III. ҚР-Ң НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫНДАҒЫ ӘЛIМДIК ТӘЖIРИБЕ ЖӘНЕ ҚҚС-Ң ДАМУ 2 страница

«Бiрiншi қажеттiлiктегi» азық-түлiктердi салықтан босату, бiрақ, мұндай өнiмдердi анықтау үшiн қабылданған аынқтамалардың ешқайсысы да қайшылықсыз болуы мүмкiн емес. Кейбiр елдерде өңдеуден өтпеген тамақ өнiмдерiн салықтан босату арқылы бұл мәселесi оңай жолмен шешуге тырысқан. Алайда, тамақ өнiмдерiнiң аз ғана мөлшерi өңдеден мүлде өтпейдi, бұл өнiмдердi қасақана дұрыс классификацияламай, салық төлемдерiнен жалтарудың мүмқiндiгiн тудырады. Егер, салық мөлшерлемелерiн есепке алсақ, онда салық салудың минималды шегiн таңдау, салық жинауды оңайлатумен байланысты мәселенiң ең маңыздысына айналуы мүмкiн. Данияда жылдық айналымы 1500 АҚШ доллары болатын кәсiпорындарды салық төлеуден толық босататын болса, Жапонияда мұндай көрсеткiштiң минималды шегi 200000 АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар, Жапонияда ҚҚС айналым капиталы тек 3,5 млн. доллардан асатын кәсiпорындардан ғана ұсталатындықтан, (қалған басқа кәсiпорындарда айналымға негiзделген схема қолданылады) мұндай салық тек өте iрi кәсiпорындар ғана толығымен салынады. Минималдық шектiң жоғары деңғейлi болуының артықшылығы, мұндағы салық салудың күрделi топтары, мысалы, Фермерлер (автоматты түрде) өз-өзiмен қөзден таса болады. Iрi фирмалар болса, айналымы көрсетiлғен деңғейден асатын, фермаларын өнеркәсiп кәсiпорындары ретiнде басқарып, сәйкес бухгалтерлi қiтаптар мен басқа да құжаттарды жүрғiзедi. Әрине, дамыған елдердеғi көптеғен iрi фермалар онсыз да iрi өнеркәсiп кәсiпорындардың шаруашлығы тәрiздi (брайлерлi фабрика, балық шаруашылығы, теңiз өнiмдерiн өндiру фермалары, құс фабрикалары, жемiс-көкөнiс Шаруашылығы).

Жоғары деңгейлi минималды шектi қолдану қызметкерледiң санының аз болу Жағдайында елеулi үнемдiлiкке әқеледi. Осылайша, Кореяда шағын салық төлеушiлер ҚҚС бойынша барлық салықтардың 76%-ға жуығын құяды, бiрақ олардың төлеғен салықтары барлық салықтар түсiмдерiнiң 5-6%-iн ғана құрайды. Счет-фақтура неғiзiнде ҚҚС жинау қызметкерлердiң санының анағұрлым көбiрек болғанын талап етедi және де босатылу деңғейi жоғарлаған сайын счет-фактура неғiзiнде ҚҚС жинауға қажеттi қызметкерлер саны бухгартерлiк счеттардағы ҚҚС төлеушiлердiң санымен | теңесе бастауы қызығушылық тудырады. Мұның пай да болу себебi, ҚҚС-ғын счет- фактура негiзiнде (несиелiк әдiс) жинауды жергiлiктi жердегi тексерiстердiң саны, i ҚҚС-ғы мен табысқа салынған салықтың дұрыс төленуiн бiр мезгiлде тексеру жүргiзгендегiге қарағанда, анағұрлым көп болады, алайда салықтан босатылудың | цiегiн жоғарлатқанда, аудит жүргiзiлуге тиiстi кәсiпорындардың саны тез арада г азаяды, ал бұл әдiспен тексерiс жүргiзуге қажеттi қызметтердiң саны бухгалтерлiк есеп * негiзiнде ҚҚС-ты жинауға қажеттi қызметкерлердiң санына теңеседi.

Босатылу шегiн жоғарлату кейбiр проблемаларды туындатады. ҚҚС-ғын төлеуден босатылған шағын кәсiпорындар артықшылыққа ие болады. Сондықтан босатылу шегiнен темен деңгейде қалу үшiн, кейбiр кәсiпорындардың сатылған өнiм көлемi жайлы жалған мәлiмет беруге ынтасы пайда болады. Сдан басқа тағы кәсiпорындарды, пайда болған бөлiмдерiндегi сату көлемi босатылу шегiнен темен болатындай етiп, бөлшектеуге ынталық бар, олайда, түтас кiспорын жағдайында одан салық ұсталар едi. Бiрақ, бұл дәлелдерге қайшы болатындай келесiдей дәлел келтiруге болады, салықтық несие алу мүмкiндiгiне ие болу үшiн, сатып алынған тауарлар мен қызметтерi үшiн ҚҚС төлеуi счет-фактураларда көрiнiс беруiн қалайтын, ҚҚС салығын төлеуге тiркелген iрi көсшорындардың жабдықтаушысы болып табылатын шағын кәсiпорындар көп жағдайда ҚҚС өз еркiмен төлеп отыруға дайын.

Салықтан босату шегiн белгiлеуде қызмет көрсетушi көсiпорындар (олар шағын болғандықтан, оларға босатылу шегiде темен белгiленедi) мен басқа да кәсiпорындар арасында айырмашылықтарын көрсетуге негiз бар. Алайда, көптеген кәсiпорындар қызмет көрсетумен қатар тауарларды сатумен айналысады және мұндай ажырату салықтық аппараттарға қосымша ауыртпалық болып табылады.

Шағын кәсiпорындардан жекелеген жинақ немесе жалпы айналымнан салық жинаған жөн. Мұндай салықтар шағын кәсiпорындарды ҚҚС төлеудi таңдап алуына ықпал етедi, ал оларды жинағанда ҚҚСҺғы үшiн салық несиесiн алуға мүмқiндiк пайда болады.

Ендi, ҚҚС-ғы инфляцияны тудыруы мүмкiн деген тұжырымды қарастырайық. Тiптi ҚҚС салығын енгiзу барысында тұтынушы бағаларының бiр реттi балмашы жоғарлауы тiзбектелген жағымсыз құбылыстарды, соның iшiнде, экономикалық тұрақсыздықтың, әлеуметтiк шиеленiстiң өсуiн, тiптi, өкiметтiң дағдарысына да әкеп соғуы мүмкiн, Бiрақ, тәжiрбие көрсеткендей, егер, ол салық сондай төлемдерде табыс әкелетiн салық орнына енгiзiлсе, салыстырмалы бағамдарда өзгерiс болуы мүмкiн, бiрақ, бағамдардың тұтас өсуi байқалмауы тиiс. -Өйткенi, тiптi ҚҚС жинағанда таза мемлекеттiк табыстардың өсуi байқалады, ал салықтың ұлғаюы инфляция емес, дефляцияны тудырады. Тек басқа шаралар қолданғанда ғана (мысалы, егер индекстеу немесе ақша массасы өсу жүрсе) бағлаудың жалпы өсуi орын алады. Басқаша айтқанда, ҚҚС алу өздiгiнен инфляцияны тудыра алмайды, ол басқа қосымша шаралардың енгiзiлуi нәтижесiнде болуы мүмкiн.

Жанама салық салудың даму динамикасы дамыған нарықтық және тарнзиттық экономикасы бар елдерде салық салу жүйесiн қалыптастыруда және салық мөлшерлемесiн белгiлеуде эр түрлi әдiстердi пайдаланғанын көрсетедi, сондай-ақ ҚҚС-ғын алудың эр түрлi әдiстерi мен тәсiлдерiн қолданады, жеке тоқталатын болсақ: тамақ өнiмдерi түрлерiнiң кейбiреулерiн ҚҚС-ғын салудан босату, өндiрiс құрал-жабдықтарын сатып алғанда ҚҚС-ғын төлеу, сондай-ақ, капитал салымдарының өсуiне бағдарланған қозғалмайтын неғiзғi капиталға ҚҚС-ғын төлеу. Эр түрлi елдердiң Салық салу тәжiрбиесiнде ҚҚС-ғын енғiзғеннен кейiнғi еңбек ақы мен бағаның өсуiнен мүмкiн болатын, инфляцияның потенциалдық өсуiнiң алдын алатын немесе шеқтейтiн белғiлi бiр превентивтi шараларды пайдалану жөнiнде бай төжiрбие жинақталған, олардың iшiнде келесi шараларды атап өткен жөн.

Үкiметгiң қоғам мен қәсiпорындарды салық несиесiн толығымен қамтамасыз ету үшiн жеткiлiктi резервтердi қүрумен үйлестiрiлген бағаға енғiзiлетiн ҚҚС күтiлғен ықпалы жайында акдараттандыруды жүзеғе асырады, яғни алғашында шаруашылық активтермен тауарлы-материалдық қорларға, облиғацияларды сатуға, ақша массасын азайтуға және шектен тыс өтiмдiлiктi қысқарту қадамдарына төленғен салықтар жайлы хабарлау (Тайвань тәжiрбиесi); Бағаны бақылау әдiсiн пайдалану және бiр уақытта басқада салықтарға компенсациялық өзгерiстер енгiзу (Австрия, Франция, Корея, Нидерланды және Норвегия тәжiрбиесi); аясындағы салықтар функциясының бөлiнуi принципiн басшылыққа алатын болсақ, мұндай әрекеттердiң көп жағдайда қажетi болмайды.

Батыс Европада негiзiнен ҚҚС бейтарап, яғни, өндiрiстiк шығындар автоматты түрде ҚҚС-нан босатылатындығын көремiз. Төленген ҚҚС соммасы алынған ҚҚС есебiнен өтеледi, яғни өнiмдi тұтынушыларға аударылады.

ҚР-да салықтың экономикалық бейтараптығы iске аспағандақтан көптеген кәсiпкерлерiмiз ҚҚС қатаң сынға алады. ҚР-да ҚҚС-ның қызмет ету мәселесi салықтың экономикалық мәнiмен мұнда қалыптасқан экономикалық ахуал арасындағы қарама-қайшылықтан туындайды.

ҚҚС енгiзу барысында ҚҚС Қазақстандық конъюнктурада қызметi терең талдаудан өтпеген 28% мөлшерлемемен ҚҚС енгiзу бағаның өсуiн жеделдетiп сатып алушылық қабiлетiн төмендеттi. Дамыған Батые елдерiндегi ҚҚС сәттi пайдалануына жүгiне отырып, ондағы оның қайта өндiрудiң дағдарысын тоқтату мақсатымен, әлсiз өндiрушiлердi нарықтан жедел ығыстыру үшiн жүргiзiлетiн өндiрiстi ауыздықтау саясатының элементi болып табылатындығын ұмытпаған жөн.

Әлсiз экономика жағдайында ҚҚС-ның тiкелей тұтынушыларға ғана емес, өндiрушiлерғе де тiкелей эсер ететiн барлық жағымсыз жақтары көрiнiс бередi. Оларға мыналар жатады:

1) Кәсiпорынның айналым қаражатын оқшауландыру, яғни шикiзат және материалдарды жеткiзушiлердiң ҚҚС төлеуi өткiзiлғен өнiм бағасы бойынша сатып алушылардан түсетiн ҚҚС-ның мезғiлдерiне сәйкес келмейдi. 2) Басқада жанама салықтар тәрiздi ҚҚС өзiнiң мәнi бойынша реғрессивтi салық болып табылады және тұтынушымен иығына ауыр ауыртпалық болады және борынша салықтық ауыртпалықты табысы аз тұлғалар сезiледi, яғни ҚҚС тұрғындардың өмiрлiқ деңғейiнiң төмендеуiне әкеледi.

ҚҚС-ң жоғарғы мөлшерлемесiн пайдалану жағдайында тұрғындардың сатып алу Қабiлетi төмендейдi және өндiрушiлер үшiн өткiзу нарығы тарылады. Тiптi пайданың Минималды мөлшерiн жоспарлауда бағадағы жоғары ҚҚС өндiрушiлерге өз өнiмдерiн сатып алушылардың мүмкiндiгiнiң шектеулiлiгiнен жылдам өткiзе алмайды. Бiрнеше кемшiлiктен туындаған қызмет етушi салық есептеу механизм! түзетуле талап етедi.

Бiздiң Республикада ҚҚС-ын салу базасы тек ҚҚ ғана емес, сондай-ақ ешқан қатысы жоқ басқа да элементтер болып табылады. Тәжiрбие жүзiнде ҚҚС айнаi салығы немесе «әмбебап акциз» ретiнде көрiнедi, өйткенi салық салу объектiсi бо^ тауарлар, еңбек пен қызметтердiң толық құны болады. Шығындар бойынша төлен ҚҚС-ның соммасын есепке алу жүйесi бiрге қолданылады. ҚҚС-ын есептеудiң әдiсi әлемдiк тәжiрбиеде кеңiнен қолданылады және қолайлы болып табыла Мұндай мәселе бюджетке енгiзiлуге жататын ҚҚС соммасын есептеу мехаш жайында емес, салық салу базасын дұрыс анықтауда. Мысалы, Қазақстан заңнам бойынша ҚҚС салу базасына акциздер соммасы, амортизациялық аударым кедендiк баждар кiргiзiлген. Осылайша екi реттi, тiптi үш реттi салық салуды көр болады. Жарты лай монополияланған нарық пен бағаның кедергiсiз өсу жағдайы ҚҚС инфляцияны тудыру тетiгiне айналады. Шетелдiк тәжiрбие ҚҚС-ң фискал;

емес, оның реттеушiлiк қызметтiнiң оны кеңiнен қолдануға тартымды етедi.

ҚҚС-ын төлеу әсiресе аванстық төлемдер бойынша, салық салынатын өнiмдi өтi мезетiнен әлдеқашан бұрын төленетiндiгiн оның кемшiлiгi болып табылады. Салық есепте аударымдар әдiсiн пайдалануда өткiзу уақыты есептiк шотқа құралдар; түскен күнiмен емес, тауарларды жөнелтiлген немесе жеткiзiлген күнiнен бас есептейдi. Демек, кәсiспорын өткiзiлген өнiмнен түскен пайданың, келiп түскпегеь қарамастан ҚҚС-ын төлеуге тиiс. Тiптi егер өнiм уақытында өткiзiлiп, оның ақь толығымен есептiк шотқа түстi десек, кәсiпорынға келiп түскен сомма өзiнiң мәндi жағынан (инфляцияны ескергеде) жабдықшыларға төлеген соммадан аз бола Аударымдар әдiсi барысында кәсiпорындардың ҚҚС-на төленетiн жеке айнаi құралдарының оққшау қалуының үлкен ықтималдығы бар. Сондай-ақ құралдардың босатылу уақыты олардан түскен пайданың есептiк шотқа түсу уақытi тәуелдi болады. Қарыз тек екi жылдан кейiн күмәндi деп қарастырылып, ҚҚС ешбiр инфляцияның түзетусiз осы мерзiмнiң соңында қабылданады.

ҚҚС-ьш алудың қазiрiг тәжiрибесi шағын және орта бизнес кәсiпорындарыi қызметi ауыр көрiнiс бередi. Қаржылық ресурстарының жетiспеушiлiгi жөне өндiрiс базаның болмау жағдайында қосымша айналым құралдарын белуге берiлген экономикалық сектордың онсыз да ауыр жағдайын шиеленiстiредi. ҚҚС-ның қайтарылға жатқызған және төленген соммаларының бюджетке өтелеуiнiң кешiгуi қиындықтар туғызады.

Iс жүзiнде салықтың төленген соммасын бюджеттен қайтару салықтың органдарға қаржылық санкцияларының кешiктiрiлуi жағдайында қолдану мүмкiн емес. Оны уақыт аралығына сәйкес инфляциялық көтерулер нәтижесiнде бұл соммалар бастапқы құнын жоғалтады.

Төленген ҚҚС-ты өтеу барысында дамушы елдерде ерешпе қиындықтар туындайды. Бұл елдердiң көпшiлiгiнде мемлекеттiқ шенунiктер құқықтық және әкiмшiлiкқағидаларына сәйкес салықты өтеуге қызуғуiнылық танытпайды. Салық төлеушiлiерге қөп жағдайда төленген салықтарының қандайда бiр өтеуiн алу үшiн көп қиындықтарды басынан қешуге тура келедi.

Iс жүзiнде барлық дамушы елдерде төленген ҚҚС-ғы экспотерлер еебiмен өтеледi.

Алайда, көптеген елдерде басқа ҚҚС төлеушiлер өздерiнiң артылған несиелерiн ұзақ мерзiмге немесе жыл соңына ауыстыруды талап етедi. Осылайша, мысалы, Филиппики мен Тайвнньда артылған несиелер есебiне өтеу салық төлеушiлердiң тек тауардыңнөлдiк мөлшерлемесi бойынша салынған немесе артылған несие капитал активтерiн сатып алу мен байланысты туындағанда және қалған артылған несиелердi келесi мерзiмге аударғанда өтеледi. Бүған мынадайжағдайда қарсы пiкiр айтуға болады: бұл жағдай капитал тауарларының салық салудан босатылу құқығынан айырылады және мұндай тәжiрибе салықтық ведомстволарға түсетiн салықты азайтады және пайдалырақ жұмыспен айналысуына мүмкiндiк бередi. Салық салу базасы мен орташа салық мөлшерлемесiне сүйене отырып, бюджетке төленуге тиiстi ҚҚС соммасын аныктағаннан кейiн оны нақты есептiк кварталды түскен түсiмдер салыстырылып олардың арасындағы ауытқулардың себептерiн талдау жүргiзiлуiн ұмытпаған жөн. Оның негiзгi себептерi кәсiпорындардың төлем қабiлетсiздiгiнен қалыптасқан берешектердiң болуында, салық салу базасын есептеу базасында кәсiпорынның толық қамтылмау, салық соммасы мен жеңiлдiктердi дұрыс аныктамауда, салық төлеушiлердiң салықтан жолтаруы, өтпелi салық төлемдерiнiң және т. б. ҚҚС бойынша салық салу базасын егжей-тегжейлi талдау үшiн, тауар еңбек қызметтерiнiң кварталдар, жылдар бойынша, төлеушiлер тобының оларға бекiтiлген дифференциялдық салық мөлшерлемесiмен әрбiр қызмет түлерi бойынша жүзеге асырылу динамикасын қарастыру қажет. Айналымның осу (қему) қарқымын

салыстыру, соның iшiнде салық салынатын, өзгерiс себептерiн талдауға пәндiк тұрғыдан кiрiсуге мүмкiндiк бередi.

Салық салынатын базаның өзгеруiне эсер ететiн негiзгi себептерге факторын, өндiрiс пен өнiм өткiзу азық түлiктiк және азық түлiктiк емес тауарларды өткiзудеп эр түрлi арақатынастар, салық заңына еңгiзiлген өзгерiстер және таы басқаны жатқызуға болады.~Өндiрiстiк сектордағы кәсiпорындар, сауда және қоғамдық тамақтанудың деңгейiндегi, сондай-ақ кәсiпорындардың эр түрлiменшiк түрлерi және ҚҚС салынбайтын айналымдар деңгейiндегi айналымдар ұқсатық әдiс бойынша талданады.

Салық салынатын базаның табысы мен ҚҚС бойынша берiлген мәлiметтер арқылы» негiзгi көрсеткiштердi есептеуге болады, яғни бұл аймақтық халық шаруашылыгың, белгiлi төлеушi топтардың белгiленген кәсiпорындардың экономикасын сипаттайды. Сонымен мұндай көрсеткiштердiң қатарына өнiм өндiру рентабельдiлiгiн, материал сиымдылыгын және тагы басқаны жатқызуға болады. Осы көрсеткiштер негiзiнде аймақтық экономикасының даму тенденцияларын көрсетуге болады.

Жалпы алғанда, ҚҚС-ң енгiзiлуi Еуропалық Одақ мүшелерiнiң экспоттық көрсетқiштерiн жақсартпайды.

ҚҚС кеден одағының құрылуына мүмқiндiк бередi. Бiрақ бiрден халықаралық сауданың өсуiне алып келмейдi. Осыған қарамастан, кейбiр елдерде төленген ҚҚС соммаларының орнын толтыру,бұрынғы салық режимiмен салыстырғанда экспоттан түсетiн пайданың көбеюiне мүмкiндiк бередi.

Акциз және қосылған құнға салық төлеудi есептеу механизмiн жетiлдiру және осы айтылған салық түрлерiнен жалтаруды болдырмау мақсатында ҚР-ң Салық заңнамасына келесiдегiдей өзгертулердi еңгiзу қереқ деп есептеймiз:

1) ҚР территориясындағы резидент болып саналмайтын, Қазақстанға 1 аи немесе одан көп уақыт бұрын келғен және Қазақстандағы табыс көздерiнен табыс алатын, бiрақ та ҚҚС боиынша есепке тұрмаған резидент емес тұлғалардың төлеу көздерiнiң есебiнен ҚҚС ұсталу керек.

2) Счет-фактурасында көрсетiлген аударылған тауарлар мен iстелiнген жұмыстарфы, ТМД елдерiнiң мерзiм жабдықтаушыларының атқарған қыметтерi ҚҚС соммасының төлемдерi есепке алынбайды.

3) Салық сыныптамасын мына қағида боиынша енғiзу; тiкелей жәнежанама салықтар сыныптамасы, себебi мұндай мұнай салық сыныптамасы кейбiр халықаралық келiсiм шарттарда бар және осы сыныптама ҚР-н салық заңнамасында жоқ болған жағдайда, келiсiм шарттардағы трактовкалар мен проблемалар пайда болады.

ҚҚС-ң қызмет етуi және алу тәжiрбиесiн талдауынан салық салу механизмiн жетiлдiруге мынадай өлшемдердi, әдiстердi iске асыруға болады:

ҚҚС-тан салық ауыртпалығын мүмкiн болғанша азайту, яғни 12% көлемiнде ҚҚС-ң бiртұтас салық ставкасын енгiзу, сонымен бiрге жеңiлдiктер көлемiн азайту және тауарларды экспорттау шегiнде шикiзат-экспортының нөлдiк ставкасын пайдалану тәртiбiн қайта қарастыру нәтижесiнде кәсiпкерлiктi дамыту, халықтық салық ауыртпалығын азайту және салық базасын күшейту. Бұл тұтыну сұранысы жағына тиiмдi эсер ете отырып, тұтыну құрылымын түзетуiне және оұл арқылы тиiстi шығындарды азаитуды ынталандыру непзiнде тұтыну сұранысын қанағаттандыру жағына өндiрiстiң құрылымын түзетуiне мүмкiндiк бередi. Осы сөйлемнiң баламасы 15% көлемiнде ҚҚС-н негiзғi ставкасын және сонымен қатар тұтыну тауарының қасиетiне байланысты 0-ден 25% арасында бiркелкi саралау ставкасын бекiту болып табылады. Сонымен қатар минимальдi ставкаларды халықтық минимальдi өмiр сүруiн қамтамасыз ететiн тамақ өнiмдерi, дәрi-дәрмектер және алғаш қажеттi тауарлар арқылы бекiту керек.

ü Салық салынатын айналымынан акциз соммасын, кеден барждары және амортизациялық аударымдарды иғерiп, алып тастау (олар ҚР-ң салықтары және басқа мiндеттi төлемдер туралы Заңының толықтыруында салық салынатын айналымға кезең кезеңiмен игерiлiп тасталады).

ü ҚҚС соммаларын бюджеттен тiркеу және қайтаруды иңфляцияға түзету мен жүзеғе асыру.

ü Шағын және орта кәсiпкерлiқтеғi өндiрiстiк кәсiпорындарға басқа салықтар бойынша келешек төлемдер счеттарға мөлшерден тыс төленғен ҚҚС соммаларын тiркеуғе рұқсат ету.

ü Приоритеттi бағыттар қызметiмен айналысатын шығын кәсiпорындарға ҚҚС-тi төлеу мерзiмiн анықтау - нақты айналымға сүйене отырып бiр қезеңде төлеу және орта айлық төлемдер қөлемiнен тәуелсiз.

Бұның барлығы ҚҚС-ң 2 рет салық салудан босатар едi, сонымен қатар сиреқ өнiмнiң құнын төмендетедi және де бюджетпен есеп-айырысуын қысқартады, яғни бұл өтпелi кезеңдеғi елдердiң экономикалық жағдайларына сай келедi.

Кәсiпкерлiқке эсер ететiн ҚҚС-ң жағымсыз жағдайларының азаюы неғiзғi салық ставқаларының төмендеуiнен туындайды. Азық-түлiк тағамдарына 20% ставкамен атар 0% ставқаны қолдану толығымен неғiзделғен. Бiрақ егер де бүкiл әлемдiк тәжiрибегесүйенетiн болсақ, онда бүқiл әлемдiк салық мөлшерлемелердiң сәйқестеруiрiлу тенденцияларын байқауға болады. Сондыктан жаңа салық қодеқсiн құру үшiн бұл мәселеге көп көңiл бөледi.

Бiрақ та қолданылыстағы ҚҚС-тi есептеу механизм! және ҚР-да қолданылатын ҚҚС-ң басқа да ерекшелiктерi кәсiпкерлiктiң дамуына фисқалды түрде бағытталуын және берiлғен салықтардың жағымсыз эсер етуiн қөрсетедi, әсiрсе өндiрiс сферасында.

Осыған байланысты бiрнеше нақты мысалдар келтiруге болады. Алғашқы сүрақтар қазақстандық өнiмнiң эқспортынан ҚҚС ұстау мәселiсiмен байланысты. Бiз бiлетiндей, алғашқы кезде ҚҚС, қайта өндiру қезiндегi дағдарысқа ұшыраған елдерде қолданылған. Ал, бiздiң елде бұл жағдай қарама-қарсы болып тұр.

Сонымен 58-бап, 5 тарауда ҚР-ң басқа елдермен сауда жасағанда экспорттан ҚҚС-ң мiндеттi түрде ұсталу енғiзiлғен. Былайша бүкiл әлемдiк тәжiрбиеде 2 рет салық төлеудi болдырмайтын әдiс қолданылады, яғни ҚҚС тауарды өндiру орнында емес, тауарды қабылдап алынған орнында төленедi. Сөйтiп, жабдыктаушы ел тауарды экспорттауға бағытталған ұлттық өндiрiстi ынталандырады, өйткенi iшкi саудалық валюталық түсiмдер есебiнен үлттық табыс қалыптасды. Осы тұста қарақшылықтың бетiн қайтару үшiн қәсiпқерлiқтерғе өз елдерiнiң экспортерларына алдынала ҚҚС төлем ақы төлеу жүйесi қолданылады (тауар тек салықтан босатылу үшiн ғана сыртқа

шығарылады деп құжат жасалынып, ал шынына келгенде тауар елдердiң iшiнде жүйеге асады). Тек тауарлардың шыныменде экспортталуына көз жеткенде барып ҚҚС салым ақысы кәсiпкер экспорттаушыға қайтарылып берiледi (мысалға қаржы министрлiгiнде ҚҚС-ң заңсыз түрде iске аспаған экспортқа төленген 60 млн. теңгеге байланысты мәселенi алуға болады).~Өзара сауда қатынастарды белсендiру үшiн 2 рет салық төлеуден сақтандыратын механизм 2 елде де жұмыс iстеу керек, себебi, кез келген сыртқы сауда да бiр багытты әрекет болмайды, халықаралық еңбек бөлудiң нәтижесiнде кез келген ел экспортер да, импорттаушы да бола алады. Сондықган, айтарлықтай өзара келiсiмге отырады. Осы көз қарастан теоретиктердiң айтуы бойынша өзгерiстердi енгiзу өте қолайлы. Алайда, күнделiктi өмiрде теориядағыдай бола бермейдi. Оның себебi, қалыптасқан жагдайлар ең алдымен бiздiң елiмiздiң Ресеймен сауда қатынасына соққы бередi. -Өкiнiшке орай бiздiң көршiмiз және әрiптесiмiз ТМД бойынша Кеден Одағы бойынша және де басқа да бiрлестiктерде одақтасымыз болып табылатын Ресейдiң өзiмен 2 рет салық төлеуден сақтану туралы келiсiмге қол қойылғанмен Ресей жағдайларьш бұл келiсiм ратификацияланбаган, яғни жұмыс iстемеу. Соңғы жылдар бойы тек Қазақстан гана бұл келiсiмдi 1 жақты орындап келедi. Көптеген Қазақстандық зауыттар Ресейлiк нарық пен Ресейлiк кәсiпкелiктер бiздiң өнiмiмiздi қолданылатын жалғыз объектi болып табылады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: