Экологиялық құқықтықтың негіздері

Экологиялық қауіпсіздіктің құқықтық аспектілері.

Оршаған ортаны қорғаудың негізгі қағидалары.

Экологиялық құқықтықтың негіздері

1 Қоршаған ортаның құқықтық пәні

Құқықтық реттелу пәні табиғаттың немесе қоршаған ортаның халықтық қатынасы ретінде қарастырылады.

Қоршаған ортаның құқықтық пәні табиғат объектінің және ресурстардың жеке, меншік қатынасы және адам мен азаматтың экологиялық құқықты қорғау мен құқықтық қызығушылық қатынасын реттейді.

Сферадағы қоғам қатынасы мен табиғаттағы адам мен азаматтың қажеттіліктері мен қызығушылықтарын ескере отырып, қоршаған ортаның құқықтың жаңаданған пәні ретінде келесі қатынастарға бөлінеді.

- табиғаттың объекті мен ресурстардың жекешелігіне байланысты

- табиғаттың қолдануына байланысты

- қоршаған ортаны әртүрлі формалы деградациядан қорғауына байланысты

- физикалық және заңды тұлғаларды экологиялық құқық пен заңды қызығушылығын қорғауына байланысты

Доктринада қоршаған орта құқығының қатынасы және оның реттелеуін экологиялық деп аталады.

Келтірілген классификация экологиялық қатынас түрі принципиальды, ең маңызды, мақсат түзуші және ғылыми ретінде көрінеді. Оның мақсат түзілуінің табиғи ресурстқа байланысты құқықты комплексті мәселесін бірыңғай шешілуі, оның қолданылуы, табиғи ресурстардың рациональды қолданылуын қамтамасыз ету, әртүрлі форма деградациядан табиғатты қорғау, экологиялық құқықты қорғау және адамның заңдық қызығушылығын қорғау қарым қатынасымен шектеледі. Ғылыми классификация ретінде табиғи ресурсқа сәйкес келетін меншіктік қатынасын реттеуге, оның қолданылуы мен қорғауы, сонымен қатар доктринаның жердік, сулық, және басқа да табиғи ресурстың құқық пен табиғи ресурсты заңдылықпен (жердік, сулық, таулық және басқалары) тұрақталады.

2 Қоршаған орта құқығының принциптері

Экологиялық құқықтың дамуы қазіргі заманның этапы бойынша динамикалық түрде келеді. Оның принципі сәйкесінше дамиды. Экологиялық заңдылық пен құқықты реттеу негізінде келесі принциптерге бөлінеді.

- қоршаған ортаны зиянды әрекеттен алдын алу процесінде әлеуметтік экономикалық дамуы

- адам денсаулығы мен өмірін қорғау. Бұл адамның экологиялық қауіпсіздік принципі. Онымен сәйкесінше жоспарлау кезінде және шаруашылық және басқа да қызмет жүргізу кезінде тапсырманы қабылдау және адам өмірінің сақтауын қамтамасыз етуге, адам денсаулығын қоршаған орта факторынан қолайсыз жағдайда төмендету немесе алдын алуды қызмет варианттарын жүзеге асырады

- қоршаған ортаны қорғау әрқайсысының жұмысы. Осының негізгі принципі Конституция болып табылады, осыған сәйкесінше әрқайсысы табиғатты және қоршаған ортаны қорғауға, табиғи ресурсын бағалы ұстауға міндетті. Оның мазмұны тек әрқайсысының табиғатты қорғау ғана емес, бірақ мемлекеттің экологиялық тәрбие мен білімдендіру туралы сұрақтарды шешуге міндетті.

- Экологиялық құқықтың демократизациясы. Қоршаған ортаны қорғау механизмінде азаматтар мен халықтың формированиясы үшін енгізу, көбінесе,бұл механизмде экологияның негізгі тапсырмаларын, экологиялық бақылауды дайындау мен қабылдау құқықтың шартын орнату түрінде көрінеді

- Гуманность. Осы принципке сәйкес заңдылық өсімдік және жануар жеміне зиян келтірудің алдын алу үшін қарастырылады. Азаматтық құқықтың орындалу кезінде жануарға қатыгездікпен қарауға болмайды, ол гуманнатық прицнипке қарама қайшы болып келеді. Бұл принцип қоршаған орта қорғауында антропоцентристік позициямен ұстануға жәрдемдеседі.

- Табиғат ресурстарын рациональды қолдануын қамтамасыз ету, осыған сәйкес аздыртпауды қамтамасыз ету, табиғат қолданылуы экологиялық тұрғыдан қазіргі және келешек ұрпақ үшін ұлттық, табиғи ресурстарды ұзақ уақыт сақтау

- Экономикалық және әлеуметтік дамуының экологиялық тұрғыдан тұрақтылық осының мазмұнында шаруашылық, меңгерушіік және басқа да әс әрекеттің қызығушылығымен қазіргі және келешек ұрпаққа экологиялық талап арқылы анықталады

- Экологиялық тепе теңдікті сақтау және қорғау табиғатта тек адамзаттың дамуы маңызды компонент ретінде емес, оның тірілуінде де маңызды. Экологиялық нормированиені қамтамасыз етуін, экологиялық зияндылығын алдын алу, табиғат ортасының өзгерген жағдайын қалпына келтіру

- Экологиялық ақпаратқа еркін қол жеткізу. Толық тексерілген және жаңадандырылған ақпарат қоршаған ортаның жағдайын және антропогенді әсердің деңгейін барлық азамат үшін ашық және қол жетерлік бола алады және мемлекет және басқа да құпия түрнде сақталмауы тиіс.

- Табиғатты қолдану үшін төлем төлену, осыған сәйкесінше әртүрлі табиғат ресурстарын қолдану кезінде төлем төлену керек, осыны ескере отырып, жалпы табиғатпен қолданылатын азаматтар, сонымен қатар заңдылы акта тікелей көрсетілімдер бойынша төлем төленбейді.

- «Ластандырушы төлейді» осыған сәйкес принциппен әрқайсысы тұлға қоршаған ортаға өзінің теріс әсерін көрсеткенде, ал тұлға міндетті түрде төлем төлеуі тиіс

- Қоршаған ортаға рұқсат етілген тәртіптің әсері, әртүрлі шаруашылық және басқа да іс әрекет қоршаған ортаға әсерін көрсетуі, тек рұқсат алған кезде міндетті болады, ал қажетті жағдайда мемлекеттік экологиялық экспертизаның оң қорытындысы бойынша рұқсат етіледі.

3 Табиғат ресурстарына меншіктік құқықтардың формалары мен түсініктері

Табиғат ресурстары меншікке қатынасы қоршаған ортаның құқық пәнін түзейді. Меншік құқығы ретінде табиғат ресурсына субъективті түрде меншіктің иелену құқығының жиынтығы түрінде, жердің, судың, орман ресурсының және басқа да меншік объектінің қолданылуы мен игеруін түсіндіріледі.

Табиғат ресурсының меншікті субъективті құқық заңды меншігінің қатынасы мазмұны мен өмір сүруімен анықталады, ол эокномика иесінің оның өндіру шартымен шектейді, ол меншіктің иеленуінде болған заттың қолдану базасында жүргізеді. Бұл меншіктің иелігінде болған табиғи ресурстарда еркін қолданылуға құқылы. Жердің және басқа табиғи ресурстарды қолдану иеленуші адам еркін қолданыла алады. Бірақ бұл құқық меншікті адам құқығы сияқты абсолютті бола алмайды, меншіктің құқығы халықтың қызығушылықпен шектеледі. Егер ол қоршаған ортаға зиян септігін тигізбесе және құқығы мен басқа да заңды тұлғаның қызығушылығын бұзбаса, онда меншік иесі табиғи ресурстарды еркін қолдануға құқылы.

Қазіргі кезде табиғи ресурстардың меншікті форманың құқығы ҚР Конституциясымен анықталынады. Табиғи ресурстар меншікті, мемлекеттік, муниципальдық және басқа да форма меншігінде болады.

4 Экологиялық экспертиза, экологиялық лицензиялау, экологиялық бақылау, экологиялық аудит туралы түсінік.

Экологиялық экспертиза шаруашылық немесе басқа да қызметті экологиялық шарттарын және экологиялық экспертиза объектіні жүзеге асыруын анықтайды.

Экологиялық лицензиялау мемлекеттік органның қызметіне байланысты табиғат қолдану немесе шаруашылық және басқа да жұмыстарға байланысты қоршаған ортаны қорғау туралы лицензия (немесе басқа да құжаттар) беріледі.

Экологиялық лицензиялаудың процессі

Табиғатты қолдану мен қоршаған ортаны қорғау сферада лицензиялау процесі келесі стадияға бөлінеді:

а) арыз және басқа да құжаттарды ұсыну;

б) лицензионды қызметті жүргізу мақсатында қолданылып, органның құжатты регистрациялау;

в) лицензияның берілуі немесе берілмеуі туралы әсерінің тоқталуы және оның аннулированиясын қабылдау

Экологиялық лицензиялау процесі қызыққан өндірістің ұсынысы немесе тұлға арызы мен басқа органға қажетті құжаттарды, қызметті лицензиялау жүргізу арқылы басталады. Құжаттарды жинау кезінде заңдылықта арыздың мазмұнына қатаң талап қою арқылы анықталады. Сонымен лицензия беру арызда келесі шарттар болу қажет:

а) заң тұлғасының аты аталуы және құқықты организационды формасы, заңдылықтың мекен жайы, расчетный счеттің нөмірі, және сәйкес келетін банкісі

б) физикалық тұлғаның аты аты жөні, паспорттық мәліметтер (серия, нөмірі, кім және қашан берілген, тұратын орны)

в) қызметтің түрі

г) лицензияның өту мерзімі

Арызбен қатар мына құжаттар ұсынылады:

а) құжаттардың көшірмесі, егер олар нотариуспен бекітілмеген болса, оригиналмен бірге ұсыну

б) өндірістің мемлекеттік тіркелу туралы куәлігінің көшірмесі

в) арыздың төлемін растайтын құжат

г) физикалық тұлғаның мемлекеттік тіркелу предприниматель ретінде налоговый органның мөрімен басылған немесе налоговый органның учетқа тұрған туралы справка

Қоршаған ортаны қорғау кезінде қызметтің түріне байланысты басқа да құжаттарды ұсынуға болады.

Экологиялық бақылау субъект қызметінің қадағалануы мен орындалуын тексеру экологиялық заңдылықтың талаптары. Административті қаралу экологиялық бақылауының спецификалық түрлерін ұсынады. Оның маңызды сферадағы табиғатты қорғау ережелерін қадағалап отыруын қамтамасыз етеді.

Экологиялық аудит қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты рациональды қолданылатын заңдылық тұлға мен өндіріс азамат тексеру мен бағалау тұрғысынан қамтамасыз ету, сонымен қатар тазалау мен технологиялық құрал жабдықтарды, оның РҚ заңдылық талаптарына сай келу экологиялық заңдылығымен қарастырылған.

5 Қоршаған ортаны қорғау үшін қаржыландыру

Мемлекеттік қаржының тапшылық шарты мен күрделі экономикалық жағдайының қаржыландыру көзі табиғат қорғау қызметінің қаржыдан тыс экологиялық фонд болып табылады. Олардың түзілуі табиғат қорғау шараларын жаңа экологиялық құқық қаржыландыруын реттеу үшін бағытталған. Қоршаған ортаны қорғау экологиялық фондта бюджеттік заттың жетіспеушілік салдарынан, Госкомэкология бойынша табиғат қорғау жүйесін құтқарады.

Бұндай фондтар табиғат қорғау тапсырмаларын жедел шешу үшін қарастырылған, табиғат қоршаған ортаның жоғалтқан заттарын қалпына келтіру, келтірілген зиянкестерді компенсациялау және басқа да табиғат қорғау тапсырмалары жатады. Бірыңғай жүйе бюджеттен тыс мемлекеттік экологиялық фонд респуьликалық экологиялық фонд, облыстық және жергілікті фондттарды құрайды.

Фондтардың түзілуін өндірістен, мекемеден, ұжымдардан, сонымен қатар заңды тұлғалар мен шетелдік азаматтардан түседі, олар осындай түрде түседі:

- ластандырғыш заттардың шығарылуы, суға ағызу және басқа да ластайтын заттарды тастау, осы фондта табиғатты ластау нәтижесінде жинайтын төлемдердің бастысы жалпы түскен сумманы құрайды

- экологиялық құқықты бұзу нәтижесінде штраф пен зиян келтірген үшін иск арқылы алынған төлем

- заңсыз, құрал жабдықтардың көмегімен балық және аң аулау кезінде қолданылған, оларды конфискациялау түрінде төлем алу

- дивиденд түрінде, банктік депозиттен, жеке меншік фондының бөліктік қолдану қызметтік өндірісте және басқа да заңды тұлғадан алынатын төлем

- шетелдік азамат пен заңды тұлғалардан түсетін инвалюттік төлемдер

Төлемнің соңғы анықтаулары қоршаған ортаны ластайтын заттың шығарылуы, суға ағызылуы және басқа да заттардың зиянды әсерлері үшін төлем, сонымен қатар коэффициенттері, экологиялық факторларды ескере отырып базалы нормативпен анықтайды.

Базалы нормативтің төлемі екі түрін анықтайды:

- ластайтын заттардың шығарылуы, суға ағызуы және басқа да зиянды әсер ететін заттардың нормативті шегіне дейін жеткізу

- ластайтын заттардың шығарылуы, суға ағызуы және басқа да зиянды әсер ететін заттардың шарт бойынша қойылған лимтпен шегіне дейін жеткізу (уақытша жасалған нормативтер бойынша)

Базалы норматив қойылған шарт бойынша әрбір ластанған заттың ингридиенті бойынша қоршаған ортаға және тұрғындардың денсаулығына, оның зиянды әсер ету түріне және деңгейіне байланысты концепця бойынша төленеді. Бөлек жерлер мен бассейндер үшін базалы нормативті төлемге коэффициент қойылады, ол экологиялық факторды табиғат климаттық ерекшелігі бар территория, табиғи және мәдени әлеуметтік мағыздылығы бар объектілерді санайды. Осыдан дифференцировка төлемінің ставкасы экологиялық факторды санағанда базалы нормативті төлеммен оның коэффициентті көбейтіп анықтаймыз.

Қоршаған орта ластануының төлемі ластанған заттың шығарылуы, суға ағызылуы, зиянды заттар әсерінің деңгейін, осы жоғары көрсетілген ластану түрінің көлемін төлем ставкасына сәйкес көбейту арқылы анықтаймыз.

Қоршаған орта ластануының төлем шарт бойынша қойылған лимиттің шегіне дейін төлем төленеді. Ол ластанған заттардың шығарылуы, суға ағызылуы, зиянды әсер ететін заттар деңгейі шегіне байланысты және оның сәйкес келетін ставканың төлем көбейтіндісі мен лимит арасындағы айырмашылығы арқылы анықтайды және шығарылған өнімнің ластану түріне байланысты қосындысы арқылы анықталады.

6 Экологиялық сақтандыру

Экологиялық сақтандыру бұл қоршаған ортаны қорғау туралы жаңа құқықты шараны айтады. Экологиялық сақтандырудың екі түрін ажыратады еркінді және міндетті сақтандыру өндірісі, сонымен қоса азаматтың, объектінің және олардың ерекшелігіне байланысты және экологиялық авариялық апаттар кезінде жиналған қаржыны қолданады.

Әртүрлі жеке меншік формасы бар мекемелер сақтандырушы болып табылады. Олар заңды тұлғалар болу керек, Қазақстан территориясында тұру керек, сонымен қатар Қазақстаннан басқа жерде тұрса, бірақ Қазақстан территориясында өзінің өнімдік қуаты болса ғана сақтандырушы бола алады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: