Тақырып №5. Жазаны орындаушы мекемелер мен органдар, олардың қызметтеріне бақылау жасау

Жоспары:

1. Жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің түрлері

2. Жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің міндеттері

3. Жазаны атқаратын органдар мен мекемелердің мемлекеттің басқа да органдарымен өзара байланыстары

Жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің түрлері. Қылмыстық жазаны атқарушы органдар мен мекемелер жазаның ауырлығына қарай бірнеше түрлерге бөлінеді. Жазаны атқарушы органдар мен мекемелер мынадай түрлерге бөлінеді: сот органдары, қылмыстық-атқару инспекциялары, түзеу орталықтары және түзеу мекемелері. Түзеу мекемелері түзеу колонияларына, тәрбиелеу колонияларына, түрмеге, емдеу-түзеу мекемелеріне бөлінеді.

Айып төлеу және мүлікті тәркілеу түріндегі жазаны сот орындаушылары немесе мүліктің орналасқан жеріндегі, сондай-ақ сотталған адамның тұрғылықты жерімен негізгі жұмыс орны бойынша сот орындаушылары атқарады. Бұл жазаларды сот өзі үкім шығарып, өзі орындайды деп айтуға болады. Тек үкімнің орындалу мәселесіне келгенде сот орындаушылары пайдаланылады.

Белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасын сотталған адамның тұрғылықты жері бойынша қылмыстық-атқару инспекциялары, түзеу орталықтары, түзеу мекемелері және тәртіптік әскери бөлімдер жүзеге асырады. Бұл жаза сотталушыларға негізгі және қосымша жаза түрінде тағайындала алады. Егер белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы негізгі жаза ретінде тағайындалса, онда жазаның орындалуын сотталған адамның негізгі жұмыс орнының әкімшілігі, сондай-ақ осы лауазыммен, қызметпен айналысуға берілген рұқсатты қайтып алуға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құқықты органдар атқарады.

Егер белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы бас бостандығынан айыру жазасына қосымша жаза ретінде тағайындалса, онда жазаның орындалуын түзеу мекемесінің әкімшіліктері жүзеге асырады. Яғни сол лауазымды немесе қызметті жаза өтеп жүрген адамның иеленуіне, айналысуына рұқсат берілмейді.

Құрметті, әскери, арнайы немесе өзге де атақтардан, сыныптық шеннен, дипломатиялық дәрежеден және біліктілік сыныбынан айыру жазасы үкім шығарған сот арқылы атқарылады. Сот үкімінің талаптарын атақты, сыныптық шенді, дипломатиялық дәрежені және біліктілік сыныпты берген орган немесе лауазымды тұлға атқарады.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны сотталған адамның негізгі тұрғылықты мекені бойынша қылмыстық-атқару инспекциясы атқарады.

Түзеу жұмыстары түріндегі жазаны да сотталған адамның негізгі тұрғылықты жері бойынша қылмыстық-атқару инспекциясы атқарады.

Әскери қызмет бойынша жазаларды Қазақстан Республикасының әскери бөлімдерінің арнайы жазаны атқарушы бөлімдері немесе мекемелері жүзеге асырады. Мысалы, әскери қызметте сотталған адамды тәртіптік әскери белімде ұстау жазасын осы жаза үшін арнайы құрылған әскери бөлімдер (тәртіптік батальондар) атқарады. Қамау жазасын сотталған әскери қызметшілерге арналған гауптвахталар, гарнизондар немесе гарнизондардың бөлімшелеріндегі жекелеген гауптвахталар іске асырады. Әскери қызмет бойынша шектеу жазасын сотталған әскери қызметші, қызмет өтеп жүрген әскери бөлімдерінде, мекемелерінде, әскери құрамаларының командованиелерінде өтейді.

Шартты түрде сотталған адамдарға бақылау жасауды қылмыстық-атқару инспекциялары іске асырады.

Егер әскери қызметші шартты түрде сотталса, оны бақылауды сол әскери қызметкер қызмет өтеп жүрген әскери бөлімнің командованиесі жүргізеді.

Бас бостандығын шектеу жазасы сотталушының тұрғылықты облысы бойынша арнайы дайындалған орындарда қоғамнан алас-татылмай түзеу орталықтары арқылы атқарылады. Бұл жазаның орындалуы түзеу орталықтарының күнделікті бақылау жүргізуі арқылы іске асырылады. Қосымша түрде бұл жазаның орындалуын бақылаушы субъект – ол сотталған адамға жұмыс берген мекеме болып табылады.

Қамау жазасына сотталған адамдар сотталған жері және негізгі тұрғылықты жері бойынша қылмыстық-атқару жүйесіне жататын қамау үйлерінде өтейді.

Бас бостандығынан айыру жазасы адамды қоғамнан аластау және міндетті дене еңбегіне тарту арқылы жүзеге асырылады. Бұл жазада сотталған адамның тұрғылықты облысы немесе сотталған жері бойынша атқарылады. Егер сотталған адамның жаза өтейтін колониясы сол облыс аумағында болмаса, сонда ғана ол адам басқа облыс аумағындағы түзеу колонияларына жіберіледі.

Тергеу изоляторлары түзеу мекемелерінің қатарына жатпайды. Себебі, ондағы тергеуде жүрген адамдар сотталған адамдар болып есептелмейді, сондықтан оларда адамды түзеу жұмыстары жүргізілмейді. Тергеу изоляторлары түзеу мекемесі ролін изолятордың шаруашылық жұмыстарын орындауы үшін ғана қалдырылған сотталған адамдарға қатысты атқарады.

Түзеу колониялары бас бостандығынан айыру жазасын өтеу үшін, тек кәмелетке, яғни 18 жасқа толғандарға ғана арналған. Түзеу колониялары қоныстану колонияларына, жалпы, қатаң, ерекше режимдердегі колонияларға бөлінеді. Тәрбиелеу колониялары түзеу колониялары қатарына жатпайды. Онда кәмелетке толмағандарға түзеу емес, тәрбиелеу жұмыстары жүргізіледі. Тәрбиелеу колонияларында бас бостандығынан айыруға сотталған кәмелетке толмағандар жаза өтейді. Тәрбиелеу колониялары екі түрге, жалпы және күшейтілген режимдерге бөлінеді.

Жалпы режимдегі тәрбиелеу колонияларында бірінші рет бас бостандығынан айыруға сотталған кәмелетке толмаған ер балалар және кәмелетке толмаған қыз балалар жаза өтейді.

Күшейтілген режимдегі тәрбиелеу колонияларында бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген, кәмелетке толмаған ер балалар, сондай-ақ режим тәртібін бұзғандығы үшін жалпы режимнен ауыстырылғандар жаза өтейді.

Қоныстану колонияларында жаза өтеушілер міндетті дене еңбегіне тартылады, бірақ жұмысқа барып-қайтуы кезінде айдауылсыз жүреді. Жататын орындарында сыртынан қамалмайды. Түнгі және күндізгі уақыттарда колония аумағында еркін жүріп-тұра алады, бірақ колония аумағынан тысқары шыққанда (жұмыстан бос уақыттарда) арнайы рұқсат бойынша жіберіледі.

маңызы ауыр емес, орташа ауыр және ауыр қылмыстарды қасақана жасағандығы үшің бірінші рет бас бостандығынан айыруға сотталғандар, сондай-ақ абайсыздықта жасаған қылмысы үшін жеті жылдан жоғары мерзімге сотталған адамдар жаза өтейді.

Қатаң режимдегі түзеу колонияларында аса ауыр қылмыстарды бірінші рет жасағандығы үшін бас бостандығынан айыруға сотталғандар, бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген, қылмыстардың рецидивіндегі сотталғандар және қылмыстардың аса қауіпті рецидивіндегі әйелдер өтейді.

Ерекше режимдегі колонияларда қылмыстардың аса қауіпті рецидивіндегі сотталған адамдар, сонымен қатар өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталғандар және өлім жазасы кешірім жасау арқылы бас бостандығынан айыру жазасымен ауыстырылғандар өтейді.

Түзеу мекемелерінің бір түрі түрме болып табылады. Түрмелер жалпы және қатаң режимдерге бөлінеді.

Аса ауыр қылмыстарды жасағандығы үшін бес жылдан жоғары мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандар, қылмыстардың аса қауіпті рецидивіндегі сотталғандар тағайындалған жазаның бес жылға дейінгі уақытын түрмеде өтеуі мүмкін. Сонымен бірге, жалпы, қатаң және ерекше режимдердегі түзеу колонияларында жаза өтеудің белгіленген тәртібін бұзғандығы үшін, яғни бір жылдың ішінде екі рет камералық үлгідегі тұрғын жайларға, жалғыз адамдық камераларға жабылып, қайтадан режим тәртібін бұзғандығы үшін үш жылға дейінгі мерзімге түрмеге ауыстырылғандар жаза өтейді.

Түрме жаза өтеудің ең ауыр түрі болып табылады, сондықтан түрмеде сотталған адамдар жазаны түгел емес, оның белгілі бір бөліктерін ғана өтейді. Қылмысы бойынша жалпы режимдегі колонияда жаза өтеуге жататын, бес жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар, өз келісімімен түрменің шаруашылық жұмыстарын атқару үшін қалдырылады.

Жалпы режимдегі түрмеде жаза өтеудің белгіленген тәртібін қасақана бұзушы деп танылған сотталғандар, қатаң режимдегі түрмеге ауыстырылады.

Қылмыстық жазаны өтеу мәселесі сотталған адамның тұрғылықты жері бойынша шешілуі керек дедік. Бірақ, бұл мәселе қылмыскердің қауіптілігіне немесе қылмыстың түріне қарай өзгеруі мүмкін. Бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтегендер, өлім жазасы кешірім жасаудың арқасында өмір бойына немесе 25 жылға бас бостандығынан айырумен ауыстырылғандар, өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталғандар, шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдар, қылмыстардың аса қауіпті рецидивінде сотталғандар, сотталған уақытқа дейін тұрған жері мен облысына қарамай, өздері үшін арнайы құрылған колонияларға жіберіліп, сонда жаза өтейді.

Сотталған адамның жаза өтейтін режимін, түзеу мекемесінің түрін, сот үкім шығарған кезде атайды. Үкім шыққаннан кейін, тергеу изоляторы он күннің ішінде сотталған адамды жаза өтейтін колониясына жіберуді ұйымдастыруы тиіс. Түзеу мекемесі екімшілігі сотталған адамның түзеу мекемесіне келгендігін, мекен-жайын және қандай заттарды посылка, бандероль ретінде жіберуге болатындығын оның отбасына хабарлайды.

Қазақстан Республикасы аймағындағы әрбір түзеу мекемесінің жеке маңызы, ерекшелігі бар. Сотталған адамдар өздері тектес қылмыс жасаған, тұлғасы, қоғамға деген көзқарасы ұқсас адамдармен бірге жаза өтеуі тиіс. Бұлай топтастыру, сотталғандарды түзеу мәселесін дұрыс ұйымдастыру үшін белгіленген. Түзеу мекемелерінің ішінде ерлер колониясы мен әйелдер колониясы бөлек болады. Сол сияқты, ересектер мен жасөспірімдер, бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтегендер мен бірінші рет бас бостандығынан айыруға сотталғандар бөлек ұсталады. Аса ауыр қылмыс жасағандығы үшін сотталғандар, қылмыстардың аса қауіпті рецидивіндегілер, өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталғандар және өлім жазасы бас бостандығынан айырумен ауыстырылғандар да жазаны бір-бірінен бөлек өтейді.

Сот немесе құқық қорғау органдарының бұрынғы қызметкерлері жеке өздеріне арналған түзеу мекемелерінде ұсталады. Мұндай түзеу мекемесі бұрын да болған, бірақ заң түрінде осындай топтастырудың бар екендігі тікелей көрсетілмеді.

Барлық түзеу мекемелері, осындай жеке топтағы сотталған адамдардың жаза өтеу мәселесімен айналысатындықтан, олардың әрқайсысы жеке заңды тұлға болып табылады.

Сотталған адамдар тағайындалған жазаны бір колонияда өтеп шығуы керек. Сотталғандарды бір колониядан тап сондай басқа түзеу колониясына ауыстыруға, тек ерекше жағдайлар туындаған кезде немесе белгілі бір сотталған адамды жаза өтеп жүрген колониясында ұстау, қауіпті жағдайларға соқтыруы мүмкін болғанда ғана рұқсат етіледі. Ерекше жағдайлар ретінде, сотталған адамның мамандығының басқа жерде қажет болуы, ауыруы, оның жеке басына басқа адамдар тарапынан қауіп туындауы алынады. Заң, сотталғандарды бір түзеу мекемесінен басқа түзеу мекемесіне ауыстыру жағдайын, сотталған адамның түзеле бастауына немесе оның қоғамға қауіптілігі жоғарылауына байланысты келтіреді.

Бас бостандығынан айыру жазасын бұрын өтеген адамдарды бөлек ұстау үшін жеке түзеу колониялары ұйымдастырылған.

Бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген адамдар ретінде, жасаған қылмыстары үшін бас бостандығынан айыру жазасына сотталып, бұрын жазаны түзеу колонияларында, түрмеде немесе тәрбиелеу колонияларында өтеген адамдар танылады. Бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген адамдар қайтадан қылмыс жасаған жағдайда, оның сотталғандық атағының алынып тасталғандығы немесе уақытының өтуі ескерілмейді. Яғни, бұрын сотталғандығы ҚК 77-бабының 1-бөлімімен ескеріліп, жеке колонияда ұсталуға жатады.

Бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтемегендер болып, мына топтағылар есептеледі:

- бас бостандығынан айыруға шартты түрде сотталғандар;

- тәртіптік әскери бөлімде ұстау жазасын бас бостандығын айыру жазасының орнына өтегендер;

- іс жоғарғы кассациялық сатыда қаралғанға дейін, бас бостандығынан айыру орындарында жаза өтеп, кейін істің қысқартылуына байланысты босатылғандар немесе басқа мән-жайлардың ашылуына байланысты жазасы жеңілдетіліп ауыстырылғандар;

- бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалғанмен, сотталушының тергеу кезінде қамауда болған уақыттарымен жаза мерзімінің өтіп кетуіне байланысты босатылғандар. Бұлардың бас бостандығынан айыру жазасын өтемеген болып саналу себебі, ол сотталушы адамның түзеу мекемесінде жаза өтемегендігі болып табылады.

Өлім жазасы ату жолымен, үкім орындалғанға дейінгі ұсталған түрмеде орындалады.

Қылмыстық жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің басты міндеті: сот үкімін толық орындап, қылмыстық жазаның мақсатына жетуді дұрыс, әрі тиімді ұйымдастыра білу болып табылады. Сотталған адамдарды түзеу мәселесін қылмыстық жазамен айналысушы органдар мен мекемелер дұрыс ұйымдастырса, онда жазаның басқа да мақсаттарының іске асырылуы жеңілдейді деп түсінуге болады.

Жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің міндеттері. Қылмыстық жазаны атқарушы органдар мен мекемелердің негізгі міндеті: сотталғандарды түзеу, оны іске асыру құралдарын тауып, дұрыс қолдана білу болып табылады. Сотталғандарды түзеу құралдарын қолдану жазаның мазмұнына сай келіп, жазадағы жазалау шаралары мен тәрбиелеу шараларының қосындысы ретінде, бірін-бірі толықтырып орындалуы керек. Сотталған адамдарға қолданылатын тузеу құралдары ретінде, қылмыстық жазаиы атқарушы органдар мен мекемелерде жазаның мақсатын орындау үшін қолданылатын шаралар алынады.

Сотталған адамдардың түзелуі, оларда құқық нормаларын сыйлайтын, адамгершілік ізгі ниет қалыптасқан, қоғамға, еңбекке адал қарайтын, адамзатқа және мемлекетке дегенде көзқарасы түзу пікірдің пайда болуын білдіреді.

Қылмыстық-атқару заңы сотталған адамдарды түзеудің негізгі құралдарына жазаны атқару мен өтеудің белгіленген тәртібін (режим), тәрбие жұмыстарының жүргізілуін, қоғамдық-пайдалы еңбекпен айналысуын, орта білім мен кәсіптік мамандық алуын және қоғамдық ықпал етуді жатқызады. Сотталғандарға түзеу жұмыстарын жүргізу кезінде мұнан басқа да тәсілдер қолданылуы мүмкін. Тек ол тәсілдер заңға қайшы келмейтіндей болуы керек. Мұнан басқа да түзеу тәсілдеріне рұқсат берудің себебі, ол әр адамның жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тәрбие жұмыстарын жүргізу мәселесіне байланысты. Түзеу мекемелері әкімшілігінің қызметкерлері жалпы тәрбиелеу ісін жүргізіп қана қоймай, кейбір адамдармен жекеше де жүргізуге құқылы. Аталған занда қарастырылған түзеу құралдары жаза түріне, жеке адамдардың ерекшелігіне қарай тандалып қолданылуы мүмкін. Көрсетілген құралдарды таңдап қолдану, қылмыстық жазаны сотталғандарға түзеу ықпалымен байланыстыра жүргізу қағидасын білдіреді.

Жазаны өтеудің белгіленген тәртібін қолдану қылмыстық-атқару құқығында екі мағынада қолданылады. Біріншісі, ол осы пәннің негізгі мәселесі ретінде; яғни құқықтық категориясы ретінде танылса, екіншіден, сотталғандарды тәрбиелеу құралы ретінде қолданылады. Жаза өтеудің белгіленген тәртібі сотталғандарға құқықтық шектеулер белгілеп, сондай-ақ кейбір құқықтарын жүзеге асыруға мүмкіншіліктер бере отырып, бір уақытта сотталушыға жазалау шараларын да тәрбиелеу шараларын да, іске асырады. Демек, бас бостандығынан айыру орындарындағы жаза өтеудің тәртібі мен жағдайлары арқылы сотталған адамдар тәртіпке, ұстамдылыққа бейімделеді.

Тәрбиелеу жұмыстары мен қоғамдық ықпал ету, адамды педагогикалық, адамгершілік тұрғыдан тәрбиелеу құралы болып табылады. Бұл құралды іске асыру үшін, түзеу мекемелерімен байланысып жұмыс істегісі келетін қоғамдық ұйымдарға, тілшілерге рұқсат беріледі. Сотталғандарға газет, журналдар алып оқуға құқық берілген.

Сотталғандарды қоғамдық пайдалы еңбекке тартуда, тәрбиелік-педагогикалық мақсатта қолданылады. Қоғамдық пайдалы еңбектің астарында адамды қоғамшыл болуға баулу, елге экономикалық жәрдем жасау сияқты жақсы нышандағы қасиеттер жатыр.

Бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарды түзеудің бір құралы - орта білім мен арнайы мамандыққа оқыту болып табылады. Сотталғандарға орта білім мен мамандық беру, оларды қоғамға бейімдеудің бір амалы ретінде жүргізіледі. Сегізжылдық білімі жоқ сотталғандарға түзеу мекемелеріндегі мектепте оқу міндетті болып табылады. Сонымен қатар түзеу мекемелерінің кейбіреулерінде орта білім беру үшін арнайы ұйымдастырылған мектептер жұмыс істейді. Арнайы мамандық алу да жұмыс істеу жасындағы әр сотталған адамға міндетті болып табылады. Олар арнайы мамандық курсын бітіргеннен кейін, осы мамандыққа иелігін растайтын куәлік алады және осы мамандық бойынша жазадан босатылғаннан кейін жұмыс, істеуге құқылы. Сотталғандардың мамандық алуға ұмтылуы, олардың түзелуін байқататын белгі болып саналады.

Түзеу құралдарының түрлері, жазаның түріне, жасалған қылмыстың сипатына, қылмыскердің қоғамға қауіптілік дәрежесіне, нысаны мен қылмыстың жасалу себептеріне, сотталушының жеке басы мен мінез-құлқына байланыстырыла отырып қолданылады.

Қылмыстық жазаны жеке-даралау, жаза тағайындау кезінде заң негізінде іске асырылады. Оның негізінде жазаны атқару мәселесін жеке-даралау жатыр. Анығырақ айтқанда, қылмыстық жазаны орындау кезіндегі жеке-даралау жазаны жеке белгілеу ретінде анықталады. Сондықтан жазаны орындауда жеке-даралауды қолдану жұмысы өзіндік ерекшеліктерге ие. Ол біріншіден, сотталушының түзелуіне немесе қауіптілігінің жоғарылауына байланысты, жаза өтеу кезінде жазалау көлемінің өзгеруімен байқалады. Бұл өзгерулер, түзеу мекемесінің бір режимі ішінде түрлі сотталғандарды ұстайтын жағдайлардың болуымен, қажетті жағдайларда соларға ауыстырылуымен немесе түзеу мекемесі түрінің өзгеруімен анықталады. Сонымен бірге, жаза өтеу режимі ғана емес, сотталушының түзелуіне байланысты жаза түрі де өзгере алады.

Екіншіден, сотталған адамдарға жұмыста, оқуда, сонымен бірге тәрбиелік жұмыстардың тәсілі мен түрін белгілегенде жеке қарау керек.

Үшіншіден, тәрбиелеу жұмыстары сотталған адамдарға жаза түріне немесе жасаған қылмыстарының қоғамға қауіптілік дәрежесіне байланысты ғана емес, таза субъективтік тұрғыда, яғни сотталғандардың түзелу дәрежесіне қарай да жекеленеді.

Сотталған адамдардың жеке бас ерекшелігіне байланысты тәрбиелік жұмыстың түрін таңдау, оны қолдану күрделі мәселе болып табылады. Мұндай жұмыстарды жүргізу үшін, ол адам туралы мәліметтерді жан-жақты жинап, оның өмірге, адамдарға деген көзқарасын анықтау қажет. Бұл істерді орындау үшін, сотталған адамның жеке іс-қағаздарымен танысып, т.б. мәліметтерді жинау керек.

Аталған түзеу құралдары барлық жаза түрлерінде бірдей көлемде қолданыла бермейді. Сотталған адамдарды түзеудің негізгі құралдары бас бостандығынан айыру жазасында түгелдей қолданылады. Ал, қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тарту тәрізді жаза түрлерінде түзеу құралдарының кейбіреулері қолданылады. Мысалы, қоғамдық жұмысқа тарту жазасында оқу-білім беру, мамандыққа дайындау сияқты түзеу шаралары қолданылмайды.

Қылмыстық жазалардың ішінде сотталушыны түзеу мақсатын көздемейтін жазалар да бар. Мысалы, өлім жазасы сотталған адамды тек жазалау, яғни оны қоғамнан толық ажырату мақсатын көздейді. Өлім жазасына тәрбиелеу құралдары қолданылмайды.

Жазаны атқаратын органдар мен мекемелердің мемлекеттің басқа да органдарымен өзара байланыстары. Қылмыстық жазаны атқарушы органдардың негізгі міндеттері сотталған адамдарды түзеу, жазаны атқару мен өтеудің тәртібі мен жағдайларын дұрыс ұйымдастыру болғандықтан, олар қылмыстылықпен күрес жүргізумен айналысатын мемлекеттің басқа да органдарымен байланыста жұмыс істейді. Қылмыстылықпен күресуді қызметінің негізгі түрі ретінде танитын ішкі істер, тергеу, прокуратура, сот органдары мен қылмыстық-атқару мекемелерінің қызметі тығыз байланысты. Бұл байланыстар қылмыстық-атқару заңының көптеген баптарынан байқалады.

Қылмыстылықпен күрес жүргізу мәселесі бойынша ғана емес, ашылған қылмыстық істі аяғына дейін жүргізу мәселесі бойынша да қылмыстық-атқару мекемелерінің басқа мемлекеттік органдармен байланысы айқындала түседі. Қылмыс жасаған адамның ең алдымен ішкі істер органдарында, тергеу қарамағында, соңында сот үкімі арқылы тағайындалған жазаны етеуге түзеу мекемелесіне жіберілуі, мұның барлығы қылмыстылықпен күресетін органдардың тізбекті түрде жұмыс істейтінін білдіреді. Бұл жайында жекелеген органдардың қызметі келесі органдардың қызметімен байланыста болады және ол байланыстар былай анықталады. Біріншіден, қылмыстық-атқару органдарының сот-тергеу, прокуратура органдарымен байланыстары - ол жаза атқару кезеңінде анықтауды қажет ететін мәселе туындағандықтан, түзеу мекемесінің сотталған адаммен жұмыс істеген милиция, тергеу органдарына сұраныстар жасауымен анықталады.

Екіншіден, жаза өтеу барысында сотталушының мінез-құлқының өзгеруіне байланысты, алдағы уақытта жаза түрін ауыстыру туралы сот органдарына хабарлама жасалады.

Үшіншіден, аталған органдардың барлығының ортақ қызметі -қылмыскерлермен жұмыс істеу болғандықтан, бір-бірінің қызметіне көмектесу үшін, мәліметтер беру жұмыстары да орын алады.

Төртіншіден, аталған органдардың қызметінің өзара байланыстылығы сот және прокуратура органдарының қадағалау жасауымен көрінеді.

Мұндай өзара байланыстар қылмыстылықпен күрес жүргізетін органдардың қызметін толық, тиімді, әрі мағыналы етіп көрсетеді.

Қылмыстық-атқару органдары мен мекемелерінің жұмысы сот органдарымен тығыз байланысты. Сот сотталушыға жаза тағайындағанда, қылмыстың қоғамға қауіптілік дәрежесіне және сотталған адамның жеке басына, мінез-құлқына, қоғамға деген көзқарасына қарай отырып, жаза түрін және мерзімін тағайындайды. Сонымен бірге, соттар жаза тағайындау кезінде жазаның сотталушыға оң әсер ете алатындай жағдайын ескереді. Себебі, соттың әділетсіз жаза тағайындауы, яғни, негізсіз ауыр немесе тым жеңіл жазаны белгілеуі, сондай-ақ жаза тағайындау кезінде сотталушының жеке басы ерекшеліктері мен жасаған қылмысының қоғамға қауіптілік дәрежесіне мән бермеуі, мұның бәрі кейінгі уақыттарда түзеу мекемелерінің сотталғандарды тәрбиелеу жұмыстарына теріс әсер етері күмәнсіз.

Сотталған адавдарға тәрбиелеу жұмыстарын жүргізу кезінде ол адамның кінәсін мойындайтығын және жазаның түрімен қолданылуына келісетіндігін, сонымен қатар әділ жазаға тартылғанын мойындайтындығын анықтау маңызды жайт.

Егер сотталған адам үкімді әділетті деп таныса, онда ол адамға тәрбиелеу жұмыстарын жүргізу оңай. Демек, жаза әділетті тағайындалса және оны сотталушы мойындаса; ол адамның түзелуі оңай, ал жаза әділетсіз тағайындалса, онда жазаның мақсатына жету қиындайды. Нәтижесінде, сотталған адамда қоғамға, мемлекетке деген өшпенділік, теріс көзқарас қалыптасады. Міне, осындай сотталған адамдар мен түзеу мекемелері қызметкерлерінің арасында қайшылық болмауы үшін, алдымен соттар жазаны дұрыс тағайындауы керек.

Түзеу мекемелері мен сот органдарының келесі байланысы, сотталған адамның түзелуіне немесе қоғамға қауішілігінің артуына байланысты соттардың шара қолдануы болып табылады. Сотталушының түзелгендігін, соған сәйкес жазаны жеңілдетуге болатындығы туралы, түзеу мекемесі әкімшілігі сот органдарына хабарлама жасай алады. Бұл мәселеге байланысты алғашқы қадамды түзеу мекемелері білдіріп, соның арқасында соттар ресми түрде жаза түрін жеңілдетеді, ал, керісінше, жайттар орын алғанда қаталырақ жазалау шарасын тағайындайды.

Соттарға жазаны атқарушы мекемелер қызметіне сот бақылауын жүргізу тапсырылған. Бұл бақылау арқылы түзеу мекемелерінің жұмыстары ілгерілейді немесе әр сотталушы үкім шығарған соттың бақылауында болады.

Сот органдарының түзеу мекемелерімен келесі байланысы - ол адамдардың жаза өтей жүріп қайтадан қылмыс жасауымен байланысты. Мұндай жағдайларда соттар қылмыстың түзеу мекемесінде жасалу себептері мен жағдайларын байқаса, онда түзеу мекемесі жетекшілеріне қылмыстылықтың жасалу себептерінің мән-жайын сұрап жолдама жасайды.

Сотта істі қарау да сотталушыларға қандай да бір деңгейде түзеу мекемелерінің жұмысын жеңілдететін тәрбиелік роль атқарады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: