Правапіс літар і гукаў.

§ 1. Правіла 1. Вялікія літары

§ 2. Правіла 2. Перанос слоў

§ 3. Правіла 3. Мяккі знак і апостроф. Нескладовае у (ў) у слове перад галоснымі

§ 4. Літары “ў”, “й” і прыдыханьне

Правіла 4. Літары й і ў спачатку і ў сярэдзіне слова

Правіла 5. А. Гукі у ці ў?

Б. Гукі і ці й?

Правіла 6. Прыдыханьне в, г, і, а

§ 5. Правапіс зычных гукаў

Правіла 7. Плаўныя, звонкія і глухія гукі

Правіла 8. Гукі: д, т, дз, дж

§ 6. Галосныя пасьля зацьвярдзелых зычных

Правіла 9. Гукі ы, а, о, у, э, пасьля ж, ч, ш, ц, р (дж)

Правіла 10. Гукі: з, с, ц, дз перад мяккімі зычнымі і “гартаннымі”

§ 7. Правапіс галосных

Правіла 11. Гукі: о, э, і ё, е

Правіла 12. Гукі: е, я не пад націскам

Правіла 13. Правапіс слоў: 1) не (ня), без (бяз); 2) цераз, перад і пера; 3) дзеля і каля

Правіла 14. Гук е ў аснове пасьля націску

Правіла 15. Склады ро, ло, ле

§ 8. Падвойныя літары

Правіла 16. Зычныя мяккія: 1) льл, 2) ньн, 3) сьс, 4) цьц, 5) зьз, 6) дзьдз

Зычныя цьвёрдыя: 1) жж, 2) шш, 3) чч

Правіла 17. Падвойныя зычныя: 1) нн, 2) цц, 3) падвойныя пры злучэньні слоў

§ 9. Правапіс некаторых злучэньняў зычных

Правіла 18. Злучэньні: 1) тц, чц, тч, дч; 2) дс; 3) тс; 4) жс, зс; 5) шц; 6) сч

Правіла 19. Злучэньні: 1) стн, стл, здн і рдн; 2) дц і цься

§ 10. Правапіс прыназоўнікаў і прыставак

Правіла 20. А. Калі прыназоўнікі пішуцца асобна ці зьлітна

Б. 1) Гукі ы, 2) й пры злучэньні прыназоўнікаў з другімі словамі

3) Беспасярэднае злучэньне прыназоўнікаў

4) Складаныя прыназоўнікі

Прыназоўнікі: уз, раз, вы, пера, су, пра

Правіла 21. 1) Літары д на канцы прыназоўнікаў: ад, над, пад, прад; літара б у прыназоўніку аб;

2) Літары з ці с у прыназэўніках: з, бвз (бяз), уз, раз, цераз

§ 11 Правапіс адмоўных дапаможнікаў не, ні

Правіла 22. А. Калі не пішацца зьлітна?

Б. Калі не пішацца асобна?

Правіла 23. А. Калі ні пішацца асобна?

Б. Калі ні пішацца зьлітна?

§ 12. Правапіс іменьнікаў

1. а) Назоўны склон адзіночнага ліку.

Правіла 24. 1) Канчаткі жаноч. роду: а, я

2) Канчаткі ніякага роду: о-ё, е, а-я

б) Назоўны склон множнага ліку

Правіла 25 (агульнае). Канчаткі 1) ы-і; а) ы-е; б) ы-а; 2) ы-і;

2. а) Родны склон адзіночнага ліку

Правіла 26. Канчаткі а-я ці у-ю?

б) Родны склон множнага ліку

Правіла 27. I. Мужчынскі род

1) Канчаткі: оў-ёў, аў-яў

2) Родны склон з чыстай асновай (без канчатку)

3) Канчаткі: ей, ай-яй

II. Ніякі і жаночы род

1) А. Родны склон ніякага роду

2) Канчаткі аў-яў

Б. Іменьнікі жаночага роду.

3. Месны склон адзіночнага ліку

Правіла 28. Канчаткі: 1) е-э, 2) і-ы, 3) у

Зьмякчэньне гартаннай асновы: г-з, к-ц, х-с.

Правіла 28. Іменьнікі з прыназоўнікам па

4. Аканьне ў склонавых канчатках іменьнікаў

Правіла 29. Канчаткі склонаў множнага ліку: 1) роднага склону аў-яў, ай-яй; 2) давальнага ам-ям; 3) творнага амі-ямі; 4) меснага ах-ях; 5) творнага адзіночнага ліку мужч. і ніяк. роду ам; выключэньне з правіла канчатак ем; канчаткі жаночага роду яю-яй

5. Клічны склон.

Правіла 30. Канчаткі мужчынскага роду: А) адзіночнага ліку: 1) у-ю, 2) е-а. Б) множнага ліку ове

6. Канчаткі памяншальна-ласкальных іменьнікаў.

Правіла 31. Канчатак ак ці ык?

§ 13. Правапіс прыметнікаў

I. Канчаткі склонаў: 1. Назоўны склон

Правіла 32. Канчаткі радоў: а) адзіночнага ліку, 1) мужч. роду ы.-і, 2) жаноч. роду ая-яя, 3) ніякага ае-яе, ое

б) множнага ліку ыя

2. Родны склон адзіночнага ліку

Правіла 33. 1) Мужчынскага і ніякага роду не пад націскам ага-яга, пад націскам ога; 2) жаночага роду не пад націскам ае (ай)—яе (яй), пад націскам ое (ой)

3. Вінавальны склон адзіночн. ліку жан. роду

Правіла 34. Канчаткі ую-юю

4. Творны і месны склон

Правіла 35. 1) Канчаткі мужч. і ніяк. роду ым-ім; жаноч. роду: а) у творным склоне не пад націскам аю (ай)—яю (яй), а пад націскам ою (ой).

б) у месным склоне не пад націскам ай-яй, а пад націскам ой

5. Аканьне ў канчатках прыметнікаў

Правіла 36. Канчаткі: 1) роднага і давальнага склонаў мужч. і ніяк. роду ага-яга, аму-яму

2) Родн., давальн., творнага і месн. склонаў жаноч. роду ае (ай)—яе (яй), ай-яй, аю (ай)—яю (яй)

II. Прыметнікі памяншальныя і ласкальныя.

Правіла 37. Канчаткі. 1) енькі, 2) анькі

III. Ступені прыраўнаньня.

Правіла. 38. Канчаткі ступені: 1) 1-ай: ы—і, ая-яя; ое, ае-яе.

2) 2-ой: ейшы, ая-ае (эйшы, ая-ае)

3) 3-яй: з прыстаўкай най ці з словамі: за ўсіх, ад усіх, самы

Няправільныя ступені прыраўнаньня

IV. Скарочаныя прыметнікі.

Правіла 39. Устаўныя гукі не пад націскам: а-е, а пад націскам о.

§ 14. Правапіс лічэбнікаў:

Правіла 40. 1) складаных, 2) парадкавых, 3) аканьне ў зборных лічэбніках, 4) падвойнае цц у лічэбніках, 5) склонавыя канчаткі парадкавых лічэбнікаў.

§ 15. Правапіс займеньнікаў

Правіла 41. Канчаткі займеньнікаў аднакія з канчаткамі прыметнікаў. Канчаткі: 1) назоўнага скл.

2) роднага, творнага і меснага склонаў мужч. і ніяк. роду

3) жаночага роду

4) Прыстаўкі не, ні ў неазначальных і адмоўных займеньніках. Калі не, ні пішуцца асобна?

16. Правапіс дзеяслоў

Правіла 42. А) Галосныя ў канчатку дзеясловаў I-га і II-га спражэньня абвеснага ладу

1) Калі націск прыходзіцца на канчатак, то 2-я асоба множнага ліку ў I-м спражэньні канчаецца на аце-яце, у II-м—ыце-іце

2) Калі націск не на канчатку, то ў I-м спражэньні еце-аце, а ў II-ім— іце-ыце

3) Як адрозьніць II-е спражэньне ад I-га? Канчаткі неазначальнай формы: 1) іць-ыць, 2) ець-эць, 3) яць-аць

Б) Дзеяслоўныя прыметы і прыслоўі

1) Зьмены дзеяпрыметнікаў паводле роду, ліку і склону

Канчаткі дзеяпрыметнікаў:

а) Даўнейшыя (учы-ючы, ачы-ячы, мы). б) Сучасныя (ны, ты, лы). в) Склонавыя канчаткі дзеяпрыметнікаў

2) Канчаткі дзеяпрыслоўяў: учы-ючы, ачы-ячы

Канчаткі дзеясловаў

Правіла 43. 3-яй асобы множн. ліку I-га спражэньня уць-юць, II-га— аць-яць.

Правіла 44. Адзіночнага ліку цяперашняга і будучага часу 1) 2-й асобы I-га спражэньня еш-аш, II-га— іш—ыш

2) 3-яй асобы I-га спраж. е-а, II-га— іць-ыць

Правіла 45. Множ. л. цяперашняга і будучага часу

1) I-й асобы I-га спражэньня ем-ам, II-га— ім-ым

2) 2-ой асобы а) не пад націскам у I-м спражэньні еце-аце, у II - ім —іце-ыце; б) пад націскам: II-га спражэньня —іце-ыце, I-га— яце-аце

Правіла 46. Дзеясловы з зваротным займеньнікам ся

1) Спражэньне такіх дзеясловаў

2) Канчаткі цца, ца

Правіла 47. Формы загаднага ладу

1) ь (мяккі знак) у 2-й асобе адзіночнага і множнага ліку

2) зьмена канчаткаў 2-й асобы адзін. ліку і-ы на е-э, 1-ай і 2-ой асобы множн. ліку

§ 17. Правапіс прыслоўяў

Правіла 48. А) Прыслоўі пішуцца зьлітна:

1) Калі словы без прыназоўніка ня ўжываюцца, 2) з прыназоўнікамі, 3) калі бывае націск на прыназоўніку, 4) з адмоўнымі дапаможнікамі не (ня), ні

5) Як адрозьніць прыслоўе ад іменьнікаў з прыназоўнікамі? увесну, увосень, удзень, дадому... ці у весну, у восень, у дзень, да дому?

6) Формы прыслоўяў: па-беларуску, па-расійску, па-дзявочы

7) Злучэньне прыслоўяў рыскамі: раз-по-раз, перш-на-перш, чуць-чуць. Прыслоўе “таксама”

Б) Канцовыя гукі ў прыслоўях: а) я (наўмысьля, ледзьвя...) б) у (зранку, змалку, зьнячэўку...) в) на (не) пэўна-пэўне, слушна-слушне (годзе-годзі, балазе); г) ці (дзесьці, калісьці, некалісьці)

§ 18. Правапіс злучнікаў і дапаможнікаў

Правіла 49. 1) Складаныя злучнікі

2) Як адрозьніць складаныя злучнікі: нашто, зашто, затым, затое, штоб ад займеньнікаў з прыназоўнікамі ці дапаможнікамі?

3) Ужываньне дапаможнікаў: б-бы, ж-жа, то, небудзь з папярэднімі словамі з злучком (было-б, рад-бы, мой-жа...)

4) Як пісаць, калі сходзяцца два дапаможнікі ра-зам? Калі пісаць б, ж—бы, жа?

5) Дапаможнік “няўжо”

§ 19. Правапіс складаных слоў.

Правіла 50. 1) Злучальныя гукі: пад націскам о-е, не пад націскам а-я

2) Як пісаць кожную часьць складанага слова, калі націск прыходзіцца на другую часьць?

Словы з “поў” ці “палу”

3) Аканьне ў другой часьці складанага слова, калі націск падае на першую часьць, або на злучальны гук

4) Аканьне ў складаным слове, калі ў тэй ці другой часьці адбыліся гукавыя зьмены

5) Ужываньне злучка паміж часьцей складанага слова, калі яно зложана з цэлых слоў (Дунай-рака)

6) З злучком пішуцца: а) падвойныя фаміліі, б) складаныя прыметнікі, в) два дзеясловы (пацяклі-паплылі), г) складаныя прыназоўнікі (бач. прав. 20, Б, 4) і д) складаныя дапаможнікі (ха-ха-ха!)

§ 20. Правапіс чужаземных слоў.

Правіла 51. 1) Чужаземныя словы, вядомыя шырокім народным масам

2) Інтэрнацыянальныя словы, што ўжываюцца ў кніжнай мове

Як перадаюцца чужаземныя гукі ў беларускай мове:

а) простыя зычныя заместа падвойных; б) чужаземнае l —беларускае ль; в) чужаземнае l пасьля зубных, зацьвярдзелых зычных і іншых; г) чужаземны гук ф; д) чужаземны гук th (θ); е) чужаземныя гукі l і г (лацін. g); ж) ia, ie, io (лацінск. літары); з) дыфтонг au (лацінск. літары); і) мяккі знак (ь) і апостроф у чужаземных словах; к) чужаземныя і беларускія ўласныя іменьні; л) вульгарызованыя формы чужаземных слоў; м) злучэньні: бю, ню, гю ў чужаземных словах

§ 21. Кароткі паўторны пытальнік

§ 22. Матэрыялы для сьпісваньня і дыктовак.

1. На прадвесьне. Янка Купала

2. Воўчае жыцьцё

3. Летні дзень

4. Як выдумляюцца страхі

5. Жыта. Якуб Колас

6. Ластаўкі

7. Лета

8. Вучыся. Я. Купала

9. Горы

10. Ідуць крыгі

11. Прышла вясна. Стары Ўлас

12. Прырода гатуецца да сну

13. Аратаю. А. Галіна

14. Верны прыяцель

15. Восень. А. Гарун

16. Мурашкі

17. Жніво. Я. Колас

18. Восень

19. Прылёт птушак

20. Навальніца

21. Вожык

22. Маладыя ліскі

23. Рысь

24. Сьвята Першага Мая

ЧАСЬЦЬ ДРУГАЯ. Знакі прыпынку.

§ 23. Пункт, клічнік і пытальнік.

Правіла 1. Калі ставіцца: 1) пытальнік, 2) клічнік і 3) пункт? Калі ставяцца знакі!? і?!

§ 24. Працяжнік на месцы прапушчаных слоў і злучок.

Правіла 2. I. Працяжнік ставіцца:

1) пасьля пералічэньня, 2) на месцы прапушчанага дзеяслова-сувязі і 3) у сказе, што служыць адказам на пытаньне

II. Злучок ставіцца:

1) калі два словы складаюць адзін назоў; 2) у падвойных фаміліях, 3) у складаных прыметніках, 4) пры паўтарэньні слоў і 5) пры злучэньні дапаможнікаў

§ 25. Знакі прыпынку пры прыдатках

Правіла 3. Пры прыдатках ставяцца: 1) коска, 2) працяжнік, 3) злучок і працяжнік, 4) ніякі знак, 5) двукроп’е, 6) коска перад словамі: або, ці, нават, аж-но... і 7) двукосьсе

§ 26. Знакі прыпынку пры зваротках

Правіла 4. 1) Зваротак у сярэдзіне сказу, 2) у пачатку сказу, 3) у канцы сказу і 4) зваротак з даданымі словамі

§ 27. Знакі прыпынку пры незалежных словах у сказе

Правіла 5. Пры выклічніках ставяцца: 1) клічнік і коска, 2), 3) калі пры выклічніку знак ня ставіцца, 4) злучок у складаных выклічніках і 5) знакі прыпынку пасьля дапаможнікаў: не, так, але

§ 28. Знакі прыпынку пры пабочных словах

Правіла 6. Пабочнае слова 1) у пачатку сказу, 2) у сярэдзіне і 3) у канцы сказу

§ 29. Знакі прыпынку ў зьлітым сказе

I. Коска.

Правіла 1. 1) Падобныя члены ня зьвязаны злучнікамі;

2) два падобныя члены зьвязаны злучнікамі: і, ды, да, або, ці;

3) коска перад злучнікамі: але, ды, да;

4) коска пры паўтарэньні злучнікаў;

5) коска перад адным злучнікам (і, ды)

Памацняльны дапаможнік і

II. Двукроп’е, працяжнік і кропка з коскай у зьлітым сказе

Правіла 8. Калі ставяцца: А) двукроп’е, Б) працяжнік

і В) кропка з коскай?

§ 30. Знакі прыпынку ў складана-злучаным сказе

Правіла 9. Злучаныя сказы аддзяляюцца: 1), 2) коскай, 3) кропкай з коскай, 4) двукроп’ем, 5) працяжнікам і 6) трохкроп’ем

§ 31. Знакі прыпынку ў складана-залежных сказах

Правіла 10. 1) Залежны сказ спачатку і ў канцы асноўнага; 2) у сярэдзіне асноўнага; 3) сузалежныя сказы; 4) двукроп’е і працяжнік у складана-залежных сказах

§ 32. Знакі прыпынку пры адасобленых часьцінах сказу

Правіла 11. 1) Дзеяпрыметныя і дзеяслоўныя выражэньні пасьля і перад тым словам, да якога яны адносяцца; 2) коска посьля дзеяпрыметнікаў ці прыметнікаў, калі перад імі можна паставіць дзеяпрыслоўі “будучы” ці “быўшы”; 3) выдзяленьне коскамі дзеяпрыслоўя з даданымі к яму словамі; 4) адно дзеяпрыслоўе, без даданых слоў

§ 33. Знакі прыпынку пры пабочным сказе

Правіла 12. Выдзяленьне пабочных сказаў: 1) коскамі і 2) працяжнікамі або дужкамі

§ 34. Знакі прыпынку пры чужаслоўі

Правіла 13. Двукосьсе або чужаслоўе: 1) чужаслоўе перад словамі аўтара; 2) чужаслоўе посьля слоў аўтара; 3) выдзяленьне слоў аўтара: а) коскамі, б) працяжнікамі, в) двукроп’е посьля слоў аўтара; 4) працяжнік паміж двух розных чужаслоўяў; 5) працяжнік заместа двукосься

§ 35. Кругасказ ‘

Правіла 14. 1) Двукроп’е або кропка з коскай посьля павышэньня ў кругасказе; 2) аддзяленьне суставаў кругасказа, аднаго ад другога, коскай або кропкай з коскай

§ 36. Абагульненьне правіл аб ужываньні знакаў прыпынку

1. Коска. 2. Двукроп’е. 3. Працяжнік і злучок. 4. Двукосьсе. 5. Дужкі. 6. Клічнік і пытальнік. 7. Трохкроп’е. 8. Кропка з коскай. 9. Пункт (кропка)

§ 37. Кароткі паўторны пытальнік

§ 38. Матэрыялы для разбору, сьпісваньня і дыктовак

1. Доля батрачкі. Я. Колас

2. Беларускаму люду. Я. Колас

3. На Палесьсі. Тарас Гушча

4. Нашыя гасьцінцы. Тарас Гушча

5. Скрыпач і ваўкі. К. Каганец

6. Мядзьведзь

7. Птушкі—памочнікі чалавека

8. Мурашкі і іх будова

9. Лясны пожар

10. Зямля, на каторой мы жывём

11. Камень. Т. Гушча

12. Навальніца. Т. Гушча

13. Першае гора

14. Наша дзяржава

Скарачэньні

БЕЛАРУСКАЕ ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА

МЕНСК

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: