Абай лирикасының 1882-1890 жылдардағы кезеңі

Өзіне дейінгі әдебиет үлгілерінің өрнектерін, халықтың өткен тарихын, рухани қазынасын жете меңгерген Абай, сөз өнерін халықты тәрбиелеудің құралы ұстаздыққа қызмет еткізуге бел буып, жаңа дәуірге жаңаша ақындық бағдарламамен келген 1882 - ші жылғы «Қансонарда...» өлеңінен бастап, үнемі өсу, өрлеу, толысу, кемелдену үстінде болды. Иждиһатпен, михнатпен іздену нәтижесінде «қазақтың жаңа әдебиетінің, классик әдебиетінің үлгесін өзі қалап туғызып, сол әдебиетке басшы, халыққа қамқор, қайраткер болды» (М. Әуезов.)

Абай лирикаларын шартты түрде 1882 - 1890 және 1890 жылдан өмірінің соңына дейінгі екі кезеңге бөлуде де М. Әуезов зерттеулері негізінде Абайдың өзге жанрлардағы, яғни «Қара сөздері» мен эпикалық поэмаларының жазылу мерзімдерінің осы соңғы кезеңге сәйкес келуіне орай, Абай мұрасының хронологиялық реті мен шығармашылық өсу эволюциясының жүйлі қамтылатыны ескерілуі қажет.

Осы кезеңдегі Абай лирикаларының реалистік, халықтық, ағартушылық, саяси-әлеуметтік, философиялық және көркемдік даму жолдары. Олардағы жыма-жыл тақырып ауқымының кеңейуі, идеялық-мазмұндық сипаттарының тереңдеуі, Абай енгізген поэтикалық көркемдік жаңалықтардың қазақ әдебиетіндегі реформаторлық, көшбасшылық маңызы. Бұл мәселелерді жүйелі де терең түрде оқыту үшін М. Әуезовтің ғылыми концепциясы негізінде Абай лирикаларын шартты түрдегі тақырыптық топтарға бөлмей, ақынның шығармашылық ғұмырбаянымен байланыста қарастыру керек.

Сонымен, Абайдың осы кезеңдегі лирикалары «Қансонарда...» өлеңінен басталып, «Евгений Онегин» романының Абай аударған өлеңдері аралығын қамтиды.

Бұл жылдардағы Абай лирикасының басы қазақ тұрмысындағы саятшылық өнерді реалды табиғат құбылыстарымен, адамның іс-әрекеттерімен байланыста тірі, жанды кейіптегі қимыл-қозғалыста алып, ұлттық сипаттағы таза қазақ поэтика өнерінде суреттеуімен ерекшеленетін «Қансонарда...» өлеңінен басталады. Осы өлеңнен басталатын өмірді реалистікпен суреттеу әдісі Абай шағармаларының өзегі ретінде үзіліссіз өз жалғастығын тапқан.

Бұл шақтағы Абай шығармашылығында ғашықтық, оқу-білім, ел бұзар атқамінерлер образы, отарлық езгі зардабы, табиғат бейнесі, сөз өнері, т.б. көп-көп тақырыптарды өз өлеңіне өзек еткен. Асылында өз заманының ғана емес, тарих көшінде өз ұлтының келешек тағдырына да кесір келтірер келеңсіз кесапаттардың қай-қайсысы да Абай поэзиясының тақырып ауқымынан қалыс қалған емес. Және ол тақырыптар үнемі шығармашылық шеберліктің өрлеу үрдісінде көрініс берген. Мысалы, ақынның осы кездегі өлеңдерінің бір парасы ғашықтық тақырыбындағы «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы» сынды өлең десек, осында суреттелетін сұлу қыздың сырт портреті ақынның шағармашылық іздену процесі нәтижесінде туған кейінгі осы тақырыптас өлеңдерінде сезімді, жанды бейнедегі сырт келбеті мен ішкі әлемі іс-әрекетімен, сөздерімен оқушы алдында жанды кейіпте бедерленген. Міне, бұл Абайдың өмірді реалистік тұрғыда суреттеу шеберлігінің өсу эволюциясын көрсетер бір ғана мысал.

Абай мұрасының осы кезеңге қатысты шығармаларының ішіндегі «Интернетта оқып жүр» және «Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек» атты өлеңдерінің Абайдың «Толық адам» ілімін танытудағы жан азығының пайдалы, зиянды жақтары мен жәуәнмәртлік ілімінің негізін құрайтын адам баласындағы қасиеттерді сараптап көрсетудегі мән-маңызын ескере отырып, оларды терең талдап оқыту керек.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: