Тыныс алу мүшелерінің филогенезі

Эволюция прцесінің барысында тыныс алу жүйесі ұзақ даму жолынан өтті. Сондықтан хайуанаттар әлемінде тыныс алу процесі әр түрлі әдіспен іске асады.

Мысалы, қарапайым біржасушалы организмдер өміріне керек оттегін тікелей жасуша қабығы арқылы өздері өмір сүретін ортасы – судан алады. Бұл тыныс алудың диффузиялық түрі. Организм күрделіліне келе оның денесінің көлемі де үлкеейеді де, оттегін қабылдап, оны жасушаларға жүргізуге қабілетті арнаулы мүшелер пайда болады.

Төменгі сатыдағы омыртқасыздарда және омыыртқалылардың кейбір түрлерінде тыныс алудың терілік түрі байқалады. Адамда тыныс алудың I проц. сол сияқты тері арқылы жүреді.

Жәндіктерде тыныс алу аппараты тыныс алу түтіктері – трахеялар түрінде кездеседі; трахеялар теріде тесіктермен ашылып, денеде қан тамырлары мияқты тармақтанады.

Желбезектік тыныс алу суда өмір сүретін хайуандардың көпшілігіне тән. Желбезектер қан тамырларының торларына бай, әр түрлі пішіндегі терінің немесе кілегей қабықтың нәзік өсімділері болып табылады. Желбезектер арқылы үздіксіз су өтеді де желбезектердің тамарларындағы қан оттегіне қанығады.

Өкпелік тыныс алу алғашыда қос тынысты балықтарды пайда болды. Құрлыққа шығуға байланысты (рептилиялар, бауырмен жорғалаушылар) хайуандарда желбезектік аппарат жоғалады. Құстарда газ алмасу өкпеде, бұлшықеттердің арасында және сүйектердің ішінде орналасқан ауа қапшықтарында жүреді.

Тыныс алу жүйесінің ең күрделі құрылысы сүтқоректілер мен адамда байқалады. Адамда кеңірдектен бастап ең уақ бронхтарға дейін тыныс алу жолдары орта есеппен 17 рет тармақанады. Сүтқоректілерде тыныс алу бұлшықеті – көкет, диафрагма, пайда болады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: