, гуымир уæйыджы сæрыл сæмбæлыди æмæ фæйнæрдæм хуыртæй акалди.

Дыккаг гуымир уæйыг йæ къух саггомæй бæласы цæнгтыл фидар ныххæцыди æмæ йæ æд уидæгтæ стыдта, зæххыл æй фæкодта æмæ схъисгай ныппырх и.

Æртыккаг гуымир уæйыг, доны йæ цонг нытътъыста, йæ комы тæф æм бауагъта, цонгыл авд ивазны бæрц их схæцыди, уыцы ихы стыдта, цонг дуртыл ныццавта æмæ ихтæ къæртгай фæйнæрдæм фæтахтысты.

Ахуымæ диссаг фæкастысты æртæ гуымир уæйыджы хъæзтытæ æмæ йæ бафæндыди уыдонимæ ахъазын.

Æргом сæм рацыди æмæ зæгъы:

— Фарн уæ хъазты уа.

— Фæрнæйдзаг у, лæппу.

— Диссаджы хъæзтытæ кодтат æмæ мæ зæрдæмæ тынг фæцыдысты.

Уыдон ныххудтысты æмæ зæгъынц:

— Ды нырма быммиз цыдæр дæ, уагæры хъæбысæй куы фæхæцæм, уый куы фенис.

— Хъæбысæй æз дæр рахæцин, фæлæ кæимæ, иу ахæм мын ам ничи ис.

— Дæуæй цæй хъæбысæйхæцæг ис, мæнæ нæ хъæзтытæ дæу дисы куы быфтыдтой, уæд?

Ахуы та загъта:

— Уæ хъæзтытæ мæн бафтыдтой дисы, фæлæ мæ хъæзтытæ та сымах бафтаудзысты дисы.

— Уæдæ-ма нæ хъæзтытæй ахъаз.

Ахуы уæйыджы дурæй æртæ хатты стырдæр фелвæста æмæ йæ хæрдмæ фехста. Дур афтæ уæлиау стахти æмæ ма йæ цæст гæзæмæ уыдта. Уæдмæ йæ иу цонджы доны атъыста æмæ йыл ныффу кодта. Цонгыл дыууадæс ивазны бæрц их сбадти. Йæ иннæ къухы кæстæр æнгуылдзæй æппæты ставддæр бæласы цонгыл ныххæцыдис. Уалынмæ дур æхситгæнгæ æртæхы. Ахуы их æмæ бæласы иумæ стыдта. Тæхгæ дур куы æрæввахс и, уæд æртæйы кæрæдзийыл ныххуырста æмæ лыстæг къæрттытæй фæйнæрдæм фæхаудтой.

Уæйгуытæ хæлиудзыхæй аззадысты æмæ загътой:

— Амæ не ’ртæйы тых дæр ис.

Кæрæдзимæ бакастысты, стæй Ахуыйæн зæгъынц:

— Фысым дын стæм, æввахс цæрæм æмæ ныл баввæрс.

Акодтой Ахуыйы семæ. Æрцыдысты уæйгуыты хæдзармæ.

Дуар бакодтой æмæ гуымир уæйгуыты мад бадти. Ахуыйы фенгæйæ сцæйстади. Ахуы йæм базгъордта æмæ зæгъы:

— Бад, мæ мады хай, исты дæ хъан куы нæ дæн.

Мад зæгъы:

— Хъан дæр мæм афтæ уæзданæй не ’рбадзырдтаид, ды мæм куыд æрбадзырдтай.

Æртæ гуымир уæйыгæн æхсызгон уыдысты сæ мады ныхæстæ. Хынцын байдыдтой Ахуыйы, æхсæв-бонмæ йæ зæххыл бадын дæр нæ уагътой. Райсомы афтæ гуымир уæйыджы зæгъынц:

— Тæхуды, ацы лæг нын хæстæг куы уаид, кæнæ нын æфсымæр куы уаид.

Аходæн бахордтой, стæй та зæгъынц:

— Уазæг, кæд дæ афæлгæсын фæнды, мыййаг?

— Хорз уаид.

Ацæуынц æртæ гуымир уæйыджы Ахуыимæ. Иу хъæдмæ бацæуынц æмæ федтой: дон цæуы тугхæццæимæ.

Ахуы фæдис кодта, стæй гуымир уæйгуыты афæрсы:

— Ай цы диссаг у, искуы ма дон тугхæццæимæ фæцæуы?

Гуымир уæйгутæ загътой:

— Уый диссаг нæу. Махæн ис хо, бæсты рæсугъд æмæ бæсты уæздан у. Еугуыппартæ йæм курæг цыдысты æмæ йæ нæ фыд нæ лæвæрдта. Еугуыппартæ уæд нæ фыды æрцахстой æмæ йын алы ацафон йе ’нгуылдзты бын фæлыг кæнынц, йæ туг ын рауадзынц æмæ уый туг донимæ хæццæ кæны, гъе, уый у.

— Кæд афтæ у, уæд æм цæмæ кæсут?

— Мах æртæ стæм, уыдон бирæ сты, нæ бон нæу нæ фыды байсын.

Цæуынц дарддæр. Иу ран та дон цæуы ноджы æмæ ахæм ирд у, лæг дзы йæхи фены.

Ахуы дзы ахуыпп кодта æмæ зæгъы:

— Цæй тынг цæхджын у ай?

Гуымир уæйгуытæ зæгъынц:

— Уый дон не схуыпп кодтай, фæлæ нæ фыды тыххæй нæ хо кæуы æмæ уый цæссыгтæ донау уайынц. Цæссыг та вæййы цæхджын.

Цæуынц дарддæр, ноджы та федтой суадон, сау змæстæй цæуы. Ахуы та фæрсы æртæ гуымир уæйыджы:

— Ай та цавæр змæстæй цæуы?

— Уый та нæ фыды æнгуылдзтæ тынг куы сриссынц, уæд йæ къæхтæй сыджыты ныццæвы æмæ дон сыджыт змæст рацæуы.

— Ахуы та фæрсы:

— Дарддæр нал ацæудзынæн, фæлæ мемæ цомут.

— Кæдæм нæ кæныс?

— Уæ хойы уын фенон.

— Нæ хо ахст у, нæ фыды цур æй барæй дарынц, цæмæй нæ фыды тухитæ уына. Æввахс чи бацæудзæни уымæ?

— Мемæ цомут, кæд мын æххуыс нæ фæкæнат, уæддæр мын ныфс уыдзыстут.

Æртæ гуымир уæйыджы араст вæййынц Ахуыимæ. Бахæццæ сты иу фæзбыдырмæ. Акæсынц æмæ фенынц Еугуыппарты. Æртæ гуымир уæйыджы фыдæй хынджылæг кæнынц.

Ахуы йæ фыды цилхъ сæлвæста. Цилхъ ныхситт кодта, йæ буар хуры тынтæм стъæлтæ [1] скалдта, йæ буары æрттывдмæ цæстытæ куырм кодтой.

Еугуыппартæ фæсæцца [2] сты. Уæд сæм Ахуы дзуры:

— Цæмæн у баст ацы лæг? — афарста æртæ гуымир уæйыджы фыдæй.

— Æнхъæлæг [3] дзы уыдыстæм æмæ нын нæ разы кæны.

— Чызг та цæмæн ахæсты ис?

— Ком нын нæ дæтты.

— Мæ хатырæй сæ уæд та суадзут.

Еугуыппартæ ныххудтысты æмæ зæгъынц:

— Чи дæ? Куыннæ дæ зонæм?

Ахуы рамæсты ис, цилхъæй æртæ гуымир уæйыджы фыды бæттæнты æрхафта æмæ фæлыгтæ сты. Сæ хойы сын суагъта. Гуымир уæйгуыты хо ахæм уыди, æмæ йæ дæллагхъуырты æхсæн лæг йæхи уыдта, йæ цæстытæй зынджы стъæлфæнтæ хауди, йæ цæстыты æрбакаст æхсызгондзинад лæвæрдтой зæрдæйæн, йæ мидбылты бахудтмæ цæстытæ сæхи æрныкъуылын нал уагътой.

Еугуыппартæ бæрц-бæрц уыдысты æмæ сæхи ныццавтой Ахуыйыл. Ахуы æртæ гуымир уæйыг æмæ уыдон фыдмæ дзуры:

— Цæугæ кæнут сымах, кæнут уæ чызджы дæр, æз дæр уæм зындзынæн, адон мæн бар уадзут.

Æртæ гуымир уæйыджы зæгъынц:

— Мах дæу иунæгæй нæ ныууадздзыстæм.

— Цæугæ кæнут уын загътон, æндæра уæ искæй ивддзаг цæф фæкæндзынæн.

Æртæ гуымир уæйыджы сæ хо æмæ сæ фыдимæ ацыдысты.

Ахуы райдыдта цæгъдынтæ гуымирты, йæхи комы ’рдæм сайгæ цыди, иу уынгæг ран цæхгæр лæуд фæкодта Ахуы æмæ сæ цилхъæй райдыдта цæгъдынтæ. Кæритæй срæдзæгъдтæ сты еугуыппарты мæрдтæ. Сæ туг цæугæдонау калди æмæ ласта мæрдты.

Суанг талынджытæм фæхæцыди Ахуы. Уæд изæрæй сæ хæцын ныууагътой, дыууæрдыгæй дæр æрлæууыдысты. Еугуыппарты хистæр зæгъы:

— Афтæ-ма бакæнæм. Ай Царциаты хуызон у æмæ ма ацы цилхъы æз федтон, уæд æй Царциатæй иу хаста æмæ нæ мыггагыскъуыд фæкодта, æмæ уый амарди, фæлæ ма сæ ай кæцы уыдзæни. Мах амæн ницы бакæндзыстæм тыхæй, фæлæ хинæй хъæуы архайын. Скъахут уæрм æмæ йæ мæнгæмбæрзт бакæнут, хæцгæйæ асайут, уый уæрмы ныххаудзæн æмæ йæ уæд амардзыстут.

Байхъуыстой еугуыппартæ сæ хистæры ныхæстæм. Талынджы скъахтой уæрм, бонæй та йемæ схæцыдысты æмæ йæ сæ фæдыл асайдтой. Ахуы хæцгæ-хæцын уæрмы ныххауди. Еугуыппартæ сцин кодтой æмæ загътой:

— Ныр нал фæцæудзынæ.

Ахуы ахъуыды кодта æмæ зæгъы йæхицæн: «Адоны хинæй куы нæ асайон, уæд сын иунæгæй ницы бакæндзынæн».

Ахуы уæрмæй дзуры:

— Ехх, сымахæй цы адæм ис. Сымах истæмæн куы уаиккат, уæд мемæ хъазынæй сфæлвæриккат.

Еугуыппартæ фæрсынц:

— Уагæры цы хъазт зоныс?

Ахуы та сæм дзуры:

— Стырдæр дуртæ мыл цæвут мæ сæрыл æмæ сæ æз тыппæл æхст [4] кæндзынæн.

Еугуыппартæ зæгъынц:

— Стыр дуртæй сæ быны ныммæлдзынæ, дзæгъæлæг [5].

Æртылдтой ставд дуртæ. Еугуыппартæ фехсынц дуртæ Ахуыйыл. Ахуы карды комæй дурты атæхын кæны æмæ сæ хæрдмæ ныззыввыт ласы. Дуртæ мигъты онг фæтæхынц æмæ нал фæзынынц. Диссаг касти Ахуыйы хъазт еугуыппартæм. Комы дур нал баззади, Ахуыйыл сæ ныккалдтой. Ахуы сæ æрдæг кодта, стæй мигъты онг зыввыт ласта. Чысыл фæстæдæр дуртæ их уарæгау ныггæр-гæр ластой æмæ еугуыппарты сæртыл пырх кодтой. Еугуыппартæй ахæм нал уыди, къокъоси [6] кæуыл нæ рацыди. Еугуыппартæ дурты цæфтæй лидзæг фесты. Ахуы фæцырд ис, уæрммæ цы дуртæ згъæлыдысты, уыдоныл сбырыди хæрдмæ. Ахуы расæррæтт ласта, йæ разæй та еугуыппарты скъуымбил кодта æмæ та талынгмæ фæхæцыдысты.

Æртыккаг бон ногæй фæфылдæр вæййынц. Зæронд еугуыппар азгъордта Царциаты бынатдзæгмæ, [7] ауыны уым Нагъуыллæйы æмæ йæм дзуры:

— Ды та ма кæдæм ирвæздзынæ?

Нагъуыллæ фæгæпп ласта, хæрыны сындзытыл арт афтауы æмæ сæ тæф Ахуыйыл аныдзæвди.

Нагъуыллæ райдыдта фæттæ уадзын зæронд еугуыппарыл. Иу фат зæронд еугуыппары цæстыл сæмбæлыди æмæ зæронд еугуыппар сохъхъырæй баззади. Зæронд еугуыппар Нагъуыллæйы йæ дæларт акодта æмæ йæ аскъæфта. Ахуы хæцгæ-хæцын рахаста еугуыппарты æмæ сæ айнæгмæ басайдта. Дзалабæттæн абыдта, бырцы тигъыл æй абаста æмæ айнæгыл ауагъта йæхи. Еугуыппартæ йæ расырдтой, кæрæдзи скъуырдтытæ кодтой æмæ айнæгæй хауын байдыдтой, комы та пырх кодтой. Ахуыйы хин нæ бамбæрстой еугуыппартæ.

Уæд комæй Нагъуыллæйы хъæр фæцыди. Ахуы дзалабæндæн фæлыг кодта, ратахти æмæ зæронд еугуыппарыл сæмбæлдис. Уым ын йæ къубалы сыскъуыдта, фехста йæ айнæджы сæрмæ. Еугуыппартæй ма чи баззади, уыдон сæ хистæры сæры къуыдыр куы федтой, уæд раздæхтысты.

Ахуы æмæ Нагъуыллæ сæ бынатдзæгмæ æрцыдысты, саджы фыдæй хорз сæхи федтой æмæ баулæфыдысты.

Ахуыйы ускуырд

Иу бон Ахуы æнкъардæй бады æмæ хъуыдыты ацыди. Нагъуыллæ йæ фæрсы:

— Цы кæныс, Ахуы, цæуыл æрæнкъард дæ?

— Æнкъард нæ дæн, фæлæ афтæ сагъæсты ацыдтæн.

— Уагæры цы сагъæсты ацыдтæ?

Ахуы бахудти, стæй зæгъы:

— Ныр дын æй куы зæгъин, уæд мыл худис.

— Кæд худæг уа, уыдоныл худдзынæн, кæннод цæуыл худон.

Æз бауарзтон æртæ гуымир уæйыджы хойы, æмæ дæм нæ уæндыдтæн, зæгъон æй, уый.

— Уым æвзæрæй ницы ис, нæдæр дзы худæгæй исты ис, æз дæр ыл фæцин кæндзынæн.

— О, фæлæ йæ кæд нæ радтой, уæд сæ æнæ быны цагъд нæ ныууадздзынæн. Кæд æй радтой, уæд та ууыл хъуыды кæнын, ацы халагъуды кæдмæ уыдзыстæм, кæдæм æй æрхондзыстæм.

Нагъуыллæ та зæгъы:

— Райсом хур цы дуртыл сæмбæла, уыдон æрæмбырд кæн æмæ сараз хæдзар.

Ахуы, райсом хур цы дуртыл сæмбæлди, уыдоны æппарын байдыдта йæ халагъуды цурмæ. Нагъуыллæ йын змæст аразта æмæ скодтой стыр быру. Самадтой авдбынатон гæнах æмæ йæ мидæг бацыдысты.

Дыккаг бон хо æмæ æфсымæр араст сты æртæ гуымир æфсымæр уæйыджы хæдзармæ. Къахон кусарт сын акодтой, хорз суазæг кодтой. Ахуы æфсармдзæджы бадт кодта.

Æртæ гуымир уæйыджы фыд æй хатын байдыдта æмæ фæрсы:

— Ахуы, ирвæзын нæ акодтай, цин дыл кæнæм, æмæ æфсæрмиаджы бадт цæмæн кæныс?

Нагъуыллæ йæ бæсты зæгъы:

— Ме ’фсымæр æнхъæлцау у, æфсæрмы раны йæхи æвæры уæ разы, кæд æй аккаг скæндзыстут, уæд.

Гуымир уæйгуытæ ницыуал загътой, бафидыдтой. Чындзæхсæв скодтой æмæ Ахуы æрхаста гуымир уæйгуыты хойы усæн.

Æртæ гуымир æфсымæры æмæ уыдон мад æмæ фыд лæвæрттæ фæкодтой Нагъуыллæйæн.

Ахуы æмæ Нагъуыллæ сæ ног чындзмæ сæ авдбынатон гæнахы æрæнцадысты.

Цыдысты бонтæ æмæ Ахуыйæн райгуырдис фондз фырты. Уыдон уыдысты: Суа, Едысо, Фарнæг, Хæтгар, Хъæлæг.

Фондз æфсымæры хъомыл кодтой Ахуы æмæ Нагъуыллæ æмæ æртæ гуымир æфсымæр уæйыджы æххуысæй. Адонæй равзæрдысты Царциаты фондз стыр сыхы.

11. Ахуыйы ускуырд (вариант)

Иу бон куы уыди, уæд дын æрæнкъард Ахуы йæхимидæг, бады æмæ хъуыдыты ацыд. Нагъуы йæ фæрсы:

— Цы кæныс, ме ’фсымæр, цæуыл æнкъард дæ?

— Цы кæнон, мæ хо, иунæг мах стæм æмæ сагъæсы бацыдтæн. Бинонтæ ’ркæнынафон мæнæн рагæй у, фæлæ кæй, ууыл хъуыды кæнын.

— Ау, уый чи уыдзæни, дæуæн чи нæ бакома?

— Æртæ гуымир æфсымæры хо Хуран у, уый мæ зæрдæйы баззади, — зæгъы Ахуы, ныр ыл сдзурин, фæлæ цы нæ ис, уæд та йæ нæ дæттынц.

— Ской æри у, хорзы сын бацыдтæ. Хорз лæг хæрзгæнæджы нæ рох кæны, иумæ йæм фæцæуæм усгур. О, фæлæ ацы халагъуды кæдмæ цæрдзыстæм. Райсом хур йæ тынтæ куы райтауа, уæд уыдоныл дуртæ кал æмæ дын хæдзарваг дур сæмбырд кæндзысты.

Ахуы райсомæй фестад, хур йæ тынтæ зæххыл æруагъта. Ахуы сæм дурæппарæн кодта йæ халагъуды цурмæ. Ахуы тынг бацин кодта. Авдбынатон аразын райдыдта æмæ скодта гæнах, бæрзонд быруимæ. Бафснайдтой йæ, ныссыгъдæг æй кодтой, стæй хо æмæ æфсымæр фæцыдысты усгур æртæ гуымир æфсымæры хомæ. Уыдон сæ хорз суазæг кодтой. Æфсымæрты фыд Хъæлæ хуынди, кæсы æмæ Ахуы нæ хæры, нæ дæр исты кæны. Хъæлæ фæрсы Нагъуыйы:

— Уæдæ де ’фсымæр куыннæ хæргæ кæны, куыннæ нуазгæ, æви нæ хæринагыл æввæрсгæ нæ кæны?

— Ой, цы загътай уый, — дзуры йæм Нагъуы, — ме ’фсымæр уæм хъуыддаг кæнынмæ æрцыдис, уæ чызджы уын куры.

— Оххай, уый æфсæрмаг нæу. Кæд бафидауæм, уæд нæ чи хъæуы Ахуыйæ хуыздæр. Раздæр уал чызджы бафæрсын хъæуы. Кæд уый ком ратта, уæд мах дæр разы.

Хъæлæ æрбакæнын кодта йæ чызг Хураны æмæ æртæ гуымиры. Фæрсы йæ фыртты:

— Ахуыйы зонут, усгур уæм æрцыди æмæ уæ фæндон зæгъут цыбырæй.

Æфсымæртæ зæгъынц:

— О, не сфæлдисæг, чи ма нæ хъæуы Ахуыйæ хуыздæр. Кæд нæ хойы дæттæм, уæд æрмæст Ахуыйæн.

— Цы зæгъы чызг та? — фæрсы Хъæлæ.

Хуран æм дзуры:

— Мæнæн мæ амонд, æвæццæгæн, Ахуы у, фæлæ еугуыппартæй мæн куыд бахиздзæн, уый ма куы зонин.

— Хъуыддаг чи кæны, уый амал дæр фæкæны, хос уыдзæни Хуранæн.

Бафидыдтой æмæ æркодтой Хураны. Авдбынатон гæнахы йæ æрцæрын кодтой. Цæрынтæ систой. Уæд иу бон Хуран дзуры Ахуымæ:

— Ахуы мын цæра, æруæззау кæнын, мæ гуыбыны сæвзæрди цæринаг гуырдтæ иу нæ, фæлæ фондз. Куы фæцæуис уæд дæхи ирхæфсынмæ фынддæс азы æмгъуыдмæ, æмæ-иу кæс дæ фондз æнгуылдзмæ, уый араздзысты дæ фырттæ дæр. Искуы искæй тыхсгæ куы фенай, кæнæ æххормагæй, уæд ын баххуыс кæн, цы æнгуылдзæй дын цæуа дон, уый-иу ын бадар, цæмæй бафсæда. Фынддæс азы фæстæ æрцагур дæ хæдзар. Ныр фен дæ хойы æмæ цу дæ балцы.

— О, ме стыр зæрдиаг Хуран, — зæгъы Ахуы, — ныр дæу иунæгæй куыд уадзон, уæд та тынг тыхсыс, кæнæ дыл мæ фæстæ тых цæуы, уæд чи уыдзæни дæ сæрыл дзурæг.

— Нагъуыимæ исты кæндзыстæм, фæлæ дæ цыд кæн, ам дæ æвгъæдгæсæй, мыййаг, нæ уромын мæхицæн. Кæд мыл тых цæуа, уæд мæ цæгатмæ хъусын кæндзынæн.

Ахуы ракодта Хураны ныхæстæ Нагъуыйæн. Нагъуы йæм дзуры:

— Ма тыхс, ме ’фсымæр, Хуран цух ницæмæй уыдзæн мæ удæгасæй.

Уæд Ахуы сбадти бæхыл, райста йæ цирхъ, йæ туас, арц, фатфындзтæ æд æрдын æмæ араст и балцы. Цæугæ размæ бæргæ кодта, фæлæ кæдæм, уый нæма зыдта, кæм-иу ыл баталынг, уым æхсæвиуат кодта, царди сырды фыдæй.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: