Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






Лимфа, оның құрамы мен қызметі




Лимфа — организмде қан плазмасының ұлпа аралық кеңістікке сүзіліп, одан өрі лимфа жүйесіне жиналуы нәтижесінде пайда болатын түссіз, сілтілі реакциялы (рН 7,4-9,0) сүйық. Ол ұлпа сүйығының лимфа капиллярына өтуінің нәтижесінде пайда болады. Лимфа организмнің шын мәніндегі ішкі ортасын қанмен байланыстырады. Лимфаньщ негізгі қызметі — белоктарды ұлпа аралық қуыстан қайтару. Ол организмде суды таратуда, сүт түзуде, ас қорытуда, зат алмасу процестерінде маңызды рөл атқарады.

Лимфа — мөлдір, сарғыш түсті сұйық. Оның құрамында белоктар және белокқа жатпайтын азотты қосылыстар, глюкоза, минералды заттар, гормондар, ферменттер, дәрмеңдәрілер және антиденелер кездеседі. Құрамы жағынан лимфа белоктары плазма белоктарына ұқсас, бірақ олардың мөлшері өте аз (1-2 пайыз). Белоктар мөлшершің аз болуымен байланысты лимфаның тұтқырлығы мен тығыздығы плазмамен салыстырғанда төменірек. Лимфа құрамында хлоридтер мен бикарбонаттар мөлшері көбірек. Оның әрекетшіл ортасы сілтілік, сутектік көрсеткіші қан плазмасы көрсеткішінен жоғары. Лимфада эритроциттер мен тромбоциттер болмайды, лимфоциттер кездеседі. Фибриногеннің болуымен байланысты лимфаға құю қасиеті тән. Дегенмен, әр түрлі мүшелерден ағып шыққан лимфа құрамы олардың физиологиялық күйіне байланысты өзгеріп отырады.

Лимфа айналымы

Лимфа тамырлары веналармен қатарласа орналасып, бүкіл денеге тармақталады да, ұлпалардан қанға судың, онда еріген кристаллоидтардың, коллоидты ерітіңділердің оралуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе лимфа капиллярлары торынан, ағзалық майда тамырлар шумағынан, арнаулы қақпақшалармен жабдықталған ұсақ лимфа тамырларынан, жеке мүшелерден лимфаны негізгі лимфа бағандарына құятын ірі лимфа тамырларынан, лимфа түйіңдерінен жөне дененің басты лимфа өзектерінен құрылған.

Лимфа капиллярлары құрылысы жағынан қан капиллярларына ұқсас. Олардың эндотелий табақшаларынан түзілген жұқа қабырғалары ұлпа аралық қуыстарды астарлай орналасады. Лимфа каипллярлары анастомоздар арқылы жалғасатын каналдар торабын құрып, біртіндеп лимфа тамырларына айналады. Бұл тамырлардың арасында веналардагы тәрізді қақпақшалар орналасады. Лимфа тамырларының өте жұқа қабырғасы дәнекер ұлпалар мен бірыңғай салалы ет талшықтарынан құралған. Олардың ішкі қабығы бір қабат эндотелий жасушаларынан түзілген. Ірі лимфа тамырлары қан тамырлары сияқты сезімтал және қозғағыш нерв талшықтарымен жүйкеленеді.

Лимфа оны капиллярлардан ұлпа аралық кеңістікке қуған қысым мен етгердің жиырылуының әсерінен ағады. Майда лимфа тамырларында қысым су бағанасымен 8-10 мм деңгейінде болады. Көкірек өзегінің венамен қосылған жеріндегі қысым сынап бағанасымен 4-0 мм шамасында, демек ірі веналардағы қысыммен бірдей. Тыныштық жағдайда тек ас қорыту ағзаларының тамырларында ғана лимфа тоқтаусыз ағады. Басқа мүшелерден тынынттық кезінде лимфа ақпай-ды. Лимфа ағысын бұлшық еттің жиырылуы жылдамдатады. Тыныс алу қимылдары да лимфаның көкірек қуысына қарай жылжып ағуын қамтамасыз етеді.

Лимфа өте баяу жылжиды. Мысалы, мойныңдағы лимфа тамырларында ол минутына 260-300 мм жылдамдықпен ағады. Вена тамырларында бұл аралықты қан бір секунд ішінде өтеді.

Ұлпа аралық қуыстардан шыққан сұйық лимфа тамырларына жиналып, аумақтық лимфа түйіндерінен өтеді де, көкірек және мойын өзектері арқылы қуыс веналарға құйылып, оң жүрекшеде вена қанымен араласады.

Лимфа тамырлары денеде дренаждык, жүйе құрып, мүшелерден жасуша аралық сұйықтың артық мөлшерін алып шығады. Лимфа капиллярларының өткізгіштігі жоғары болғандықтан лимфа жүйесіне әр түрлі бөгде заттар өтіл отырады. Олар биологиялық сүзгі (фильтр) қызметін орындайтын лимфа түйіндерінде сүзіледі де, торлы эңдотелий жасушаларының қатысуымен залалсызданады. Лимфа түйіндерінде лимфоциттер де түзіледі.

 

 

Орытынды

Қан (sanguis) – организмде химиялық заттарды тасымалдау арқылы клетка (жасуша) және клетка аралық кеңістіктерде өтетін биохимиялық үрдістерді (процестерді) біртұтас жүйеге біріктіріп тұратын сұйық тін. Қанның қызметі көп.Соның ең бастыларының бірі – газ тасымалдау (газ алмасу, тыныс алу); трофикалық тасымалдау – глюкоза, аминқышқылдарын, тұздарды, суды, тағы да басқа қоректік заттарды ас қорыту органдарынан тіндерге жеткізу; экскреторлық тасымалдау – организмдегі қажетсіз заттарды (несеп зәрін, несеп қышқылын, креатин, т.б.) зәр шығару мүшелеріне тасымалдау. Қанның ақ түйіршіктері бар. Оны лейкоциттер деп атайды. Бұлар бактерияларға қарсы арнайы иммунитет қалыптастырады, бактерияларды арнаулы емес (бейспецификалық) жолдармен жою арқылы ағзада қорғаныш қызметін орнатады. Қанда гормондар, биологиялық белсенді заттар болады. Олар зат алмасу өнімдерінің қатысуымен организмде мынандай күрделі жұмыстардың ұйытқысы болады: ағзада су мен тұздардың тепе-теңдікте тұруы, қышқылдар мен сілтілердің үйлесімділік табуы, организмде дене температурасының тұрақты болуы, қанның өндірілуі, тағы да басқа физиологиялық көрсеткіштердің қалыпты жағдайда реттелуі, организмнің ішкі ортасы тұрақтылығының сақталуы.

Адам қанының құрамы

Қан эритоциттер, лейкоциттер, тромбоциттер деп аталатын қан түйіршіктерінен, клеткааралық сұйық зат – плазмалардан тұрады. Гематокриттік көрсеткіш дегеніміз осы қан түйіршіктері мен сұйық бөлшегінің өзара пайыздық арақатынасы. Қалыпты жағдайда қан түйіршіктері 40-48 пайыз, плазмасы 52-60 пайыз болады, дейді дәрігерлер. Қан плазмасының 90-93 пайызы – су да, 10 пайызы – құрғақ зат. Бұл құрғақ заттың құрамы: 7-8 пайызы белок (4-5 пайызы альбуминдер, 3 пайыздайы глобулиндер, 0,2-0,4 пайызы фибриноген), 2-3 пайызы органикалық заттар мен минералдық қосылыстар. Қан плазмасы көмірсуының негізі – глюкоза. Қан липидтерінің құрамы: нейтральды майлар, бос май қышқылдары, олардың ыдырағаннан кейінгі өнімдері, холестерин, стеройдты гормондар.

Қанның бір тамшысының құрамында:

1. Қызыл қан денешіктері. Олар 20 миллионға жуық. Олардың әрқайсында оттегіні оңай біріктіріп, тасымалдайтын гемоглобин деп аталатын зат бар. Негізінен, қызыл қан денешіктері үш айдай өмір сүріп, жаңарып отырады.

2. Ақ қан денешіктері – лейкоциттер. Олардың көптеген түрлері болады. Көпшілігі микробтармен, аурулармен күреседі. Денеде қанмен бірге лимфа сұйықтығы да жүріп, зат алмасу қалдықтарын әкетеді, зиянды заттар мен микробтарды жоятын ақ қан денешіктерді таратады. Қаннан айырмашылығы, тек бір бағытта ғана қозғалуы. Ақ қан денешіктерінің кейбірі бірнеше күн, ал кейбіреулері бірнеше жыл өмір сүреді.

 

3. Қан пластинкалары немесе тромбоциттер. Олар бір-екі миллионға жуық, қанды ұйыту қызметін атқарады. Қанның ұюы деп – қан тамыры жарақаттанғанда ағзаның қансырауды болдырмайтын биологиялық қасиеті.

Қанның мөлшері мен тамырлары

Адам денесі салмағының он екіден бір бөлігіне жуығы – қан. Ересектердің көпшілігінде бұл 4-6 литр қан шамасында. Қанның 55 пайызға жуығы бозғылт сұйық плазма да, қалған 45 пайызы микроскоппен ғана көрінетін ұсақ жасушалар. Былайша айтқанда, адам денесіндегі қанның қалыпты көлемі дене массасының 6-8 пайызын немесе 1/13-1/14 бөлігін құрайды. Орта есеппен ер адамда 5,2, әйелде 3,9 литр қан болады.

Денеде жарақат пайда болғанында қан ұйып, жараның аузын бітеп тастау үшін оған қарай барады да жарақат орнында қанның құрамында фибрин деп аталатын зат микроталшықтардың торын құрайды. Қан пластинкалары (қан жасушалары) жарақаттан қанның сыртқа шығуын болдырмайтын ұйынды құруға жәрдемдеседі. Сонан соң ұйынды қатаяды, қабыршаққа айналады, жара жазылғанша, оны бірнеше күн бойы қорғап тұрады.

Қан тамырларының бес түрі бар. Олар:

Күретамыр (артерия). Жүректен қанды тасиды. Жүректің әрбір соғысында қан қысымына төтеп беретін күретамырдың жуан қабырғалары бар. Осы қабырға арқылы қан ірі ағзаларға жеткізіледі, күретамыр ол жерде былай тармақталып кетеді:

Артериолалар. Күретамырдың көшірмесі. Шаштың жуандығындай ұсақ. Олар қылтамырға бөлінеді:

Қылтамырлар (капиллярлар). Ұзындығы 1 мм-ге жетпейді. Ені мұнан да жіңішке және ұсақ. Олардың қабырғаларымен оттегі және құнарлы заттар қаннан айналадағы тіндерге ағады. Бірігіп, қылтамыр венулалар құрайды.

Венулалар. Баяу аққан қанды одан да аз қысыммен көктамырға жеткізеді.

Көктамырлар (веналар). Қанды жүрекке кері жеткізетін жұқа қабырғалы, жұмсақ тамырлар.

Әрбір уақыт аралығында денедегі қанның 66 пайызы көктамырда, 29 пайызы күре тамырда, 5 пайызы қылтамырда болады.

Қан айналымы

Қанның жүрек арқылы қан тамырлары бойымен жылжуын – қан айналымы деп атайды. Бұл үрдіс организмді сыртқы ортамен байланыстырады, тіндер арасында зат алмасуды қамтамасыз етеді. Сөйтіп, ол ағза жасушаларын оттек, су, белок, көмірсу, май, минералдық заттармен, дәрумендермен жабдықтайды, зат алмасу нәтижесінде пайда болған көмірқышқыл газ, тағы да басқа организмнің тіршілігінен түзілген зиянды заттарды сыртқа шығарып, ағзаны тазартады. Қан айналымы дене температурасын да реттеп отырады. Қан айналымы жүйесін медицина ғылымында ашқан адам – ағылшын дәрігері У.Гарвей (1578-1657). Бұл – 1628 жыл болатын.

Қан айналымының бұзылуы жүрек, қан тамыр және жүйке жүйесінің қызметі бұзылғанда пайда болады. Тромбоз, эмболия, атеросклероз, т.б. ауруларда да қан айналымы бұзылады. Инфаркт, миға қан құйылу (инсульт), эндартерит (артерияның ішкі қабығының қабынуы) аурулары да қан айналымының бұзылуына себеп. Жарақаттану жұқпалы аурулар, қан кету де қан айналымын бұзатын – патологиялық жағдайлар. Емхана, ауруханаларда сырқатқа диагноз қою, оны емдеу үшін ағзасынан белгілі бір мөлшерде қан алады.

 

 






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных