Унутрыпалітычныя крызісы XIV ст.

Першы крызіс узнік неўзабаве пасля смерці вялікага князя Гедыміна ў 1341 г. Той перадаў трон любімаму сярэдняму сыну Еўнуту, што не спадабалася астатнім. Да та гож Еўнут не валодаў неабходнымі палітычнымі і маральнымі якасцямі. Браты адмовіліся падпарадкоўвацца яму, што адразу жа паспрабавалі скарыстаць суседзі. Польскі кароль заявіў све прэтэнзіі на Валынь, а Лівонскі і Тэўтонскі ордэн пачалі рыхтавацца да вялікага паходу на Літву.

Крызіс быў ліквідаваны пасля таго, як у 1345 г. вялікі князь Еўнут быў звергнуты яго старэйшымі братамі Альгердам і Кейстутам. Еўнут спачатку збег у Маскву (ен стаў першым палітычным уцекачом з ВКЛ да усходняга суседа), але праз.. год вярнуўся і атрымаў Заслаўскае княства.

Вялікім князем стаў Альгерд (1345 – 1377), які валодаў усходняй часткай дзяржавы (яго рэзідэнцыя была у Вільні), а яго суправіцелем – Кейстут, у валоданні якога знаходзіліся заходнія землі княства з цэнтрам у Троках. Гэты дуумвірат аказаўся вельмі карысны для дзяржавы, бо браты цудоўна дапаўнялі адзін аднаго.

Альгерд пераўзызодзіў сваіх братоў розумам, палітычнай прадбачлівасцю і дзейным характарам. Апрача таго, ен валодаў вельмі рэдкай у тойчас якасцю: не ужываў ні віна, ні піва, ні мёду. Будучы жанаты на рускай князеўне, ен пераняў рускую мову і звычаі, усе нашчадкі Альгерда былі праваслаўнымі. Кейстут да канца дзен заставаўся язычнікам, але быў вельмі добразычлівы і шчодры, вызначаўся вялікай адвагай у баю, яго вельмі шанавалі жамойты.

За гады праўлення дуумвірата Альгерда – Кейстута іх дзяржава вырасла удвая, але рэальна яны кантралявалі не больш за 30 % тэрыторыі ВКЛ, а астатнія 70 % складалі удзелы і вотчыны іншух князеў і магнатаў.

Другі палітычны крызіс узнік у 1377 г. пасля смерці Альгерда, калі, згодна з папярэдняй дамоўленасцю паміж братамі, пры падтрымцы Кейстута на велікакняжацкі прастол быў узведзены Ягайла Альгердавіч, сын ад другога шлюбу Альгерда (з цверской княжной Ульянай Аляксандраўнай). Ен быў хрышчоны у праваслаў’е, атрымаўшы імя Якаў. (У палітычных метах Альгерд надаваў дзецям літоўскія імёны, хаця яны раслі у рускім асяроддзі, размаўлялі па-рускі і былі ахрэшчаны паводле праваслаўнага абраду). Паводле гэтай жа дамоўленнасці пасля Кейстута у заходняй частке ВКЛ павінен быў правіць яго сын Вітаўт.

Ягайла, як і яго бацька, імкнуўся да стварэння моцнай цэнтралізаванай дзяржавы. Але гэта задача ўскладнялася трыма акалічнасцямі. Па‑першае, рэальную ўладу Ягайла меў толькі ва ўсходняй частцы дзяржавы; у Троках і ўсёй заходняй частцы правіў стары Кейстут. Па‑другое, на велікакняжацкі трон прэтэндаваў князь Андрэй Полацкі, старэйшы сын Альгерда ад першага шлюбу (з віцебскай княжной Марыей Яраслаўнай). Пасля смерці бацькі ен нават прыняў тытул вялікага князя Полацкага.

Па‑трэцяе, узмацнялася апазіцыя з боку заходнерускіх княстваў, якія былі незадаволены палітыкай цэнтралізацыі і выступалі супраць поўнага палітычнага зліцця з Літвой. Тут выспяваў шырокі грамадска-палітычны рух супраць умацавання ўлады вялікага князя. Пры гэтым умацавання цэнтральнай улады не жадалі не толькі застаўшыяся Рурыкавічы, але і Гедэмінавічы, адчуўшыя смак самастойнасці.

У 1377 г. Ягайла пазбавіў Андрэя Альгердавіча яго Полацкага ўдзелу. Андрэй збег у Пскоў (там пскавічы у другі раз абвесцілі яго сваім князем) і стварыў цэлую антылітоўскую кааліцыю ў складзе Маскоўскай дзяржавы, Смаленскага княства, Вялікага Ноўгарада і Лівонскага ордэна.

У гэты час сапсаваліся адносіны Ягайлы з Кейстутам (не у апошнюю чаргу намаганнямі шпіёнаў Ордэна). Кейстут, выкарыстаўшы складанае становішча пляменніка, у 1381 г. захапіў вярхоўную ўладу ў дзяржаве. Наступіў новы, трэці па ліку, палітычны крызіс. Праз год, узяты ў палон Ягайлам, Кейстут быў задушаны ў цямніцы Крэўскага замка.

Быў яшчэ адзін фактар, які абцяжарваў праблему цэнтралізацыі дзяржавы: рост аўтарытэту Масквы на заходнерускіх землях пасля перамогі над татарамі на Куліковым полі ў 1380 г. Дарэчы, у гэтай бітве ўдзельнічалі і некаторыя князі з ВКЛ, напрыклад, той жа Андрэй Полацкі. Спроба нейтралізаваць гэту тэндэнцыю шляхам заключэння саюза паміж вялікімі князямі літоўскім і маскоўскім не прывяла да станоўчых вынікаў, бо маскоўскі бок выставіў непрымальныя умовы. Ад Ягайлы патрабавалі не толькі ахрысціць у праваслаў’і усе насельніцтва ВКЛ, але і зрабіцца “малодшым братом”, гэта значыць, васалам Дзмітрыя Данскога. Самастойнаму гаспадару было не з рукі станавіцца васалам ханскага данніка.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: