арындаштың бастан кешкендері.

Нүктелер достығы.

Ерте-ерте ертеде Геометрия деген елде кішкентай нүкте өмір сүріпті. Бұл өзі өте әдемі қызыл түсті нүкте еді.

Бір күні нүкте отырып ойланады:

- Шіркін, менің көп досым болса ғой! Қой, мен серуенге шығып, өзіме дос іздеп келейін.

Қызыл нүкте қақпаның сыртына енді ғана шығып келе жатса, оған қарсы бір жасыл нүкте келе жатыр. Жасыл нүкте қызыл нүктеге келіп, оның қайда бара жатқанын сұрайды.

- Дос іздеп шықтым. Менің қасыма қатар тұр, бірге серуендеп келейік, -деді қызыл нүкте. Біраз уақыттан кейін қызыл нүкте мен жасыл нүктенің алдынан көк түсті нүкте шықты.

Осылайша нүктелер саны күннен күнге көбейіп, дос болып кетеді. Көбейгендері сонша олар бір қатарға тұра қалып еді, түзу шыға келді. Осылайша түзу сызық пайда болды.

Нүктелер түзу келе жатса, түзу сызық шығады да, ал олар түзу жүрмесе қисық сызық шығады.

Ертегіні тыңдай отырып біз түзу сызық пен қисық сызықты сызып үйренеміз.

арындаштың бастан кешкендері.

Ертеде бір Қарындаш өмір сүріпті. Бір күні Қарындаш түзу сызықтың бойымен келе жатады. Ол түзудің бойымен ұзақ жүріп, әбден шаршады. Тоқтап, дем алады да, өзіне-өзі: "Әлі қанша жүрер екенмін? Мына түзудің шегіне жетемін бе, жоқ па?" - деді.

Мұны естіп тұрған түзу күліп жіберді де:

- Әй, Карындаш-ай! Сен менің шегіме ешқашан жетпейсің ғой. Сен түзудің шегі болмайтынын білмеуші ме едің? - деді.

- Қой, оңда мен қайта кері қарай қайтайын, адасып кетіп жүрермін, - деді Карындаш.

- Ол жактың да шегі жоқ. Сызықгың шегі болмайды, - деді Түзу.

Түзу тіпті өндетіп жіберді:

Шетсіз, шексіз түзу сыз

Шетсіз, шексіз түзу сыз, - деп.

Мұны естіген Қарындаш мұнайып қалды.

- Сонда мен тоқтаусыз жүре беремін бе?

- Егер тоқтағың келсе, түзудің бойынан екі нүкте белгіле, - деді Түзу. (Балалар мұғаліммен бірге түзудің бойынан екі нүкте белгілейді).

- Алақай! - деп қуанып кетті Қарындаш. - Енді мен бойымен бір нүктеден екінші нүктеге қыдырып жүре аламын. Тоқта, сонда бұл қалай деп аталады.

- Бұл менің кесіндім, - деп жауап берді Түзу жымиып. (Балалар түрлі түсті қарындашпен кесіндіні белгілейді.)

Түзудің кесіндісі, түзудің кесіндісі, - деп қайталай отырып, Қарындаш кесіндінің бір шетінен екінші шетіне серуендеп жүрді.

Міне, осылай кесінді пайда болған екен.

Түйе, бота ман басқан

Төрт аяғын тең басқан

Шұнақ құлақ бес ешкі

Қос лақты қос ешкі

Төрт қозылы екі қой

Бәрін бірге ойлап қой

(он жеті)

Талдан үшты к-п торғай

Алдында онын бастаушы

Артында төртеу қостаушы

Және тағы қарасақ

Қайта оны санасақ.

Соңында біреу қап келеді.

Алдында төртеу, топ келеді

Үшеуі қатар жарысқан

Тізіліп үшеу қалыспан

Ойың жүйрік болса егер

Торғай нешеу есепкер?

Мынау да бір санамак.

Өздерің көр саралап,

Төбеден төрт бөктергі.

Аңдыпты қос кептерді

Шаңқылдаса көк қарға

Үн қоспапты көп қарға

Секем ап бір дауыстан

Безектеп бес дауысқан.

Алты белден асыпты

Тым – тырақай қашыпты.

Үш үкі үркіп ұшыпты.

Тасқа құлап түсіпті.

Жарда жеті жапалақ.

Отырғанда қаталап.

Топ-топ тоғыз тоқылдақ

Қарғып кеткен топырлап. Сөйтіп, қызық іс болды.

Бәрі қанша құй болды?

(отыз бір)

Жетілік ұғым - - Сен білесің бе?

Табиғаттың тылсым сыры көп. Көшпенділер ұғымында күннің көзі 7 бөлікке бөлінеді. Аптада 7 күн. Бір ғажабы бұл атаулар өзгермейтін өлшем бірліктері. Қазақта 3, 5, 7 сандары киелі сан болып есептеледі. Жаңа туған нәрестенің шілдеханасы 7-ші күні жасалады. Қайтыс болған кісінің 7-сі беріледі. Білімдар кісіні «7 жұрттың тілін біледі» дейді. Көкте 7 қабат, жерді 7 қат деп түсіндіретін сол ата-бабалар. Тіпті жұт 7 ағайынды деген сөздің де өзі тұрмыстық жағдайдан келіп туындайтын байлам! Әз Тәукеханның 7 жарғысы мен 7 қазына деген атаулардағы 7-лік санның тектен тек тумағандығы айқын. Қауіп-қатерден аман қалған адам үшін, не анасы, не жұбайының 7 шелпек пісіруі не садақаға 7 түрлі нәрсе таратуы да наным түсініктен ғана тумаған құбылыс екен. «7-ге келгенше жерден таяқ жейсің», «7 атасын білмеген - жетесіз» деген даналық тұжырымы, ұрпақ көшінің үзілмеуін тілеген ізгі ниеттен шыққан.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: