Тақырып. Халықаралық сауданың табыстарды бөлуге ықпалы

1. Егер, жұмыс күшінің саны басқа факторлармен қатынасында артық болса, онда мемлекет артық жұмыс күшімен қамтамасыз етілген деп есептелінеді. Б.Олин бекіткен бұл теорияны кейіннен Нобель сыйлығының лауреаты Поль Самуэльсон нығайтты. Ол Хекшер – Олиннің тұжырымын дәлелдейтін математикалық шарттар шығарды.

1948 жылы Самуэльсон келесі теорема арқылы тұжырымдады: өндірістегі факторлардың бір қалыптылығында ұқсастығы жетілген бәсеке толық мобильдік тауарлар халықаралық айырбаста мемлекеттер арасындағы өндірістік факторлардың бағасымен теңестіріледі. Үш экономистің атымен аталған HOS (ХОС) теоремасы өндірістік факторлар теорияларының негізін қалады.

Негізінде, өндірістік факторлар мемелекеттен мемлекетке ауысып отыратынын тәжірибе көрсетті. Халықаралық айырбас кезінде пайда болған шығындар маманданудың дамуын төмендетеді және өндіріс факторларының бағасын теңестіруге кедергі жасайды. Өкіметтің араласуы және экономикалық өмірдің әлеуметтік құрамдас бөліктері де HOS теоремасынан таралуы керек. Әлеуметтің бір қалыпты қозғалысына жалпы әсер етеді.

Екінші өнімнің «кеңеюі» кезеңінде ішкі нарықтағы сұраныс жедел өсіп, өнім көпшілікке танымал бола бастайды. Жаңа тауардың үлкен партиясын көптеп шығарады.

Үшінші «кемелдену» кезеңінде ішкі нарық көлемі жоғары деңгейге жетеді. Өндірістік технология стандартталады. Бұл біліктілігі төмен жұмыс күшін пайдалануға, өндіріс шығындарын, бағаны төмендетуге, тауар пайда болған елдің ішкі нарығына ене бастаған жаңа фирмалардың тауар өндірісіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Циклдың соңғы кезеңінде өнім «қартаяды», оны өндіру қысқара бастайды. Бағаны бұдан әрі төмендету, «кемелдену» кезеңіндегі сияқты сұраныстың өсуіне әкелмейді.

Технологиялық үзіліс теориясы өндіріс факторларына бірдей ие елдер арасындағы сауданың дамуы елдердің бірінде технологиялық өзгерістер арқылы пайда болады делінеді.

Ұқсастықты қалау теориясында елдер қандай да бір тауарларды кемелденудің әр түрлі кезеңінде өндіру мен экспортқа шығындарды мамандайды.

2. Рыбчинскийдің теоремасында сипатталатын факторлар ұсынысының бір қалыпты емес өсуінің мына тұрғыдағы маңызы ерекше: басқа да өзгермелі факторлардың тұрақтылығы кезіндегі ұсыныс факторлары бірінің өсуі осы факторды қарқынды пайдалану барысындағы тауар өндірісінің өсуіне және басқалай тауарлар өндірісінің қысқаруына әкеледі.

Бұл жағдай, мысалы, егер капитал өсімі байқалатын болса, Португалияда зауыты өндіріс кезінде қалыптасуы мүмкін.

Рыбчинский теоремасы іс жүзінде бірнеше рет дәлелденді. Осылайша Голландияның – «голландиялық сырқаты» индустриялизациясыздандырудың хрестоматиялық сипатына айналып үлгерді. Бұл проблема Голландияның белсенді түрде кен орнын ашып, пайдалануына байланысты пайда болды. Сөйтіп табиғи газды өндірудің өсуіне орай Голландияның өнеркәсіптік экспорты қысқара түскендей әсер қалдырды; ал жылу отынының барлық түріне (табиғи газды қоса алғанда) әлемдік нарықтағы бағаның өсуі бұл тенденцияны күшейте түсті. Бұл жағдай Рыбчинскийдің мына теоремасынан тарайды: жаңа сектор ресурстардың басқа салалардан неғұрлым жоғары еңбекақы мен осы сектордағы соғұрлым жоғары табыстың есебінен кері қайтуына әсерін тигізеді. Соның нәтижесінде өңдеуші өнеркәсіптің өнімі қысқарды. Осылайша, дүниежүзілік сауданың ұнамды жақтарымен қатар, ұнамсыз салдары да болуы мүмкін. Бұл, әрине, сыртқы сауда саясатында еркін сауда және протекционизм тәрізді екі бірдей тенденцияның бар екенін көрсетеді.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: