тақырып: Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен жасалынатын қылмыстарды тергеу 1 страница

Дәріс мақсаты: Студенттерге топтық және ұйымдастырылған қылмыстарды тергеу ерекшеліктері туралы түсінік беру.

Жоспар:

1. Қылмыстық топ ұғымы мен түрлері.

2. Анықтауға жататын мән-жайлар.

3. Қылмысты тергеудің сапалылығын қамсыздандыратын талаптар.

1. Қылмыстық топ—бұл екі немесе бірнеше тұлғалардың бір немесе бірнеше қылмыстарды істеуге үйымдастырылып қосылуы.

Үйымдасу дәрежесі бойынша барлық қылмыстық топтарды келесі криминалистикалық түрлерге бөлуге болады:

а) кездейсоқ (немесе қолайлы) қылмыстық топтар;

ә) серіктік түріндегі кылмыстық топтар;

б) ұйымдасқан топтар.

в) бірлесіп үйымдасқан қылмыстық топтар.

2. Топтық қылмыстарға олардың түрлеріне қарамастан келесі мән-жайларды анықтау қажет (берілген қылмыс түрі үшін криминалистикада қарастырылатын қосымша мән-жайлар):

-топтық қылмысқа қатысқан адамдарды және топтың барлық қылмыс әрекеттерді;

-қылмыстық топ сипаты, қүрамы, криминалистикалық түрі және қүрылысы, олардың мүшелерінің ара қатынас ерекшеліктері, топтағы қақтығысушы қатынастардың болуы, оның сыртқы байланысы;

-нақты топтық қылмыс үйымдастырушы;

-топтық қылмысқа қатысушылардың ролі мен кінә дәрежесі, қылмыстық топты қалыптастыруға және топтык, қылмысты жасауға ықпал етуші себептер мен шарттар.

3. Үйымдастырушы қылмыс топтармен жасалатын қылмысты тергеудің сапалылығын камсыздандыратын жалпы әдістемелік талаптар:

-үйымдастырушы қылмыс тобының бағытын бірінші анықтау, топ мүшелерінің жасаған басқа қылмыстарын ашу;

-тергеудің басталуы қылмыскер жағынан қарсылық білдіру;

-ұйымдастырылған қылмыстық топпен жасалынған жеке қылмыс түрлерін тергеу үшін әр түрлі тергеу жағдайларын,тергеу ситуацияларын қолдану;

-ұйымдастырылған қылмыстық топтың жасаған қылмыстарын, тергеуді жоспарлаудағы ұйымдастырылған қылмыстық топтың құрылымдық, территориялық және басқа әрекет ерекшеліктерін тіркеу.

-жедел іздестіру аппаратының тергеушімен қарым-қатынасы; тиянақты әрі жан-жақты Ұлыттақ қауіпсіздік комитетімен тығыз байланыста болу.

-тергеу барысында икемді тактикалық әдісті қолдана отырып, күтпеген жерден соққы беру қылмыстық топтың ортасына (жетекшісіне) кейіннен үйымдасқан қылмыстык топтың төменгі бөліміне, соңынан қайтіп орталық тобына оралу.

-тергеуге маңызы бар мәселелерді шешу үшін тактикалық операцияларды қолдану;

-үйымдастырылған қылмыстық топ арасындағы және топтар ішіндегі күнделікті пайдалану;

-криминалистикалық және арнаулы техника құралдарын тергеуге молынан қолдана білу;

-жәбірленушілерді, куәгерлерді, сондай-ақ құқық қорғау органдары қызметкерлерін, олардың отбасын және мүлкін қорғауды қамсыздандыру үшін қолданылатын шаралар

-тергеу барысында күрделі өтпелі міндеттерді шешудің мақсаты кең көлемде тактикалық операцияны қолдануға байланысты.

Бақылау сұрақтары:

1 Қылмыстық топ дегеніміз не?

2 Қылмыстың мән жайын анықтауға жататын мән жайларға нелер жатады?

Әдебиеттер:

1 Белкин Р С Курс криминалистики / үш том/ Юристъ 1997

2 Белкин Р С, Аубакиров А Ф и др. Криминалистическая энциклопедия Алматы 1995

3 Абуов А Ғ Криминалистика негіздері Қостанай 2003 «Шапақ»

4 Яблоков Н П Криминалистика М. 2003

10 тақырып. Тергеулік қарау және куәләндіру тактикасы

Жоспар:

1. Оқиға болған жерді қараудың түсінігі, маңызы және міндеттері.

2. Оқиға болған жерді қарау алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары.

3. Оқиға болған жерді қарау кезеңдері және тәсілдері.

4. Куәландыру.

1. Қылмысты істерді тергегенде әр түрлі объектілерді қарауға тура келеді. Осы қаралатын объектілерге байланысты тергеу қарауы бірнеше түрге бөлініп, жіктеледі.

Тергеу тәжірибесінде қараудың мынандай түрлері қолданылады: оқиға болған жерді карау, өлікті қарау, іздерді және жеке затгарды қарау, қүжаттарды қарау т. б.

Жеке заттарды, өлікті және басқа да объектілерді қарау бірде дербес тергеу қарауының түрі болып саналады да, кей жағдайларда олар оқиға болған жерді қараумен қамтылады. Егер айтылған объектілер оқиға болған жерден тыс жерде қаралса, бұл қарау жеке тергеу әрекеті есебінде саналады.

Мысалы, ауыр жарақат алып, халсіз жатқан жәбірленуші емханаға алып барғаннан кейін қайтыс болса, оның өлігін карау жеке тергеу әрекеті болып саналады да, оқиға болған жерді караумен қамтылмайды. Мұндай жағдайлар, әрине сирек кездеседі, көбінесе жоғарыда айтылған объектілер оқиға болған жерде қаралады.

Оқиға болған жерді қарау, тергеудің бастапқы кезеңінде, кылмысты іс қозғалмай тұрғанда-ақ жүргізіледі. Көп кылмыстарды тергеу оқиға болған жерді қараудан басталады. Бұл тергеу әрекетін кешіктірмей, дер кезінде жүргізген жағдайда қылмысты ашуға керекті, өте кұнды дәлелдемелер жинап алуға болады. Қылмысты оқиға бір адамның немесе бірнеше адамдардың белгілі бір әрекет-кимылдарынан түратындықтан ол айналадағы ортаға әсер етіп, сол қылмыс жасалған жерде көптеген іздер қалдырады.

Криминалистикада іздер деген түсінік екі мағынада қолданылады. Тар мағынада із деп бір объектінің таңбасы, келбеті айтылады (қолдың ізі, аяқ киімнің ізі, т. б.). Ал, жалпы кең мағынада қылмыс іздері деген ұғымға оқиға болған жерде калған заттар, кираған, сынған нәрселер және қылмысқа байланысты айналада болған өзгерістердің бәрі жатады. Осы өзгерістердің бәрін негізге ала отырып, окиға болған жерді қарау үстінде тергеуші оқиғаның калай болғанын, айталық, оның механизмі жөнінде белгілі бір болжаулар жасай алады. Оқиға болған жерді қараудың маңызы, әрине мұнымен шектелмейді. Себебі, қарау үстінде тергеуші осы қылмысқа байланысты іздерді, айғақ заттарды, өте құнды деректерді тауып алып, оларды дәлелдеме есебінде пайдаланады.

Оқиға болған жерді қараудың тергеу әрекеті есебіндегі манызын дұрыс үғу үшін алдымен оның түсінігіне тоқталайық. Біріншіден, окиға болған жер дегенге не жатады, оның ұғымын таддайық. Оқиға болған жер деген түсінікке оқиға болған жер және осы қылмыстың іздері табылған жер жатады. Сондыктан бұл ұғымға тек қана қылмыс жасалған жер ғана жатпайды. Мүнымен қатар бұл үғымға қылмыс жасауға дайындық жұмыстарын жүргізген жер, қылмыс жасауға қолданған қару және басқа да айғақ затгарды тапқан жер де жатады. Ол — жеке үй, пәтер, ашық алаң, су айдыны, вагон, тағы басқа да объектілер болуы мүмкін. Осыған байланысты бір кылмыс бойынша бірнеше оқиға болған жер болуы мүмкін. Айталық, адамды өлтіріп, оны басқа жерге апарып бөлшектеп, ол бөлшектерді әр жерге көмсе, кісіні өлтірген жер де, өлікті бөлшектеген жер де, ол бөлшектерді көмген жер де оқиға болған жер деп саналады. Сонымен бір жасалған кылмыс бойынша 3—4 окиға болған жерді қарауға тура келеді. Осыған байланысты айта кететін бір жай, оқиға болған жер деген түсінік пен қылмыстың болған жері деген түсінікті ажырата білу керек. Соңғы түсінікке осы тергеліп отырған қылмыстың нақтылы болған жері жатады. Ол — оқиға болған жер деген түсініктің күрамдас бір элементі.

Айтылғандарды түжырымдайтын болсақ, оқиға болған жер дегеніміз қылмыстың жасалған жері және де осы қылмыстың іздері табылған ашық алаң, пәтер, жеке үй және басқа да объектілер.

Енді тергеу әрекетінің, оқиға болған жерді қарау деген түсінігіне талдау жасайық.

Криминалистік окулықтарда бұл тергеу әрекетінің, мағынасына әр түрлі түсінік, үғым беріледі. Авторлардың берген түсініктеріне талдау жасасақ, бұларда негізінен тек редакциялық айырмашылықтары бар екендігі байқалады. Негізінен берілген түсініктерде бүл тергеу әрекетінің мағынасы, оның міндеттері және маңызьт, сонымен қатар тергеу әрекетін жүргізу үстінде қолданылатын әдістер сипатталады. Кейбір авторлар бұл тергеу әрекетін қылмысты кім және кандай мақсатпен жасағандығын анықтау міндеттері ретінде түсіндіреді. Қылмысты іс бойынша тергеу жүргізгенде бүл мәселелерді анықтау керек екендігі, әрине түсінікті. Бірақ бүл тергеу әрекетіне мүндай күрделі мәселелерді шешуді міндеттеу орынсыз. Бүл мәселелер жалпы тергеудін алдында тұрған міндет, олар бірнеше тергеу әрекеттеріи жүргізу аркылы шешіледі. Сондыктан бүл мәселелерді шешуді бір тергеу әрекетіне, яғни оқиға болған жерді қарауға жүктеуге, әрине болмайды.

Кейбір авторлар окиға болған жерді қарауға катысты түсініктерінде оның міндетіне, атап айтқанда, жүргізілетін жүмыстар қатарына жедел-іздестіру жүмыстарын да жатқызады. Жедел-іздестіру жұмыстары процессуалды әрекеттер катарына жатпайды, оны анықтаушы органдар жүргізеді. Мұндай жұмыстар тергеудің бастапкы кезеңінен тергеу біткенше жалғасады. Сондықтан мүны тергеу әрекетінің оқиға болған жерді қарау үғымына кіргізу орынсыз. Әрине, оқиға болған жерді қарау үстінде жедел-іздестіру жұмыстары да жүргізіледі, бірақ бұл іздестіру жұмыстары оқиға болған жерді қараумен шектелмейді, ол тергеу біткенше, кейін де жүргізіле береді.

Айтылғандарды түжырымдай келіп, бүл тергеу әрекетіне төмендегідей түсінік беруге болады: оқиға болған жерді қарау дегеніміз іздерді, айғақ заттарды іздеп табуға, оларды альш, бекітуге және зерттеуге бағытталған, сонымен қатар жасалған қылмыстың мән-жайын, оның болу механизмін анықтау мақсатымен кідіртпей өткізілетін, заңда көрсетілген тергеу әрекеті.

Осы түсінікте оқиға болған жерді қараудын, міндеттері де көрсетілген. Атап айтқанда, оқиға болған жерді қарау үстінде іздер, айғақ заттар белгілі бір криминалистік әдістер мен тәсілдер, арнайы құрал-саймандарды пайдалану арқылы ізделіп, зерттелуі, бекітілуі керек. Сонымен қатар, қарау устінде объектілердің орналасуы және жалпы жағдайы бойынша қылмыстың мән-жайы жөнінде деректі мәліметтер алу қажет, оқиға болған жерді қарауда бүл мәліметтердің маңызы зор. Окиға болған жерді қарау тергеудің ең бастапқы кезеңінде, қылмыс болғаннан кейін іле-шала жүргізілетіндіктен, бұл тергеу әрекетін жүргізу арқылы өте қүнды деректер, дәлелдемелер жинап алуға болады. Қарау мезгілінде табылған айғак заттар, іздер арқылы қылмыстың механизмін, қылмыс жасау әдісін анықтауға, қыл-мысты жасауға қатынасқан адамдар жөнінде және істің басқа да мән-жайлары жөнінде өте керекті мәліметтер жиналады. Бұған тек қана оқиға болған жерді кідіртпей, тез арада қараған жағдайда ғана мол мүмкіндік туады. Егер оқиға болған жерді қарау кешіктіріліп жүргізілсе, көп іздер, айғақ заттар ауа райы жөне басқа да жағдайларға байланысты өзгеріп, бүлініп қалуы мүмкін, тіпті олардың жоғалып кетуі де ықтимал. Міне, осыған байланысты тергеуші хабар алысымен, тез арада қылмыстың болған жеріне баруға, оны кешіктірмей қарауға әрекет жасауы керек. Оқиға болған жер түнде де каралады. Егер мұндай кезде жарык нашар больш, оқиға болған жерді егжей-тегжей ұқыпты қарап шығуға мүмкіндік болмаса, бұл жер жарық түскеннен кейін каралуы керек.

Жасалған қылмыстың түрлеріне орай оқиға болған жерді қараудың өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер жеке қылмыстарды тергеу әдістемесінде қаралады.

2. Оқиға болған жердің толық, пәрменді және дұрыс қаралуы тергеушінің осы тергеу әрекетіне ұқыпты дайындалуына тікелей байланысты.

Тергеушінің дайындық жұмысы екі кезеңге бөлінеді.

Бірінші кезең — тергеушінің оқиға болған жерге шықпай тұрып, оқиға жөнінде хабар алысымен жүргізетін дайындық жұмыстары. Бұл бірінші кезенде тергеуші мына төмендегі дайындық жұмыстарын атқарады:

-Өзі келгенше оқиға болған жерді өзгеріссіз сақтап қалу
үшін белгілі бір лауазымды адамдарға, атап айтқанда, полиция
қызметкерлеріне нұсқау береді;

-Оқиға болған жерді карауға өзімен бірге қатынасатын лауа-
зымды адамдарды (жедел-іздестіру жүмыстарын жүргізетін),
мамандарды нақтылап белгілеп, олардың оқиға болған жерге
кешікпей келуіне керекті шара қолданады;

-Оқиға болған жерді қарағанда қолданатын криминалис-
тикалык құрал-саймандарды және басқа да керекті жабдықтар-
ды дайындайды;

-Тергеуші оқиға болған жерге өзі келгенше оны өзгеріссіз сақтап қалу жөнінде нұсқау берумен катар поилиция кызметкерлеріне қылмыстың басында больш, оны көрген адамдарды анықтау жөне басқа да жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізуге арнайы тапсырма береді;

-Оқиға болған жерді қарайтын тергеу тобын кұрғанда тергеуші карауға кандай мамандар қатынасуы керек екендігін алдын ала анықтайды. Егер оқиға болған жерде өлік бар болса, онда қарауға міндетті түрде сот медициналық экспертті не арнайы медициналык білімі бар адам қатынастырылуы керек. Іздерді және басқа да айғақ заттарды іздеп табу, бекіту және зерттеу үшін қарауға эксперт-криминалист катынастырылады. Қаралатын объектілердің ерекшеліктеріне байланысты басқа да мамандардың қатысуы мүмкін;

-Қарауға пайдаланылатын қүрал-саймандарды дайындау үстінде тергеуші тергеу чемоданының ішіндегі жабдықтардың толық болуын, жарамдылығын тексереді. Осындай дайындық жұмыстарын бітіргеннен кейін тергеуші жедел оқиға болған жерге шығуы керек.

Оқиға болған жерге келісімен тергеуші мына төмендегі дайындық жұмыстарын жүргізеді:

-жәбірленушінің, хал-жағдайы анықталып, керек болса оған жедел медициналық жәрдем көрсетіледі;

-полиция қызметкерлерінің және басқа да лауазымды адам-
дардың баяндауынан оқиға болған жерде қандай өзгерістер бол-
ғанын біліп, егер оқиға болған жерде өзгерістер болса, олардың
қандай себептен болғанын анықтайды;

-қылмысты көзімен көрген куәгер адамдарды сұрау арқы-
лы оқиға жөнінде деректі мәліметтер алады;

-керекті жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізу жөнінде
полицияға және жедел-іздестіру органдарының қызметкерлері-
не нұсқау береді;

-қарауға қатынасатын адамдарды анықтап, оларды
заңда көрсетілген құқықтары және міндеттерімен таныстыра-
ды, арнайы нұсқау береді;

-тергеу әрекетін қарауға қатынасы жоқ бөтен адамдардың
бұл жерден кетуін талап етеді;

-жедел-іздестіру органдарының кызметкерлеріне арнайы
дайындығы бар, үйретілген итті пайдалану арқылы қылмыс-
кердің ізіне түсіп, оны ұстауға нұсқау береді.

Жоғарыда көрсетілген және де оқиғаның ерекшелігінен туындайтын басқа да дайындык жұмыстарын бітіріп, тергеуші оқиға болған жерді карауға кіріседі.

3. Оқиға болған жерді қарау екі кезеңге бөлінеді жөне осыған байланысты арнайы әдіс-тәсіл қолданылады.

Тергеу әрекеті оқиға болған жерді жалпы шолып қараудан басталады да, бұл қараудың бірінші кезеңі деп саналады. Кей авторлар бұл кезеңді оқиға болған жерді бағдарлау сатысы деп те атайды. Негізінен, бұл кезеңде тергеуші оқиға болған жерді толығымен, жалпы шолып қарау аркылы осы жерді бағдарлайды. Сондықтан жалпы шолуды бағдарлау үшін пайдаланатын әдістің бір түрі деп те санауға болады.

Бүл кезеңнің негізгі міндеті — оқиға болған жерді нақтылап анықтау, ондағы орналасқан жеке объектілерді, олардың ара қашыктығын, орналасуын, жағдайын белгілеу. Оқиға болған жерді жалпы аралап, қаралатын жердің негізгі, түйінді, қарауға күрделі жерлерін алдын ала белгілеу керек. Оқиғаның түйінді жері дегенге іздердің, айғақ заттардың неғұрлым көбірек шоғырланған жерлері жатады. Бағдарлау үстінде сонымен катар шешілетін сүрақтар: кылмыскер бұл жерге (айтайык, пәтерге) калай келуі (кіруі) мүмкін, оқиғаны қай жерден көруге болады, қылмыс әрекеттерінің ерекшелігіне байланысты қылмыстьщ ізі кай жерде қалуы мүмкін. Жалпы шолып қарау аркылы объектілердің орналасуын, олардын. ара қашыктығын және басқа да жағдайларды есептей келіп, тергеуші оқиғаның болу механизмін болжап, көз аддына елестетіп, болған оқиғаның мән жайын ойша жасап көруі керек. Міне, осы тұрғыдан алғанда оқиға болған жерді қараудың бұл сатысы тергеушінің шығармашылық талдауын қажет етеді. Осындай талдаудың сапасы қараудың және тергеудің дүрыс бағытта болуына тікелей ықпал етеді.

Қараудың бұл сатысында тергеуші объектілерді қарау кезегін, ретін шешіп алады. Криминалистикада карау, ситуациялык жағдайларға байланысты, оқиға болған жердің ортасынан не шетінен басталады. Сонымен қатар оқиға болған жерді сүзе толық алға қарай, бір бағытта карау әдісі де қолданылады.

Окиға болған жердің шетінен бастап, спиральдык әдіспен оның ортасына карай жүргізілетін карауды орталыкқа шоғырлану концентрлік әдісі дейміз. Айтайық, бөлменің ортасында елік жатса, кіре берістен, мысалы есіктен басталып, бөлменің кабырғасын жапсарлай түрған объектілер спираль тәрізді оңнан солға, не керісінше, солдан оңға қаралып, бірте-бірте бөлменің ортасына, өлік жаткан жерге келіп, елікті караумен тергеу әрекеті аяқталады. Қараудың мұндай түрі окиға болған жердің шегі (шекарасы) нақты белгілі болған жағдайда колданылады. Егер де окиғаның шегі қай жермен шектелетіні белгісіз жағдайда, айталық өлік ашык аланда жатыр, қарау ортадан басталып, спираль тәрізді бағытпен жүріп, оқиға болған жердін, тек аймактарын қараумен аяқталады. Мұндай кезекпен қарауды оқиға болған жерді эксцентрлік әдісі бойымен қарау дейді. Кейде оқиға болған жердін, түйінді тұсы белгісіз, тек бір окиға болған кеңістікті (аланды) толық қарауға тура келеді. Егер осындай ситуациялык жағдай туындаса, қаралатын кеңістіктің басынан бастап, бір шетінен екінші шетіне дейін көлденең және алға бір бағытта жүріп, кеңістік толық сыпырыла сүзіліп каралады. Айтылғандарды түжырымдайтын болсақ, оқиға болған жердегі объектілерді қарау кезегінің үш түрі бар:

-концентрлік — оқиға болған жердің шетінен ортасына қарай шоғырланып қарау,

-эксцентрлік —ортасынан шетіне қарай қарау,

-фронтальды—толық сүзіп карау.

Осы айтылған қарау кезегінің қай түрін қолдану керек екендігі қараудың алдыңғы кезеңінде шешіледі. Бұл кезеңде тергеуші және қарауға қатынасып жүрген басқа да лауазымды адамдар еш объектіні орнынан козғамайды, оларды сол түрған күйінде қарап, тексеру керек. Окиға болған жер бағдарлау және жалпы шолу әдістерімен фотосуретке түсіріледі. Оқиға болған жерді қараудың бірінші кезеңінде, атап айтқанда, қарайтын жерді жалпы шолып бағдарлау үстінде статикалык тәсіл қодданылады, былайша айтқанда, объектілер қозғалмай өз орнында каралады.

Жалпы шольш қарау үстінде оқиға болған жерде пайда болуы ешқандай негізсіз жат, бөгде іздер және қылмыстың болу механизміне қайшы келетін жағдайларды байкап аңғаруға болады. Мұны криминалистикада негативті жағдайлар деп атайды. Айтайық, кылмыстың белгілі бір жағдайда, иә белгілі бір әдіспен жасалғанда міндетті түрде пайда болатын іздердің (заттардың) болмауы, не керісінше жалпы жағдайға жат, осы жерге бөгде іздердің (заттардың) оқиға болған жерде болуы. Мысалы, оқиға болған жерде жатқан өліктің денесінде пышақ жарасы бар, бірақ өліктін, астында (оның жанында) қан өте аз. Асылып тұрған өліктің қолы таза, ал асылуға пайдаланылған жіп қара майға былғанған. Егер жәбірленуші өзі асылған болса, асылуға пайдаланылған жіп кара майға былғанғандықтан асылынған адамның қолы да лас, қара май болар еді. Осындай негативті жағдайларды тергеудін, кейінгі кезендерінде тексеріп зерттеу арқылы нақтылы қандай кылмыстың жасалғандығын аныктауға болады. Жоғарыда келтірілген мысалды жалғастыратын болсақ, жәбірленуші асылмаған, оны біреу тұншықтырып өлтіріп, содан кейін қылмысты жасыру үшін осы жерде жаткан қара майға былғанған жіптен ілгек жасап өлікті асып қойған.

Осындай әрекеттермен, әдеттегідей, көбінесе қылмыскерлер қылмыстың ізін жасырып, тергеуді теріс жолға бағыттау үшін басқа бір қылмыстың жасалғандығын инсценировкалап көрсетеді. Осындай, көбінесе асығыс жағдайда қылмыскер қателіктер жіберіп, ол жалпы жағдайға қайшы келіп, теріс көрініс, яғни негативті жағдай ретінде тергеушінің көзіне түседі. Оларды тексеру арқылы нақтылы жасалған қылмысты ашуға болады. Оған дәлелдеме есебінде қарау үстінде аныктальш табылған негативті жағдайлар дәлел болады.

Окиға болған жерді қараудың екінші кезеңінде жердегі әр объект бөлшек-бөлшегімен жеке-жеке қаралып, зерттеледі.

Мұндай жағдайда, әр объект орнынан козғалып, басқа жерге қойылады. Осындай қозғалмалық әдістер қолданғандыктан бұл қарау кезеңінде қолданылатын әдістерді серпінді (динамикалық) әдістер дейді.

Әр объектіні қараудың өзіндік ерекшеліктері бар. Пәтерді карағанда бөлмеге кірген есіктен солдан оңға қарай (не керісінше оңнан солға қарай) қабырғада ілініп тұрған жабдықтар қаралады. Қарау үстінде олардың орналасуына, жалпы жағдайына көңіл аудару керек. Қабырға бойындағы нәрселерді карап біткен соң бірте-бірте спираль тәрізді бағытпен бөлменің ортасында түрған үй жабдықтары каралады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: