Хæтгары фырт Хæтæго

Царциаты Хæтгарæн иу фырт уыди Донбеттырты чызгæй æмæ йыл ном сæвæрдтой Хæтæго. Хæтæго ралæг и æмæ йæ цард фылдæр æрвыста хæтæны.

Иу бон та хæтæны уыди Хæтæго æмæ рацæуы. Иу ран саджы суыдта æмæ йæ фехста. Саг фæцæф и, фæлæ алыгъд. Хæтæго йæ тугвæдыл араст и æмæ бахаудта иу лæгæтмæ. Лæгæтæй цыди хъæрзын. Хæтæго лæгæтмæ бацыди. Исдуг лæгæт Хæтæгомæ фæкасти талынг, фæлæ куыд арфдæр цыди лæгæтмæ, афтæ йæм рухс тынгдæр цыдис. Æппынфæстаг Хæтæго бацыди лæгæтмæ æмæ федта уым хъæрзгæ иу усы.

Хæтæго йæ фæрсы:

— Цы кæныс, мæ хойы хай?

— Фыдæбон фæуæд Хæтгары фырт Хæтæго. Æз Царциатæн сæ уындмæ цыдтæн, уый та мæ æхсгæ фæкодта.

— Æмæ дын сдзæбæхгæнæн нал ис?

— Хъуазы æхсыр хъармæй куы ануазин, уæд сдзæбæх уаин.

Хæтæго цуаны ацыди, хъуаз æрцахста, æрдыгъта йæ, йе ’хсырæй йын адардта усæн æмæ фервæзти.

Хæтæго та фæрсы усы:

— Чи дæ, цæмæн дæ иунæг, кæнæ чызгæй кæмæй дæ?

— Æз дæн Царциатæй. Хуыцау æмæ зæдтæ амардтой мæ лæджы, уый фæстæ баззадтæн иунæгæй.

— Уæдæ æз мæ сиахсы туг хъуамæ райсон.

— Иунæгæй ма ацу, Хæтæго, иунæг — æфсад нæу. Кæнæ куы цæуай, уæд-иу дæ мады фен.

Хæтæго ацыдис æмæ зæгъы йæ мадæн:

— Æз цæуын Хуыцау æмæ йæ хъузонтæм. Мæн хъæуы мады ныфс æмæ фыды тых. Мæ хойæн йæ лæг хуыцæутты къухæй мард у, æмæ уый туг райсон.

— Дæ мад дæ фæхъхъау фæуа. Дæ фыд æгас нал у, йæ тых ис йæ гæрзты. Райс сæ дæхимæ, æмæ цу, æз дæ æййафдзынæн, дæ ныфсæн ныфс уыдзынæн æмæ дын сæттæн нæ уыдзæн.

Хæтæго райста йæ фыды гæрзтæ, йæ тыхмæ тых æрбафтыд. Цæуы ныфсджынæй. Хуыцæуттæ Уарппы сæрыл бадтысты æмæ сæм комкоммæ ацыди. Йæ мад Донбеттырон, йæ фæстæ араст. Хуыцæуттæм Хæтæго куыд æввахс кодта, афтæ йæ ныфс тынгæй-тынгдæр кодта, фæлæ нæ зыдта йæ мад йæ фæстæ ис, уый.

Хæтæго смидæг ис знæт сырдау хуыцæуттæм. Райдыдта сæ цъыгъгъыттæ кæнын, къуыхтæ кæнын, цæгъдын.

Хуыцæуттæ сæргуыртæ кодтой. Сæры къуыдыртæ Уарппы бæрзæндæй бынмæ тылдысты дуртау, сæ тугты лæсæнтæй адгуытæ дзаг кодтой æмæ ивылд донау згъордтой бынмæ. Хуыцæуттæ фæтыхстысты æмæ Чырты [1] лæгæтмæ сæхи бакалдтой. Сæхиуыл рахгæдтой хохы йас дуæрттæ æмæ Хæтæго æддейæ аззадис. Хæтæго хъæбæр дойнаг дуртæ срæмудзы æмæ сæ дуæрттыл ныххуырсы. Бацъил вæййынц дуæртты къæйтæ. Бафсæры уырдæм, йæ мад цыд йæ фæдыл æмæ йын йæ ныфс тыхджындæр кодта. Тыхджындæр фæци йæ хæст. Хуыцæуттæ æрдæг фесты. Уæд Хуыцау хох рафæлдахы æмæ Хæтæго йæ быны фæци. Донбеттырон уый фенгæйæ Чырты лæгæтмæ йæхи байста. Стынг ис хæст Донбеттырæй хуыцæутты æхсæн. Мад йæ фырт Хæтæгойы иста, хуыцæуттæ та йæ дæтгæ нæ кодтой. Афтæ фæхæцыди æнæхъæн къуырийы дæргъы.

Хуыцæуттæ нæ лæвæрдтой Хæтæгойы марды. Донбеттыр та йæ фырты марды иста. Æхсæвы æрæнцади сæ хæст. Донбеттыр Хæтæгойы мардмæ бахъуызыд æмæ йæ радавта.

Æрхаста йæ Царциатæм æмæ стыр зæппадз скодтой, уым бавæрдтой Хæтæгойы марды æмæ йæ мад дæр йæ уд систа, æмæ уый дæр уым бавæрдтой.

Царциаты Лока

Царциаты Фарнæджы зæнæгæй иу Лока хуынди. Хибарæй царди, хæдзар дæр ма йын куы уыдаид, иу дæрæнгъауы [1] царди. Фарнæгæй Лока раджы ферох, ис ма йын ахæм фырт æви нæ. Лока йæхицæн æддæ цард кодта хъæуæй. Царциаты ныхасмæ нæ цыди, сæ уынаффæйы никуы уыди, æгæрыстæмæй йæ фæныкгуыз рахуыдтой. Фæкæс æмæ та уæлæ Лока йæ къæриты [2] кæцыдæр сыхæй æрцæуы йæ дæрæнгъаумæ. Фос æм нæ уыд æмæ Царциатæ дис кодтой, цæмæй цæры Лока. Се ’хсæн æмбисондæн баззади:

— Локайы цард у хур æмæ донæй, йæ цард æрвиты æнæ стурæй, фæлæ фæндонæй.

Лока никæй хъыгдардта, никæй æфхæргæ кодта. Исчи йæ куы фарстаид йæ цардæй, уæд-иу дзырдта:

— Мæ рад дæр уыдзæни.

Царциатæй бирæтæй Лока ферох ис. Иу бон Фарнæджы фæрсынц Царциатæ:

— Уæдæ дын Лока та куыд у, Лока?

— О, уый кой ма кæнут, — зæгъы сын Фарнæг, — æнæныгæд мард æмæ æнæмард удæгас у. Æгад мæ кæны æмæ ма мæнæй цæй фарны лæг ис.

Фарнæгмæ тынг хъыг касти Локайы ми. Сфæнд кодта йæ сафын. Иу бон æм дзуры:

— Сугтæ ласын æмæ мæм фæкæс.

Араст сты хъæдмæ. Фарнæг хины нуæзт йемæ ахаста, хъæды кæрон æрбадынц æмæ йын дзы бануазын кодта. Лока афынæй вæййы. Фарнæг æй иу стыр бæласмæ ныббаста, йæхæдæг рацæуы.

Уæд Лока райхъал ис, йæхи айвæзта, уыны — бæласмæ у баст. Бæлас æд уидæгтæ стоны, йæ фæдыл æй ласæгау ракодта æмæ Фарнæгмæ дзуры:

— Мæнæ дæ уисойаг бæлас.

Фарнæг Нагъуыимæ ракæсынц æмæ зæгъы:

— Оххай, ай дзы бынтон куы ницы æнхъæл уыдтæн æмæ бæлас æд уидæгтæ йæ фæдыл куы æрласта.

Нагъуымæ фæкомкоммæ сты, дзургæ ницы скодтой æмæ Лока йæ хæдзармæ бацыди.

Фарнæг та йæм дыккаг хатт дзуры:

— Уарппы бынæй мын хæдзар рахæссинаг ис æмæ мæм фæкæс.

Араст та сты иумæ Уарппы бынмæ. Локайы та хины нуæзтæй фæрасыг кæны Фарнæг æмæ йæ ставд æндзæлмттæйарæзт хæдзарыл бабæтты, йæхæдæг раздæхти.

Лока æрфынæй, фæлæ куы райхъал, уæд йæхи айвæзта, фены — хъæдын хæдзармæ у баст, Лока йæ раласта йæ фæстæ æмæ та Фарнæгмæ бадзырдта:

— Мæнæ, дæ уисойæ цы хæдзар сæрфдзынæ, уый.

Хъæрмæ та Фарнæг æмæ Нагъуы рауадысты. Фарнæг зæгъы:

— О, ме скæнæг! Амæ тых куы нæ уаид, уæд ма ахæм хæдзар йæ фæдыл исчи ласы?!

Нагъуы æмæ Лока та кæрæдзимæ бакастысты æмæ Нагъуы мидбылхудт бакæны.

Лока та сæхимæ ацæуы. Æртыккаг хатт дæр Локамæ фæдзуры Фарнæг æмæ йын зæгъы:

— Фурды был мæ фосрæгъау хизынц. Иу кæф сæ йе ’взагæй рацахсы æмæ уый марынмæ фæцæуæм.

Ацæуынц иумæ, фæлæ та ацы хатт дæр Локайæн Фарнæг бануазын кæны хины нуæзт æмæ Лока бафынæй вæййы. Ныууадзы йæ фурды был æмæ рацæуы Фарнæг. Уæд Локамæ кæф æрбабырыди, йе ’взагæй йын йæ къахыл фæхæст и, фехъал вæййы, фæлæ йæ уæдмæ кæф аныхъуыры. Лока кард фелвæста æмæ кæфы лыгтæ кæнын систа. Кæф æм дзуры:

— Ма мæ амар, мæ фындзæй дæ раппардзынæн!

— Йе, хæрæг цыдæр, исчи мæ кæфы лукъа хона.

— Уæд та дæ мæ дзыхæй раппардзынæн.

— Æмæ мæ исчи кæфы омдзæг хона.

— Уæд та дæ амиздзынæн.

— Ау, æмæ мæ дæ мицъыра хоной.

Лока кæфы зæрдæ слыгтæ кодта æмæ кæф мардæй донбылыл æрхауди. Лока кæфы рахиз фарс æрлыг кодта æмæ уырдыгæй рабырыди. Кæфы фындзы хуынчъы уæрдæхдзых [3] акодта, æрхаста йæ Фарнæгмæ æмæ йæм бадзырдта:

— Мæнæ дын дæ сихойраг æрхастон.

Хъæрмæ Фарнæг æмæ Нагъуы ракæсынц. Нагъуы йæм хъæлдзæггъуыз равдисы, Фарнæг та зæгъы:

— Оххай, ай цавæр тыхы хицау у, цæуылнæ йæхи æргом кæны.

Кæфмæ æркæсынц, дисы бахауынц æмæ Фарнæг фæрсы Локайы:

— Ахæм тыхы хицау кæм дæ, уым дæхи цæмæн æгад кæныс?

— Бæргæ не ’гад кæнин, дæ фыдыхойы мын куы раттис, уæд.

— Уæу-уа, уый æбузылд [4] куы уыдзæн, Царциатæ мыл куы худдзысты. Иннæмæй йæ курджытæ куы ис хохы бадæг фыййау æмæ уæйыг, уыдон дæуæн Нагъуыйы кæм ратдзысты.

— Уыдонимæ æз фидаудзынæн.

Фехъуыстой хохы бадæг фыййау æмæ уæйыг, Нагъуыйыл Лока дзуры, уый. Иу бон сæ дыууæтæ дæр рацæуынц скъæфæг. Лока донбыл хуыссыди, уыдон æй уым æрбаййафынц. Хохы бадæг фыййау æм дзуры:

— Ды мæ разæй Нагъуыйы куыд хæссыс? Кæд æй æз уарзын, зæгъ-ма, уæд раздæр мæн цæуылнæ фæрсыс?

Уæд уæйыг дæр Локамæ дзуры:

— Нагъуыимæ мах стæм лымæнтæ, нæ фæндон иу у, уæд мын куыд хæссыс мæ сæр æвзæрмæ?

Лока сæм дзуры:

— Кæд бавзардзыстут уæ тых мæ разы, æргом уын зæгъын: Нагъуыйы раттон — уыдзынæн разы.

Хохы бадæг фыййау æмæ уæйыг уæд кæрæдзимæ февналынц, æрмдзæфæй — нæрсынц, уæхскдзæфæй — мæлынц. Иу сæ иннæуыл нæ тых кæны. Хохы бадæг фыййау кард фелвæста, уæйыджы цæсты йæ фæтъыссы æмæ йын йæ гагуы сæппары. Уæйыг дæр кард фелвасы æмæ хохы бадæг фыййауы был ныллыг кæны. Сæ дыууæ дæр цæфтæй фæцæуынц нысан бынатмæ æмæ сæхи дзæбæх кæныныл схæцыдысты. Уæдæй ардæм Нагъуыйыл сдзурæг нал фæцис, Лока та Нагъуымæ æнхъæлмæ касти.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: