Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






Иран-ирак соғысы




Иран-ирак соғысы – 1980 жылдың 22 қыркүйегінен 1988 жылдың 20 тамызына дейін созылған Ирак пен Иран арасындағы шекаралық соғыс. 1988ж. 20 тамызда уақытша бітім жасалып, соғысқа дейінгі жағдай қалпына келтірілді. Иран-ирак соғысы ұзақтығы, қатысқан ресурстар мен адам шығындары бойынша 1945 жылдан кейінгі ең ірі әскери соғыс болып табылады. 40

Соғыстың себептері:

1. Территориялық келіспеушіліктер, Иран мен Ирак арасындағы әскери-саяси бәсекелестік, Парсы шығанағы аймағы мен ислам елдерінің арасында жетекшілікке ие болу мақсатындағы күрес.

Тигр және Евфрат өзендерінің қосылуы арқылы пайда болған Шатт-эль-Араб өзенінің жағасы мұнайға бай болып келеді. Бұл өзеннің Парсы шығанағына құятын 82 км-лік бөлігі шекаралық аймақ болып табылады. Шатт-эль-Арабтың шығыс жағалауы Иранға, ал батысы Иракқа тиесілі. XX ғасыр бойы Ирак шығыс жағалауды иеленуге ұмтылды. Бұл жерде екі ірі Абадан және Хорремшехр порттары орналасқан. Иран шекараны тальвег қағидасы бойынша белгілеуге тырысты. Бұл қағида бойынша, шекара өзеннің орта ағысымен өтуі тиіс. 1937ж. шекараны сол (ирандық) жағалау бойынша өткізуді қарастырған келісімшартқа қол қойылды. Бұл ретте кеме қатынасы мен өзенді экономикалық тұрғыдан пайдалану, негізінен, Ирак үкіметінің қолында қалды. 41 1969ж. 19 сәуірде Иран Ирактағы ішкі саяси тұрақсыздықты пайдалана отырып, келісімшарттан біржақты тәртіппен шығып кетті. 1975ж. 6 наурызда Алжирдегі Мұнай экспорттаушы елдер Ұйымының конференциясында Иранның шахы Мұхаммед Реза Пехлеви мен Ирактың вице-президенті Саддам Хусейн Шатт-эль-Араб өзеніндегі шекара туралы келісімшартқа қол қойды. Бұл келісімшартқа сәйкес, шекара өзеннің орта ағысымен өтетін болды. Бұл кезде 1937ж. келісімшарт түпкілікті күшін жойды. 1980ж. 17 қаркүйекте Саддам Хусейн ресми түрде 1975ж. Алжир келісімшартын бұзып, Шатт-эль-Араб өзенінің шығыс жағалауын Ирактың территорясы деп жариялады. 33

Шатт-эль-Араб өзені мен оған іргелес аймақтар екі ел үшін де, әсіресе, Ирак үшін үлкен әскери және экономикалық маңызға ие болып табылады. Оның маңызды Басра порты өзеннің Парсы шығанағына құятын жерінен 90 км-де орналасқан. Негізгі мұнай құятын Фао порты өзеннің сағасында орналасқан. Негізгі мұнай құбырлары порттар салуға жарамсыз өзеннің жағалауына қатарлас өтеді. Бұл жерде елдің жалғыз Умм-Каср порты орналасқан.

Шатт-эль-Араб өзенінің Иран жағында елдің оңтүстігіндегі ірі сауда порты және темір жол желісі Хорремшехр орналасқан. Бұл жерде мұнай өңдеу орталығы Абадан мен әскери-теңіз базасы Хосравабад орын тепкен. Хорремшехр портында жүктерді Парсы шығанағы арқылы темір жолға тасымалдау елдің оңтүстігіндегі басқа порттарды пайдалануға қарағанда тиімдірек болып есептеледі. Алайда, бұл өзен бөлігі Иракқа тиесілі болғандықтан, Иран бұл «тиімді» жол жүру бағытын пайдалана алмайды. 30

2. Иран мен Ирактың бір-бірінің үкіметке қарсы күштерін қолдауы: Ирак Хузестандағы сепаратизмды, ал Иран Ирак аумағында әрекет еткен күрд жауынгерлерін қолдады. Иранның тікелей көмегімен Иракта «Ислам Революциясының Жоғары Кеңесі» құрылды, ал Ирак Хомейниге қарсы «Иран халқының моджахедтер Ұйымын» қаржыландырып әрі қаруландырып отырды. 33

3. Хомейни бастаған мұсылман шейіт діни қызметкерлерінің ислам революциясын басқа аймақтарға тарату саясаты және Тегеранның Ирактағы басқарушы баасистік режимді құлатуға тырысуы.

Хомейни ислам революциясын басқа елдерге таратуға қатысты идеяларын іске асыра бастады. 1980ж. сәуір айында Иранның қолдауына ие болған шейіт жауынгерлері Ирактың премьер-министрінің орынбасары Тарик Азиздің өміріне қастық жасады. Ирактың басқарушы БААС партиясына қарсы көптеген басқа да қаруланған әрекеттер орын алды. Бұл екі елдің арасындағы қатынастарды қайтадан шиеленістіріп, шекара маңындағы қақтығыстардың өсуіне әкелді. 33

4. Саддам Хусейннің жеке кеудемсоқтығы. Хусейн араб әлемінің жетекшісі болуға, Парсы шығанағындағы бәсекелесін әлсіретуге, Батыстың көмегінен айырылып қалған Иранның уақытша әлсіреуін пайдалануға тырысты.

5. Батыс, ең алдымен, американдық арнайы қызметтердің арандатушылық әрекеттері. Олар арнайы жинақталынған жалған мәліметтер арқылы Саддам Хусейнді Иранға тікелей соғыс ашуға итермеледі. 42

 






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных