IV. АХУЫЙЫ ФОНДЗ ФЫРТЫ ÆМÆ ЦАРЦИАТЫ ФОНДЗ СЫХЫ

22. Царциаты сыхтæ

Æртæ гуымиры хо, Ахуыйы ус, зæгъы йæ фыртæн иу бон:

— Нæ цæрæнбыууæттæ фондзырдыгæй ис схизæн. Ныр лæгтæ дæр стут æмæ фондз раны æрбынат кæнут. Фыдбылыз уæм кæцырдыгæй цæуа, уый-иу зондзыстут æмæ уын тыхгæнæг тых нæ фæраздзæни.

Ахуыйы фырттæй хистæр Суа уыд. Уый æрлæууыди уæллаг комы сæр æмæ æрбиноныг ис, йæ ног цæрæны.

Дыккаг фырт Фарнæг дæллаг комы æрбиноныг ис, æртыккаг фырт Едысо астæу комы æрбиноныг ис, цыппæрæм фырт Хæтгар цæгат комы æрбиноныг, фæндзæм фырт, сæ кæстæр, Хъæлæг та хуссар комы æрбиноныг ис.

Сæ мад баззади йæ зæронд ныййарджытимæ.

Цыдысты бонтæ, цыдис рæстæг дæр. Сæ цард уыд цуанæй æмæ цардамал кодтой Царциатæ.

Уæд иу бон сæ мады ныййаджытæ рарынчын сты. Бирæ нал ахастой, амардысты, уыдон уæлгъæд сæхи мад дæр амарди. Фондз æфсымæрæй скодтой се ’ртæ зианы кадыл бавæрын. Суа зæгъы иннæ æфсымæртæн:

— Абон хъуамæ макæй бахъыгдарæм. Махæн саубон у, исчи кæд бырса æмæ нæ цæва, уæддæр мацы сдзурæм нæ мæрдты тыххæй.

Ацы ныхæсты рæстæджы чысыл Донбеттыр уым февзæрыди, хъуыста Суайы ныхæстæм. Азгъордта æмæ рафæзмыдта Донбеттæртæн ацы дзырдты.

Донбеттыртæ дын куыннæ ныццин кæниккой.

Царциатæ сæ мæрдтæн зæппадз скодтой, бавæрдтой сæ мæрдты æмæ рацæйцыдысты. Раст сæ уыцы афон Донбеттыртæ раййæфтой. Худтысты Царциатыл, фæлæ уыдон сыбыртт нæ кодтой. Иууыл тынгдæр сыл худти тыппыр Донбеттыр.

Царциаты мыхъхъытæ кодтой, сынæгæй сæ цавтой, куы сыл дуртæ дæр æхстой, куы та сыл цъыфтæ пырх кодтой. Уæддæр сæ иу сыбыртт никæмæй цыди, иу ныхас дæр сæ ничи сдзырдта. Æгомыг æмæ цымæ дзурын дæр нæ зонынц, сæхи афтæ дардтой Царциатæ. Бæргæ сæм мæсты кодтой, фæлæ сæ нæ фæндыди сæ ныхас сайын. Боны суанг хурныгуылæнмæ сæ фæхынджылæг кодтой. Хурныгуылды тыппыр Донбеттыр зæгъы:

— Адагыл сæ сифтындзæм æмæ сыл нæ чызджыты сæвæрæм, уадз æмæ сыл тезгъо кæной.

Афтæ бакодтой.

Царциаты фондзæй адагыл сифтыгътой. Донбеттырты чызджытæ сындзæй ехсытæ сарæзтой æмæ Царциаты галты тард кодтой. Фæрæзтой Царциатæ, уæдæ цы уыдаид.

Уæд ноджы тыппыр Донбеттыр зæгъы:

— Хицæн адæгтыл сæ сифтындзут, кæннод нæ чызджытæ се ’ппæт иу адагыл нæ цæуынц.

Хицæн фондз ададжы æрбаластой, Царциатæй алкæй дæр иу адагыл сифтыгътой æмæ алы адагыл дæр чызг сæвæрдтой.

Тыппыр Донбеттыры чызг Суайы адагыл бадт фæци.

Чызджытæ та сындзын ехсытæй рацæфтæ кодтой Царциаты æмæ сæ аскъæрдтой. Царциатæ куыддæр фæдæрддзæф сты Донбеттыртæй, афтæ Суа йе ’фсымæртæн зæгъы:

— Луаны [1] фæзмæ цæут, уæдмæ бон дæр кæндзæн æмæ ма нын ацы хуылыдз сыдзтæ кæдæм ивæрзынц.

Царциатæ иу дугъ акодтой æмæ сæ Донбеттырты чызджытæ уромын дæр нал фæрæзтой. Луаны фæзмæ ныххæццæ сты, уæдмæ бон дæр æрбацис. Уым Царциатæ сæ кæрæдзи бæттæнтæ адæгтæй феуæгъд кодтой. Донбеттырты чызджытæн се ’рдиаг ссыди.

Суа сæм дзуры:

— Уæдæ мах галты тард куы кодтат, уæд цымæ цы ’нхъæл уыдыстут.

Донбеттыртæ бамбæрстой се ’намонддзинад. Лæгъстæ ма кодтой, фæлæ сæ Царциатæ иннæ абонмæ нал рауагътой, цæрдзæф [2] сæ фæкодтой, æмæ ма сæ уадултыл цæппузыртæй сæ цæссыг уади.

Донбеттыртæ се ’намонддзинад базыдтой æмæ тыппыр Донбеттыры æрцахстой æмæ зæгъынц:

— Дæ аххосæй фенамонд стæм.

Уый зæгъы:

— Мæхи чызг дæр цæрдзæф у Царциатæй.

Царциатæ Донбеттырты чызджытимæ рацыдысты Луаны фæзæй, схæцыдысты Донбеттыртыл æмæ сæ саубын над фæкодтой.

Донбеттыртæ лæгъстæ байдыдтой:

— Нæмгæ нæ мауал кæнут, нæ азымы исæм нæхимæ, фæлтау бафидауæм.

Царциатæ сразы сты æмæ фидыды алдзæн Донбеттыртæ сæ чызджыты хæстæгиуæджы охыл Царциатæн ныууагътой. Стыр чындзæхсæв дæр ма скодтой.

Царциатæ фондзæй сбинонджынтæ сты. Донбеттыртæ та сын зынаргъ лæвæрттæ ракодтой, афтæмæй.

Фыццаг къуыри ралæууыди æмæ иу къуырийы мидæг алы райсомы Суайæн лæппу гуырдис. Уыйадыл Суайæн авд фырты иу къуыри мидæг йæ хæдзары хъазын байдыдтой.

Дыккаг къуыри ралæууыди æмæ къуырийы дæргъы Едысойæн дæр изæры лæппу гуырди. Иу къуырийы мидæг йæ хæдзары авд фырты хъазыдысты. Æртыккаг къуырийы астæу Хæтгарæн дæр иу фырт фæзынди боны.

Цыппæрæм къуырийы та Хъæлæгæнфæзынди иу фырт æмбисæхсæвты.

Фæндзæм къуыри ралæууыд. Фарнæджы ус тæппалгъ [3] байдыдта. Æхсæзæм къуыриты та хъæрзын байдыдта, йæ гуырдты арын афон уыди, фæлæ ус арын нæ фæрæзта.

Фарнæгмæ йæ ус дзуры æвдæм къуыриты:

— Æз арын нæ фæразын, фæлæ мын мæ базыджы бын бакъæртт кæн æмæ дæхион уырдыгæй райс. Фарнæг йæ усы базыджы бын бакъæртт ласта æмæ райста цæхæр кæлгæ уырдыгæй лæппу. Уыйадыл æй схуыдтой Базыг.

Фарнæгмæ йæ ус дзуры:

— Дыккаг æнхъæлцау дæр йæ фæстæ ис.

Фарнæг та бавнæлдта æмæ дыккаг гуырды дæр райста. Уый та схуыдта Æмбазыг.

Æфсымæртæй алчидæр йæ цæрæны æрбынат кодта йæ бинонтимæ æмæ царди царды дзæбæхæй. Афтæ Царциатæ баисты фондз сыхы. Хъæлæгæн ницы уыд зæнæгæй.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: