IV. АХУЫЙЫ ФОНДЗ ФЫРТЫ ÆМÆ ЦАРЦИАТЫ ФОНДЗ СЫХЫ. Ацы таурæгъы æндæр вариант Беджызаты Дудар ныффыста 100-аздзыд Базилæны хъæуккаг Абайты Темболы ныхæстæй 1959 азы

22. Царциаты сыхтæ.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фолыслор, оп.1, д.438, п. 142. Фолыслорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 97–104 ф. Радзырдта йæ 63-аздзыд Мæхъиты Дауит 27.08.60 азы, Челиатаг, Дзауы районæй.

Ацы таурæгъы æндæр вариант Беджызаты Дудар ныффыста 100-аздзыд Базилæны хъæуккаг Абайты Темболы ныхæстæй 1959 азы. Мыхуыргонд уыд: ж. Фидиуæг, 1989 азы, № 8, 62–65 ф. Журналы мыхуыргонд вариант зынгæ æндæрхуызон у. Къухфысты Царциатæ фондз сыхыл дихгонд æрцыдысты æдасдзинады тыххæй, журналы та ныхас цæуы Ахуыйы фондз фырты цавæр лæвæрттæ райстой зæдтæй, уый тыххæй. Фондз сыхыл та сæ дих кæны Уастырджи. Къухфысты Царциатæ устытæ куыд æрхастой, уыцы мотив та журналы æмбæлы хицæн таурæгъæй, хицæн сæргондимæ «Царциатæ се ’нæсæрæнтæн устытæ куыд æрхастой», мыхуыргонд уыд ж. «Фидиуæг»-ы, 1989 азы, № 8, 65–66 ф. Радзырдта йæ Плиты Агубе 1960 азы, ныффыста йæ Беджызаты Дудар. Къухфыстимæ абаргæйы дзы æрмæст цъус хицæндзинæдтæ ис.

1 Луаны фæз — цавæрдæр фæз.

2 Цæрдзæф — ома, чындзон чызг лæппумæ (моймæ) куы фæцæуы, уæд чызг нал вæййы, фæлæ лæппуйы ’рдыгæй агайд æрцæуы, фæцæф вæййы, ома, уый нысан фæкæны цæрыны хъуыддаг. Чи зоны, афтæ у, æмæ нæ цард нырæй фæстæмæ нысандзæф стæм æмæ ныр иумæ цæуæд (Б.Д.).

3 Тæппалгъ — ус куы басывæрджын вæййы, уæд уый (Б.Д.).

23. Царциаты Суа æмæ Нарты Уырызмæг.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп. 1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 149–179 ф. Радзырдта йæ 63-аздзыд æнахуыргонд зæронд лæг Плиты Абе, Науырызы фырт, августы мæйы, 1960 азы, Сырх хъæуы Гудзараты хъæусоветæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, Сырхы хъæуы.

Йæ вариант мыхуыргонд уыд: ж. Фидиуæг, 1990, № 3, 57–66 ф. Беджызаты Леуаны ныхæстæй Беджызаты Дудары фыст.

I Дзоджитæ — дзугтæ, рæгъæуттæ.

2 Емылыкк бæхтæ — фыццаг саргъ кæуыл æвæрынц, ахæм бæхтæ.

3 Дæлдзæг — дæлдæртæ.

4 Кæфджын къæлæтджын — кæфæстæгæй арæзт къæлæтджын.

5 Бон дзир-дзур байдыдта — ома бон рухс кæнын байдыдта.

6 Тыхсæлтæгтæ — бæхы къудийыл чи тыхсы, ахæм зайæгой (Б.Д.).

7 Зæвæтдзагъд — ома, зæвæтæй цæвын.

8 Уæлджинтæ — ома, æрвон цæрджытæ (Б.Д.).

9 Дæлджинтæ — доны цæрджытæ (Б. Д.).

10 Артсыгъдтæ — арты басудзгæтæ.

11 Хуысар хъуымац — зынаргъ зæлдаг, дари хъуымац.

12 Дæлдзæгтæ — фæсдзæуинтæ, дæлбартæ, лæггадгæнджытæ.

13 Мыдза — сæнт æхсад, æрттивгæ куыд кæна (Б.Д.).

14 Арыхъызмæст — цыдæр сапон.

15 Нодзæг — ома, снæуæг кæнын, нæуæгæй æрæвæрын.

24. Царциаты хистæр.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 305–319 ф. Радзырдта йæ Сланты Бимбол, 64-аздзыд зæронд лæг, Брытъаты хъæу, Дзауы р-н. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, 1940 азы.

Ацы таурæгъы æндæр вариант мыхуыр уыд: Фидиуæг, 1989 азы, №7, 49–53 ф. Радзырдта йæ Сланты Иликъо 1940 азы. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар.

1 Ныдздзелау кодта — ныззыр-зыр кодта, базмæлыди.

2 Хистæриуæгад — хистæрдзинад.

3 Аивæрстысты — аирвæзтысты. Ам æвæццæгæн таурæгъгæнæджы ныхасы хицæн миниуæг у. Иннæ таурæгъты дæр ма фембæлæн ис мырты бынативд ахæм æгъдауыл.

4 Сахъара — ам таурæгъ ныффыссæг Беджызаты Дудары ныхæстæм гæсгæ нысан кæны сур зæххы хай доны æхсæн, кæнæ сакъадах. Уæвгæ йæ нысан та у «хъил михтæй арæзт хæдзары къул». Ис ма йын æндæр формæтæ дæр: «сахъарали, сахъалари, сахъуарали». Ацы дзырд ис гуырдзиаг æвзаджы дæр æмæ нысан кæны «сæрдыгон æнтæфы фосы дзуг цы бынаты ныууадзынц улæфынмæ».

5 Ивæрзын — ирвæзын. Ацы дзырд дæр, куыд «аивæрстысты», ахæм формæйы арæх æмбæлы Дудар цы таурæгътæ ныффыста, уыдоны. Чи зоны, æмæ рæдыд фыст сты. Фæлæ арæх кæй æмбæлыдысты, уымæ гæсгæ не ’рцыдысты растгонд.

25. Фæрнлæг æмæ йæ фырттæ (вариант)

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 106–122. Радзырдта йæ Беджызаты Дзига Баийы фырт, æнахуыргонд зæронд лæг, 112-аздзыд, Едысаг, Дзауы районæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1946 азы.

1 Лазæгтæ — адæджы хуызæн дзоныгъ, ахæм-иу Донбеттыртæм уыди, æрмæст лалосты хуызæттæ (Б. Д.).

2 Цæрдзæфтæ — чызг куы нæуал уыд, лæгимæ фæуыны фæстæ (Б.Д.).

3 Тæлм æркæсын — хардзау æркæсын, маст фæкæнын (Б.Д.).

4 Тырæнхъæлцау — ома, базæрдæ æхсаинаг ис, кæнæ басывæрджын ис.

5 Хъулджын гуырд — ома, фидар гуырд, хæсты чи нæ тæрсы, ахæм.

6 Суанцъы — æртыкъахыг, тымбыл, кæцыйыл æрæвæрынц аг.

7 Фæдфæдис — цырдгомау, уыцы уысм, уыцы фæдыл фæдисы ацæуын.

8 Уырдхæфсытæ — ома, уартхæфсытæ (Б.Д.).,9 Тарæхсад — кæрз æхсад ныккæнын.

10 Æрвгæнæн — дуары хуылфы ’рдыгæй цы хъæдын æхгæнæн ис, уый.

26. Фарнæг æмæ удхæссæджы фембæлд.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. Радзырдта йæ Абайты Тембол, Хъазбеджы районаг, Базилæны хъæуы цæрæг. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, июлы мæйы, 1959 азы.

Мыхуыр уыд: ж. Фидиуæг, 1990, №11,49–51 ф.

1 Кæфджынæг — кæфы стæгæй арæзт бандон.

2 Быцен — лыстæг адæмы мыггаг.

3 Талæу — артæн низ.

27. Фарнæджы мæлæт.

Радзырдта йæ 63-аздзыд Кцойты Гæбыла, Хъазбеджы районы Къобы хъæуккаг, 1959 азы, июлы мæйы. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар.

Мыхуыр уыд: Фидиуæг, 1990, № 12, 50–54 ф.

1 Хъуаз — сыл саг.

2 Къæлуа — доныл змæст хъæбæрхоры ссад, мыд æмæ цыхтæй арæзт хæринаг.

3 Бери — моладзан, монах.

28. Хæтгар æмæ йæ фырттæ.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 278–287 ф. Радзырдта йæ Бураты Захар (Зака), Къабустаг, Дзауы р-онæй, æнахуыргонд зæронд лæг, 76-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, 1940 азы.

Ацы таурæгъ гыццыл ивддзинæдтимæ мыхуыргонд уыд: Фидиуаг, 1990, № 10, 69–72 ф. «Хæтгар æмæ Таусæрухс» сæргондимæ. Цы хицæндзинæдтæ дзы ис, уымæ гæсгæ йæ схонæн ис къухфысты вариант. Ацы вариант дæр фыст æрцыд Бураты Захары ныхæстæй 1940 азы. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар.

1 Фæдджи ивазджытæ — ома, сывæллæттæ.

2 Уæгъд æркæнгæ — сылгоймагыл мидæгæй цы хуыссæн хæдон вæййы, уый (Б.Д.).

29. Хæтгары бинонты сæфт.

Радзырдта йæ Беджызаты Леуан, куырм, 149-аздзыд, Едысаг. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар. Фидиуæг, 1990, № 10, 72–77 ф.

1 Æнæзæгъ — æнæрцæугæ.

2 Чырчы лæгæт — ахæм лæгæт ис Едысы хъæуы, зæгъынц, зæгъгæ, бардуæгтæн арæзт уыди æмбæхсынæн (Б.Д.).

30. Хæтгары мард.

Радзырдта йæ Беджызаты Леуан, 149-аздзыд. Фидиуæг, 1990 азы, №10, 77–79 ф.

1 Тауис — исты мастдзинад хæссын (Б.Д.).

2 Уас — ома, уыйас.

3 Бардан — стыр голлаг.

4 Фæсæццæд сты — фæуыргъуыйау сты.

31. Бдыса æмæ зылындзых Бугар.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 288–298 ф. Радзырдта йæ Беджызаты Леуан Пепейы фырт, 149-аздзыд, æнахуыргонд зæронд лæг, Едысы хъæуккаг, Дзауы районæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1.01.1939 азы, Едысы хъæуы.

Йæ вариант мыхуыр уыд «Едыссæ æмæ зылындзых Еугар» сæргондимæ ж. «Фидиуæг»-ы, 1991, №2–3, 115–117 ф. Радзырдта йæ Дзукъаты Муссæ, 89-аздзыд, Челиаты хъæуккаг, 1948 азы, августы мæйы. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар.

32. Бдыссæ æмæ Бухæр.

Радзырдта йæ Бураты Захар (Зака), Къабустаг, Дзауы районæй, æнахуыргонд зæронд лæг, 76-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар. Фидиуæг, 1991, №1, 73–74 ф.

1 Суанцъы — аг цы æртыкъахыгыл æрæвæрынц, уый.

2 Камчыри — агæй фынчытæ исæн хуынчъытæ уидыг.

3 Хъалац — нуазæн кæхц.

4 Мацъа — уæйгуыты нуæзт (Б.Д.).

5 Ридауын — ома, фидауын (Б.Д.).

6 Æддæс — адæмæй иппæрд уæвын (Б.Д.).

33. Хъæлæджы мард (вариант)

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 271–276 ф. Радзырдта йæ Мæхъиты Дауит, 63-аздзыд æнахуыргонд лæг, Челиаты хъæу, Урстуалты, Дзауы ро-аг. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 27.08.1960 азы.

34. Уадæджы амард.

Тотыраты Лексо, Къабусты хъæуккаг, Дзгуы районæй, 74-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1939 азы. Фидиуæг, 1991, №4–5, 142–143 ф.

1 Изел — æнæзæгъгæ хуыцау (Б.Д.).

2 Джамид — æппæт чи зоны, мæлгæ чи нæ фæкæны, ахæм (Б. Д.). Ирайнаг мифолигийы ахæм ном не ’мбæлы. Персайнаг æвзаджы «джамид» нысан кæны «тыхджын, фидар». Фæлæ, æвæццæгæн, «Джамшид» номы вариант уыдзæн.

3 Цъегъо дон — ихбынæй цæугæ дон.

4 Хæлццæттæ — донæй сырæзгæ ихтæ.

5 Агар — хæстон раздзог, хæдзары та — æфсин (Б.Д).

6 Фæцъогъа кæнын — цыргъаг цырд фелвасын.

V. ЦАРЦИАТЫ КÆСТÆРТÆ

35. Хæтгары фырт Хæтæго

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 300–304 ф. Радзырдта йæ Беджызаты Леуан Пепейы фырт, 149-аздзыд, Едысаг, Дзауы р-нæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1.01.1939 азы.

1 Чырты лæгæт — цавæрдæр лæгæт, хуыцæуттæ кæм улæфыдысты, æвæццæгæн ахæм, зæгъы таурæгъгæнæг (Б.Д.).

36. Царциаты Лока.

Радзырдта йæ Беджызаты Дзига, 91-аздзыд Едысаг, 1948 азы. Фидиуæг, 1989 аз, № 9, 59–61 ф.

1 Дæрæнгъау — сæхъисæй нывæст халагъуд-хæдзар.

2 Къæрит — цæрмттæй хуыд цыбыр кæрц.

3 Уæрдæхдзых — исты йæ фындзæй куы ласай, уæд-иу ыл цы цæстгонд æвæрдтой рахæцыны тыххæй, уый (Б.Д.).

4 Æбузылд — æвзæрдзинад, æнамонддзинад (Б.Д.).

37. Базыг æмæ Æмбазыджы райгуырд.

Радзырдта йæ Беджызаты Леуан, 1939 азы. Фидиуæг, 1989, № 11, 62–64 ф.

1 Мадгуырд — ома æрдзон гуырдæй нæ райгуырдзыстæм.

2 Къуай — цæстытæ фæйнæрдæм куы хæцой, уый.

3 Багъда — цавæрдæр бынат, таурæгъгæнæгмæ гæсгæ, чи зоны, Багдад у (Б.Д.).

4 Дыджыкæ — дзидзийæ хъомылгæнæг искæй сывæллон.

5 Монг — æвирхъау мард.

6 Æртсыгътæ — арты басудзæггæгтæ, сыгъдæттæ.

7 Дыдихæй — дыууæрдæм, фæйнæрдæм.

8 Гаппар — тынг чъизи.

9 Лазæг — нало (Б.Д.). Ленингоры ирæттæ «нало» хонынц «ставд тымбыл бæлас». Æмæ, æвæццæгæн, «лазæг» дæр нысан кæны «бæласы кæлддзæгæй сыфцæй ласæн дзоныгъ».

VI. ЦАРЦИАТЫ ЗНÆГТÆ

38. Маммийы райгуырд.

Радзырдта йæ Дзукъаты Муссæ, Дæллаг Челиаты хъæуккаг. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар. Мыхуыргонд уыди Фидиуæг, 1989, № 2, 61–62 ф.

1 Сагъуыдис — ома, фæцахуыр ис.

2 Батырæнхъæлцау — базæрдæхсаинаг, басывæрджын.

39. Царциаты рæдыд.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 249–253 ф. Радзырдта йæ Тотыраты Лексо, Къабускаг, Дзауы р-нæй, 74-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, 1940 азы.

Ацы таурæгъæн йæ вариант «Еугуыппырты бабын» сæргондимæ мыхуыргонд уыд ж. «Фидиуæг»-ы, 1991, №1, 70–71 ф. Се ’хсæн ис цъус хицæндзинæдтæ. Журналы лæвæрд таурæгъы фæзыны еугуыппарты хистæр Адай, кæцыйы Царциатæ бæгънæгæй бабастой къæдзæхмæ. Хуыцау ын фæтæригъæд кодта æмæ йæ къæдзæх фестын кодта. Уымæ гæсгæ уыцы къæдзæх йæ номыл баззад — Адайхох.

1 Уæлхъæдæй — ома, лæугæйæ, стгæйæ.

2 Ходза хуыр — Ацы дур у ставд дур, сау, андезиты хуызæн, æвæццæгæн Ходзы хьæуæн йæ алыварс ахæм дур кæй у, йæ ном дæр ходз уымæн хуыйны.

40. Сугъты сæфт.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д. 438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 254–262 ф. Радзырдта йæ Тотыраты Лексо, 74-аздзыд, Къæбусты цæрæг, Урстуалты, Дзауы р-нæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, 1940 азы.

Ацы таурæгъы вариант «Царциатæ æмæ Сугътæ» сæргондимæ мыхуыргонд уыд ж. «Фидиуæг»-ы, 1991, №4–5, 147–149 ф. Радзырдта йæ Беджызаты Гæмсыр, 76-аздзыд, Едысаг. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар.

1 Ивæрст — ома, ирвæзт.

2 Хъæдласæн — у стыр ком стыр хæхтимæ. Кæ ддæр хъæдæй уыд æмæхгæд. Хъæд-иу дзы кæй ластой, уый тыххæй йæ ном Хъæдласæнæй баззади. Ис Едысы (Б.Д.).

41. Гуымиртимæ хæст.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп. 1, д.438, п. 142. Фолыслорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 263–270 ф. Радзырдта йæ Бураты Захар (Зæка), Къабусты цæрæг, æнахуыргонд, 76-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1940 азы.

1 Булкъдаст — ома, быныл даст.

2 Гæсæн — мæсыджы хуызæн даргъ. Уырдыгæй-иу хъахъхъæдтой (Б.Д.).

3 Æртгом — куырдадзы зынг кæм судзы, уый.

4 Æлæндон — удæгасгæнæн дон.

42. Гуымирты Фыдæгъызы мард.

Радзырдта йæ Къабусты хъæуккаг Бураты Захар. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар. Фидиуæг, 1991, № 1, 71–73 ф.

1 Фыдырмыц — фыдзонд, хивæнд, тæппалдзинад (Б.Д.).

2 Цатфæдис — тыхджын фæдис.

3 Бынджиныг — бынысæфт фæуын, фæцагъды уæвын.

4 Фыдгъуызы хох — ис Цæгат Ирыстоны.

43. Цъыбырттæ.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп. 1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 181–188 ф. Таурæгъ ракодта Тотыраты Лексо, Къабусты хъæуккаг, Дзауы районæй, 74-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар сæрды 1940 азы.

Йæ вариант мыхуыргонд уыд ж. «Фидиуæг»-ы, 1991, №4–5, 149–151 ф. Таурæгъы вариант радзырдта Беджызаты Леуан, 149-аздзыд, Едысаг. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1940 азы.

1 Дзуардзыт — ома, дзуармæ куывды цæуын Бигъуылаты мыггагæн кад кæныны тыххæй.

2 Хъил — ома, тох уадзынмæ куы хъавыдысты, уæд-иу хъил æрсагътой, чи тох кодта, уыдонæн се ’хсæн.

3 Кæрддзæфтæ — ома, сæ кæрдтæй ныррæхуыстытæ кодтой сæ хуыссæн уæтты æхсæвы.

44. Царциатæ æмæ Цъыбыртты диссæгтæ.

Радзырдта йæ Наниты Андо, Кировы хъæусоветы Начърепайы хъæуккаг, 1925 азы, мартъийы мæйы. Ныффыста йæ Гæззаты Лади.

Мыхуыр уыд: Хуссар Ирыстоны адæмон уацмыстæ, Цхинвал, 1929 аз, III чиныг, 119–120 ф.; Хуссар Ирыстоны фольклор. Сталинир, 1936 аз, 276–277 ф.; Ирон адæмон аргъæуттæ. III т. Цхинвал, 1962, 50–51 ф.

1 Тæлммæ кæсын — хъыг кæсын.

2 Ацыт — ома ацæут.

VII. ЦАРЦИАТЫ МИТÆ

45. Царциаты куывд.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 189–196 ф. Радзырдта йæ Тотыраты Лексо, Къабусты хъæуккаг, Дзауы районæй, 74-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар, сæрды 1940 азы.

46. Царциаты симæндон къæдзæх.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 213–221 ф. Радзырдта йæ Сланты Бимбол, 69-аздзыд, Брытъаты хъæуæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1940 азы.

Ацы таурæгъы вариант, кæцыйы радзырдта 1939 азы Беджызаты Гæмсыр, Едысаг, мыхуыры рацыд ж. «Фидиуæг»ы, 1989 азы, №12, 75–77 ф. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар. Дыууæ таурæгъæн дæр сæ мотив иу у, æрмæст ранæй-рæтты цъус хицæн кæнынц.

1 Зылд кæнæ Уæйгуыты къæдзæх — ис Урстуалты, ныр дæр у стыр фæндаг, йæ иу дуры даргъ дыууæ ивæзыны бæрц у, йæ бæрзæндæ иу ивæзыны бæрц. Хонынц ма йæ «Зылды мæсыг» кæнæ «Уæйгуыты мæсыг». Уæйгуыты мæсыджы тыххæй алвæрсонæй æркастæуыд уацты: Е. Пчелина. «Зилде Машиг», Советская этнография, 1934 г., №3; Гæззаты Лади. «Зылды мæсыг» — Фидиуæг, 1927 аз, № 7–8.

2 Тъæпæнæг — хохы-иу дон хæссынæн дардтой хъæдын мигæнæн, хуыдтой сæ тъæпæнгæнджытæ (Б.Д.).

3 Тъета — у дзоныгъгонд, зымæг сывæллæттæ ахæмтыл фæбырынц (Б.Д.)

4 Иугæндзон — æппынæдзух, иудадзыгдæр.

5 Æрдуз — Едысы хъæумæ æввахс ис стыр фæз (Б.Д.).

6 Сыгъдæнæг — чъыр, чъыр судзæн, æвæццæгæн чъыры рагон ном (Б.Д.).

7 Чъырæн — чъыримæ арæзт гæнæхтæ æмæ мæсгуытæ (Б.Д.).

8 Симæндон къæдзæх — ис Едысы, иу тъæпæн къæдзæх, йæ алыварс у дур æмæ зæгъынц, зæгъгæ, Царциатæ фæуæлахизы фæстæ уым симд арæзтой алы хатт дæр (Б.Д.).

9 Хъæлæсау — уæрмы хуызæн арф зæххы ныххауд. Таурæгътæм гæсгæ ам фесæфтысты Царциатæ æмæ уæйгуытæ сæ хæсты заманы (Б.Д.).

10 Бихъхъуырау къæдзæх — ис Едысы, зæгъынц, зæгъгæ, уæйгуытæ сты, сæхи къæдзæх чи фестын кодта (Б.Д.).

47. Бардуæгтимæ фæбыцæу.

Радзырдта йæ Беджызаты Гæмсыр, Едысы хъæуккаг, 76-аздзыд, цагъта хъисфæндырæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1939 азы.

Мыхуыр уыд: ж. Фидиуæг, 1990, № 9, 57–60 ф.

1 Сарагъ — сæр, таурæгъгæнæгмæ гæсгæ.

2 Фæдиджæ — ныхасы фæсабыр (Б.Д.).

3 Æрврæтты — арвы кæрæтты.

4 Дагъ — хох дæргъæрдæм куы вæййы, уый.

5 Æвæджиаг — ома, нæ фæтчы (Б.Д.).

6 Ахирман — фыдгæнæг хуыцау (персайнаг Ахриман, авестæйаг Анхра-Майнью).

7 Ормаздæ — зонддæттæг бардуаг (Б.Д.). Ормаздæ ном ист у персайнаг æвзагæй. Афтæ хъуысын райдыдта нырыккон персайнаг æвзаджы зороастрийаг дины иунæг Хуыцау — Ахурæ-Маздæ. Ирон адæмон таурæгъты æндæр никуы æмбæлы ацы ном.

8 Малгъа — æлгъыст, æгад (Б.Д).

9 Джитæнтæ — диссæгтæ кæнын (Б.Д.). Цæгатаг ирæттæм ацы дзырд нысан кæны «тыхсын, йæхицæн бынат нæ арын».

10 Тутыры хъул — Тутыры дзы фæуилынц, у 6 тигъон: иу фарсыл дзы ницы ис, 2-аг фарсыл — иу тæпп, 3-аг фарсыл — дыууæ тæппы, 4-æм фарсыл — æртæ тæппы, 5-æм фарсыл — цыппар тæппы æмæ 6-æм фарсыл — 6 тæппы. Суилгæйæ хъул кæмæн цал тæппы равдиса, уал бануазы, афтид кæмæн равдиса, уый ницы нуазы (Б.Д.).

11 Æвидиугæ — сæркъулæй цæуын амоны ам (Б.Д.).

12 Æбузыдæй — æвзæрдзинадæй.

13 Азымбылæй — ныхкъуырдæй цыд (Б.Д.).

14 Рæтдзæстытæ — хæфцæстытæ (Б. Д.).

15 Митрæ — æгъдаудæттæг хуыцау (Б. Д). Ацы ном дæр ист у зороастрийаг мифологийæ, кæцымы нысан кæны «бадзырды, ардхæрыны, дунейы æгъдæуттæ хъахъхъæнæджы бардуаг».

16 Каджитæ — лæгимæ нæ фидауæг бардуаг (Б.Д.). Æвæццæгæн растдæр уыдзæн «Каджитæ», ирон адæмон сфæлдыстады арæх цы «Кадзитæ» фембæлы, уыдонимæ сбæттын. Уыимæ, ирон мифологийы ахæм бардуаг никуы æмбæлы. «Кадзитæ» та таурæгътæм гæсгæ сты зæххы бын, денджызы бын цæрæг адæм, дæлимонтæ, зинтæ.

48. Царциатæ Мысырмæ куыд цыдысты.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 227–248 ф. Радзырдта йæ Сланты Иликъо Джеуæрджийы фырт, æнахуыргонд, 68-аздзыд, Брытъаты хъæуы цæрæг, Дзауы р-нæй. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1940 азы. Мыхуыр уыд: ж. Фидиуæг, 1990, № 5, 40–48 ф.

1 Мысыр — ныры Египет.

2 Хурсыфтæ — стыр сыфтæ, чи зоны, пальмæтæй загъдæуы (Б.Д.).

3 Бæдæйнаг — æвзыгъд лæппулæг.

4 Разкъæрттытæ — разгæмттæ.

5 Асадæн кæнын — аууон кæнын.

49. Царциаты митæ.

Радзырдта йæ Къобы хъæуккаг Кцойты Гæбыла, 1959 азы. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар.

Мыхуыр уыд: ж. Фидиуæг, 1989, №12, 73–75 ф.

1 Къæссавæлдæхт — ома, хойрагæй сæм ницыуал баззад.

2 Дывæлдахæй — дыууæ рæгъæй.

50. Царциаты фæндийæгтæ сæ кæстæртæн.

Радзырдта йæ Беджызаты Дзига, 91-аздзыд, Едысаг, æнахуыргонд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1947 азы.

Мыхуыр уыд: ж. Фидиуæг, 1990, № 9, 55–57 ф.

1 Зындан — зындон. Ам æмбæлы персайнаг æвзагæй æрбайсгæ формæйы хуызы.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: