ЯСАЛ­МА КЕ­ШЕ­ЛӘР, ЯКИ 16 страница

АЧУ­НЫ КИ­ТЕР­МӘ­ГЕЗ

Хи­кә­ят

Та­тар­да хә­тәр бер га­дәт бар: ки­нәт ачуы ка­ба­рып ки­тү­чән. Дө­рес, мон­дый сый­фат баш­ка ха­лык­лар­да да, һәр ке­ше­дә дә ди­яр­лек кү­зә­те­лә, аны­сы. Әм­ма та­тар­да ул бө­тен­ләй баш­ка­ча, ачуы кил­сә, акы­лы да ки­тә, ита­га­те дә бо­зы­ла; теш­ләп өзә, ча­бып таш­лый.

— Ме­нә шу­шы га­дә­тем­не өнә­мим һәм аңар­дан ко­ты­ла да ал­мыйм,— ди­дем мин дус­ла­ры­ма.

Ә алар, ки­ңәш итеп:

— Җил­не дә ях­шы эш­кә — те­гер­мән ка­нат­ла­рын әй­лән­де­рер өчен җи­гәр­гә фай­да­ла­нып бу­ла, баш­ка­сы­на да. Син шу­лай ит, фай­да­лы эш­кә са­рыф кыл бу кый­ты га­дә­тең­не,— ди­де­ләр.

— Бик шу­лай итә­се иде,— дип ак­лан­дым мин.— Әм­ма ачу кил­гән­дә акы­лым кит­кән ва­кыт бу­ла, бе­леш­ми ка­лам.

АКЫЛ СА­ТА­ШУЫ

Хи­кә­ят

Тор­мыш­ның җае бул­сын өчен әү­вә­ле аны үзең җай­лап җи­бә­рер­гә ки­рәк. Хә­ер, ту­ган­на­рың, әти-әни­ең бу­лы­шып, җа­е­на керт­ергә дә мөм­кин. Җи­ңел­гә­рәк ту­ры ки­лә.

Әм­ма шу­ны­сы бар: тор­мыш һа­ман да үз­гә­реп то­ру­чан, чөн­ки ва­кыт — үтү­чән, за­ма­на — бо­зы­лу­чан, ди­гән­дәй, үзең һа­ман-һа­ман тор­мы­шың­ны җай­лап то­ра бел­мә­сәң, та­ра­ла да тө­шә ин­де ме­нә!

Шу­лай бер­ва­кыт бер яшь җил­кен­чәк:

— Ни­чек яшә­гән­дә дө­рес бу­ла?— дип, әл­лә шаяр­тып, әл­лә чын­лап со­ра­ды.

Мин аңар­га:

— Бү­ген­ге бе­лән яшәр­гә ки­рәк,— ди­дем.— Ир­тә­гә нәр­сә бу­ла­сы бил­ге­сез, үт­кән­не тө­зә­тү мөм­кин тү­гел, бү­ген­ге­нең җа­ен боз­мас­ка ты­ры­шыр­га ки­рәк!

Шун­нан соң гы­на исе­мә төш­те: яшь­лек­тә ки­лә­чәк ту­рын­да хы­ял­ла­нып яшә­гән­дә көннәр мәгъ­нә­ле­рәк бу­ла тү­гел­ме?

АҢ­ЛА­ША АЛУ МӨМ­КИН­ЛЕ­ГЕ

Хи­кә­ят

Ми­нем ике мәсь­ә­лә­дә фи­ке­рем га­ди: бер­се — ак­ча­га бәй­ле, аны кы­сып тот­кан­да дө­рес бу­лыр, икен­че­се — нәф­се­гә ка­ра­та, аны һа­ман са­ен ки­сәк­ләп то­ру ях­шы!

Бу хак­та сү­зем те­лем­нән төш­кәч, бер әфән­де:

— Сез, мө­га­ен, го­ме­ре­гез­не мох­таҗ­лык бе­лән уз­ды­ру­чы­лар исә­бен­дә­дер!— дип әйт­те.— Мин, мә­сә­лән, ак­ча­ны гел чы­га­ра то­ру­ны мәс­ли­хәт кү­рәм, шул ва­кыт­та ул үзе дә ки­ре кай­тыр уры­нын та­бу­чан бу­ла. Нәф­се­гә кил­гән­дә, ул бит бән­дә­нең төп сый­фа­ты. Үзең­не бөл­де­рү­дән ни фай­да?

— Әйе, сез хак­лы,— ди­дем, сүз­лә­рен­нән соң акы­лым­ны җы­еп,— бай бе­лән яр­лы­ның аер­ма­сы зур шул. Бер-бер­сен аң­ла­мас­ка да мөм­кин­нәр.

ЧЫ­ГЫМ­ЛЫ ФАЙ­ДА

Хи­кә­ят

— Ак­чаң күл бу­лу­га ка­ра­ган­да, кү­лең ак­ча бу­лу хә­ер­ле­рәк,— ди­гән идем, бер дус­тым:

— Алар­ның аер­ма­сы нәр­сә­дә соң?— ди­де.— Ак­ча күл бул­ган­да ях­шы тү­гел­ме­ни: бай­лык­ка чу­мып яши­сең дә яши­сең!

— Аны­сы шу­лай,— ди­дем мин,— әм­ма ак­чаң күл бул­са да ки­беп бе­тәр­гә мөм­кин, ә ме­нә кү­лең ак­ча бул­ган­да, ул һа­ман та­быш ки­те­реп то­ра, го­мер бу­е­на җи­тә, ба­ла­ла­ры­ңа да ка­ла.

— Һи,— ди­де ул,— күл ко­ры­мый­мы әл­лә?

— Ко­рый, әл­бәт­тә,— дип җа­вап би­рер­гә мәҗ­бүр идем.— Әгәр дә ул күл­нең фай­да­сын үзең өчен ге­нә тот­саң, ә аның үзенә дә бер-бер фай­да итү ягын ка­ра­ма­саң!

КҮ­ҢЕЛ КҮ­ЗЕ КҮР­ГӘН­ДӘ

Хи­кә­ят

— Ки­лә­чәк­не юрау­ның ни өчен зы­я­ны күп, гө­на­һы бар?— дип со­ра­ды­лар.

— Чөн­ки,— ди­дем мин,— ул — ке­ше­нең кү­ңел кү­зен су­кы­рай­та.

— Әгәр дә ни­я­те бе­лән юра­вы ту­ры кил­сә­ләр? Мон­дый ва­кыт­та бал­кып кит­ми­без­ме­ни?

— Ни­я­тең бар­да юрап ма­та­шу­ның ки­рә­ге нәр­сә­дә соң?— ди­дем мин дә, бе­раз­га ап­ты­рап.

— Соң,— ди­де­ләр,— хы­я­лың буш бу­лып ка­лыр­га мөм­кин бит!

— Хы­ял — бер, ни­ят — баш­ка,— ди­яр­гә мәҗ­бүр бул­дым.— Хы­ял­ны аны буш­лык өс­те­нә дә ко­рыр­га бу­ла. Ә ни­ят ит­кән­дә, мак­сат­лы эш бе­лән мәш­гуль бул­мый җа­ең юк. Ни­ят­не буш­лык­ка ко­ру мөм­кин тү­гел, кү­ңел кү­зе, ту­ры ка­рап, мо­ңар­га җай бир­ми.

СА­ТА­ШУ ГА­ЛӘ­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Дө­рес сүз­дән ял­ган­ны ни­чек ае­рыр­га? Һәр сөй­лән­гән­гә ышан­мас­ка ки­рәк, ди­яр­сез бәл­ки? Ә ха­та­лы сүз ял­ган­га тиң тү­гел­ме?

Шу­лар ха­кын­да уй­ла­нып уты­ра идем, те­ле­фон шал­ты­ра­ды. Дус­тым икән. Сөй­ләш­тек: ки­леп чы­га, имеш. Йо­мы­шы төш­кән. Ки­рә­гем чык­кан.

Озак кө­тәр­гә ту­ры кил­де аны. Әм­ма ни үз уем­ның очы­на чы­га ал­ма­дым, ни ул ки­леп җит­мә­де. Кү­ңел ты­ныч­лы­гы югал­ган иде. Аның ке­сә те­ле­фо­ны бар­лы­гын бел­мә­дем, ул да ка­бат шал­ты­ра­тып то­ру­ны ки­рәк тап­ма­ды.

Икен­че көн­не юлы­ма оч­ра­ды бу.

— Ки­леп җи­тә ал­ма­ды­гыз, юлы­гыз­ны ка­ра мә­че кис­те, ах­ры­сы,— ди­дем, көт­кән­ле­гем­не бел­де­рер­гә те­ләп.

— Га­фу ите­гез,— ди­де ул,— ял­ган сүз бул­ды бу­гай. Юлым­ны, дус­лар оч­рап, оныт­тыр­ган­нар.

АКЫЛ­ГА ТУЙ­МАУ

Хи­кә­ят

Сер тү­гел, акыл­ның да төр­ле­се бу­ла. Әй­тик, прак­тик акыл тор­мыш өчен зур бай­лык ин­де ул: ашык­кан ча­гың­да кай­нар ашың­ны да өр­де­реп кап­ты­ра, пеш­ми ка­ла­сың.

Без та­тар­лар­ның ара­сын­да ан­дый­лар си­рәк­тер, ах­ры­сы. Юк­са, “та­тар акы­лы — төш­тән соң” дип әйт­мәс­ләр иде.

Прак­тик акыл­ны без­дә тәҗ­ри­бә бе­лән ки­лә, ди­ләр. Кай­бе­рәү­ләр бик яшь­ли, ә кем­нәр­дер би­шек­тән үк бу­лыр — акыл­га уты­ра­лар.

— Бер­кат­лы бул­саң, акыл­га бик тиз утыр­та­лар,— ди­гән идем, сүз­лә­ре­мә ко­лак куй­ган дус­ла­рым ки­ле­шеп ал­ды­лар. Бу алар­ның, үз тәҗ­ри­бә­сен сөй­ли, ди­гән­нә­ре ке­бек үк иде.

— Сез хак­лы,— ди­дем мин алар­га,— ба­ры тик акыл­дан хә­бәр­дар бул­мау­чы­лар­га гы­на мо­ның кат­на­шы юк.

КАЙ­ЧАН АЕ­РЫР­ГА ӨЙ­РӘ­НЕР­БЕЗ?

Хи­кә­ят

Йө­рә­ге­гез­гә ба­сып үтә күр­мә­сен­нәр, үзе­гез­не сак­лый кү­ре­гез! Бар авыр­лык­лар­ны да кү­тә­реп бу­ла, са­быр­лык һәм ты­рыш­лык яр­дәм итә, әм­ма йө­рә­ге­ңә ба­сып үт­сә­ләр, егы­ла­сың икән ул.

— Мыс­кыл­ла­ну­да ке­ше үзе га­еп­ле бу­ла­мы?— дип со­ра­ды­лар ша­яр­ту бе­лән мыс­кыл­лау­ны бу­та­лу­чы­лар.

— Көн­че­лек­тән гай­ре нәр­сә га­еп­ле бул­сын?— ди­дем мин алар­га.

— Мес­кен­нәр­дән көн­ләш­ми­ләр тү­гел­ме соң?— ди­де­ләр.

— Сү­зе­гез дө­рес, мес­кен­нәр­не ша­яр­ту — ки­ле­шә, әм­ма ан­да да ча­ма ки­рәк, мыс­кыл­лау­га әве­рел­мә­сен!

— Ди­мәк, мыс­кыл­лау көн­че­лек­тән бул­мый тү­гел­ме соң?— ди­де­ләр.— Ял­гыш­ты­гыз!

— Әм­ма өс­тен­нәр­дән кө­леп бул­мый,— ди­дем мин дә.

ГӨ­НАҺ ЗА­МА­НЫ

Хи­кә­ят

Чиш­мә су­ын чис­та, ди­ләр. Әм­ма ан­да ба­лык яшә­ми, ба­ка йөз­сә ге­нә ин­де.

Кү­ңе­ле саф дип йөр­гән ке­ше­нең дә буш бу­лу­ы­на хәй­ран ит­кә­нем юк иде­ме соң? Хә­ер:

— Дөнь­я­быз гө­наһ бе­лән тул­ды,— ди­де­ләр ми­ңа бер­ва­кыт.

Алар­дан:

— Нәр­сә­ләр­не күз­дә то­та­сыз?— дип со­ра­дым.

— Уй­наш-муй­наш кү­бәй­де,— ди­де­ләр.

— Ә, аны­сын әй­тә­сез­ме?— ди­дем мин.— Әм­ма ул хак­та кай­дан бе­леп әй­тә­сез?

— Күз­лә­ре­без су­кыр­мы, ко­лак­ла­ры­быз саң­гы­рау­мы?— дип лаф ор­ды­лар алар.

— Алай икән,— ди­дем, бе­раз ап­ты­рап,— ә бо­лай сөй­лә­неп уты­ру­ны гө­наһ­ка са­на­мый­сыз­мы?

БӘ­РӘН ХӘ­ЛЕ­НӘ КАЛ­ДЫ­РЫП

Хи­кә­ят

Бер­ төр­кем но­са­ри­лар мө­сел­ман­нар­ны тел­лә­ре бе­лән или һәм тал­кый баш­ла­ды­лар. Ара­ла­рын­да, асыл­да, Ис­лам ди­нен­дә бу­лу­чы­лар­дан бер мин ге­нә идем. Алар:

— Без­не су­гыш бе­лән җә­бер­ли­ләр, дин­нә­ре дө­рес тү­гел!— ди­де­ләр.

— Шул гы­на­мы?— ди­дем.

— Шу­шы­сы да җит­кән!— ди­де­ләр.

— Алай икән,— дип хәй­ран итү­ем­не бел­дер­дем.— Мө­сел­ман­нар, сез­нең­чә, са­рык бә­рән­нә­ре бу­лыр­га ти­еш иде­ләр, әйе­ме? Сез алар­ның иле­нә бә­реп ке­рә­сез, ан­да үз тәр­тип­лә­ре­гез­не ур­наш­ты­рыр­га ма­та­ша­сыз, ә алар би­реш­ми­ләр, үз бә­хет­лә­ре өчен кө­рә­шә­ләр. Шу­лай­мы?

— Юк, дө­рес әйт­ми­сез,— ди­де­ләр алар, үз тук­сан­на­рын­да ка­лып.— Без, ки­ре­сен­чә, алар­ны дө­рес юл­га кер­теп, бә­хет­ле итә­се­без ки­лә.

КИТ­ТЕМ ӘЛЕ ЮЛ БУЙ­ЛАП

Хи­кә­ят

Ике юл ча­тын­да кал­ган­да, ни­я­тең­не бар­лап, ике­нең бер­сен тә­вәк­кәл­ләү фа­рыз. Яз­мы­шың сиңа сай­лау мөм­кин­ле­ген бир­гән икән, сө­е­нү ти­еш­ле, чөн­ки Ал­ла­һы­ның фа­ти­ха­сы­на юл ачы­ла.

— Мон­дый ва­кыт­та баш­ка юл бе­лән кит­мә­вең өчен үке­нү ти­еш­ле­ме?— дип со­ра­ды­лар мин­нән.

— Кур­кы­ныч ал­дын­да кур­кып ка­лу ар­ка­сын­да үке­нү — тин­тәк­лек, әм­ма га­мәл­лә­рең­не ха­та бе­лән баш­ка­ру га­лә­мә­те бе­лен­сә, мо­ңар­га үке­нү ти­еш­ле. Авыр­лык­ка тү­гел, гө­наһ­ка үке­нә­ләр,— ди­дем.

— Әм­ма ха­та­лы юл­дан ки­тү үзе үк гө­наһ тү­гел­ме­ни?— дип та­гын да со­рый­сы ит­те­ләр.

— Юл­ның авы­ры, җи­ңе­ле һәм ту­ры­сы, әй­лә­не­че бар,— ди­дем.— Аны гө­наһ­сыз узу исә ке­ше­нең их­ты­я­рын­нан то­ра. Ни­ят­тә хә­рам юк, га­мәл­дә — бар. Кү­ңел саф­лы­гын­нан да зур­рак бә­хет бар­мы?

ТА­БИ­ГАТЬ БЕ­ЛӘН СУ­ГЫ­ШУ

Хи­кә­ят

Мин тор­мыш­та өч мәсь­ә­лә­дә авыр­лык кү­рәм: бер­се — хол­кым йом­шак­лык­тан, чып­чык та чу­кып ки­тәр­гә күп со­рап тор­мый; икен­че­се — күз­лә­рем ерак­ны ях­шы кү­рү­дән, якын­ны аер­мау­дан, чөн­ки ту­ган­на­ры­ма фай­да­лы ке­ше бу­ла ал­ма­дым; өчен­че­се — ачу­ым ка­ба­ру­чан, рәт­тән яман­ны-ях­шы­ны аер­мый ки­сеп үтәр­гә мөм­кин­мен.

— Без сез­дә бу ха­та­лар­ны күр­мә­дек,— ди­де­ләр ми­ңа.

— Чөн­ки та­би­га­тем­дә­ге шу­шы дош­ман­на­рым бе­лән су­гы­ша-су­гы­ша арып-та­лып яшим,— ди­дем алар­га.— Бер дә хәй­ран ит­мә­гез!

— Ме­нә үзе­гез­не йом­шак та, усал да бу­ла­рак ата­ды­гыз. Мо­ны ни­чек аң­лар­га? Кай­дан кү­ре­нә­ләр?

— Йом­шак­лы­гым ке­ше­ләр­гә зы­ян­лы, усал­лы­гым — үзе­мә. Ме­нә шу­лар­дан кү­ре­нә­ләр,— ди­дем.

СҮЗ­НЕҢ ХА­ТА­СЫ

Хи­кә­ят

— Сүз­нең хә­рәм һәм хә­ләл бу­лу­ын һәм­мә­без бе­лә­без. Әм­ма кай­чан ул гө­наһ­ка әве­ре­лә, ә кай­чан са­вап­лы?— дип со­ра­ган­на­ры со­ңын­да:

— Хик­мәт сүз­нең мәгъ­нә­сен­дә,— ди­дем әң­гә­мә­дәш­лә­ре­мә, һич ап­ты­ра­мый­ча.

— Әм­ма без, ке­ше­не бә­ла­дән йо­лып алу өчен, аны як­лап сөй­ләү га­лә­мә­те­нә ия. Кур­ка­быз, бу эше­без — гө­наһ, сү­зе­без — хә­рәм дип. Шул ук ва­кыт­та, әгәр як­лап сөй­лә­мә­сәк, дус­ты­быз­га зы­ян ки­те­рү­е­без бар. Ниш­лик?— ди­де­ләр.

— Як­ла­мый ха­кы­гыз юк!— ди­дем мин алар­га.— Дус­лар — дус­ла­ры­на те­рәк. Әм­ма яман­лык­ны як­лау­дан мәгъ­нә бар­мы? Хак­сыз­ны як­лау­дан олы­рак гө­наһ бу­лыр­мы? Сүз­нең хә­рәме хә­ләл­дән шу­лай ае­ры­ла дип бе­лә идем.

ЯШӘ­ЕШ КА­ГЫЙ­ДӘ­ЛӘ­РЕ КАЙ­ДА ДА БЕР

Хи­кә­ят

— Ни өчен Мө­хәм­мәд пәй­гам­бә­ре­без­не ике дөнь­я­ның да сол­та­ны дип атый­лар? Бу дөнь­я­ны ул бит ку­лын­да тот­ма­ган, Ахи­рәт кө­не­нә дә ху­җа бул­ма­ды!— ди­де­ләр.

— Бу әй­тем­дә,— ди­д­ем мин ул вәс­вә­сә­че­ләр­гә,— шул күз­дә то­ты­ла: әгәр Мө­хәм­мәд пәй­гам­бә­ре­без Җир­дә дө­рес яшәү рә­ве­шен өй­рә­теп кал­дыр­ма­са, без тә­мам усал­лык­ка һәм ком­сыз­лык­ка ба­тып, бер-бе­ре­без­не ашар дә­рә­җә­дә яшәр идек һәм дә, үзе­гез дә бе­лә­сез, Ахи­рәт рә­хәт­лә­рен бу дөнь­я­да дө­рес яшә­ве­без ар­ка­сын­да та­ба­быз. Шу­лай бул­гач, чын сол­тан­лык шу­шы тү­гел­ме­ни? Мон­да ук җән­нәт­тә яшәү кагый­дә­лә­рен үз­ләш­тер­мә­сәк, ан­да кү­че­нү бе­лән ге­нә җа­ны­быз тө­зек­лә­нер­ме? Җир­не җән­нәт итү төп ни­я­те­без тү­гел­ме­ни? Шу­ны Ал­ла­һы тә­га­лә те­лә­мә­де­ме?

КҮП СӨЙ­ЛӘ­ШҮ ГА­ЛӘ­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Күп сөй­лә­шү га­дә­тен­нән ко­ты­лып бу­ла­мы?

— Мөм­кин тү­гел эш юк! Ба­ры­сы да ке­ше­нең кә­е­фен­нән һәм та­би­га­тен­нән то­ра. Тел­не яше­рер­лек, сөй­ләш­мәс­лек бул­гач, ни­гә авы­зың­да йөр­тер­гә?

Шу­шы әй­тел­гән­нә­рем­не ишет­кәч, кай­бе­рәү­ләр, сүз­лә­рем­не ошат­мый­ча:

— Күп та­кыл­дап, ко­лак­лар­ны ар­ды­ру­ны­мы дө­рес са­ный­сыз?— ди­де­ләр.

— Юк,— ди­дем,— мәгъ­нә бе­лән, акыл һәм гый­лем ку­шыл­ган сөй­лә­шү­не күр­кәм дип са­ныйм. Мо­ны күп сөй­лә­шү­гә керт­мим.

— Ди­мәк,— ди­де­ләр,— ике-өч сүз ге­нә бул­са да буш әй­тел­сә, шу­ны күп сөй­лә­шү дип атый­сыз, әйе­ме?

— Нәкъ шу­лай! Мәгъ­нә­ле сөй­лә­шү озак­ка су­зыл­ган­да да күп сөй­лә­шү ди­гән сүз тү­гел.

КЕ­ШЕ­НЕҢ КУ­Ә­ТЕ

Хи­кә­ят

Га­ләм­дә һәм Җир йө­зен­дә һәр җан ия­се­нең үз үзен­чә­ле­ге бар. Гө­наһ­сыз­лар­ны фә­реш­тә, ди­ләр. Бо­зык­лык­ны шай­тан­лык бе­лән бәй­ли­ләр.

— Ә ме­нә ке­ше баш­ка­лар­дан нәр­сә­дә ае­ры­ла?— дип со­ра­ган­нар иде, мин:

— Аң һәм гый­лем та­ба бе­лү­лә­ре бе­лән адәм ба­ла­ла­ры ку­әт­ле,— дип җа­вап бир­дем.— Хик­мәт — та­нып бе­лү­дә! Фә­реш­тә бу­лып йөр­гән ке­ше­дә ке­ше­лек бар­мы? Ке­ше кай­чан фә­реш­тә бу­ла ал­ды? Әл­лә шай­тан­га әве­рел­де­ме? Ә ме­нә та­нып бе­лү бе­лән гый­лем­нән баш чө­ер­гән ке­ше җән­нәт­ле бу­ла­мы?

— Ә ни­гә без­дән әдәп-әх­лак та­ләп ите­лә, шу­ңар­дан чы­гып ке­ше­ләр­не дә бә­я­ли­без?— ди­де­ләр, ми­нем бе­лән ри­за­лаш­мый­ча.

— Алай уңай­лы­рак бит,— ди­дем алар­га, бер дә хәй­ран ит­ми­чә.

ДӨ­РЕС КЕ­ШЕ­ЛӘР

Хи­кә­ят

Тел­дә ике на­чар як бар: бер­се — буш сүз сөй­лә­шү, икен­че­се — усал итеп әй­тү. Алар­ның ике­се дә рух тәр­би­я­се­нең җи­теш­сез­ле­ген­нән, зи­һен­нең чу­ар­лы­гын­нан, хо­лык­ның затсызлыгыннан ки­лә.

— Сөй­лә­шү­нең-сөх­бәт­нең кай­сы ях­шы?— дип со­ра­ды­лар мин­нән.

Алар­га:

— Мө­ла­ем сөй­лә­шү!— дип җа­вап бир­дем.

— Әм­ма бер ва­кыт­та да мө­ла­ем ге­нә сөй­лә­шеп бул­мый бит! Төр­ле оч­рак­лар­да төр­ле­чә­рәк ки­леп чы­га,— ди­де­ләр.

— Ә сез ты­ры­шып ка­ра­ды­гыз­мы соң?

— Исәп­тә — бар, га­мәл­дә — юк ди­ләр­ме әле?..

— Ә үзе­без­не дө­рес ке­ше бу­ла­рак бе­леп-атап йөр­тә­без, әйе­ме?— ди­дем алар­га.

САЙ­РАП КА­РА ӘЛЕ

Хи­кә­ят

Ир­ләр­нең әгәр дә күп сөй­лә­шә тор­ган­на­рын ишет­сә­гез, ап­ты­ра­ма­гыз. Алар­ны, мон­дый ва­кыт­ла­рын­да, сай­рый ул, ди­ләр. Ди­мәк, янын­да кү­зе төш­кән бер яшь җил­кен­чәк бу­лыр.

— Сай­ра­ган­да буш сөй­лә­шү нәр­сә би­рә?

— Әл­бәт­тә баш­ны әй­лән­де­рү ча­ра­сы бу,— ди­дем, ел­ма­еп со­ра­ган дус­ла­ры­ма.— Буш сүз­нең хик­мә­те — баш­ны әй­лән­де­рү­дә. Әм­ма бу сай­рау ту­пас бул­ма­сын, җай­га җае ки­те­рел­сен.

— Сай­рау­га би­ре­шеп то­ра­лар ди­ме­ни?— ди­гән­нәр иде, мин дә кө­леп куй­дым һәм әйт­тем:

— Сай­ра­ган­да һич­шик­сез сан­ду­гач бу­ла алу­ың шарт, чып­чык ке­бек чыр­кыл­дау­дан ни мәгъ­нә чык­сын!

ҖИ­ТЕШ­ЛЕК СӘ­БӘП­ЛӘ­РЕ

Хи­кә­ят

— Адәм­нең дөнь­я­да нин­ди бу­луы хә­ер­ле?— дип со­ра­ды­лар мин­нән из­ге­лек юлын­да йө­рү­че­ләр, хәй­ран итеп.

— Бай­лык­та, сүз­дә, га­мәл­дә, кы­я­фәт­тә ке­ше­не көн­ләш­тер­мәс­лек, бәл­ки сок­лан­ды­рыр­лык бу­луы ях­шы,— ди­дем мин алар­га.

— Ә алар­га ни­чек ире­шеп бу­ла?— ди­де­ләр та­гын да.

— Бай­лык­та — җи­теш, сүз­дә — хик­мәт­ле, га­мәл­дә — га­дә­ти, кы­я­фәт­тә — пөх­тә ка­лу бе­лән,— ди­дем.

— Әм­ма бо­лар өчен ба­ры­быз­да да мөм­кин­лек юк бит,— ди­де­ләр алар, зар кы­лып.

— Һәр­хәл­дә ки­ем­нә­ре­гез­не пөх­тә, кы­я­фәт­лә­ре­гез­не тәр­тип­тә, га­мәл­лә­ре­гез­не га­дәт боз­мый йө­ртә ала­сыз. Ул ва­кыт­та сү­зе­гез дә хик­мәт­ле, бай­лы­гы­гыз да җи­теш бу­лыр. Шу­лай тү­гел­ме?— ди­дем.

КЕ­ШЕ­ЛЕК БАЙ­ЛЫ­ГЫ

Хи­кә­ят

Көн­че­лек сә­бәп­лә­ре ха­кын­да сүз чык­кач, мин аны тәр­би­я­сез­лек­тән ки­лә дип бел­дер­дем. Без та­би­гать­тән бик күп нәр­сә­ләр­не ми­ра­сы­быз ит­кән­без. Көн­че­лек дәр­те­без­гә хез­мәт итә. Әм­ма тәр­би­я­ле ка­вем­нәр та­би­гать­лә­рен тәр­тип­кә са­лу бе­лән мәш­гуль­ләр.

Шул хак­та сөй­лә­дем.

— Мин,— ди­де хик­мәт­ле сүз һәм ях­шы зи­һен ия­се бер әфән­де,— дош­ман­на­рым көн­че­ле­ген­нән бә­ла­ләр күп күр­дем. Алар­дан ко­ты­лу ча­ра­сын да уй­лап тап­тым.

— Ул нин­ди ча­ра?— дип со­ра­дым.

— Хәй­ран ит­мәү, көн­че­лек­кә үч бе­лән җа­вап бир­мәү,— ди­де ул.— Го­му­мән, көн­че­лек­кә са­быр ке­ше­мен.

— Дө­рес сүз, ки­ле­шәм,— дип, мин дә сө­е­не­чем­не бел­дер­дем.— Са­быр­лык ке­бек олы бай­лык ке­ше­не бә­хет­ле итү кө­че­нә ия шул!

ШОМ­ЛА­НУ

Хи­кә­ят

Мин­нән кә­еф­не-хәл­не со­ра­ды­лар. На­чар дип әй­тер­гә те­лем бар­ма­ды. Шу­лай да:

— Бү­ген бо­лыт­лар са­лы­нып то­ра­лар әле,— ди­дем. Ни өчен­дер һәм­мә­се дә күк­кә ка­ра­ды­лар. “Әл­лә ми­нем кә­е­фем­не бе­ле­шеп күк­ләр­гә мө­рә­җә­гать итә­ләр ин­де?”— дип уй­лап куй­дым, йө­зе­мә ел­маю чык­ты. Ан­на­ры тө­шен­дем: көн аяз иде, ми­не са­таш­кан ке­ше­гә чы­гар­ды­лар.

Икен­че юлы та­гын хә­лем­не со­ра­ган­на­рын­да:

— Көн бу­ран­лап то­ра әле,— ди­дем.

Ва­кыт­ның бә­рә­кә­те җәй рә­хә­тен­дә иде. Бу­ран — кыш га­лә­мә­те. Ни­чек алар­га та­би­га­тем­нең са­та­шуы, ачу­ым кил­гән чак икә­нен баш­ка­ча әй­тә­сең?

Әм­ма дә бик га­җәп­лән­де­ләр. Үзем дә алар­ның хә­лен­нән шом­га кал­дым.

ГА­ЛИМ БЕ­ЛӘН СҮЗ

Хи­кә­ят

Фән ул ах­мак ке­ше­ләр­гә аң би­рә алу кө­че­нә ия бул­са да, бе­лем­гә һә­вә­се юк ке­ше­ләр­гә гый­лем өс­ти ал­мый.

Бер­ ва­кыт ми­ңа бер ша­гыйрь әфән­де зар­лан­ды:

— Га­лим­гә бар­ган идем. Үзе­нә ки­та­бы­ның сә­хи­фә­лә­рен ача-ача күр­сәт­тем, бо­лар­га ни­ләр яз­га­ны­гыз­ны аң­лый ал­ма­дым, ди­дем. Ул алар­ны ка­рап чык­ты да, фән­ни әсәр шу­лай аң­ла­еш­сыз бу­ла ин­де дип, ки­та­бын яп­ты да алып куй­ды. Аң­ла­еш­сыз итеп яз­гач, нин­ди га­лим бу­ла ин­де ул?

— Ярый әле, мон­дый олы гый­лем­гә тө­ше­нү өчен сез­нең ба­шы­гыз­да урын юк дип әйт­мә­гән,— ди­дем мин аңар­га.

Ша­гый­ре­без хәй­ран һәм тел­сез кал­ды.

БИ­ЕК БАШ ИЯ­СЕ

Хи­кә­ят

— Бу ке­ше­нең ба­шы ях­шы эш­ли бу­лыр­га ки­рәк,— ди­де­ләр, бер әфән­де­не яны­ма ки­те­реп.

— Нәр­сә өчен алай әй­тә­сез?— дип со­ра­дым.

— Маң­гае бик би­ек кү­ре­нә,— ди­де­ләр алар.

— Баш­ның ях­шы эш­лә­ве маң­гай­ның би­ек­ле­ген­дә­ме­ни?— дип мин хәй­ран ит­тем.— Баш­ның олы­лы­гы күз­ләр бе­лән ко­лак ара­сы ерак­лык­тан ди­я­рәк бе­лә идем, хик­мәт аның би­ек­ле­ген­дә икән!

— Ке­ше­ләр шу­лай ди­ләр бит!

— Ә сез үзе­гез ни­ләр әй­тер­сез? Кай­сы со­рау­ла­ры­гыз­га ни­чек җа­вап бир­де?— дип со­ра­дым.

— Ул сөй­лә­шә бел­ми,— ди­де­ләр.

— Алай бул­гач бик тә баш­лы икән!— дип, сок­ла­ну­ым­ны бел­дер­дем.

СЕЗ­ГӘ, КЕ­ШЕ­ЛӘР!

Хикәят

— Син бә­хет­ле!— ди­де­ләр тау­лар.

— Әйе!— ди­дем мин.

— Син бә­хет­ле!— ди­де­ләр йол­дыз­лар.

— Әйе!

— Син бә­хет­ле!— ди­де­ләр таң­нар.

— Әйе!

— Син бә­хет­ле!— ди­де­ләр ак бо­лыт­лар.

— Әйе!

— Син бә­хет­ле, син бә­хет­ле, син бә­хет­ле!

—Ә­йе! Әйе! Әйе!

Мин бә­хет­ле, чөн­ки ул көн­не ми­нем иңем­дә ка­нат­лар иде. Алар­ны җил­пим дә очып ки­тәм, җил­пим дә очып ки­тәм. Күз ал­ды­гыз­га ки­те­рә­сез­ме? Ка­нат­лар! Оча тор­ган!

Ә ни­гә со­ра­мый­сыз: “А­дәм ба­ла­сы­ның иңен­дә ка­нат­лар бу­ла­мы­ни ул?”— ди­мисез?

Бу­ла икән шул ул, бу­ла икән. Ба­ры тик алар­ны сын­дыр­ма­гыз гы­на!

МӘ­ХӘБ­БӘТ ЛӘЗ­ЗӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Мә­хәб­бәт­тә га­зап бар, ди­ләр. Әм­ма ул га­зап­ны тат­лы дип әй­тә­ләр. Аны га­шыйк бул­ган ке­ше ге­нә та­тый, баш­ка­лар­га авыр­лык ке­бек то­е­ла, имеш.

Шу­лай бер­ва­кыт мә­хәб­бәт ди­ва­на­ла­ры ха­кын­да сүз чык­кач, мин:

— Мә­хәб­бәт­тән ләз­зәт та­ту өчен кү­ңе­лең киң бу­лу ки­рәк!— ди­гән сүз әйт­тем.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: