Шығыс Рим (Византия) империясы

Саяси жағдайы. Анатолия, Солтүстік Африка, Мысыр, Сирия және Еуропадан Тунаға дейінгі аймақтарды бағындырған Византия Рим империясының Шығыс бөлігі ретінде өз болмысын сақтады. Бір орталыққа бағынған Рим империясы 395 жылдан соң «Шығыс» және «Батыс» болып екіге бөлінді. Шығыс Рим империясы Рим империясының шығыс жағында «Византия» деп атала бастауымен императорлар стратегиялық жағынан маңызды жерді орталық етуге талпынды. Соңында олар орталыққа лайықты деп Константинопольді (бүгінгі Стамбул) таңдады. Себебі, қала шығыс пен батысты құрлық және теңіз жағынан байланыстыратын маңызды қала болатын. Осыған орай император Константин қаланы қайта салып, оны «Константинополь» деп атады.

Византия империясы ҮІІ ғасырдың басында жоғарыда баяндалған территорияны өз бақылауына алған болатын. Бірақ мемлекет ішінде алауыздықтар мен тақ таласы орын алып отырғандықтан, осыншама кең аймақты бақылауға ала алмай да қалатын. Империяны сақтап тұратын берік бюрократия, қуатты әскер және көреген саясат болатын. Егер аталған үш элемент әлсіресе мемлекет едәуір құлдырауға тап болатын.

610-717 жылдары аралығында империя құлдырау дәуірін басынан кешірді: мемлекетте анархия орын алды. Елдің солтүстігінде аварлар мен славяндар, шығысында сасани қаупі империяны үлкен қатерге душар етіп отырды. 611 жылы Сасанилер Сирияны жаулап алуға кірісті де Антакияны, Шамды (Дамаск), Иерусалим (Құдыс) аймақтарын жаулап алды. Тіпті парсылар Мысырға шапқыншылық жасап, Константинополь маңайына дейін барды. Византия императоры Ираклий І ауыр салықтар төлеу шартымен парсылармен келісім шарт жасауға мәжбүр болды. Осы кезде ардақты Пайғамбар меккелік мүшіріктерді исламға тарту мәселесімен айналысып жатқан болатын. Мүшіріктер алғашқы мұсылмандарға «отқа табынатын парсылар кітап иесі болып табылатын Византияны қалай жеңіліске ұшыратқан болса, пұтқа табынатын біз де сендерді мазасыздандырамыз» - десіп кеуде керді. Осыған байланысты Пайғамбарға мына аят уахи болды: «Алиф, Лам, Мим. Таяу жерде Рум (Рим) жеңіліске ұшырады. Жеңілістен кейін бірнеше жылдан соң олар жеңіске де жетеді (Рум сүресі 30/1-2).

622 жылы екі алып империя арасында соғыс қайта басталды да Ираклий І Константинопольге шабуылға шыққан Сасанид армиясын 626 жылы кері шегіндірді. 627 жылы Сасанидтер Нинивада жеңіліске ұшырады. Сасанидтер шаханшахы Хосров ІІ 628 жылы дүние салғаннан соң Сасанид мемлекеті саяси тоқырауға тап болды, Византия парсы билеушілері арасындағы алауыздықты шебер пайдаланып, өздеріне тиесілі Сирия мен Палестинаны және Мысырды кері қайтарып алды. Осылай Құранда орын алған жеңіс сүйіншісі жүзеге асты.

ҮІІ ғасырда Византия тағына кезегімен Ираклий І (610-641 жж.), Консантин ІІІ (641ж.), Ираклий ІІ (641), Констант ІІ (641-668 жж.), Константин ІҮ (668-685 жж.), Юстинтиан ІІ (685-695, 705-711 жж.) отырды.

Діни сенім. Иса пайғамбардың уағыздаған діні бір құдай сеніміне негізделгендігі белгілі. Алайда Иса пайғамбардың қуаттаған таза дін көп уақыт өтпестен христиан дінбасылары тарапынан өзгеріп, таухидтік сенім үштік құдай сеніміне айналды. Христиан әлемі ғасырлар бойы үштік сенім төңірегінде тартыстар жүргізді. Тіпті бұл тартыстар қанды қырғынға ұласып жатты. Осының нәтижесіде бір-бірін мойындамайтын христиандық ағымдар да пайда болып жатты. Соңында император Константин 325 жылы бүкіләлемдік Никей соборында империяға қарасты дін басыларын жинап, ұзаққа созылған тартыстар нәтижесінде «Құдай әке, оның ұлы Иисус және қасиетті рух» деп аталатын үштік сенімді қабылдады. Бірақ бұл шешім христиан әлеміндегі бірлік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ете алмады. Ариус тәрізді құдайдың бірлігін насихаттағандардың әрекеттеріне күштеп тосқауыл қойылды. Иисустың құдай екендігіне қарсы шыққан Констанинополь ариепископы Нестория мен жақтастары 431 жылғы бүкіл әлемдік Эфес соборында Феодосий ІІ тарапынан эрес ретінде қудаланды. Маркиан дәуіріндегі Халкидон соборында (451 ж) Иисуста тек құдайлық табиғаттың бар екендігін қуаттап, қалған екі сенімді жоққа шығаратын монофизиттік ағым да ерес ретінде танылды. Дегенмен соборларда қабылданған шешімдер христиан сенім бірлігін қамтамасыз ете алмады. Христиандық ағымдар өздеріне тән құралдар мен сенім ерекшеліктеріне қарай уақыт өткен сайын бөліне берді. Бірақ, император өз көзқарасына қайшы келетін ағымдарды мүмкіндігінше күштеп тоқтатуға тырысты. Мысалы, Юстиниан І өз сенімін қолдамағандарды өлтірді немесе жер аударды. Осының нәтижесінде ерес ретінде танылған ағымдар көрші елдерді паналады.

Мораль. Византияда өмір сүретін азаматтардың бірі бөлігі билік пен байлықты шексіз иелік ететін, ал келесі бірі бір үзім нанға зар болатын. Бұл қанаушы мен қаналушы таптың дүниеге келуіне, осының нәтижесінде әділетсіздік пен моральдық азғындыққа жол ашты.

Византия қоғамында құлдар, еркіндер (шаруалар), сарай иелері немесе сарайдың қамқорындағылар деп аталатын әлеуметтік топқа бөлінді. Құлдарға мал тәрізді қатынас жасалды. Олардың мойындарына құлдық белгі тағылатын. Оларға хайуандарға берілетін қорек азықтер беріліп, қораларға орналастыратын. Христиан әлемінде құлдардың құқығын қорғайтын заң да, құрал да және дін де жоқ еді. Шіркеудің өзі құлдарды пайдаланатын, христиандықтың өкілі саналатын поптар құл иеленушілікке қарсы ешбір күрес жүргізбеді.

Ал еркіндерге (шаруалар) келер болсақ, құлдардан жоғары деңгейде болғанымен, қоғамның ауыр шарттары бойынша еңбек етті, еңбегінен түскен таныстан қанаушыларға ауыр салықтар төледі. Үлкен жер иелеріне жұмыс істеу арқылы еңбегінен тапқан табысты кезегімен билеушілерге, сарайға және шіркеуге көп бөлігін төлеп тұрды. Ал қалғаны тек өздеріне азық етуге ғана жарады. Халықтың көпшілігінің жеке жері болмады.

Халық ауыр салықтар төлеуге мәжбүр болды. Егер өзіне тиесілі салықты төлей алмаса, олардың қалған мүліктері тәркіленді. Осыған орай жері аз шаруалар жерлерін сатып үлкен жер иесіне жалданатын.

Ал осыған қайшы түрде үлкен жер иелері, епископтар, барондар молшылықпен өмір кешті. Ал император жартылай құдайға айналған, абсолюттік билік иесі деспот болатын.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: