Гуымирты Фыдæгъызы мард

Гуымиртæ фыдырмыци [1] адæм уыдысты. Чи сæ бахъыгдардтаид, уымæн æппын нæ барстой. Мæсты уыдысты Царциатæм æмæ сын куыд батых кæной, ууыл хъуыды кодтой.

Иу бон æрæмбырд сты гуымиртæ, ныхас кодтой. Мамми сæ цурты фæцæйцыди æмæ гуымиртæ зæгъынц:

— Цæй, Маммийы бафæрсæм.

Фæдзырдтой Маммимæ æмæ йын зæгъынц:

— Нæ куырды нын Царциатæ амардтой, фæлæ йæ сæр Царциаты зæппадзы ис, куыд æй рахæссæм?

Мамми зæгъы:

— Бацæут иу изæр зæппадзмæ, Царциатæ уæ куыннæ базоной, æмæ йæ рахæссут.

Гуымиртæ иу изæр цатфæдисонæй [2] рацыдысты Царциатæм æмæ зæппадзмæ бахæстæг сты. Уым сыл хъылма смаг сæмбæлди, сæ куырды гуыр æмбыди æмæ сæ бынджиныг [3] кодта. Гуымирты зыгъуыммæ кодта Фыдæгъыз, зæгъынц ын гуымиртæ:

— Нæ куырды гуыр æмбийын бауадзæм, кæннод бынджиныг кæнæм æмæ сæфæм.

Фыдæгъыз нæ разы кодта, коммæ нæ касти æмæ зæгъы:

— Кæнæ нæ маст райсæм, кæнæ нын нæ куырды сæр райсæнт Царциатæ сæхæдæг.

Мамми сæм хæстæг бацыди æмæ зæгъы:

— Уæ, цагъды фæуат, гуымиртæ, Царциатæ уæ нæ рæгъмæ хæссынц, нæ уæ ракæсын уадзынц, нæ уын аргъ кæнынц, уæд цæмæй хуыздæр сты сымахæй. Сæ тыхджындæр Хæтгар уыди æмæ амарди, кæмæй ма тæрсут?

— Хæтгарæн тынгдæр йæ мардæй тæрсæм, — зæгъынц гуымиртæ, — йæ мард гуырыл нæ куырды сæр ис сагъд æмæ нæ уый куы байсафа. Нæ куырды марды гуыр смаг кæны æмæ нæ цæуын нæ уадзы зæппадзмæ.

Гуымиртæ сæ куырды марды гуыр хæссынмæ бацыдысты, куыддæр æй райстой зæппадзæй, афтæ куырды сæр ныхъхъæр кодта зæппадзы хуылфæй:

— Ма йæ ахæссут!

Хъæрмæ Хæтгары гуыр фехъал ис æмæ фæрсы куырды сæры:

— Кæй фæхастæуы?

— Гуымиртæ мын мæ мард гуыры фæхæссынц, — зæгъы куырды сæр, — æмæ уыдонмæ дзурын, ма йæ ахæссой.

Царциатæ хъæр фехъуыстой æмæ сæ иу зæгъы:

— Нæ зæппадзæй хъæр цæуы, цы уыдзæни?

Рафæдис кодтой Царциатæ, гуымирты сæййæфтой зæппадзы размæ æмæ сæ фæрсынц:

— Ам нæ зæппадзы раз цæмæн стут?

— Нæ куырды сæр хъуамæ ахæссæм.

— Æнæ мах фæндонæй йæ куыд хæссут?

Загъд-замана сын сытынг ис æмæ сыл Царциатæ схæцыдысты. Царциаты хъæр Хæтгар зæппадзмæ фехъуыста, рагæпп сæм кодта, йæ уæлæ гуымирты куырды сæр, цæгъдынтæ систа гуымирты. Гуымиртæ йæм дзурынц:

— Æгæр нæ ма фæцæгъд, Хæтгар, нæ хæрæфырт куы дæ.

— Хæрæфыртæн дæр æгъдау хъæуы æмæ сымахмæ уый нæй, мæрдтæй мæ кæм растын кодтат, уым уæ хъæуы фæцæгъдын, никуы фехъуыстат: «Марды хъыгдарæг фыдбылыз хæссы, æмæ-иу зонæд: ахæм фыдбылыз йæхимæ кæсы».

— Мах аххосджынтæ не ’ппæт не стæм, — зæгъынц гуымиртæ, — Фыдæгъыз нæ сардыдта.

Уыцы ныхæстæм Царциатæ Фыдæгъызы æрцахстой. Фыдæгъыз лæбурынтæ систа Хæтгармæ, цæмæй йын йæ гуырæй гуымирты куырды сæр ратона, фæлæ Хæтгар сæрыл къухæй ныххæцыди æмæ йæ атонын нæ уагъта. Сæр иу ран нал лæууыди, уæд æй Хæтгар нæмынтæ систа. Хæтгары ус афтæ фенхъæлдта, Хæтгар йæхи сæр нæмы æмæ ус йæ рустæм февнæлдта, тонынтæ сæ систа, куы та сæ тъæппытæ кодта. Уый фенгæйæ, Царциатæн сæ лæгтæ сæ сæртæ лæдзгуытæй къуыппытæ систой. Хæтгар се ’ппæты дæр фембæрста æмæ дзуры мардæй:

— О, Царциатæ! Æз уæ цæстæй нал уынын, нал мæ базыдтат, æз Хæтгар дæн, гуымирты куырды сæр мæ гуырыл сагъд у æмæ уый нæмын. Ныр мыл афтæ кæм фæрыстыстут, уым амæй фæстæмæ фæткæн баззайæд: устытæ-иу иронвæндаг кæнæнт, сæ рустæ тонгæйæ, марды рæстæджы, лæгтæ та-иу сæ сæртæ лæдзгуытæй хойæнт. Ныр ацæут æмæ Фыдæгъызæй мæ маст сисут, цæмæй мæ мæрдты бæсты гуымирты куырды мард æнцой уадза. Куырды гуыр бахæрын кæнут Фыдæгъызæн, иннæ гуымирты ауадзут. Мæрдтæм чи ацæуы, уымæн бар нæй уæлиуон цæрæджы бафхæра, фæлæ мæн тыххæй бафхæрут Фыдæгъызы.

Хæтгар зæппадзмæ бахызти, йæ уæлæ сагъд гуымирты куырды сæр, афтæмæй. Царциатæ Фыдæгъызæн гуымирты куырды тæфгæнаг гуыр бахæрын кодтой. Фыдæгъыз ноджыдæр сфыдхуыз ис. Царциаты митæ, Хуыцау æмæ йе ’мсæртæ уыдтой, хъыг сын уыдис æмæ тынг смæсты сты Царциатæм. Царциатæ зæгъынц:

— Фыдæгъыз ныр æфсæст у, мæрдтæм æй æххормагæй не ’рвитæм, хохæй йæ аппарæм, кæнæ йæ хохы сæр басудзæм.

Царциатæ Фыдæгъызы иу стыр хохы сæрмæ скодтой. Уым арт бакодтой æмæ йæм Фыдæгъызы бадардтой. Фыдæгъыз удæгасæй арты цъыс-цъыс райдыдта, афтæмæй йæ басыгътой. Хох фыдхуызтæ кодта, йæ сыгъдон кæуылты апырх ис, уыйонг кæрдæг нал рахæцыди. Хох ныффыдгъуызтæ ис æмæ йæ уый тыххæй Фыдгъуызы хох [4] хонынц ныр дæр ма.

Афтæ бабын ис Фыдæгъыз.

43. Цъыбырттæ

Цъыбырттæ фалæ цардысты æмæ фыдуаг рацыдысты. Арт æмæ сын фæнык нал уыди. Кусгæ нæ кодтой, фæлæ алцыдæр тыхæй истой.

Цъыбырттæ Хуырымтимæ нæ фидыдтой. Зæххы фæдыл æмæ кæрæдзийæн знæгтæ уыдысты.

Цъыбырттæ дзырдтой:

— Нæ зæххыл цæрут æмæ нын кæд хай нæ дæттут, уæд сыстут æмæ фæцæут.

Хуырымтæ загътой:

— Зæхх махæн нæ фыдæлтæй у æмæ уын цæй хай бафидæм.

Хуырымтæн гæнæн нал уыди æмæ чызг лæвар бакодтой Бигъуылатæн, стæй сын загътой:

— Мах уе уазæг, Цъыбырттæй нæ фервæзын кæнут, æмæ уын стыр куывд дæр ма скæндзыстæм, уæ номыл дзуардзыт [1] фæкæн дзыстæм.

Бигъуылатæ сразы сты. Бигъуылатæ зæгъынц сæхицæн:

— Цъыбыртты Царциатыл сардауæм. Уадз, кæрæдзи фæцæгъдой, стæй сæ зæхх, сæ бæстæ мах бауыдзæни.

Уыйадыл Цъыбырттæн зæгъынц:

— Хуырымтимæ уæ цы хæцинаг ис, уæ зæхх уын Царциатæ байстой æмæ йæ уыдонæй æрцагурут, кæд адæм стут, уæд.

Цъыбырттæ раздæр Царциатимæ хæлар цардысты æмæ сæм барвыстой:

— Æвыд уæ фæкæнæм, æви фыдвæд, уый нын зæгъут.

Царциатæ загътой:

— Цæуыл у уæ ныхас, Цъыбырттæ, куы нæ уæ æмбарæм?

— Куыннæ нæ æмбарут, нæ зæххы нын уæхи бакодтат æмæ уæхи æнæзонæг скодтат барæй. Афтæ зæгъынц Бигъуылатæ: Хуырымтæ æмæ Цъыбырттæ сымахæй цæмæй дæлдæр сты.

— Уæ, ма уæ уырнæд, чидæр уæ сайы æмæ сайды фæстаг фæсмойнаг у, фæсмойнаг та æвæдмæ цæуы.

Нал уагътой Цъыбырттæ Царциаты æмæ сын тох бацайдагъ и. Æхсæв-иу зæдæ-зæдæ хъахъхъæнджытæ баурæдтой, афтæмæй кæрæдзийæн тых нæ ардтой. Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ къулбадæг усæн гал радтой æмæ зæгъынц:

— Исты хос скæн, цæмæй кæрæдзийы фæцæгъдой Цъыбырттæ æмæ Царциатæ.

Къулбадæг ус Цъыбыртты раз дурыл нывæрдта ныуазæнтæ. Йæ мидæг ын сæг ауагъта, афтæмæй.

Райсомы та Царциатæ æмæ Цъыбырттæн тох стынг ис. Хур сæм ныккасти æмæ дыууæ ’рдыгæй дæр тыхстысты. Изæрырдæм афтæ тынг сдойны æмæ сфæлмæцыдысты æмæ сæ бон улæфын дæр нал уыди. Уæд се ’хсæн хъил [2] æрсагътой æмæ сæ тох ныууагътой. Цъыбырттæ дурын федтой æмæ йæ зыд нуæзт бакодтой, сæ хæдзæрттæм дзæбæхæй æрцыдысты, фæлæ сæ нуæзт сæ сæрты бацыди æмæ сæ уæттæй сыстын сæ бон нал уыди.

Царциатæн хæрзгæнæг фæцис. Æхсæвыгон Цъыбырттæм бахъуызыдысты, кæрддзæфтæ [3] сæ фæкодтой æмæ сыл арт бафтыдтой.

Цъыбырттæ басаусыгъд сты.

Дыккаг бон Бигъуылатæ æмæ Хуырымты сыхты цъиутæ цъыбыртт-цъыбыртт байдыдтой. Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ кæрæдзи фæрсынц:

— Куы нæ уал ныл цæуы нал фаты æхситт, нал карды цæф, уæд цы ’рцыди. Цъиутæ та цъыбыртт-цъыбыртт систой.

Бигъуылатæ зæгъынц:

— Бæлвырд Цъыбырттыл цыдæр æрцыди, цъиутæ дæр æй дзурынц.

Фатфæдисонæй фæцыдысты Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ Цъыбырттæм. Акастысты æмæ сæ хъырттызмæлæг дæр нал ис, сæ цæрæнтæ сау сыгъд бакодтой.

Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ бæрц-бæрцæй æрымбырд сты æмæ загътой:

— Царциаты фæсурæм, цæмæн фæкодтой мыггагыскъуыд Цъыбыртты.

Барвыстой Царциатæм:

— Цъыбырттæй хъырттызмæлæг куы нæуал ис, уæд сын æвæстаг цæмæн фæкодтат сæ мыггаджы?

Уыдон загътой:

— Сæ мыггаг цы аккаг уыди, уыцы аккагæй баззайдзæни. Цъыбырттæ уыдысты, æмæ Цъыбыртты сыгъд бакодтой.

Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ сæ фыды фæфылдæр кодтой Царциатæн æмæ сæм барвыстой:

— Цъыбыртты фæцагътат æмæ уын æй барæм, æрмæст сæ зæхх, сæ дон уыдзæни мах.

Царциатæ зæгъынц:

— Тугæй зæхх байстам æмæ уын æй куыд раттæм?

— Уæдæ кæд афтæ у, уæд уын ам цæрыны бынат нал ис.

Æргомæй, сусæгæй Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ знагиуæг кодтой Царциатæн. Царциатæ нал фæрæзтой æмæ уыдонимæ дæр стох кодтой. Бæрц-бæрцмæ Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ фылдæр уыдысты, Царциаты сыхтæм лæбурдтой æмæ сын нал фос уагътой, нал сын хор уагътой. Бирæ фæцагъды ис Царциатæй, сæхæдæг дæр бирæ фæцагътой Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæй, фæлæ сын хуыздæр гæнæн нал уыдис æмæ фæлыгъдысты Царциатæ.

Бигъуылатæ æмæ Хуырымтæ цинæй мардысты, зæхх сын баззади, зæгъгæ.

Иу бон Хуырымтæм Бигъуылатæ барвыстой:

— Дзуардзыт нæ дарут, æмæ йæ цæуылнæ æххæст кæнут?

Хуырымтæ загътой:

— Уайых фæуат, Бигъуылатæ, куыд нын кæнын кæнут дзуардзыт, мах фæрцы уæ зæхх фæцис æмæ нæ бузныг цæуылнæ стут, чызг дæр ма уын куы радтам.

Нал фидыдтой дыууæ мыггаджы. Кæрæдзи кæм æййæфтой, уым марынæй нæ ауæрстой.

Иу бон кæрæдзимæ æргом рацыдысты æмæ бынысæфт фæкодтой сæ кæрæдзи, хъырттызмæлæг сæ нал баззадис дыууæрдыгæй. Æмбисонд дæр ма баззади: «Бигъуылаты æмæ Хуырымты сæфт фæкæнæд дæ балгъитæг».

44. Царциатæ æмæ Цъыбыртты диссæгтæ

Царциаты æмæ Цъыбыртты æхсæн зæххы тыххæй дзырд рауад.

Æвзæрст лæгтæ уыдысты Цъыбыртты Гæнгæл, Уæнгæл æмæ Æртхутæг, Царциаты лæгтæ уыдысты Сайдвæстаг æмæ Зæрдæсырх.

Лæгтæ тæрхоны сбадтысты се ’хсæн дзырддаджы тыххæй.

Уæд Хуырымтæ æмæ Бигъуылатæ сфæнд кодтой, Цъыбырттæ æмæ Царциатæ сæ кæрæдзи куыд фæцагътаиккой, афтæ. Къулбадæг усæн гæртам радтой, æмæ ус бавдæлдис æмæ хин æмæ кæлæнæй ронджы дурын тæрхоны лæгты астæу нывæрдтой.

Лæгтæ дзы доны ’фсон банызтой, æмæ сын ницыуал баззади хæрам тæрхоны зонды йеддæмæ. Раздæхтысты сæ ныхæстæ галиумæ.

Царциатæн æмбарæджы хай бакодтой.

Афтæмæй сын Хуырымтæ æмæ Бигъуылатæ фидис кæнын байдыдтой Царциатæн, зæгъгæ, нæм Цъыбырттæй дæлдæр мыггаг нæй, æмæ уын уыдон дæр хай нæ бакодтой.

Царциатæм фидис тæлммæ [1] кæсын байдыдта.

Хуырымтæ æмæ сæм Бигъуылатæ хахуыр æвзаг хæссын байдыдтой, — зæгъгæ, схæцут, Цъыбыртты фесафут, æмæ уын бынтон сæ зæхх баззайдзæн.

Царциатæ Цъыбырттæм æхсæвыгон фынæйæ бахъавыдысты æмæ сыл арт бандзæрстой. «Цъыбыртты сыгъд» сæ бакодтой.

Бæстæ баззади Царциатæн.

Хуырымтæ æмæ Бигъуылатæ Царциатæм æруырдыг сты æмæ сын загътой:

— Чи уын радта уый бæрц бар, æмæ сæ афтæ быныскъуыд акæнат?»

Царциатæ загътой:

— Бынтон сæ нæ аскъуыдтам, сæ кой ма баззад.

Хуырымтæ æмæ Бигъуылатæ загътой:

— Хорз уæдæ, кæд сæ ном баззад, уæд уæ цæгъдгæ нæ кæнæм. Фæлæ сæ цы ном баззад?

— Уæртæ сыгъды уæлдай — æртхутæг. Уый номæн æгъгъæд нæу?

— Цæгъдгæ уæ уæдæ нæ кæнæм. Фæлæ уыл хицæн тæрхон кæнæм. Бынæттон царды бæсты уыл цæугæцард æвæрæм. Ацыт [2] æмæ цæрддзу кæнут. Ам уын цæрæн нал ис.

Цы фæрæз уыди?! Царциатæ ацыдысты.

Цæугæцардæй куы сфæлмæцыдысты, уæд Хуырымтæм æмæ Бигъуылатæм арвыстой минæвар:

— Цы ми кæнут, — тугæй бæстæ байстам æмæ нын цæрынæн бынат нал дæттут!

Уыдон сæм æртхъирæнтæ арвыстой:

— Абонæй фæстæмæ ма уæ кой дæр куы фехъусæм, уæд уæ бынтондæр ныццæгъддзыстæм.

Кой дæр нал скодтой Царциатæ сæ бæстыл. Царциатæ абон дæр цæрддзу кæнынц, цигантæ уыдон сты.

Дыууæты бæстæ дæр Хуырымты æмæ Бигъуылаты къухы баззадис.

Уыдон быцæу кæнын байдыдтой: сæ иу дæр афтæ — «бæстæ мæн у», — æмæ иннæ дæр. Уæд кæрæдзийæн загътой:

— Уæдæ нæ мæнг чи дзуры, уый фыд усы ’лгъыст баййафæд! Сæ тæрхон фæстагмæ къулбадæг усмæ æрхауди. Къулбадæг ус сын сæ астæу ноджы дурын ныууагъта æмæ загъта:

— Амæй фылдæр чи бануаза, бæстæ уымæн баззайæд!

Фæзыд ыл кодтой æмæ сæрра сты дыууæтæ дæр, æмæ кæрæдзийыл хæст расидтысты дон æмæ зынгæй: алчидæр йæхи хъуамæ доны стылдтаид æмæ алкæуыл дæр зынг бафтыдтаид.

Къулбадæг ус уый куы базыдта, ай афтæмæй нæ фæцагъды уыдзысты, уæд доныл ронг ауагъта. Дон фæтæген фестади. Афтæмæй сыл зынг куы бафтыдтой, уæд цырын сыгъд кодтой, æхсидгæ зынг æппаргæйæ.

Гъе уыцы æгъдауæй сæ мыггаг аскъуыд Хуырымтæн æмæ Бигъуылатæн.

VII. ЦАРЦИАТЫ МИТÆ

Царциаты куывд

Царциатæ куывд кæнын æрымысыдысты æмæ йæм фæцæттæ кодтой авд къуырийы. Хæстæг-хион нал ныууагътой, кæмæ нæ фæдзырдтой.

Сæ куывдмæ хуынд уыдысты уæйгуытæ дæр, дæлимонтæ дæр, зæдтæ дæр.

Авд къуыримæ алчи йæхи цæттæ кодта.

Къуыри ма хъуыди куывдмæ, афтæ та фидиуæг фехъусын кодта:

— Царциаты куывды бон æрцæуы, нæ фехъуыстон мачи зæгъæд, Царциаты стыр куывдмæ æрцæуæд!

Ралæууыд куывды бон æмæ Царциатæм чыртæ-чыртæй цæуынц уæларвæй, дæларвæй, алырдыгæй. Уыйас хонгæ адæм æрымбырди æмæ сæ зæхх дæр нæ урæдта.

Рабадтысты дывæлдах бадтæй авд рæнхъы афтæ æмæ сæ кæрæттыл цæст нал хæцыдис. Куывд йæ тæмæны бацыдис, куывды адæм: уазæгæй, фысымæй, се ’ппæт дæр бахъæлдзæг сты.

Царциатæ зæгъынц:

— Æвæрæм æртæ хæснаджы, чи амбула, уый номæн рæгъ рацæуæд.

Се ’ппæт дæр сразы сты æмæ Царциатæ загътой:

— Хъабахъ уал фехсæм.

Хъабахъ æхсыны тыххæй равзæрстой æртæ лæджы. Иу Царциаты Суайы, иннæ — Уациллайы, æртыккаг — Донбеттыры.

Хъабахъ æхстой афтæ: иу æхст — уæлмигътæм, дыккаг зæххыл авæрдтой, æртыккаг — доны хъуамæ ленк кæна хъабахъ, афтæмæй.

Сæ хъабахъ хæрдмæ, мигътæм сæппæрстой æртæ æхсæджы. Суа, Уацилла æмæ Донбеттыр иуварс алæууыдысты. Хъабахъ куы ’ртахтис, уæд æй æмæхст фæкодтой æмæ йыл Уациллайы фат сæмбæлди. Хъабахъ æд фат æрхауди æмæ федтой: хъабахъ у Уациллайы.

Хъабахъы фæцæфы тыххæй Уацилла æмæ æрвон цæрджытæн кады рæгъ рауагътой æмæ сын сыгъзæрин нуазæнты карз нуæзт рахастой.

Абадтысты цасдæр æмæ загътой Царциатæ:

— Дыккаг хъабахъ дæр фехсæм.

Сразы вæййынц æмæ та æртæ æвзæрст лæджы фæхицæн сты. Хъабахъы нывæрдтой лæджы сæрыл.

Уацилла нæ бауæндыди æмæ фат сæрдзыдты ауагъта. Донбеттыр дæр нæ бауæндыди æмæ фат иувæрсты ауагъта. Суа фехста æмæ хъабахъы астæу фат фæмидæг ис.

Суайæн кад кæныныл фесты иууылдæр. Рауагътой та сыгъзæрин нуазæнты карз нуæзт æмæ Царциаты, куыд зæххон цæрджыты, скадджын кодтой æмæ Суайæн дæр.

Фæбадтысты та цасдæр æмæ та Царциатæ ногæй æрбадзырдтой:

— Æртыккаг хъабахъ авæрæм.

Хъабахъ доны баппæрстой æмæ аленк кодта. Æртæ æвзæрст адæймаджы: Уацилла, Суа æмæ Донбеттыр фехстой сæ фæттæй хъабахъы доны хуылфмæ. Чысыл фæстæдæр хъабахъы æрбахастой æмæ фæцæф и ацы хатт та Донбеттыры фатæй.

Ногæй та сыгъзæрин нуазæнты рауагътой рæгъытæ Донбеттыр æмæ иннæты кады номыл.

Банызтой, бахордтой. Уæд Царциатæ загътой:

— Нæ фынг иу уæд уемæ.

Стæй райдыдтой кафын. Ныххæцыдысты симдыл. Ничи æмбылдта Царциаты. Уыцы стыр бадты алыварс Царциатæй алчидæр авд зылды къахфындзтыл æркодта. Кафгæйæ уæларвон цæрджытæ хæрдмæ схъиудтой, доны цæрджытæ бынмæ хаудтой. Царциатæ сæ се ’хсæн бакодтой æмæ сæ нæ хауын уагътой, нæ схъиуын. Кафт дæр та фæцис æмæ ногæй фынгтыл рабадтысты.

Царциаты æрхонгæ адæм тынг батæвд сты æмæ сыл зарынмæ фæкъæртт сты. Уæларв цæрджытæ зарыдысты æмæ сыл сырдтæ æмæ мæргътæ худтысты. Доны цæрджытæ ныззарыдысты æмæ сырдтæ, стæй мæргътæ нынкъард сты.

Уæд Царциатæ ныззарыдысты, сырдтæ сæм æввахс æрбацыдысты хъусынмæ, кæлмытæ хуынчъытæй рабырыдысты, дæттæ сæ хъырныдтой, мæргътæ сæ сæрмæ тахтысты, хъуыстой уым Царциаты зарджытæм. Бæлæстæ сæхи бæрзонддæр систой, цæугæдæттæ дзагдæрæй цыдысты, хур сæм йæ цæстæнгас скодта, мигътæ хæхты сæртæй кастысты æмæ æгас æрдз райхъал и.

Фæцис та зард дæр æмæ ногæй рæгъытæ райдыдтой цæуын фынгтыл. Не ’мбæрстой Царциаты хин ми нæ уæларв цæрджытæ, нæ Донбеттыртæ. Къуыри ахаста куывд. Къуырийы дæргъы Царциатæ стырæй — чысылмæ, усæй — лæгæй, лæггад кодтой се ’рхонгæ адæмæн. Зæххыл сæ бадын нæ уагътой. Царциатæ сæхиуыл ауæрстой: кæм æфсонæй-æфсонмæ, кæм æндæр исты хуызы.

Къуыри сæххæст и æмæ та Царциатæ загътой:

— Абон нæ фæхицæнгæнæн бон у æмæ бануазæм быцæуы нуæзтæй.

Царциатæ æвдгæйттæ анызтой, афтæ алкæмæ дæр авæрдтой æмæ сау расыг систы се ’ппæт дæр.

Уæларв цæрджытæ ма Донбеттыртимæ хыл дæр æрхъавыдысты. Уæд Царциатæ хины нуæзт бадардтой фæстаг хатт сæ æрхонгæ адæмæн æмæ сын лæвæрттæ кодтой. Æрхонгæ адæм арфæтæгæнæг систы Царциатæн. Царциаты сыхтæй куы рахызтысты, уæд æрхонгæ адæм хæудтытæ байдыдтой.

Царциатæм бирæ æнæус лæппутæ уыдис. Уыцы æнæус лæппутæ, се ’рхонгæ адæм цы чызджытимæ æрцыдысты, уыдоны сæхицæн бакъаддæртæ кодтой. Чи уæларвон чызг акодта йæхицæн, чи Донбеттырты чызджы. Афтæмæй Царциаты фæсивæдæй иу æнæус нал баззадис. Бамбæрстой ма æрхонгæ адæм Царциаты хин, фæлæ байрæджы ис. Бирæтæ мæствæлдæгъдæй фæцыдысты, бирæтæ та фидаугæ бакодтой.

Афтæ уыди Царциаты æрхуынд.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: