III. ҚР-Ң НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫНДАҒЫ ӘЛIМДIК ТӘЖIРИБЕ ЖӘНЕ ҚҚС-Ң ДАМУ 1 страница

МӘСЕЛЕСI.

ҚҚС-тың салықтық реформасы процесiндегi эсер етудi зерттеу нақгылы талдауды Қажет етедi. Оның себебi, 1-ден ҚҚС салыстырмалы жағынан «жас»: ол 40 жыл бойы қолдануда, тiкелей салықтарды қоспағанда ҚҚС басқа да жанама салықтармен салыстырғанда өте аз. 2-ден, оның әрекеттерiнiң механизм, есептеудiң түрлi әдiстерi, төлеу және есепке алу тәртiбi тек дайындалмаған салық төлеушiлердi ғана емес, сонымен бiрге бiрқатар салық жұмыскерлерiнiң бөлiгiн қабылдау үшiн белгiлi бiр киындықты көрсетедi. 3-ден, ҚҚС-қа қатынасы эр елде және әртүрлi мамандар көзқарасынан қарағанда бiрдей емес. Ол әрқашанда өзгерiп тұрады.

ҚҚС-ң әлеуметтiк-экономикалық мағынасы ғалым-экономистер арасында әртүрлi көзқарастарға кездестiрдi. «ҚҚС-ң артықшылығы болып өнiм мен қызметтердiң орындалу нөтижесiнде жиналуы, яғни бұл ҚҚС төлемеуден сақтандырады. Ол бiрқалыпты экономика секторында тежеудi болдырмайды, яғни бұл әлеуметтiк әдiлеттiктiң тереңiрек жүзеге асуында өте маңызды».

«АҚШ-та ҚҚС-ң және басқа да жанама салықтардың әлеуметтiк әдiлетсiздiгi басқарады», яғни бұлар тiкелей салықтармен салыстырғандағы. Инфляцияның жоғарылау себебiнен Танзи эффектiсi байқалады, яғни жиналатын салықтар көлемi мемлекеттiк шығындар көлемiнен әлдеқайда қалып қалды. Бiрде бiр эмиссиондық емес көздерi жанама салықтарды, әсiресе - шектi ҚҚС-ты жабу болып табылады.

«Нарықта бәсекелестiк жоқ болған жағдайда ҚҚС инфляцияны қорғаушы құрал болып табылады, сондықтан да ҚҚС мүлдем алып тастау дұрыс шешiм».

ҚҚС туралы ойдың түрлi айырмашылығы, алдыңғы екi келтiрiлген факторға байланысты болды.

Жетпiсiншi жылдардан бастап өмiр сүре бастаса да, сол аз ғана жылдардың iшiнде ол жанама салықтардың iшiндегi сенiмдi, әрi тиiмдi болып қана қоймай, сонымен қатар әлемде жүздеген салықтар жүйесiнiң iшiнде лидерi болып табылады.

Өзiнiң экономикасында ешкiмге әлi белгiсiз салықты қолданушы, екiншi Дүниежүзiлiк соғыстан зардап шеккен Батыс Европа елдерi - Франция, ФГР және Дания (1967ж), Нидерланды және Швеция (1969). Бұдан бұрын ҚКС-ғын өз тәжiрбиесiнде әскери қақтығыстардан бiраз дағдарысқа ұшыраған және өзiнiң территориясында тiптi қазiргi күнге дейiн ең қатыгез қару ретiндегi атом бомбасынан зардап шеккен Япония қолданған болар едi. Бiрақ, Япондық салық шенеунiктер бұл салықтың тиiмдiлiгi мен нейтралдығына күмәнмен қарады, сондай-ақ салықтарды жасырудың профилактикалық құралы болып табылады (практика жүзiнде дәлелденген).

Жетпiсiншi жылдары өзiнiң экономикалық бағдарламасын бай шикiзат және еңбек ресурстарын пайдаланып, алдыңғы қатарлы елдер қатарына бағытталған Бразилияда; бiрiншi кезде ҚҚС-ғын тек штаттар iшiнде және олардың арасындағы операцияларда қолданып көрген (бұл жерде қазiр ҚҚС-ғының 3 түрi қолданылады). Бұл кейiнiрек федералды құрылымды Канада да қолданылады, бұл жерде ол дамымай, кейiн мүлдем алынылып тасталды.

Жетпiсiншi жылдардың ортасында Халықаралық Валюта Қордың бюджеттiк қатынастар жөнiндегi Басқармасы Корей үкiметiмен бiрге, бұл жерде ҚҚС-ғын енгiзуден жүзеге асырады. Одан соң Тайвань (1986ж), Индонезия (1985ж) және Филиппин (1998ж) елдерi де енгiздi. 1990ж. ХВҚ құрылымы және БҰҰ-ң даму бағдарламасы Индонезия астанасы Джакартада «Азиядағы ҚҚС-ғы» атты бiрiккен семинар өткiздi, бұл жерде ҚҚС-ғы алу және енгiзу кезiндегi елдердегi маңызды мәселелер жөнiнде талқыланды.

Әртүрлi елдердегi ҚҚС-ғын қолданудың тәжiрбиелерi мен нәтижелерi бiр жағынан әртүрлi, басқаша жағынан қарағанда олардың алдынан жанама салық салу табиғатынан туындайтын ұсақ проблемалар жиi ұшырасады. Осы 2 аспектiлердi тереңiрек қарастырған жөн. Осылайша ҚҚС-ның отаны болып табылатын Францияда бюджеттiк түсiмдердiң барлығының 40%-тен астамы ҚҚС-ның үлесiне келедi. (АҚШ-та бұл көрсеткiш -20%-тен аз).

Кестеде 2 Франция мемлекетiнiң бюджеттiң табыс құрылымы

Францияда экспорттық операциялар ҚҚС-нан басталған экспорттық операция жүргiзген және ҚҚ-н төлеген тұлғалар орнын толтыру құқығын пайдаланылады. Iшкi заңдарға байланысты импорттық операцияларға салық салынады. ҚҚС-ғын төлеу мәмiленi жүргiзу түрiмен анықталады және салық төлеушiнiң қаржылық жағдайларын есепке алмайды. Салынатын тауар түрiне байланыссыз бiр салық мөлшерлемесi қолданылады. Салық салудың объектiсi тауар мен қызметтiң сатылу бағасы болып табылады. Бұған бөлшек бағасынан басқа барлық алымдары мен болжамдары кiредi, әрине ҚҚС қосылмайды. Жабдықтаушыларға шикiзаттар мен жартылай фабрикаттар үшiн ортақ соммасын салық көлемi ұсталынады. Қазiргi кезде негiзгi салық мөлшерлемесi 18,6% тең. Жоғарғы деңгейдегi мөлшерлеме 22% кейбiр тауар түрiне қолданылады: автомобильге, темекi бұйымына, парфюмерияға т.с.с. Төмен деңгейдегi мөлшерлеме -5,5% көбiнесе азық-түлiк тауарларына және ауылшаруашылық өнiмдерiне, яғни кiтаптар, дәрi-дәрмектерге киiм және аяқ киiм сияқты тауарларға қолданылады. Дәл осы мөлшерлеме тағы да қызметтiң айрықша түрiне қолданылады: туристтiк және мейрамханалық қызметтерге жүк және жолаушыларды тасымалдауға т.с.с. Берiлген салық бойынша бiршама жеңiлдiктер бар.

ҚҚС-тан тек мыналар босатылады:

§ Әкiмшiлiк әлеуметтiк, мәдени және спорт қызметтерiне орындайтын мемлекеттiк аппараттар;

§ Ауылшаруашылық өндiрiс;

§ Кейбiр еркiн мамандықтар: жеке мұғалiмдiк қызмет, жеке тәжiрбиелi дәрiгерлер, рухани творчествамен айналысатын адамдар.

Германияның салық жүйесiнiң француздiкiнен айырмашылығы-ҚҚС-тың орнына саудаға салық салуында. Мемлекеттiк табыстардың iшiнде ол 28%-iн құрайды табыс салығынан кейiнгi екiншi орын.

Жалпы ставка 14% болса, негiзгi сауда тауарларына, кiтап-журнал өнiмдерiне 7% ставкамен салынады. Саудаға салынған салық өзара қатынастары әртүрлi болып табылатын федеральдi және жер, жергiлiктi бюджеттер арасында бөлiнедi.

Саудадан түскен салық табысты реттеудiң көзi болып табылады. Оның есебiнен ағымдағы бюджеттiң қалыптастыруда жерлердiң қаржылық жағдайы теңестiрiледi. Әрбiр 2-3 жылда федеральдi үкiмет және жердiң қаржылық органдары саудадан түскен салықтарды бөлу туралы келiссөздер жүргiзедi. 1992 жылы ол былай бөлiнген: 60% - федеральдiк бюджетке, 35% - жер бюджетiне және 5% - жергiлiктi бюджетке. Германияда сондай-ақ табыстарды теңестiру жүргiзiлген. Бавария, Вюртемберг, Солтүстiк Рейн-Вестфалия өзендерiнiң қаржы ресурстарының 1 бөлiгiн төменгi Саксония, Шлезвиг-Гольштейн сияқты экономикалық потенциялы төмен жерлерге бөлдi.

Австралияның салық жүйесi германдыққа жақын: Австралияда саудаға салынатын салықтың орнына 20% товармен ҚҚС қолданылады, ал сауда тауарларына, медикаменттер және кiтап-журнал өнiмдерiне-10%.

Италияда КҚС-тың бiрнеше ставкаларына-нөлдiктен ең жоғары ставка 38% қолданылады. Мысалы: нөлдiк ставка тауар мен қызметтiң экспортына; льготалық 2%-к ставка- ең қажеттi тауарларға (нан, сүт және басқа тағамдар, газеттермен журналдар) 9% -к негiзгi ставка бойынша өнеркәсiп өнiмдерi, 18 %-к көтерме ставка бойынша - тамақ өнiмдерi мен спирттi сусындар, бензин мен мұнай өнiмдерi, ал ең жоғары 38 % - к ставка бойынша.

Ұлыбритания бюджетiне жанама салықтар үлкен табыстар әкеледi, олардың негiзгiсi-17,5 % ставкамен ҚҚС, мұнай өнiмдерiне, алкаголь, темекi, ойын бизнесiне акциясыз-8% жарыстарда алынатын алымдар. Акцизсiздiк жиналым ставкасы 10 % - 53-тен 30 % - ке дейiн. 1993 ж. Ұлыбритания бюджетi 80 млрд. фт. тең болған. Бұл соманың 56% - i тiкелей салықтар, 43 % -i жанама салықтар.

Данияда 1993 ж. мемлекеттiк бюджет табыстарының құрылымында ҚҚС - 19 %, акциз -17 %, кеден баждар - 14. ҚҚС үлкен табыстар әкелдi. Оның ставкасы жалпы әлемдiк деңгеймен салыстырғанда әлдеқайда жоғары-25%. Скандинавия елдерiнде; Швед.-23,46 %, Финлан.-19,5 %. Импорттық тауарлар акцизден және ҚҚС босатылады. АҚШ-та федералды әмбебап акциз жоқ, бiрақ көптеген штаттарында сатудан жалпы салық бар: салық мөлшерлемесi 3% құрайды. Федералды акциздер тауарлардан - алкогольды және темекi бұйымдарына, қызметтерден - жалға және әуе тасымалдарына бекiтiлген. Соңғы жылдары акциздiк алымдар бiрден артты- 40%-дан жоғарыға. Бұл федералды бюджет тапшылығының ұлгаюына байланысты бiрқатар тауарларға акциздер көтерiлуiмен түсiндiрiледi, оның iшiнде сыраға, шарапқа, темекi бұйымдарына екi есе. Қымбат автомобильдерге, бағалы бұйымдарға, жеке самолеттерге 10% мөлшерлеме бойынша бойынша акциз енгiзiледi. Баждар, ең бастысы кеден бажы 1992ж. 19 млрд. доллардан асты. Бұл 1989ж. қарағанда 16,6%-ға өскендiгiн көрсетедi. Жапонияда тұтыну салықтары iшiнде негiзгiсi - сатудан салық. Ол 3% мөлшерлемеде алынады. Бюджеттi бiршама толықтыратын салықтар: автомобиль иелерiнен, қызметтерге: мейманханада тұрғаны үшiн, мейрамханада тамақтанғаны үшiн және т.б. акциздер.

Барлық елдер дерлiк ҚҚС-н счет-фактуралар негiзiнде алу әдiсiн немесе ҚҚС-н алудың несиелiк әдiсiн пайдаланылады. Счет-фактуралар негiзiнде ҚҚС-н алу әдiсi былай пайдаланылады: мәмiлеге салық салынады және сонымен бiрге счет-фактура маңызды құжаттық куәлiк болады, жақсы аудиторлық iз қалыптасады; көптеген мөлшерлемелердi пайдалануға болады (бухгалтерлiк счеттар негiзiнде ҚҚС-н алу кезiнде тек бiр ғана мөлшерлеменi қолдануға болады); салық салудың кез келген кезеңiн (бiр, екi ай немесе квартал) пайдалану мүмкiндiктерi, бұл кезде бухгалтерлiк счеттар негiзiнде ҚҚС-н алу қезiнде пайда мен шығынның жылдық счеттарын пайдалануға тура келедi.

ҚҚС қандай да бiр қисаюшылыққа әкелмейдi - оны төлеуден босату саны үлкен емес және нөлдiк мөлшерлеме аса кең пайдаланылмайды деген жағдайда ҚҚС-н толық шамада ақша қаражатын жұмсауға несиелеу керек және бұл көбiнесе басқа салықтардан ҚҚС-ң артықшылығын қамтамасыз етедi. Сонымен, экспорттық тауарларға ҚҚС-ң соммасын толық түрде анықтау және орнын толтыру үшiн пайдаланылатын әдiс. Тең негiзде экспорт баптары арасындағы бәсекелестiктi қамтамасыз етуi керек (ҚҚС экспорттық тауарлардың бәсекелестiк қабiлеттiгiн жоғарлатады деген дәлелдер асыра айтылған болып табылады).

Бухгалтерлiк счеттар негiзiнде ҚҚС-н алған кезде мынадай мәселелер болады: кәсiпорын ҚҚС-н пайдаға қосымша салық ретiнде қарастырады, ал оның жұмысшылары - еңбек ақы қорынан тағы да бiр салық ретiнде; счеттар жылына тек бiр рет ғана жабы лады, сондықтан жылдық төлемнен басқа ҚҚС-ң барлық төлемдерi алдын-ала төленуi тиiс; счет-фактуралар әдiсiнен айырмашылығы аудиторлық iз жоқ;қiспорындармен көрсетiлген пайда соммасына қиылысқан тексерулер жүргiзуге болмайды; тек бiр ғана мөлшерлеменi пайдалануға болады және қазiргi кезде тарифтер мен сауда бойынша бас келiсiмге сәйкес тек ҚҚС ғана орнын толтыруға

жататын сатудан салық деп танылады.

ҚҚС жиi тиiмдi емес және қиындықтарға әкелетiн салықтарды алмастырады. Оларды алу жаман тәсiлмен жүргiзiледi. Мысалы ретiнде, салықтық мiндеттемелердiң «каскадты» өсуi, әртүрлi салық мөлшерлемелерiнiң (кейде олар жүздеп салынады) үлкен саны, капитал тауарларына салық салу, импорттық тауарлар үшiн салық жеңiлдiктерiнiң болуы, салық салу базасының қысқаруы, салық алудың екi (кейде коррупциядан босамаған) жүйесi тән салықтарды көрсетуге болады. ҚҚС-н енгiзу бұл кемшiлiктерден құтылуға және салық салудың жүйесiн қайта құруға мүмкiндiк бередi. Кейбiр елдер бұл салыққа басқа атауларды пайдаланылады: Канада мен Жаңа Зеландияда ҚҚС тауарлар мен қызметтреге салық (ТҚС) деп аталынады. Сонымен бiрге тауарларға салынатын салықтарға қарағанда ҚҚС-н алу қиынырақ деп айтылады және оны алған кезде белгiлi бiр соммасын қайтару керек болуы мүмкiн: ҚҚС-н алу кезiнде және оны келесi қайтарған кезiнде энерғия қандай да бiр табыс алмай-ақ жұмсалады, ал бұл әрине тиiмдi емес. Бұны шешу бұ/рыii төленген ҚҚС-н қайтару қажеттiгiн алып тастау арқылы мүмқiн, яғни нөлдiк мөлшерле^нi тбй эқбпорт үшiн пайдалану.

Кейбiр елдердiң салық қызметтерi ұйымдық құрылымына байланысты жанама және тура салықтар бойынша жеке бөлiмшелерге ие. Олар шартты түрде 3 "топка бөлiнедi:

- бұл бөлiмшiлер бiр ғана ұйымда болатын елдер (АҚШ, Жапония, Франция және Австралия);

- тура және жанама салықтардың бөлiмшелерi әртүрлi ұйымдарға қарайтын елдер (Бiрiккен Королевства, онда Қаржы министрлiгi құрамында бiр-бiрiнен тәуелсiз Iшкi табыстар департамент!, ол тек қана тура салықтармен айналысады және Кеден және акциздiк алымдар департамент!, ол жанама салықтар мен төлемдерге жауап бередi);

фунқционалдық қағидат басқару иерархиясының әрбiр деңгейiнiң сәйкес мамандығы жолымен жүзеге асырылған елдер (Германия);

Жанама салықтарды жинау бойынша арнайы органдарды құру Қазақстан үшiнқолайсыз. ҚҚС-н енгiзудiң бағаға әсерiн оқып-бiлудiң негiзнде 35 елде ХВҚ келесi қорытындылар жасалады:

1) 22 елде тұтыну бағаларының индексiне елеулi әсерi байқалған жоқ. Басқа сөзбен айтқанда елдердiң 63%-на ҚҚС-н енгiзу ТБИ-не аса эсер еткен жоқ немесе мүлдем эсер етеен жоқ деп айтуға болады.

2) Тағы 8 елде (23%) ҚҚС-н енгiзумен анық көрсетiлген ТБИ-ң бiр реттi өзгерiсi байланыстырылады, бiрақ бiр жағдайда ғана ҚҚС-н енгiзу ТБИ қарқынының артуына жағдай жасады деп тұжырымдауға болады. Бiрақ, қалған 7 жағдайда ТБИ-ң өзгерiсi тұрақты болды, ҚҚС-н енгiзу ннәтижесiнде баға өзгерiсi қарқынының жылдамдауы байқалмады.

3) Сонымен 29 елде немесе елдердiң 83%-да ҚҚС-н енгiзу баға өзгерiсi қарқынын өзгертпедi.

4) 6 елде ҚҚС инфляция қарқынының өсуiне жағдай жасады, бiрақ та әрбiр жағдайда бұл жалақы мен несиенi көтеруге бағытталған саясатпен байланысты болды.

5) Сөз жоқ ТБИ мәнiнiң өзгерiсiнсiз немесе оның қарқынының артуынсыз ҚҚС-н енгiзу мүмкiн. ҚҚС-н енгiзу мен инфляция қарқынының өсуi арасында мiндеттi байланыс жоқ, егер қандай да бiр салықтың ронына сол сияқты мемлекеттiк табыстарды қамтамасыз ететiн ҚҚС енгзiлсе, бұл ТБИ өзгерiсiнiң қарқынына елеулi эсер етпейдi немесе мүлдем эсер етпейдi деп күтуге бблады және тiптi егер нәтижесiнде ТБИ өзгерiсi болатын мемлекеттiк табыстарды көтерудi жүзеге асырса, бұл барлық уақытта инфляция қарқынына ұзақ уақыт эсер етпейдi.

6) ҚҚС-н енгiзген соң баға мен жалақыны көтерумен пайда болған инфляцияның потенциалды өсуiн шектеуге бағаны бақылау шараларының көмегiмен жету мүмкiн.

7) Жұмыс iстеп тұрған ҚҚС мөлшерлемесiн өзгертудiң 6 мысалындағы тек 1

жағдайда - инфляция қарқынының өсуiмен байланысы айтылады және тағы

бiрiнде ТБИ өзгерiсiмен байланысы. Қалған 4 жағдайда мөлшерлеменiң

өзгерiсiнiң бағаға әсерi аз ғана немесе мүлдем эсер етпейдi.

Дүниежүзiндеғi елдердiндегi ҚҚС-н енгiзу және алумен байланысты мәселелердi қарастырайық.

Осындай мәселелердiң бiрiншiсi салық жүйесiн қалыптастыру кезiнде ҚҚС жанама салықтар арасындағы оның басты «бәсекелестерi» - «бөлшек сатуға салынатын салық» пен «түтыну пайдасына салық» - арасындағы таңдау мәселесiмен байланыстыгОйткенi «бөлшек сатуға салынатын салық» айналыста қарапайым және сондықтан қатардағы сатушыға жақсы түсiнiктi. Оның жұмыс iстеу сферасы салу объектiлерiнiң тар тобымен шектелген: тауарларды сату сферасымен, бiрақ қызметтер емес, ал бұл тұтынушы үшiн тартымды.

Сонымен қатар, тұтынушы салық жүйесiнде басқа да баламалы жанама салықтардың жоқытығы кезiнде бағларды салыстыру мүмкiндiғiнен айырылған. Ал егер олар болғанда ондай мүмкiндiгi бiршама әлсiз звеналардан алынады. Бұл жағадйда жасалған сатып алу-сатудың жалғыз құжаттық куәлiгi ең жақсы жағадйда кассалық ведомость бола алды. Көбiнесе тауарларды қолма-қол ақшаға сатып алғандығы ешнәрсемен және ешкiммен белгiленбейдi. Ал, бұл көлеңкелi айналыста пайдалану үшiн түсiмдердi банкке қайтармай және сәйкес салықтарды төлемей Жасыруға мүмкiндiк бередi. Бұл салыктың ең маңызды кемшiлiгi оны салу материалдық және эрергетикалық шығындарға сияқты делдалдық қызметке де бәрiбiр. 57

Ал бұл кәсiпорынның салыстырмалы қиын, энергия-материалсыйымды өнiмдi өндiруден, жаңа техника мен технологияны игеруден қашуға әкеледi және сол арқылы экономика деформациялайды.

Түсiм мен жиынтық өндiрiстiк шығындар арасындағы айырымға салынатын «тұтыну пайдасына салықты» ғана енгiзу варианты да перспективалы емес. Одан да жалтару киын емес. Ол үшiн,, мысалы, өзiңе және өзiнiң жұмысшыларына барлық алынған пайданы қосымша жалақы түрiнде (сыйлық, iстелiп бiткен уақытқа компенсация, жәрдем ақы және материалдық көмек) пайдалану жеткiлiктi.

ҚҚС, керiсiнше, көптеген тауарлар мен қызметтердi енгiзетiн кең базаға ие жөне бiрге қолданылатын счет-фактура негiзiнде салынады. Ал бұл өндiрiстi қинамай-ақ және бюджетке зиян келтiрiлмей бiршама темен (бiрақ, жеткiлiктi тұрақты) салық мөлшерлемесiн енгiзуге мүмкiндiк бередi. Сондықтан ҚҚС жоғарыдағы қарастырылған 2 салыққа қарағанда барлық жағдайларда сенiмдi және тиiмдi, ереже бойынша, жоғары - 12%-дан 30%-ға дейiнгi шекте мемлекеттiк табыстарды қамтамасыз етедi. Аталған тенденция ҚР-дағы салық реформасы барысында да қолдау тапты. Мұнда ҚҚС-н енгiзу ұзаққа созылған дикуссия мен қабаттас болды жеке отандық кәсiпорындар мысалында 1994ж. ҚР Салық Кодексiнiң заң жобасының баламалы варианттарын қарастырғанда бiздiң салық жүйемiзге енгiзу үшiн үсынылған жанама салықтардың 3 түрiнiң әрбiрiнiң салықтық мiндеттемелер шамасына әсерiне салыстырмалы талдау жасалады: ҚҚС, сатудан салық және өткiзуден түскен түсiмге салық. Талдау нәтижесiнде алынған бұл салықтардың мәндерi сәйкесiнше былай болады: 24,56 және 38 щартты бiрлiк (қатынас 1,00:2,33:1,58), ал олардың I кәсiпорынмен шыгарылатын өнiмдердiң бөлшек бағасындағы үлес салмағы: 16,7; 24,9 және 18,3% (қатынас 1,00:1,49:1,10). Талдау нәтижесi сатудан салық пен өткiзуден түскен түсiмге салықты қолданған кездегi салықтық мiндеттемелердiң «касқадты» өсуiн, олардың көрсетiлген кумулятивтiк сипатын дәлелдедi. Бұл Салық кодексiнiң жобасын талдау да ҚҚС-н таңдауға көмектестi. Ендi ҚҚС бюджетке түсетiн барлық салықтық түсiмдердiң 1/4 бөлiгiн тұрақты бередi.

ҚҚС-н алу кезiнде кәсiпорындарға, әсiресе табыс салығыныв^ базасы шектелген, ал жергiлiктi шикiзаттың негiзгi түрiнен |зусетiн табыстар тұрақсыздығымен немесе инфляциялық шығыннан аман қалу ушiн едәуiр маусымдық немесе басқа циклдiк хұрақсыздыққа ұшырағандығымен ерекшелiнетiн елдерде, орнын толтыруға жататын соммалардың тез төленуi өте маңызды.

Салық жүйесiнiң өзiнде кәсiпорынмен алынатын капиталды тауарлардың немесе экспорттық өнiмдердiң құнындағы салықтың үлесiне сәйкес келетiн айналыс құралдарын кәсiпорындарға өз уақытында орнын толтыруды қамтамасыз ететiн ясағдайлар қарастырылуы керек.

ҚҚС-ң көбiнесе қоршаған ортаның ластануымен байланысты жаңа құнның өндiрiсiне салу қабiлетi осы салықтан түсетiн түсiмнiң едәуiр бөлiгiн өзi жиналатын жердiң қажеттiлiгiне орталықтандырылған түрде пайдалана отырып өндiретiн территорияларды қолдау үшiн ескеру қажет.

Сонымен қатар, ҚҚС-на қатысты ғалымдардың пiкiрлерiн жоққа шығаруға болады. Өйткенi ол табыс салығымен бiрiкпейдi. Себебi, оларды бiр салық салу базасы.

Керiсiнше, 1-ден, ҚҚС базасы кеңiрек: табыс салығына қарағанда ол өндiрушiмен қосымща құнды алуға бағыттарды қамтиды, 2-ден, соңында салықты ол төлемейдi, тiзбектегi оның қатысуымен - тауарды соңғы сатып алушы.

Дәл осы ерекшелiгiмен ҚҚС-ң ерекшелiгi түсiндiрiледi. Брлығына о л тағы да өндiрiс процестерi интенсификациясынның тиiмдi стимуляторы жөне экономикалық нейтралды, әмбебап, ең бағалысы - аяқталмаған өндiрiстiң көлемiнiң қысқаруының әкiмшiлiк емес реттеушiсi болып табылады. Яғни: өз уақытында ҚҚС-н салықтық несие ретiнде төлеген әрбiр өндiрушi өндiрiлген және өткiзiлген өнiм арқылы өзi қойылған бағада тез қайтаруға мүдделi.

ҚҚС-н енгiзгенде көптеген елдердiң алдында ұқсас мәселелер тұрды. Бұл бәрiнен бұрын тамақтану тағамдарының жеке түрлерiне салық салу мен салық Мөлшерлемелерiне қатысты. ЕО-на мүше елдердiң кейбiреулерiнде тағамдарға ҚҚС салынады, басқа елдерде тауарға ҚҚС салынбайды, бұл бiрiншi кезекте төменгi табысты тұтынушылар бюджетiнiң маңызды бөлiгiн қүрайтын арзан тағамдарға Қатысты. Мұндай тағамдарға ҚҚС-ң нөлдiк мөлшерлемесiн құру ҚҚС-н Пропорционалды етуғе, тiптi белғiлi бiр дәрежеде прогрессивтi салық етуге мүмкiндiк бередi. Бiрақ, мұндай салықты төлеуден босату немесе салықты нөлдiк мөлшерде алу мұның түсiнiксiздiгiмен байланысты мәселелердi тудырады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: