Тауардың мәні, қасиеттері, формалары және әр түрлі теориялары.

Тауар ерекше экономикалық игілік ретінде кез келген экономикалық жүйенің жасушасы болып табылады. Адам еңбегінің нәтижесі болып табылатын өнім тауарға айнала алады. Себебі ол өзінің ғана емес, басқа адамның тұтынуына арналады, айырбасқа және сату-сатып алуға бағытталады.

Тауар - бұл сатуға арналған және айырбас үшін өндірілген адам іс-әрекетінің нәтижесі. Тауардың 2 қасиеті бар:

1. Тұтыну құны, тауар осы қасиеті арқылы сатып алушылардың қандай да бір қажеттілігін қанағаттандыра алу қабілетіне ие бола алады.

2. Айырбас құны, ягни тауардың зат бола отырып басқа бір затқа айырбастала алуы.

Тауардың осындай екі қасиетінің болуы оның табиғатының екі жақтылығын көрсетеді. Ол сол тауарға сіңген еңбектің екі жақтылығынан туындайды. Демек, кез келген тауар өндірушінің еңбегі екі жақты сипатқа ие болады: бірінші жағынан, бұл белгілі біртұтыну құнын жасайтын пайдалы еңбек, ал екінші жағынан, бұл адамның жұмыс күші шығындары, оның нақты түріне тәуелсіз жалпы еңбегі.

Тұтыну құнын жасайтын еңбек нақты еңбек деп аталады. Мәселен, ағаш ұстасының нақты еңбегінің нәтижесі - үстел, тігіншінікі - көйлек және т.б. болып табылады. Бірақ ағаш ұстасы да, тігінші де нақты еңбек түріне тәуелсіз қаншама энергия жұмсай отырып, ақыл-ой және дене еңбегін шығындайды. Адамның осындай шығындары тұрғысында барлық еңбек бірдей және ол оның нақты түріне тәуелсіз болып табылады. Мұндай еңбекті абстрактілі еңбек деп атайды. Демек, нақты және абстрактілі еңбек - бұл тауарды жасайтын сол бір еңбектің екі жағы.

Нарық жағдайында тауардың құны жеке еңбек шығынымен емес, қоғамдық қажетті еңбек шығынымен және қоғамға қажетті жұмыс күшімен анықталады.

Қоғамдық қажетті жұмыс уақыты - өндірістің қалыпты жағдайында және еңбек өнімділігі мен еңбек қарқындылығының орташа деңғейінде өнімді дайындауға кететін орташа уақыт. Бұл уақыт нарыққа әкелінген тауар массасымен анықталады. Қоғамдық қажетті жұмыс уақыты және тауардың құны еңбек өнімділігінің әсерінен тұрақты түрде өзгеріп отырады. Уақыт бірлігіне шаққандағы өндірілген өнімнің санын еңбек өнімділігі деп атайды және ол

Е (еңбек өнімділігі) = Ө (өнім саны) / Т (уақыт) формусыламен анықталады.

Еңбек қарқындылығы - уақыт бірлігіне шаққандағы жұмыс күшінің шығындары. Оны еңбек өнімділігінен ажырата білу қажет.

Еңбек өнімділігінің артуы кезінде уақыт бірлігіне шаққандағы өнімдер саны артады, ал өнімнің құны төмендейді. Еңбек қарқындылығының артуы кезінде өнімдер саны адамның дене шығындарымен бірге өсіп, нәтижесінде өнімнің құны өзгеріссіз қалады. Осыған байланысты, тауардың нарықтық құны еңбектің жеке шығынымен және жеке жұмыс уақытымен анықталмайды, ол қоғамға қажетті орташа жұмыс уақытымен анықталады. Осыны құн заңы деп атайды.

Құн заңы тауар өндірісі жағдайында өндірісті реттеудің негізі болып табылады. Құн заңы тауардың құн бойынша айырбасталу үдерісінде керініс табады. Ол тауардың қоғамға қажетті еңбегінің мазмұнымен өлшенеді. Тауарды құн бойынша сату және сатып алу заң ретінде күшіне енеді.

Тауардың құнын анықтау мәселесінде экономикалық теорияда екі қарама-қарсы бағыттағы теориялар қалыптасты:

- құнның еңбектік теориясы;

- шекті пайдалылық теориясы.

Құнның еңбек теориясының негізгі мазмұны келесідей қағидалардан көрінеді:

1. Нарықтық айырбастың түрлі өнімдері бірдей ішкі мазмұнға - құнға ие.

2. Барлық тауарлардың құны тауар өндірушілердің қоғамдық еңбегімен жасалады.

3. Құнды құрайтын еңбектің өзі оның күрделігі немесе сапасы бойынша ерекшеленеді.

4. Еңбектің ішкі өлшемі бар, ол - жұмыс уақыты.

Шекті пайдалылық теориясының мазмұнын және методологиялық ерекшеліктерін қысқаша былай тұжырымдауға болады:

1. Пайдалылықты тауарлардың өзіндік қасиеттерімен шатыстыруға болмайды.

Пайдалылық - бұл өзінің жеке қажеттіліктерін қанағаттандырудағы белгілі бір игіліктердің ролі туралы әр сатып алушының беретін субъективті бағасы.

2. Пайдалы игіліктер екі түрге бөлінеді:

а) саны шексіздер (ауа, су). Адамдар мұндай заттарды өздеріне құнды деп санамайды, өйткені олар өте көп.

ә) салыстырмалы түрде сирек кездесетін және оларға деген қалыптасқан қажеттіліктерді қанағаттандыруға жеткіліксіз болып табылатындар, міне осы игіліктерді шаруашылықпен айналысатын адамдар бағалы деп есептейді.

3. Адам ез қажеттіліктерін олардың маңыздылық дәрежесі төмендеуіне қарай орналастырады және оларды өз иелігінде бар игіліктер санымен қанағаттандыруға тырысады.

4. Жеке тұтыну процесінде пайдалылықтың кему заңы әрекет етеді.

5. Игіліктер құндылығын шекті пайдалылық анықтайды, яғни осы сияқты өнімге деген өте қажеттілікті қанағаттандыратын «шекті дананың» субъективті пайдалылық.

Құнның еңбектік теориясының артықшылығы кұнның объективті жағын, шығындардың қарастырылғандығында. Құнның өлшемдерін, айырбас пропорциясының негізін дәл таба білді.

Кемшіліктері:

- нарықтық экономиканың өздігінен реттеле алу, жетіле алу қасиетін қамтамасыз ететін тұтқалар терең зертгелмеді;

- әсіресе марксизм ілмінде тұтынушылардың субъективті;

- психологиялық сезінулері мүлдем есепке алынбады, сондықган сұраным мен ұсыным теориясын калыптастыра алмады;

- экономикалық құбылыстарды таптық күрес тұрғысында қарастыру кедергі жасап, марксизм ілімінде догмалық элементтердің қалыптасуына ықпал жасады.

Шекті пайдалылық теориясының артықшылықтары:

· экономикалық құбылыстар мен процесстер нейтралд көзқараспен зерттелді;

· құнның объективті және субъективті жақтары қатар қарастырылады;

· функционалды талдауға көп мән беріледі;

· нарықтық бағаның қалыптасуы ғылыми негізді етіп түсіндіріледі.

Шекті пайдалылық теориясының кемшіліктері:

-бұл теория жалпы алғанда субъективтік теория;

-нарықтық тепе-теңділік мәселесін толық түсіндіре алмайды;

-баға теориясында қайшылықтар көп.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: