Царциаты хистæр

Царциаты Ахуыйы зæнæг — Суа, Фарнæг, Едысо, Хæтгар æмæ Хъæлæг ралæгтæ сты æмæ фондз сыхы баисты. Фондз сыхы адæм нал фидыдтой æмæ загътой:

— Нæхицæн скæнæм хистæр.

Кæй равзарой, ууыл уыди сæ ныхас. Алы сых дæр хъавыди, уыдонæй хистæр уа, уымæ. Нал фидыдтой æмæ кæрæдзи цæгъдынмæ æрцыдысты. Уæд Царциаты фондз сыхæй Суа æмæ Едысо тыхджындæр уыдысты, сæ цæуæт дæр фылдæр уыдысты æмæ загътой уыдон:

— Фондз сыхы нæхиуыл байуарæм, фæлæ куыд, фæйнæ дыууæ сыхы фæстæ ма иу сых не ’хсæн дзырддаг у.

Едысо зæгъы:

— Мах афтæмæй нæ бафидаудзыстæм, фæлтау нæ фæттæ фехсæм, хуыздæр миниуæгимæ сæ чи æрыздæха, уый уæд Царциаты хистæр.

Фондз æфсымæрæй фондзырдæм фехстой сæ фæттæ. Суайы фат атахти æмæ Æхсæртæггаты сыхы, Уырызмæджы уæлкъæсæр ныссагъди. Нарты Уырызмæг пылыстæг сынтæгыл хуыссыди. Йæ хæдзар ныдздзелау [1] кодта æмæ йæ бынатæй фестади, фæрсы Сатанайы:

— Уый цы уыди, уæдæ?

Сатана зæгъы:

— Нæ уæлкъæсæр ныссагъди кæйдæр фат æмæ йæ фен дæхæдæг.

Уырызмæг фатмæ æркасти æмæ зæгъы:

— Ай Царциаты Суайы фат у, æмæ йæ цы хъæудзæн.

— Æнæфæцæугæ дын нæй, зæронд, — загъта Сатана, кæнæ хорзы нысан у, кæнæ фыды нысан.

Уырызмæг рафтыдта Суайы фаты, йæ бæхы сифтыгъта æмæ араст ис Царциатæм.

Дыккаг фат фехста Фарнæг æмæ сæмбæлди уæллаг Нарты Бурæфарнæджы хæдзары уæлкъæсæрыл. Бурæфарнæг сихор кодта æмæ йæ хæринæгтæ зæхмæ æркалдысты. Дзуры йæ усмæ:

— Уæдæ цы хабар уа?

— Нæ зонын, нæ уæлкъæсæрыл ныссагъди кæйдæр фат.

Бурæфарнæг æм æркасти æмæ загъта:

— Ай Царциаты Фарнæджы фаты хуызæн у, цыдæр ыл æрцыди.

— Бабæрæг æй хъæуы, — зæгъы Бурæфарнæджы ус йæ лæгæн.

Бурæфарнæг дæр фаты рафтыдта, йæ бæхыл сбадти æмæ араст и Царциатæм.

Едысо фехста æртыккаг фаг æмæ дæллаг Нарты Алæджы хæдзары уæлкъæсæрыл сæмбæлди. Хæдзар ныдздзелау кодта. Алæг цыдæр куыста æмæ дзуры йæ усмæ:

— Уæдæ цæй дзелау ныккодта нæ хæдзар?

Ус зæгъы:

— Кæйдæр фат сæмбæлди уæлкъæсæрыл.

Алæг фаты федта æмæ зæгъы:

— Ай Царциаты Едысойы фат у æмæ йæ цы хъæудзæни мæнæй.

— Фæцу йæм, — загъта йæ ус, — æмæ йæ базондзынæ.

Алæг йæ бæхы сифтыгъта, фаты сæфтыдта æмæ араст и Царциаты ’рдæм.

Хæтгар дæр фехста йæ фаты. Фат атахти судзгæ-уыраугæ. Нарты Батырадз дзуæрттимæ хæцыди æмæ йæ фæсхъусы ныссагъди. Фæлæбурдта йæм, æркасти фатмæ æмæ загъта:

— Ай Царциаты Хæтгары фат у, æмæ мæнæй цы агурæг уыдзæн, фæцæуын æм хъæуы.

Фæраст и Царциаты ’рдæм.

Уæд Хъæлæджы фат дæр атахти æмæ сæмбæлди хохы сæры, Нарты Ацæмæз уым улæфыди æмæ йæ зæвæты фæныхсти. Ацæмæз фесхъиуæгау кодта æмæ æркасти фатмæ, зæгъы:

— Ай Царциаты Хъæлæджы фат куы у, цы йыл æрцыдаид? Айтæ-уыйтæ нал фæкодта, фæлæ фæраст и Царциатæм.

Уалынмæ Нартæ кæрæдзи баййæфтой, алчидæр загъта, цæмæ цæуы Царциатæм, уый.

Æрцыдысты Нартæ фондзæй — Уырызмæг, Бурæфарнæг, Алæг, Батырадз æмæ Ацæмæз Царциатæм. Царциатæ уыдысты сæ ныхасы æмæ та хистæриуæгыл ныхас кодтой. Нартæ сæм æрхæццæ сты æмæ загътой:

— Фарн уæ ныхасы!

— Фæрнæйдзаг ут, Нарты сæргуыппыртæ!

— Фатфæдис нæм фервыстат æмæ уымæн æрцыдыстæм.

— Хорз бакодтат, — зæгъынц Царциатæ, — мах стæм сымахмæ хъусæг, хистæр æвзарæм æмæ нæ фидауæм.

Уырызмæг зæгъы:

— Цæмæй уый равзарæм, уый тыххæй нын уе ’хсæны аг не ’хсæн æрæвæрут раздæр.

Царциатæ æхсæны аг дардтой. Йæ мидæг гал фыхтой æмæ загътой:

— Æхсæны сыхы гал фыцæм æхсæны аджы. Уырызмæг Нартæн зæгъы:

— Алчи уæ иу хай сисæд.

Фыцгæ агмæ Ацæмæз февналдта æмæ сгуы фелвæста. Уырызмæг зæгъы:

— Царциаты Хъæлæг кæстæриуæг фод Царциаты хистæрæн.

Батырадзы рад æрхауди, февналдта фыцгæ агмæ æмæ агъд фелвæста. Уырызмæг зæгъы:

— Царциаты хистæртæ æгъдау зонгæй фидар уæнт нырæй фæстæмæ.

Алæг февналдта агмæ æмæ æфцæг фелваста. Уырызмæг зæгъы:

— Царциаты Едысо Царциатæн æфцæгау баст уæд æмæ æртыккаг хистæр бауæд.

Бурæфарнæг æхсидгæ агмæ февналдта æмæ бæрзæй фелваста. Уырызмæг та зæгъы:

— Царциаты Фарнæг уæд Царциатæн бæрзæйау фидар æмæ абонæй фæстæмæ дыккаг хистæрæн баззайæд.

Уæд Нартæ Уырызмæгæн зæгъынц:

— Дæхæдæг дæр сис хай.

Уырызмæг февналдта фыцгæ агмæ æмæ галы сæр фелвæста, стæй зæгъы:

— Царциаты Суа уæд Царциаты сæр нырæй фæстæмæ. Ницыуал загътой Царциатæ Уырызмæджы ныхасыл. Нартæн фынг æрæвæрдтой, фæлæ Нартæй нæ нуазинагмæ исчи æвналдта, нæ хойрагæй исты хъаудта. Царциатæ фæрсынц:

— Цæуылнæ исты исут? Уыдон загътой:

— Нартæм ис æгъдау, кæд æххæст æрцæудзæн, уæд æвналæм фынгмæ, кæннод нæ цыд дæр сæфт, нæхæдæг та уе ’хсæн æгад.

— Зæгъут æй.

— Мах цы хистæртæ равзæрстам, уыдонæй алчи йæ миниуæг Нарты хуызæн равдисæд. Сразы сты Царциатæ.

Суа, Фарнæг, Едысо, Хæтгар, Хъæлæг сбадтысты бæхтыл æмæ сæ хъуамæ арвитоæ, уæд [?].

— Хуыцау, Суайы бæх кæм фæкъуылых уа.

Уырызмæджы ныхас Суайы бæхыл æрцыдис. Суайы бæх афтæ къуылых ссис, æмæ размæ йæ бон къах исын дæр нал уыд. Уырызмæг загъта:

— Уæ, Суа! Мæнæ дын мæ бæх, ууыл ацу, дæхи бæх дæ искуы ныууадздзæни.

Ничи базыдта иннæ Нартæй Уырызмæджы хин. Цæуынц фондзæй Царциатæ, æрмæст Уырызмæджы бæхыл цæуы Суа. Иу бон фæцыдысты æмæ дыккаг бон Уырызмæг скуывта:

— Хуыцау, Царциаты фондз барæгыл ахæм мит рауадз æмæ авд азы мит иу бон цы ’руара.

Царциаты барджытыл æцæгдæр арв сасæст и. Мит сыл уарын байдыдта æмæ æд уæлбæхæй сæ сæрты акалдис. Суа æмбæрста, ай Уырызмæджы фæнд у, уый.

Зæгъы йе ’мбæлттæн:

— Æз мæ хистæриуæгад [2] дæттын уымæн, фæндаг чи акæна æмæ мæ ранмæ чи фæкæна.

Суайы æмбæлттæй ничи йæ ныфс бахаста. Хъæлæг æм бадзырдта:

— Æз кæстæриуæг кæндзынæн фæлтау, æмæ нын дæхæдæг фæндаг акæн, ам миты бын сæфыны бæсты мæ мæлæт мæхи бæстыл æрцæуæд.

Суа йæхи фæразæй кодта. Уырызмæджы бæх разæй лæгæрды. Ныффутт кæны миты æмæ йæ авд ивазны бæрц йæ разæй фæхæссы. Аивæрстысты [3] уырдыгæй. Цæуынц та дарддæр, уæд Нарты Уырызмæг скуывта:

— Хуыцау, авд азы хъызт иу бонмæ рауадз Царциаты бæлццæттыл.

Уырызмæджы ныхас та æрцыди. Царциатыл ахæм хъызт сыстади æмæ сæ хæлæфты мизыныл фесты. Бабукъ сты сæ сæргътыл, сæ бæхтæ ныкъкъæдзтæ сты. Суа дзуры:

— Чи нæ фервæзын кæна ацы уазалæй, уый фæуæд хистæр иуæг.

Хæтгар зæгъы:

— Цы нæ мæстæй марыс, Суа, кæд исты дæ бон у, уæд дын æз кæстæрæн уыдзынæн æмæ нæ фервæзын кæн.

Суа та æмбæрста, Уырызмæджы зонд у, уый. Зæгъы йе ’мбæлттæн:

— Тымбыл кæрæдзимæ æрбацæут.

Царциатæ æрбатымбыл сты. Уырызмæджы бæх сæ алыварс зилдух байдыдта æмæ тæвд кодта, уыцы тæвдæй Царциатæ схъарм сты æмæ та фервæзтысты. Цæуынц дарддæр иннæ боны. Ноджы та Уырызмæг скуывта:

— Хуыцау, ахæм уард рауадз æмæ бæстæ лæсæнтæ куыд кæна.

Æцæгдæр, ахæм уарын рацыди æмæ хæхтæ лæсæнтæ байдыдтой. Царциатæ лæсæны астæу бахаудтой æмæ сын ацæуæн нал уыди. Суа та зæгъы:

— Мæн хистæриуæг нал хъæуы, дæттын мæ хистæриуæг ахæмæн, ацы лæсæнæй мæ чи фервæзын кæна.

Едысо нæ фæлæууыди æмæ зæгъы:

— Æз æртыккаг хистæрæй дæр æввæрсын, æрмæст мæ, Суа, хъуа ды фервæзын кæнай.

Суа æмбæрста, ацы ми дæр та Нарты Уырызмæджы у, уый. Йæ бæхы разæй ауагъта. Бæх йæ болат цæфхæдтæй лæсæны цъыкк ласта æмæ лæсæн авд мусуаты фæйнæрдæм пырх кодта. Аивæрстысты уырдыгæй дæр. Цæуынц та дарддæр. Уæд ноджы Уырызмæг скуывта:

— Хуыцау, ахæм донивылд рауадз, æмæ Царциаты барджытæн ахицæн куыннæ уал уа.

Æрцыдис та ацы хатт дæр Уырызмæджы ныхас. Царциатыл ахæм ивылд рацыди æмæ сахъарайы [4] астæу аззадысты. Дон кодта фылдæрæй фылдæр. Ласта хæхтæ æмæ къæдзæхтæ, кæрæдзийыл сæ хаста. Суа зæгъы:

— Ардыгæй мæ чи аирвæзын кæна, уый фæуæд мæ хистæриуæгдзинад.

Фарнæг æм нал фæлæууыди æмæ зæгъы:

— Цы ма нæ мæстæй марыс, хистæриуæг дæуæн радтам æмæ нæ ивæрзын [5] дæр акæн, æз дыккаг хистæрæй дæр ныллæудзынæн.

Суа та йæхицæн дзырдта, зæгъгæ, ацы ми дæр Уырызмæджы фæндæй у. Йæ бæхы доны батардта. Уæд Донбеттыртæ базыдтой Уырызмæджы бæхы æмæ загътой:

— Нæ хæрæфырты бæхы æд барæг æмæ æд барджытæ фервæзын кæнæм.

Доны фæхуыскъ кодтой æмæ Суа æд æмбæлттæ уыцы фарс фестадысты. Араст та сты сæ фæндагыл. Уæд сыл гуымир уæйгуытæ амбæлдысты. Суа йæхицæн дæр фæтарсти. Бæх æй бамбæрста æмæ ныууасыди. Бæхы уаст Уырызмæджы хъустыл æруади æмæ скуывта:

— Хуыцау, бон сæ мачи сæттæд, æхсæв тыхгæнджытыл фынæй хæцæд.

Æцæгдæр афтæ рауади. Гуымиртæ схæцыдысты Царциатимæ. Ничи сæ састи. Изæрырдæм сæ хæст ныууагътой. Дыууæрдыгæй дæр æрулæфыдысты. Уырызмæджы бæх зæгъы Суайæн:

— Хуысгæйæ нæу, Суа.

Суа йе ’мбæлттæн загъта:

— Улæфут уал, æз азилон гуымиртыл.

— Мах де уазæг, Суа, аирвæзын нæ кæн, æмæ дын дæ номæн кувдзыстæм.

Суа Уырызмæджы бæхыл азылди. Гуымиртæ уыдысты фынæй. Суа сæ арцдзæфтæ фæкодта, сæ фæллой сын ратардта æмæ зæгъы йе ’мбæлттæн:

— Цæуæм нæхимæ.

Уыдон дæр фестадысты. Æрцыдысты Царциатæм æмæ Нарты Уырызмæгæн загътой:

— Дæ зонд авд хуыздæры фæуæд, Суайы хистæр кæй скодтай, уый руаджы мах дæр фервæзтыстæм.

Стыр куывд скодтой Царциатæ Нартæн. Стыр лæвæрттимæ сæ рарвыстой æмæ рацыдысты сæхи бæстæм.

Царциаты Суа хистæриуæгæй баззади Царциатæн йæ амæлæты бонмæ.

25. Фæрнлæг æмæ йæ фырттæ

Царциаты фондз сыхы уыдысты, фондз сыхы дæр æфсымæрты цæуæтæй уыдысты. Фондз сыхæн сæ хуыздæртæй иу Фæрнлæг уыди. Фарны гуырд уыди, фарны боны æмæ йæ афтæ рахуыдтой Царциатæ.

Фæрнлæг йæ лæджы ранмæ рахæццæ ис, уæд йæ мад амарди. Сфæнд кодта йæ мады кадджынæй бавæрын. Фондз сыхæй Фæрнлæджы зианыл маст кодтой, сæ хуыздæр æмæ сæ кадджындæр уый уыдис. Тых æмæ хъаруйы хицау уыди Фæрнлæг. Бавæрдтой Фæрнлæджы мады Царциатæ æмæ Фæрнлæг зæгъы:

— Мæн чи нымайы, уый иу бон йæхиуыл фæхæцæд, ма дæр тых кæнынмæ ацæуæд, ма дæр маст исынмæ. Кæд нæ исчи хъыгдара, уæддæр уал уромæм.

Фæрнлæг кæфты фыдæй хæрнæг кодта æмæ дзы Донбеттыртæ æрхуынды ферох сты.

Донбеттыртæ мæсты кодтой æмæ загътой:

— Царциатæ мах не ’рхъуыды кодтой æмæ сын ныббаринаг нæу.

Уæд дын Царциатæм æрбаминæвар кодта Донбеттырты хистæр:

— Мах ферох кодтат æмæ уын баринаг нæу.

Фæрнлæг загъта:

— Царциатæ ам ницы сты аххосджын, аххосджын уæд æз дæн. Мемæ дзурут, цы фæнды кæнут, фæлæ абон Царциаты мады æвæрæн бон у æмæ уæм дзурынхъом не стæм.

Уый фехъуыстой Донбеттыртæ.

Донбеттыртæ уæд худын байдыдтой æмæ загътой:

— Фесæфат, Царциатæ, сæ зæронд хæррæгъ амарди, уыйадыл йæ ныгæнæн боны никæмæ дзурынц.

Донбеттырты хистæр зæгъы:

— Абон хъуамæ Царциатæй фаг хынджылæг фæкæнæм.

Æрбакодта алчидæр Донбеттыртæй йæ чызджы, лазæгтыл [1] сæ сæвæрдтой, лазæгтыл Царциаты сифтыгътой æмæ сæ тырты сындзытæй цавтой. Бæхты ифтыгъдау цыдысты Царциатæ. Царциаты чызджытæ скъæфтой æмæ сæ æрхæццæ кодтой сæ хъазæн фæзмæ. Уым Царциатæ чызджыты цæрдзæфгæ [2] фæкодтой, стæй сæ бонмæ нал ауагътой. Донбеттырты чызджытæ фæхудинаг сты, уый Донбеттыртæ куы бамбæрстой, уæд сæм тæлм [3] æркасти. Æнæ бафидæуыны хос нал уыди æмæ бафидыдтой.

Донбеттырты чызджытæ бакъæйттæ кодтой Царциатæ.

Фæрнлæджы ус дзы фæцис Донбеттырты хистæры чызг.

Фæрнлæджы ус тырæнхъæлцау [4] баци æмæ зæгъы:

— Мæ афон у, мæнæ уый.

— Кæд мын хъулджын [5] гуырд рацæуа, уæд фидауын дæ фыдимæ, кæннод уын уæ мыггаджы быны цагъд фæкæндзынæн.

Ус æм дзуры:

— Хъулджынтæ дыууæ сты æмæ кæрæдзийæн бар нæ дæттынц, нæ æз раздæр райгуырон, нæ æз.

— Уый та цы уæлдай у, чи фæнды сæ райгуырæд раздæр.

— Уæлдай дзы ис, куы рахъомыл уой, уæд сæ алкæй хистæрдзинад фæнддзæни æмæ сын хылмæ цæудзæни. Фæлтау мæнæ мæ базыджы бын бакъæртт кæн æмæ дзы раздæр кæуыл фæхæст уай, уый райс æмæ хистæр дæр уый уæд. Дыккаг хатт кæй райсай, уый та кæстæр уæд.

Фæрнлæг йæ усы базыджы бын бакъæртт кодта æмæ дзы иу гуырды цæхæр калгæ райста — уыйадыл æй схуыдтой Базыг. Дыккаг æвнæлд бакодта, райста дыккаг гуырды — уый дæр цæхæр калгæ, уый та схуыдтой Æмбазыг.

Фæрнлæг стыр куывд скодта йæ фазæттæн. Æрхуыдта уæд Донбеттырты дæр æмæ йæ усы фыд, хистæр Донбеттыры дæр. Стыр куывды Фæрнлæг рауагъта фыццаг куывд æмæ зæгъы:

— Мæ фыртты хъæбулы хаст афæдзмæ чи скæна, уымæн мæнæ мæ сыгъзæрин нуазæн, æмæ йæ ныфс чи хæссы, уый йæ айсæд.

Хистæр Донбеттыр акасти, йæ ныфс ничи хаста æмæ уæд сыстади. Фæрнлæгмæ дзуры:

— Дæ фыццаг сыгъзæрин нуазæн мæн у, æз сæ скæндзынæн хъæбулы хаст.

Райсы хистæр Донбеттыр нуазæны, арфæ ракодта, анызта йæ æмæ нуазæн та йæхимæ нывæрдта.

Фæрæгъытæ кодтой. Фæрнлæг райста дыккаг сыгъзæрин нуазæны йедзагæй æмæ зæгъы:

— Ацы нуазæн та айсæд уыцы лæг, кæцы мæ фыртты мын иу афæдзмæ хъаны хаст чи скæна.

Хистæр Донбеттыр та акастис æмæ куы ничи стади, уæд зæгъы:

— Уыцы нуазæн дæр мæн у, сæ дыккаг æз дæр схæсдзынæн хъаны хастæй.

Райста нуазæн, ануæзта йæ æмæ та уый дæр йæхимæ нывæрдта. Цыдысты та рæгъытæ. Уæд Фæрнлæг æртыккаг сыгъзæрин нуазæн байдзаг кæнын кодта æмæ зæгъы:

— Ацы æртыккаг сыгъзæрин нуазæны та ахæм лæгæн дæттын, кæцы мæ фыртты хъаны бæрны цæуы.

Хистæр Донбеттыр та ацы хатт дæр йæ цæст ахаста бадты адæмыл, куы ничи стади, уæд зæгъы:

— Фæрнлæг, уыцы нуазæн дæр мæн у, æз дæ фыртты хъаны бæрны цæуын æмæ æртыккаг æз дæр нæ рауаддзынæн дæ фыртты мæхицæй.

Райста æртыккаг сыгъзæрин нуазæны хистæр Донбеттыр, арфæ ракодта, анызта йæ æмæ йæ нывæрдта йæхимæ уый дæр.

Куывд цыди дарддæр. Уый фæстæ æрхуынды адæм арфæтæ кодтой Фæрнлæгæн, йæ фыртты тыххæй æмæ фæцыдысты. Баззади ма дзы хистæр Донбеттыр. Фæрнлæг æм дзуры:

— Ныр мах тугхæстæг стæм демæ, абонæй фæстæмæ дын ис мæ хæдзармæ фæндаг.

Лæвæрттæ ракæны хистæр Донбеттырæн. Йæ фыртты йын лæвæрттимæ акæны æмæ хистæр Донбеттыр фæцыди сæхимæ.

Рацыди афæдз. Фæрнлæгæн йæ ус зæгъы:

— Афæдз рацыдис æмæ афон у мæ цæгаты бабæрæг кæнын.

Фæрнлæг зæгъы:

— Раст дæ, «нæ» дын нæ зæгъын, фæлæ иу азмæ ацæуæн нæй: дæ фыдмæ нæ хъæбултæ хæссынмæ сты афæдзы æмгъуыдмæ, æндæра дын æмбарын дæ хъуыдыйы.

Ус дæр ницыуал загъта. Рацыди афæдз дæр æмæ та Фæрнлæгæн йæ ус загъта:

— Ныр мæ уæддæр ауадз.

Фæрнлæг та загъта:

— Ныр дæр дын ацæуæн нæма ис, нæ хъæбултæ дæ фыдмæ хъаны номыл лæвæрд сты.

Ус дæр та ницыуал загъта æмæ та рацыди ноджыдæр иу афæдз. Фæрнлæджы та йæ ус нæ уадзы:

— Гъеныр мæ уæддæр ауадз.

Фæрнлæг дæр та зæгъы:

— Дæ фыдæй æфсæрмы кæнын, нæ хъæбулты хъаны бæрн дæ фыдмæ лæвæрд у, æмæ зæгъдзæни, цыма бæрæггæнæг цæуыс.

Рацыди та иу аз æмæ та Фæрнлæджы нал уадзы йæ ус:

— Ныр дæ æртыккаг хатт мæхи курын мæ цæгатмæ æмæ мын разыйы дзуапп нæ зæгъыс. Цасфæнды мæ уромай, уæддæр ацæудзынæн.

Фæрнлæг зæгъы:

— Бар дæхи, фæлæ мæ нырмæ нæ фæндыди. Ацу.

Йæхи сцæттæ кодта Фæрнлæджы ус, бирæ лæвæрттæ æмæ йæ Фæрнлæг доны былмæ рафæндараст кодта. Уым кæрæдзийæн хæрзбон загътой æмæ Донбеттырты чызг доны смидæг ис. Фæрнлæг ма донмæ касти, фæлæ уый нал зынди.

Фæрнлæг сæхимæ нæ тагъд кодта, фæлæ цуаны ацыди. Хохыл федта саг æмæ йæм фæхъавыди. Уæд саг æвиппайды фесхъиудта æмæ коммæ ныттылди. Фæрнлæг æм раздæр æрхæццæ ис æмæ кæсы сагмæ. Чысыл фæстæдæр дыууæ лæппуйы йæ разы февзæрдысты æмæ йын дардæй салам загътой.

Фæрнлæг сын се уæнгты кондмæ бакасти. Уыдысты фидаргондтæ, хъамбулдзаст æмæ хæдæфсарм лæппутæ. Йæ зæрдæмæ тынг фæцыдысты æмæ йæхимидæг загъта: «Тæхуды мæ фырттæ дæр адон хуызæн куы рауаиккой».

Фæрнлæг лæппутæм дзуры:

— Цæмæ кæсут, мæнæ саджы мард æмæ дзы физонджытæ акæнут.

Лæппутæ загътой:

— Дæ фарн, дæ фарн, фæлæ æнæ хистæры бавнæлдæй мах не ’вналæм.

Фæрнлæг бахудти æмæ зæгъы:

— Амондджын кæстæртæ стут сымах, бар уын дæттын.

Дыууæ лæппуйы саджы мардмæ февналынц. Иу уысмæ йын йæ царм фæхицæн кодтой, арт бакодтой æмæ физонджытæ суанцъы [6] сагъд акодтой. Уадидæгæн ацæттæ сты. Иннæ фондз дихы скодтой. Уæд Фæрнлæг хъуыды кæны: «Цæмæн кæнынц фондз дихы саджы марды, ам æртæйæ фылдæр куынæ стæм. Цæй, уæд та уал сæм бакæсон». Физонджытæ ацæттæ сты, æрбадтысты хæрыныл, сæхи хорз федтой, стæй лæппутæ зæгъынц Фæрнлæгæн:

— Ацы фондз дихы байуар, хистæр ды дæ.

Фæрнлæг зæгъы:

— Куыд зыны, афтæмæй саджы сымах амардтат, стигъгæ æмæ дзы физонджытæ дæр сымах скодтат, уæдæ фысым дæр ныр сымах стут æмæ йæ дих дæр акæнут. Уазæг искæй хæдзары йæхи хицау нæ фæкæны.

Лæппутæ загътой:

— Уæдæ фыццаг хай дæуæн, куыд хистæр, афтæ. Дыккаг хай дæр дæуæн, де ’мбæлæггаг. Æртыккаг хай дæр дæуæн, Царциатыл цæудзынæ æмæ нын уым фыд ис, уымæ йæ бадæтдзынæ. Цыппæрæм хай дæр дæуæн: Царциатæм цæугæйæ, уым мад ныууагътам, æмæ йæ уымæ ратдзынæ. А фæндзæм хай та мах уæд, фæндагыл ныл уæд та сыдæй мæлæг амбæлд.

Фæрнлæг ацы ныхæстæм фæдурдзæфау ис æмæ фæрсы:

— Ныххатыр кæнут лæппутæ, фæлæ сымах Царциатæй кæцыйы фырттæ стут?

Лæппутæ загътой:

— Нæ фыд Царциаты Фæрнлæг у, нæ мад та хистæр Донбеттыры чызг у.

— Уæдæ мæ хъæбултæ стут, æз Фæрнлæг мæхæдæг дæн.

Уым кæрæдзийыл фæцин кодтой. Уæд лæппутæ сæ мады æрфарстой. Фæрнлæг зæгъы:

— Уæ мад йæ цæгатмæ фæцæуы.

— Иунæгæй, æви искæимæ?

— Чи йæ хъæуы, афонмæ ныхæццæ ис.

Лæппутæ кæрæдзимæ бакастысты, стæй загътой:

— Нæ мады цæгатмæ Донбеттыртæ мæсты сты. Мах йæ фыдмæ ацæуæм, кæннод ыл исты фыдбылыз æрцæудзæни. Дæуæй та хатыр уал курæм æмæ фæндараст фæу.

Фæрнлæг раздæхти Царциатæм.

Лæппутæ азгъордтой сæ мады фæстæ æмæ сæ мады фыдмæ æрхæццæ сты. Фæрсынц æй:

— Нæ мад нæма æрцыди?

Хистæр Донбеттыр зæгъы:

— Нæма.

— Уæдæ йыл цыдæр сæмбæлди, — æмæ радзырдтой сæ мады тыххæй цы фехъуыстой сæ фыд Фæрнлæгæй, уый.

Донбеттырты хистæр фæдфæдис [7] фæкодта йæ хæрæфырттимæ. Ссардтой лæппутæ сæ мады, йæ гомтæ риу, риутыл уырдхæфсытæ [8] æхсыр дæйынц, йæ цæнгтæй хæрдмæ баст, бынæй къæхтæм сындз арт цæуы æмæ удхарæй мæлы. Донбеттырты хистæр зæгъы:

— Уæртæ уæ мад, сæфы кæйдæр амыдæй.

Лæппутæ базгъордтой, фæлыг кодтой бæттæнты æмæ йæ æристой. Тарæхсад [9] æй акæнынц æмæ йæ фæрсынц:

— Цы кодтай, æна?

Мад дзуры:

— Фыдæбон фæуæд, мæн бацамонæг. Чидæр мæ бацамыдта мæ фыды знæгтæн æмæ мыл фыдвæндаг бафтыди.

Донбеттырты хистæр зæгъы йæ хæрæфырттæн:

— Æз мæ чызджы кæнын, фæлæ ме знаг та уæртæ уыцы гæнахы бады, фыдæбон мын кæны цæрæнбонты. Кæд уæм Царциатæй исты фарн ис, уæд мын уымæй мæ маст сисут, мæн бон та уый басæттын нæу.

Хистæр Донбеттыр йæ чызджы акæны сæхимæ. Дыууæ лæппуйы амынд гæнахмæ бацыдысты æмæ бахъæр кодтой:

— Фысым, æддæмæ нæм ракæс!

Фысым æрвгæнæн [10] фæзылдта æмæ гæнахы иу фарс рафæлдæхти. Дыууæ лæппуйы фæсвæд алæууыдысты. Дыккаг хъæр та бакодта:

— Æддæмæ ракæс, мах цы хъавæм дæ гæнахы дуртæй!

Уæд та дыккаг æрвгæнæны бакодта, цæхæр ракалди, бæстæ ссыгъди. Лæппутæ та фæйнæрдæм алæууынц æмæ æртыккаг хатт бахъæр кодтой:

— Махæн уазал нæу, зынджытæй цы хъавæм, æддæмæ нæм ракæс.

Æртыккаг хатт дын фысым æрвгæнæн бакодта æмæ æхсидгæ дон ракалдта. Лæппутæ та фæстæ фæлæууыдысты æмæ ноджы бадзырдтой:

— Мах нæхи найгæ нæ кæнæм, æддæмæ ракæс, науæд дæм тыхæй фæцæуæм.

Фысым уыди авдсæрон, иу сæррæт ракодта, лæппутæ йемæ схæцыдысты. Уый еугуыппарты хистæр уыди. Лæппутæ йæ тæлмдзæф фæкодтой æмæ еугуыппар йæ уды систа.

Уырдыгæй ацыдысты æмæ сæ мады æрвадæлтæм ныццыдысты. Донбеттырты хистæр куыннæ ныццин кодтаид йæ хæрæфыртты фесгуыхтыл.

Уæдæй баззади, зæгъгæ, хæрæфырт тугисæг у.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: