Прычыны няўдач Чырвонай Арміі летам-восенню 1941 г.

Прычыны таго, што вайна пачалася для Савецкага Саюза з грандыёзных паражэнняў на франтах, самыя розныя. Яны датычацца як палітычных, так і ваенна-тэхнічных і тактычных бакоў.

Перш за ўсё, у краіне складваўся культ асобы І.Сталіна, састаўной часткай якога было сталінскае «прадбачанне» палітычнай сітуацыі ў свеце. Згодна з яго шапказакідальніцкімі заявамі, накшталт «...калі вайна і пачнецца, то яна будзе весціся на тэрыторыі агрэсара і малою крывёю, а на варожы ўдар Чырвоная Армія здольная адказаць сакрушальным трайным ударам». Сур’ёзна дэзарыентавала камандаванне Чырвонай Арміі, асабліва штабы заходніх ваенных акруг, заява ТАСС ад 14 чэрвеня 1941 г., абвяргаючая як беспадстаўныя чуткі аб намеры Германіі ў хуткім часе напасці на СССР. Гэтая ўпэўненасць Сталіна мацавалася на тых падставах, што Германія яшчэ ваявала з Англіяй. Да таго, па ацэнках савецкага Генштаба суадносіны сіл паміж Германіяй і СССР былі на карысць СССР.

Данясенні савецкіх разведчыкаў, а так сама інфармацыя, якая паступала ад англійскага кіраўніцтва і па дыпламатычным каналам, дзе ўказваліся дні і нават гадзіны пачатку вайны, эфектыўна нейтралізавалася нямецкай дэзінфармацыяй.

Планы вядзення вайны, распрацаваныя ў савецкім Генштабе перад вайной не адпавядалі сітуацыі, якая складвалася на франтах. Замест выкарыстання падзвіжнай абароны, якая прадугледжвала адыход пад націскам ворага ад аднаго падрыхтаванага рубяжа да другога, пры гэтым затрымліваючы яго пранікненне, выкарыстоўвалася тактыка контрудараў, у якіх гінулі дзесяткі тысяч салдат і яшчэ больш пападалі ў акружэнні, пры нязначных аператыўных выніках.

Германія своечасова перавяла сваю эканоміку на ваенны лад, ажыццявіла мілітарызацыю ўсёй краіны, далучыла да свайго патэнцыялу эканоміку Заходняй Еўропы. Вермахт меў дэталёва распрацаваны план «Барбароса» і двухгадовы вопыт вядзення буйнамаштабных баявых аперацый, загадзя правёў мабілізацыю і канцэнтрацыю высокамабільных ўдарных груповак на заходніх савецкіх граніцах. Якасная перавага нямецкіх узброеных сіл была відавочнай.

Баяздольнасць Чырвонай Арміі была нізкай з прычын раскіданасці частак на вялікай тэрыторыі, незавершанасці будаўніцтва абарончых аб’ектаў на новай мяжы, недахопу падрыхтаваных камандных кадраў, незавершанасці ваеннай рэформы. Тым не менш, савецкае кіраўніцтва лічыла, што колькаснай перавагі над ворагам дастаткова, каб яго разграміць.

На баяздольнасці Чырвонай Арміі вельмі адмоўна сказаліся масавыя рэпрэсіі супраць ваенных кадраў. Асабліва гэтае датычылася вышэйшага каманднага саставу. Масавыя рэпрэсіі паралізавалі ініцыятыўнасць тых камандзіраў, якім пакінулі жыццё. Сляпое выкананне дырэктыў Стаўкі і Генштаба не адпавядала хуткім зменам абставін на франтах і вяло да вялізарных страт і паражэнняў.

Вельмі адмоўна сказалася на развіцці ваенных падзей выключна дрэнная сувязь у арміі, якая базіравалася на правадных тэлефонах. Перад нападам нямецкія дыверсанты паралізавалі амаль усю сістэму сувязі. У будучым ні Стаўка, ні Генштаб часта не будуць дакладна ведаць аб сітуацыі на франтах, што прывядзе да прыняцця памылковых загадаў.

Да прычын паражэнняў можна дадаць яшчэ дзесяткі фактараў. Гэта і недастатковая ўвага да выкарыстання авіяцыі пры правядзенні вайсковых аперацый, забарона адступаць нават пад пагрозай акружэння і шмат чаго яшчэ. Але галоўнае, трагедыя паражэнняў праявілася не ў першыя дні памежных баёў, а пад час контрбаёў 23-30 чэрвеня. Яны паказалі, што нашы войскі на ўсіх узроўнях – ад Стаўкі да малодшых камандзіраў не былі падрыхтаваныя ў сваёй масе не толькі да першых, нечаканых баёў, а да вайны наогул.

Маскоўская бітва

6 верасня 1941 г. Гітлер выдае дырэктыву аб наступленні на Маскву. Галоўную ролю ў ім павінны былі выканаць танкавыя злучэнні і авіяцыя. Планам прадугледжвалася разграміць савецкія войскі каля Вязьмы і Бранска, а потым праследаваць адыходзячыя войскі Заходняга фронту на шырокім участку ад верхняга цячэння Волгі да Акі і заняць такім чынам Маскву. Дзеля гэтага была сканцэнтравана моцная групоўка – 77 дывізій, каля 1 млн. чалавек, 14 тыс. гармат, 1700 танкаў, 950 самалётаў. Чырвоная Армія значна саступала вермахту, на Заходнім фронце было толькі 770 танкаў, 364 самалёта, 9150 гармат.

Генеральны наступ пачаўся 30 верасня, а 2 кастрычніка на Заходні фронт абрушыліся галоўныя нямецкія сілы. Нямецкія дывізіі прарвалі фронт у некалькіх месцах і хутка акружылі пад Вязьмай 19, 20, 24 і 32-ю арміі. Да 6 кастрычніка пад Бранскам так сама ў акружэнне папалі часці 3, 13, 50 армій. Увогуле, немцы захапілі ў палон каля 663 тыс. салдат і афіцэраў, 1242 танкі і 5412 гармат. Прычыны катастрофы былі відавочнымі – гэта перавага праціўніка ў тэхніцы, панаванне люфтвафэ ў паветры, значныя пралікі Стаўкі і яе кіраўніка ў арганізацыі абароны. Склалася рэальная пагроза з’яўлення нямецкіх танкаў пад Масквой.

Тым не менш, супраціўленне Чырвонай Арміі было надзвычай моцным. Нават ў акружэнні яе часткі працягвалі баявыя дзеянні, скаваўшы значныя сілы вермахту. За тры тыдні наступлення немцы выкарысталі палову дывізій, якія значна пацярпелі. Стаўка прымала надзвычайныя меры для выпраўлення сітуацыі. Камандаванне абароны Масквы ўсклалі на Р.Жукава. Хутка перакідвалі баяздольныя злучэнні з Далёкага Усходу і Сярэдняй Азіі. У першую чаргу прыкрываліся чыгуначныя і шасэйныя дарогі – найбольш зручныя для наступлення танкавых калон. Каля паўмільёна масквічоў, пераважна жанчын, будавалі абарончыя рубяжы. На дапамогу арміі прыйшлі знішчальныя батальёны і дывізіі народнага апалчэння.

15 кастрычніка ДКА прымае пастанову «Аб эвакуацыі сталіцы СССР горада Масквы», згодна з якой урадавыя і партыйныя ўстановы, дыпламатычныя прадстаўніцтвы пераводзіліся ў Куйбышаў. Але гэта не адзначала, што горад будзе здадзены. 17 кастрычніка партыйнае кіраўніцтва Масквы па радыё абвергла чуткі аб здачы горада. 19 кастрычніка ў сталіцы было ўведзена асаднае становішча. 7 лістапада ў 8 гадзін раніцы ў Маскве прайшоў традыцыйны ваенны парад, прысвечаны чарговай гадавіне Кастрычніцкай рэвалюцыі. Роля гэтага параду была надзвычай вялікай. Былі знятыя дакументальныя стужкі, якія паказвалі па ўсёй краіне і на франтах. Гэтыя стужкі дарылі надзею, унушалі аптымізм грамадзянам краіны і салдатам.

Пасля кароткага перапынку, 15-16 лістапада наступленне вермахта аднавілася. Нямецкія войскі спрабавалі абыйсці Маскву з поўначы – праз Клін і Кашыру. Але далей канала Масква-Волга яны ўжо не здолелі прасунуцца. Рэзервы германскай групоўкі былі вычарпаны.

Канец лістапада – пачатак снежня 1941 г. сталі кульмінацыяй бітвы пад Масквой. Вермахт да гэтага часу сутыкнуўся з вялізарнымі стратамі, якія значна паўплывалі на маральны дух у войску. Страты немцаў з 22 чэрвеня па 10 снежня
1941 г. склалі 775 тыс. чалавек. Толькі пад Масквой, з 16 лістапада да 5 снежня, вермахт страціў звыш 155 тыс. чалавек забітымі і параненымі, каля 800 танкаў, 300 гармат і да 1500 самалётаў. Гэта былі лепшыя германскія дывізіі, якія мелі вопыт пераможных войнаў. 8 снежня Гітлер аддае загад аб стратэгічнай абароне на ўсім працягу фронту.

Але да гэтага часу ўжо пачалося контрнаступленне савецкіх войск (5-6 снежня). Моцнымі лабавымі ўдарамі на флангах была прарваная абарона немцаў. Адначасова актыўныя дзеянні распачалі савецкія войскі ў Крыму і пад Ленінградам з мэтай недапусціць перакідвання дадатковых сілаў пад Маскву. Да пачатку лютага 1942 г. савецкія войскі прасунуліся на захад на 100-250 км. Былі вызвалены ад захопнікаў Маскоўская і Тульская вобласці. А да красавіка 1942 г. вораг быў адкінуты на 350-
400 км, было вызвалена 60 гарадоў. Савецкія войскі наблізіліся да тэрыторыі БССР, а праз разрыў, які празвалі «Суражскія вароты» на працягу 1942 г. адбывалася забеспячэнне партызанскіх атрадаў на Беларусі. План «бліцкрыгу» быў сарваны, намеціўся паварот у вайне на карысць СССР. Узмацніўся аўтарытэт Чырвонай Арміі на міжнароднай арэне, змяніліся стэрэатыпы, з якімі многія заходнія палітыкі падыходзілі да СССР.

У баях за Маскву і Тулу вызначыліся стралковыя дывізіі, якімі камандавалі нашы землякі генералы У.Р.Вашкевіч і М.М.Макаўчук, а таксама падпалкоўнікі камандзіры злучэнняў А.А.Барэйка, Е.У.Дабравольскі, М.М.Мультан, І.Л.Рагуля, А.Д.Церашкоў, П.М.Чарнышоў.

Бітва пад Масквой мела надзвычай значны міжнародны рэзананс. На фронт былі запрошаны прадстаўнікі дыпламатычнага корпусу, а так сама міністр замежных спраў Англіі А.Ідэн, які быў з візітам у Маскве. Ён ўбачыў сваімі вачамі маштабы паражэння немцаў. Больш цеснымі сталі кантакты паміж краінамі, якія ваявалі супраць краін «траістага пакту» і Савецкім Саюзам. Менавіта з СССР У.Чэрчыль і Ф.Рузвельт атаясамлівалі перамогу над Гітлерам. Выраслі аб’ёмы дапамогі СССР па лініі ленд-лізу.

У выніку паражэння вермахту пад Масквой, японскі ўрад вырашыў не распачынаць вайну з СССР, да вясны 1942 г., а перанесці галоўны націск на басейн Ціхага акіяну. План вайны супраць Савецкага Саюза «Кантокуэн» быў распрацаваны летам 1941 года, і да верасня групоўка Квантунскай арміі была павялічана ў 2,5 разы да 1 млн. чалавек. Аднак перамога Чырвонай Арміі вымусіла Токіа перагледзіць свае планы акупацыі савецкага Далёкага Усходу.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: