Уилаяттардағы жағдай.

Халифа Осман мен уалилеріне қарсы алғашқы наразылық тайпалық сипатпен Куфада пайда болды. Уалилердің кейбір сөздері мен әрекеттері наразылық тудыраушы тайпа көсемдерінің ісін оңайлатты. Уали Уалид бин Уқба 650-651 жылында бір қылмысты істеген адамға қысас жазасын кескен болатын. Осыдан қысас жазасына тартылған қылмыскерлердің туыстары уалидің соңына түседі. Уалиді ішімдік ішті деп кінәлап, (кейбір мәліметтерде ішімдік ішкенін көрген) олар куәгерлермен халифаға жүгінген және әлгі уалиді қызметінен алып жазалануын талап еткен. Оның орнына қызметке тағайындалған Саид бин Ас бір мәжіліс сұхбатында «Sevad-ı Ирак Құрайштың бақшасы», - деп, тайпа көсемдерін ашуландырады. Сол мәжілістегі билік басындағыларға наразы адамдардың бірі – Аштар ан-Нахаи «Алланың бізге қылыштарымызбен тарту еткен бұл жер қалайша Құрайштың егістігі болады екен?» деп қарсы шығады. Уалиге жақтасқан бір жас жігіт соққыға жығылады да екі жақ арасында тартыс орын алады. Уалидің мәжілісінде пайда болған бұл тартыс қарсылас тайпа басшыларын әрекетке көшірді. Олар қатысқан жиындарда уалиді сынға алып, халықты билік басындағыларға қарсы көтеріс жасауға шақырды. Алауыздық одан ары үдегенде халифа Османнан уали қарсыластар басшыларын жазалады өтінді. Халифа Османның бұйрығымен Аштар ан-Нахаи мен басқа да он екі адам халықты көтеріліске шақырғандықтан жер аударылды және оларды тәртіпке түсіру үшін Сирия уалиі Муауия бин Әбу Суфиянның жанына, Дамаскке 653-654 жылы жіберілді. Бірақ Муауия да оларды алған беттерінен қайтара алмады. Тайпалық алауыздықты қоздыра беруіне байланысты олар одан ары Хумусқа жер аударылды. Сол жақта олар өз аймақтарына қайту үшін жаңа жоспар құрды. Олар істегендеріне өкінетінін, енді қайтып ондай ойда болайтынын халифаға мәлімдеді және Куфаға қайтуға рұқсат сұрады. Бірақ, олар Куфаға келгеннен соң берген уәделерінде тұрмады. Керісінше халифа мен уалилерге қарсы әрекеттін одан ары үдете түсті. Тегі еврей болып келетін Абдуллаһ бин Сабаның біршама уақыт Куфада болуы да бұған әсер етті. Османның тайпасы болып табылатын Құрайш билігіне қарсы тайпалық намысты қоздырған бұл әрекет Ирактың екінші үлкен орталығы – Басрада да тұтанды. Османға деген наразылық мұнда да қуаттана түсті. Басра, Куфа және Мысыр басбұзарлардың негізгі ошақтарына айналды.

Мысырда халифа Осман мен Мысыр уалиі Абдуллаһ бин Саад бин Әбу Сарх қатты сынға алынатын. Осы жақтағы наразылық әрекеттің лидерлігін Мухаммад бин Әбу Бәкір мен Мухаммад бин Әбу Хузайфа қолдарына алған. Мухаммад бин Әбу Бәкір әкесінің өлімінен соң анасы Алиге тұрмысқа шыққанына байланысты үнемі Алиді жақтайтын. Османның қамқорлығында өскен Мухаммад бин Әбу Хузайфа уалилік қызметті бермегеніне байланысты халифаға ренжіп Мысырға кеткен. Абдуллаһ бин Сабаның Мысарға баруымен Османға қарсы әрекеттің негізгі орталығы Мысыр болды. Османның заманында Хижазда пайда болған және барлық мұсылмандарға ықпалын тигізетін «әл-Амр би-л-маруф уа-н-нахи ани-л-мункар» ұранымен құпия әрі қауыпты үндеу тастай бастаған ибн СабаКуфадан, Басрадан, Сириядан қуылғаннан соң Мысырды паналады. Абдуллаһ бин Сабаның келуінен бастап, Куфадағы, Басрадағы және Мысырдағы билікке қарсы топтардың оның ұйымдастыруымен әрекет еткендігі белгілі. Оның үйретуімен аталған қаладағы басбұзарлар халифа Османды және уалилерін қаралайтын хаттар жазып, бір-бірімен хабарласа бастады. Хаттарда олар Осман мен уалилері діни қағидаларға немқұрайды қарап, зұлымдыққа бет бұрған деп айыптапп, халықты билік басындағыларға қарсы көтеріліске шақырды. Әсіресе халық көп жиналатын жерлерде оқу қадағаланған аталған хаттар астанаға да жіберіліп тұрды.

Уалилермен жасалған жиналыс. Мысырда (Фустат), Куфада және Басрада Османға қарсы әрекет күшейе түсті, көтеріліс дайындығына кіріскен топтардың талпыныстары мен толқулары күн тәртібіндегі басты мәселеге айналды. Халифа Осман осы жағдайға байланысты уилаяттардағы жағдайды қадағалау үшін комиссиялар жіберді. Мысырға барған Аммар бин Ясирден басқа комиссиялар астанаға келіп жеткен хабарлардың көпшілігі негізсіз екендігін және уилаяттардағы жағдай қалыпты екендігін мәлімдеді. Ал Аммар сапардан кеш оралды.

Комиссиялардың берген мәліметіне қайшы түрде арыз-шағымдар мен өсек-аяңдар одан ары арта түсті. Осыған байланысты халифа Осман 655 жылы қажылық мезгілінде уалилермен Мединеде жиналыс ұйымдастырды. Жиналысқа Сирия уалиі Муауйия бин Әбу Суфиян, Куфа уалиі Саид бин Ас, Басра уалиі Абдуллаһ бин Амир және Мысыр уалиі Абдуллаһ бин Саад бин Әбу Сарх қатысты. Жиналыста басбұзарларды қалай бағындыруға болады деген мәселе көтерілді. Уалилер таралып жатқан хабарлардың бір тәртіппен болып жатқанына қатты алаңдады. Оларды соғысқа жіберу, басшыларын дарға асу, оларды уалилерге қалдыру, дүние-мүлікпен ауыздарын жабу сияқты идеяларда тасталды. Уалилердің кеңесін тыңдай отырып, Осман алауыздық жетекшілерін әскерге алуға, Куфадағы кейбір адамдардың жалақыларын кесуіне бұйрық берді. Болған осы мәселелерге Алланың бұйрығына сай шешім шығаратынын айтып, халифа уалилеріне адамдарды алауыздықтан сақтауға тырысуларын, олардың құқықтарын кемітпеуін және халықпен жақсы қатынас орнатуын бұйырды. Одан соң уалилерді өз аймақтарына жіберді. Арандатушылық әрекетінің қауіпті екендігін байқаған Муауия бин Әбу Суфиян алауыздық басылғанға дейін Османды Сирияға алып кетуді ойластырған болатын. Халифа оның ұсынысын қабылдамағандықтан, оны қорғауға Сириядан әскер жіберуді ойлады. Бірақ, халифа келетін әскердің Медине халқының мазасын алатынынан қауіптеніп, бұл ұсыныстан да бас тартты.

Көтеріліс және басбұзарлардың халифа Османды өлтіруі. Басбұзарлар алғашқы нақты әрекеттерін Осман ұйымдастырған жиналыстан соң уалилердің өз аймақтарына қайтуы кезінде Куфада жүзеге асырды. Куфадағы басбұзарлардың лидері Аштар ан-Нахаи мен жолдастары қаруланып, Куфаға қайтып келе жатқан уали Саид бин Астың жолын торыды. Олар уалидің Куфаға кіруіне кедергі жасады және Османнан Куфа уалилігіне Әбу Муса әл-Ашариді тағайындауды талап етті. Халифа мәселені ушықтырмау үшін олардың талаптарын қабылдап, Әбу Мусаны уалилікке тағайындады. Бірақ, қарсыластардың талаптарын орындау типінде болған бұл тағайындау Куфаның бақылаудан шығуына жол ашты. Бұл өзге орталықтардағы басбұзарларға да қуат берді. Бірлесіп, Абдуллаһ бин Сабаның ұйымдастыруымен басқарылатын Мысырдағы, Куфадағы және Басрадағы топтар Осман мен уалилерді ашықтан ашық қаралай бастады. Олар кейбір кіші-гірім қателерді ұлғайтып, тіпті жала жабудан да тайынбады. сондай-ақ Али, Зубаейр, Талха және Айша сияқты басты сахабалардың атынан хаттар жазып, оларды осы іске қатысы бар адамдар ретінде көрсетуге тырысты. Барлық қалаларға жіберілген және халықты жихадқа Мединеге шақыратын аталған хаттар тұтанғалы отырған алауыздық отын одан ары лаулатты. Бұл хаттар Мединеде де әсер ете бастады. Османға жеке ренжулі адамдардың саны күрт көбейе түсті.

656 жылдың қаңтар-ақпанында уалилер мен билік басындағыларға шағымданған Мысырдан бір топ Мединеге келді. Осман ішінде Али де бар көптеген өкілмен олардың шағымдарын тыңдады. Олардың мындары мен айыптауларына жеке-жеке жауап берді. Мұнда арандатушылықтың негізсіз екендігі дәлелденді. Соғыстан түскен олжаларды бөлісуге қатысты кейбір талаптардың орындалатыны мәлімденіп, олардың кері қайтуын қамтамасыз етті. Шамамен екі айдан соң Мысырдан, Куфадан және Басрадан 600-бен 1000 арасындағы үш топ қажылық керуендерімен бірге Хижаз аймағына келді. Ойластырылған жоспар бойынша алдымен олар Мединеге беттеді және қала сыртындағы үш түрлі жерге қонды. Олар екі адамды өкіл ретінде Мединеге жіберді. Өкілдер халифамен кездесуге жіберілгендігін сылтауратқанмен, негізгі ниеттері Мединеде өздеріне қарсы тұратын әскерді анықтау болатын. Аталған екі адам Алимен, Тальхамен, Зубейрмен және ардақты Пайғамбардың әйелдерімен кездесті. Оларға Мысыр уалиі жайлы шағым түсірді және өздерін халифамен кездестіруді өтінді. Бірақ, аталған сахабалардың ешбірі олардың өтініштерін орындаудан бас тартты. Осыған орай, аталған екі өкіл жолдастарына қайта оралды. Алғашқы кездесуде еш нәтиже шығара алмағаннан соң мысырлықтар Алиге, басралықтар Тальхаға, куфалықтар Зубейрге адам жіберді, келген адамдар аталған сахабалардың халифа болуын ұсынды. Бірақ, аталған үш сахаба да бұл ұсыныстан үзілді-кесілді бас тартты.

Осы кезде басбұзарлардың ниетінен қауіптенген Али болып жатқан оқиғадан Османға білдірді және өз ұлы Хасанды халифаны қорғау үшін жіберді. Осы кездерде атақты сахабалар балаларын халифаны қорғауға жіберген болатын. Осылай Османды қорайтын бір топ адам оның үйінің алдында жиналды.

Османды халифалықтан алып тастауға бел шешкен, бірақ оның орнына отырғызатын адам турасында бір шешімге келе алмаған басбұзарлар Османнның үйі алдында жиналған мединеліктерді таратып жіберу және күшпен қалаға өз бақылауларын орнату үшін жоспар құрды. Осы жоспар бойынша қонған жерлерінен олар қайта үшке бөлініп, келген қалаларына қарай қайта жолға шықты. Кейбір мәліметке қарағанда олар алдымен Османмен кездесіп, Мысыр уалилігіне Мухаммад бин Әбу Бәкірді тағайындатқаннан соң жолға шыққандығы баяндалады. Басбұзарлар қонған жерлерінен кеткендігін естігеннен соң Осман үйін қорғауға жиналғандар үйлеріне тарасты.

Басбұзарлар өз елдеріне кеткенімен бір мезетте кенеттен қайта оралды. Такбир айтып Мединеге кіріп, Османның үйін қоршауға алды. Қайтар жолда олар Осман тарапынан Мысырдың бұрынғы уалиіне жазылған және жаңа уали Мухаммад бин Әбу Бәкір мен кейбір лидерлерді өлтіру арқылы жазалау қажеттігін бұйырған бір хатты қолға түсіргендігін айтты және қолдарындағы хатты көрсетті. Осман ондай хат жазбағандығын айтты және ондай хат туралы хабары жоқ екендігін мәлімдеді. Халифаның айтқан сөзіне құлақ аспаған басбұзарлар үйді қоршай және страктегиялық орындарға орналасты. Осы кезде бейтарап қалған және болған оқиғаға араласпаған мединеліктерге олар халифаға тиіспейміз деп сөз берісті. Алдын ала жоспар ішінде орын алған әлгі хаттың Османның хабарынсыз хатшысы Маруан тарапынан жазылып, халифалық мөр басылғандығын қуаттатйтын мәліметтер де орын алады. Осман үйін қоршауға алған басбұзарлар алдында уилаяттарға жасырын хабар жіберіп, уалилерден көмек сұрады.

Келесі жағынан мединеліктердің көпшілігі қоршаудың алғашқы күндерінен бастап үйлеріне кіріп сыртқа шықпады. Оның себебі, басбұзарлардан қорыққандығынан емес, халифаны өлтіреді деп ойламауына байланысты. Мединеліктердің көпшілігі үйінен шықпай қалған осы күндерде қалада сандары мейлінше артқан құлдар мен қолы бос бадауилер басбұзарлардың қатарына қосылды. Басбұзарлар жиырма күн мен екі ай арасында деп айтылатын қоршаудың соңғы он күніне дейін Османның Пайғамбар мешітінде имамдық жасауына рұқсат берді.

Осы күндері Осман қанша мәрте басбұзарлармен сөйлесті. Өзіне бағытталған айыптар мен кінәлардың барлығына жауап берді және көпшілігінде олардың көзін жеткізді. Ол өзінің өлім жазасына кесілетіндей қылмыс істемегендігін дәлелдеді. Өзі тірі кезінде-ақ жұмаққа кіретіндігі туралы Пайғамбардың айтқанын және Исламға, мұсылмандарға сіңірген еңбегін еске түсірді. Осы кездесулердің бірінде Алидің берген кеңесі бойынша халифа басбұзарлардың дауласқан кейбір істерде өзім қателік жібердім деп мойындай салып, бұдан ары Құран мен Сүннетке берік болатынына сөз беріп оларды тыныштандырды. Бірақ, үйіне қайтқан кезде онда отырған хатшысы Маруан бин Хакам бұл шешім ел басқаруға тиімсіз екендігін, басбұзарларды еркінсітіп аланытын, олар билік басындағыларды көзге ілмей дандайситынын айтты. Ол Османның сыртқа шығып қатаң басбұзарларға қатты сөйлеу керек екендігін айтты. Осы тұста Османның әйелі Наиланың Маруанға қарсы шыққандығы және Алидің кеңесіне құлақ асу керек екендігі баяндалады. Маруан Османға айтқанын істете алмайтынына көзі жеткеннен соң, оны өзі айтуға рұқсат сұрады. Артынша сыртқа шыққан Маруан басбұзарларлың шамына тиетін сөздер айтып бопсалады және тұтанған отты одан ары үрлей түсті.

Басбұзарлар қоршаудағы соңғы он күнді үдете түсті. Олар Османның сыртқа шығуына және мешітке баруына тиым салды. Олар Османның халифалықтан бас тартуын талап етті, егер бас тартпаса өлтіретінін ескертті. Осыдан бастап үйіне су алып кіруге де тиым салды. Али мен ардақты Пайғамбардың әйелі Умму Хабиба Османға су алып кіруге қанша тырысса да Маруанның бопсалау сөзіне ашуланған басбұзарлар кедергі жасады және кіргізбеді. Басбұзарлардың тек өзін ғана өлтіруге бекінгенін түсінген Осман олардың халифалықтан бас тарт деген ұсыныстарын қабылдамады және үйі мен есігінің алдында қорғағысы келгендердің басын өлімге байлағысы келмеді және халифаны қарумен қорғауға Османның өзі рұқсат бермеді. Тіпті, өзі үшін өзгенің қанының төгілмеуді қалаған Осман олардың қару қолданбау антын да алып, өзін өлімге тікті.

Қажылық мезгілі аяқталып, қажылық рәсімі аяқталғаннан соң қажылардың Мединеге келетінін білген басбұзарлар қауіптене бастады. Келесі жағынан халифаның тапсырысымен уилаяттардан келе жатқан әскерлердің жақындапр қалғандығын да басбұзарлар естіген. Осыған орай істі қолда бар мүмкіндікпен тындыру қажет. Қоршаудың соңғы күнінде халифа үйі есігінің алдында жас сахабалар мен басбұзарлар жаға жыртысып, біреулер жақаттанды. Соңында басбұзарлар үйдің есігін өртедіКешқұрым уақыттарды пайдаланып бірнеше мысырлық көршілес үйден Османның үйіне кірді және Құран оқып отырған халифа Османды өлтірді 17 маусым 656 ж.). халифаға қорған болуға талпынған әйелі Наиланың саусақтары да кесіліп түсті. Бұдан соң халифа үйі мен байтулмалды талан-таражға түсірген басбұзарлар Османның жерленуіне де тиым салды. Осыған орай, Османның жаназасы әйелі Наиланың белсенділігімен ақшам мен құптан арасында аз ғана адамнан құралған жасырын түрде шығарылды. Тіпті оның жаназхасын шығару үш күнге кешеуілдегендігі де баяндалады. Басбұзарлардан қорыққанына байланысты халифаны жерлеуге Османның екі әйелімен бірге 3-17 арасындағы ер адамдар ғана атсалысты. 82 жасында жауыздықпен өлтірілген Осман Жаннату-л-Бақи мазарына көршілес Хашшу Каукаб деген жерге жерленді. Муауия бин Әбу Суфиян халифалығы заманында ол оның қабірі жатқан жерді Жаннату-л-Бақиға қостырды. Халифаға көмектесу мақсатымен Сириядан жіберілген әскер Уадиулқурраға, Куфа мен Басрадан жіберілген әскер Рабазаға келген кезде қайғылы хабарды естігенен соң олардың кері қайтқандығы баяндалады.

Халифа Османның зұлымдықпен өлтірілуі Медине халқын қайғыға батырды. Сахабалар Османға қол ұшын бере алмағандығына қатты қапаланды. Оның өліміне қатты қайғырған адам ретінде Алиді ерекше атауға болады. Османның өлімі ислам әлемін дүр сілкіндірді. Халифатта бірлік пен бейбітшілік жойылды.

Тарихи дереккөздер басбұзарлардың көтерілуіне себеп ретінде көрсетілетін жоғарыда баяндалған наразылықтар мен арыз-шағымдардың негізсіз екендігін баяндайды. Османның көтерілістің шығуына себеп болатындай айтарлықтай қателік істемегендігі белгілі. Халифа өзінің тірлігінде қателіктер орын алғандығын, ол үшін тәубеге келгендігі және Алладан кешірім сұрағандығы белгілі. Бірақ, бұлардың барлығы Османды өлтіруге негізгі себеп бола алмайды, сондықтан, ортағасырлық ислам тарихшылары оны өлтіруге жол ашқан негізгі себептерді іздестірген. Кейбір тарихшылар халифа Османға бағытталған және мұсылмандар арасында арандатушылықты қоздырған көтерілісті сол кезеңде орын алған саяси, экономикалық және әлеуметтік өзгерістермен байланыстырады. Мысалы, Осман халифалығының соңғы жылдарында ислам әлемінің кеңеюі сол заманның талапына сай өз шегіне жеткен және жорықтар тоқтатылған. Осыған орай соғыстан түсетін олжа да азайған. Бұл әсіресе, Мысыр (Фустат), Куфа және Басра сияқты әскери бекініс ретінде құрылған және аз уақыттың ішінде ұлғайған, әртүрлі араб тайпалары бір жерде өмір сүретін қалаларға көп әсер етті. Осы уилаяттарда өмір сүретін әскери топ соғыс олжаларынан мақұрым қалғандықтан салықтан түсетін жалақымен ғана өмір сүретін халге жетті. Сондай-ақ әскер жалақыларын беруде де қиындық туындады. Жорықтар кезінде аз уақыттың ішінде баюдың аяғы экномикалық тоқырауға барып тірелді. Мемлекет қаржыны үнемдеу үшін әскер жалақыларын қысқартуға мәжбүр болды. Бұл билік басындағыларға деген наразылықты тудырды.

Келесі жағынан мұсылман араб әскерлерінің рухани құндылықтарға деген маңызы әдеуір өзгерген. Халифа Омар мен Әбу Бәкір заманындағы әскерлер шайқасқа шахид болу және ғази (ардагер) болу үшін кәретін және құдайдың ризалығы үшін шайқасатын. Ал Османның заманында әскерлердің көпшілігі білімсіз, тар түсінікоті бадауи тайпаларынан және олжа, дүние-мүлік, байлық үшін шайқасатын адамдардан құралды. Жорықтардың тоқтатылуымен мол табыс пен жұмыстарынан айрылған әлгі бадауи арабтар бұрын түскен олжалары, қолындағы жерлері туралы әңгіме қозғай бастады, мұсылмандардың санасын улады.

Сонымен қатар уалилер мен кейбір сахабалардың мол байлыққа қол жеткізгендігі олардың қызғанышын қоздырды. Оның табиғи нәтижесі ретінде жахилия дәуіріндегі тайпашылдық бәсекелестік қайтадан пайда болды. Мысалы атақты тарихшы және социолог ибн Халдун «Бакир, Абдулқайс, Рабия, Азд, Кинда, Тамим, Қудаа сияқты жорықтарда көр рөл ойнаған тайпалардыңм жахилия заманындағы түсінікті қайота оятқанын және биліктің мухажир, ансар және өзге де Хижаз халқының қолында болуына қарсы әрекетті дүниеге әкелгендігіне» тоқталады.

Лекция

Али және Хасан дәуірі (656-661 жж.)

Рашид халифалар дәуірінің ең саяси шиеленіскен жылдары Алидің халифалық жылдары болып табылады. Хазіреті Али үшінші халифа Османның басбұзарлар тарапынан өлтірілуінен соң саяси тәртіпсіздік ортасында халифалыққа өтті. Ол халифа болған кезде оның алдында бірнеше проблемалар күтіп тұрды. Билік жүргізген жылдары ол исламның тұтастығын қамтамасыз етуге тырысқанмен, мақсатына қол жеткізе алмады. Соңында бұрын жақтасы болған, кейіннен сырт айналған бір адамның қастандығынан өмірмен қоштасты.

Ислам тарихында маңызды орынды иеленетін Али ардақты Пайғамбардың немере ағасы Әбу Талибтің кіші ұлы болатын. Шамамен хижреттен жиырма жыл бұрын дүниеге келген. Әбу Талибтың тұрмыс жағдайы нашарлағанына байланысты ардақты Пайғамбар Алиді бес жасынан бастап өз қамқорлығына алған. әлі кішкентай бала кезінде ардақты Пайғамбардың пайғамбарлығын мойындап, алғаш мұсылман атағын иеленген. Ол Табуқ шайқасынан басқа ардақты Пайғамбардың барлық жорықтарына қатысты, сондай-ақ бірнеше мәрте жорықтарда қолбасы да болған. Ардақты Пайғамбардың басшылығымен жасалған орықтарда оның байрағын ұстаған және шайқастарда маңызды қызметтерді атқарған. әсіресе, Бәдір, Хандак және Хайбар шайқастарында ерлігімен көзге түскен.

Али хижреттің екінші жылы ардақты Пайғамбардың қызы Фатимаға үйленді. Одан Хасан, Хусейн және өлі туған Мухсин атты ұлдары, Зейнеп, Умму Кульсум атты қыздары дүниеге келді. Пайғамбардың ұрпағы осы Фатима мен Алиден туған балалары арқылы тарайды.

Али ардақты Пайғамбардың дүние салуынан соң оның орнына отыратын адамды таңдауда Хашим әулетімен кеңесу қажет деп ойлайтын. Ал Хашимилерден халифа болуға ең лайықты үміткер де өзі болатын. Ал жасы жағынан Алиден әлдеқайда үлкен Аббастың исламды кешеуілдеп қабылдағандығы оның мұсылмандардың лидерлігіне өтуіне кедергі болды. Ал Алидің жас болуы оның халифа ретінде сайлануын қиындатты. Өйткені арабтарда ерекше бір жағдай немесе жасы жағынан үлкен адамдардан ғана лидер таңдау қажет деген дәстүр кең таралған.

Ардақты Пайғамбардың дүние салуынан соң Сақифа мәжілісінде Әбу Бәкір халифа сайланғанда Али ибн Әбу Талиб оған алты айдай кеш биат етті. Осы кезде Фатиманың ардақты Пайғамбар мұрасын талап етуі және Әбу Бәкірдің Фадак жерін мұра ретінде бермеуі Али мен Әбу Бәкір араларының ашылуына себеп болған.

Омар халифа сайланғанда Али анық болмағанмен бұрынғы саяси ұстанымынан бас тартты деп айту қиын. Османның халифа сайлануымен аяқталған шура мәжілісі кезінде Али өзін халифалыққа үміткер ретінде ұсынды.

Алғашқы үш халифа дәуірінде Али саяси белсенділіктен аулақ жүрді. Кейде одан ақыл-кеңес сұралғанмен ол мемлекеттік қызметке алынбады және жоорыққа жіберілген әскерлерге де қосылмады.

Алидің билігі кезінде ол бірнеше проблемаларға тап болғандығы белгілі. Ислам тарихының ең негізгі ішкі қайшылықтарының бірі осы кезеңде болды. Алидің өлімінен соң оның орнына отырған баласы Хасан билікте белсенділік көрсете алмай, алты айдан соң Муауиямен бейбіт келісімге келіп, саясаттан сырт қалды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: