Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






Тиешле репликаларны табып яз.




- Сөйләшә белүче песи күрәсең киләме?

- __________________! Песиләр сөйләшмиләр, моны хәтта

кечкенә балалар да белә.

- _____________________! Юкка ышанмыйсың, мин чынлап әйтәм. Ул песи-робот. Әтием Япониядән алып кайтты.

-_________________________! Ул чыннан да сөйләшәме?

___________ сөйләшә, тик японча. Теләсәң, иртәгә дәресләрдән соң безгә кил. Үз күзләрең белән күрерсең.

- __________________________. Сеңлемне дә алып килсәм

ярыймы7 Ул да күрсен әле.

_ -_________________________. Мин сезне көтәм.

 

Репликалар: Килештек, әлбәттә, менә әкәмәт, шәп булыр, юкны сөйләмә,билләһи.

 

Нче билет.

1.Кием һәм дөрес киенү турында сөйлә.

Бик борынгы заманнарда кешеләр, тәннәрен салкыннан, җылыдан, тузаннан, җилдән һ.б.дан саклау өчен, кием уйлап тапканнар. Димәк, беренчедән, кием ул - тәнне саклау чарасы.

Икенчедән, кием үзенең хуҗасы турында мәгълүмат бирә. Ул хуҗасының зәвыгын һәм эчке культурасын күрсәтә.

Бер үк тукымадан, бер үк төрле фасонда тегелгән кием бөтен кешегә дә бармый. Ул кемгәдер искиткеч килешә, ә кемгәдер бер дә килешми. Сәйлән яки төсле җепләр белән чигелгән яисә җиңел шарф, брошка, каеш кебек өстәмә детальләр белән тулыландырылган кием бәйрәмчә һәм затлы күренә. Шуңа күрә мондый киемне теләсә кайчан һәм теләсә кая кимиләр.

Димәк, өченчедән, кием — кешене бизәү чарасы.

Кием төрле була: калын җылы кием һәм юка җиңел кием, затлы һәм гади кием, өске һәм эчке кием, эш киеме, спорт киеме,... Һәр киемнең үз холкы,- кию урыны һәм вакыты бар. Кышкы киемне җәй көне кимиләр. Эш киемендә бәйрәмнәргә йөрмиләр. Спорт киемендә кунакка бармыйлар. Өй киемен кыйммәтле тукымадан текмиләр. Затлы киемдә савыт-саба юмыйлар. Эчке киемдә урамга чыкмыйлар.

Кыйммәтле, затлы кием дә килешмәскә яки урынсыз булырга мөмкин. Шуңа күрә зәвыклы һәм дөрес итеп киенә белергә кирәк. Мәсәлән, театрга джинсыдан бармау яхшырак. Рәсми очрашуга футболка киеп барсаң, башкалар сине аңламаска мөмкин. Ләкин һәрвакыт шуны истә тотарга кирәк, һәр кием чиста, пөхтә һәм урынлы булырга тиеш.

Мин үзем дөрес киенергә тырышам: спорт белән шөгыльләнгәндә спорт киемен киям, чөнки ул хәрәкәтләнгәндә комачауларга тиеш түгел. Бакчада эшләгәндә эш киемен киям, ул гади һәм уңайлы булырга тиеш. Кунакка барганда мин заманча, модалы киенергә тырышам. Кыйммәтле һәм купшы киемдә мин үземне уңайсыз хис итәм.

Мәктәпкә мин, классташларым кебек үк, мәктәп формасында йөрим. Бүгенге көндә мәктәп киеменең ниндиләре генә юк! Төсе һәм фасоны буенча теләсә ниндиен сайлап алырга була: кесәле яки кесәсез, якалы яки якасыз, кыска яки озын җиңле, сәдәфле -сәдәфсез... Ләкин шунысы мөһим: мәктәп формасы уңайлы. һәм эш стилендә тегелгән булырга тиеш

Әгәр укучылар формадан йөрсәләр:

- алард^а бер-берсеннән көнләшү хисе булмый;

- алар үз>ләктәпләре белән горурланалар;

- дәресләрдә җитди эш белән шөгыльләнәләр;

- зәвык белән киенергә өйрәнәләр.

 

Тема буенча сораулар:

•Кешеләр ни өчен кием уйлап тапканнар?

•Кешеләргә кием ни өчен кирәк? Кием нинди функцияләр үти?

•Кеше ничек киенергә тиеш?

• Нинди кием төрләрен бөләсең?

•Мәктәпкә нинди киемнән йөрисең?

•Ни өчен мәктәпкә мәктәп формасыннан йөрергә кирәк?

•Кием нинди таләпләргә туры килергә тиеш?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Тәрбияле бала

Беркөнне Зиннәт урамнан акча янчыгы табып керде. Аның шатлыгы эченә сыймый иде. Бумажник эчендә байтак кына акча, блокнот һәм бер хәрби кешенең фоторәсеме дә бар.

Зиннәтнең йөзе балкый, күзләре көлә, ә башында - матур хыяллар. Бу акчага тимераяк та, өр-яңа велосипед та алып була. Әле аннан да артып калыр. Малай шатлана-шатлана әнисенә шушы уйларын әйтте.

Әнисе рәсемне кулына алды. «Бу офицер фронтта һәлак булган, ахры. Бәлки ул немецларга каршы әтиең белән бергә сугышкандыр. Бу әйберләрне югалткан кеше хәзер бик кайгыра торгандыр. Бәлки улының соңгы рәсемедер бу», —диде.

Әнисенең бу сүзләреннән соң Зиннәт уйга калды. «Кемнеке икәнен белсәк, илтеп бирер идек», — диде ул.

Әнисе улыннан шушы җавапны кетә иде. Көткән сүзләрне ишеткәч, ул улын кочаклап алды. Шуннан соң алар бу әйберләрнең хуҗасын

эзләргә булдылар. Икенче көнне урамдагы баганаларга белдерү кәгазьләре ябыштырдылар.

Беркөнне аларның ишеген кемдер акрын гына шакыды. Өйгә озын мыеклы бер абый керде. Ул үзенең акча янчыгын югалтканын әйтте һәм аның нинди икәнлеген, аның эчендә нәрсәләр барлыгын аңлатты. Әнисе табылдык бумажникны алып хуҗасына бирде.

Мыеклы кеше бик шатланды, кат-кат рәхмәт әйтте һәм Зиннәтне үзләренә кунакка чакырды. Зиннәт бу абыйларда кунак булды. Саубуллашканда абый аңа бер төргәк биреп җибәрде.

Өйдә Зиннәт белән әнисе төргәкне ачып карадылар. Аның эченә күп конфет һәм бумажниктагы акчалар салынган иде.

(А. Шамовтан)

3. Репликаларны кирәкле тәртиптә урнаштырып, сөйләшү тексты төзе.

____ - Юк, бармадым, өйдә генә булдым. Безгә ел саен Яңа елны

каршыларга Алабугадан, Бөгелмәдән кунаклар килә. Быел да туган- тумачалар күп җыелды, күңелле булды.

___ __ - Яңа ел - гаилә бәйрәме. Шуңа күрә аны туганнар белән бергә

үткәрү -яхшы гадәт.

______ - Рәхмәт, Коля. Мин дә сине котлыйм. Быел Яңа елны ничек

каршыладың? Күңелле булдымы?

______ - Бик күңелле булды. Мин канәгать. Без гаиләбез белән

Мәскәүгә әнинең апаларына кунакка бардык. Каникул буе шунда булдым. Ә син кая да булса бардыңмы?

_______ -Килешәм. Яңа ел бәйрәме бер үк вакытта күңелле дә,

мәшәкатьле дә, чөнки барыбызга да эш җитте. Чыршы бизәү, бәйрәм өстәлен әзерләү, котлаулар һәм бүләкләр...

_______ - Сәлам, Булат. Сине Яңа ел белән котлыйм. Бәхет-шатлык,

сәламәтлек, укуыңда уңышлар телим.

Билет № 9

1. Укытучы һөнәре турында сөйлә.

Дөньяда һөнәрләр күп. Заман белән бергә популяр һөнәрләр исемлеге дә үзгәрә. Безнең көннәрдә юрист, экономист, эшмәкәр

кебек һөнәр алырга теләүчеләрнең саны көннән-кен арта. Ләкин һәр заманда да кирәкле һәм мөһим булган һөнәрләр бар. Минемчә, укытучы һөнәре шундый һөнәрләрнең берсе. Укытучылар булмаса, табиб та, кибетче дә, космонавт та... тагын бик күп, бик күп һөнәр ияләре булмас иде. Танылган галимнәрнең, язучыларның һәм башка кешеләрнең киләчәктәге һөнәри юлы мәктәптән, укытучыдан башлана.

Кечкенә чакта мин укытучы булу бик җиңел, рәхәттер дип уйлый идем: телисең - "биш"ле куясың, телисең - "өч"ле. Ләкин хәзер мин шуны аңладым: укытучылар начар билге куярга яратмыйлар. Без яхшы җавап бирсәк, алар шатланалар. Начар җавап бирсәк яки өй эшләрен эшләмәсәк, борчылалар. Укытучыларыбыз безгә яхшы белем бирергә тырышалар.

һәркем укытучы була алмый. Укытучы хезмәте бик авыр, һәм катлаулы. Яхшы укытучы булу өчен күп белү һәм балаларны ярату гына җитми. Түземле, сабыр, гадел, аңлаучан, ярдәмчел, шәфкатьле кеше генә укытучы булып эшли ала.

Безнең мәктәптә^., укытучы эшли. Алар барысы да үз фәннәрен белә һәм үз эшен ярата. Мин бөтен укытучыларны да хөрмәт итәм һәм безгә яхшы белем бирүләре өчен аларга бик зур рәхмәт әйтәм. Ләкин алар арасында минем аеруча яраткан укытучым бар. Ул - безнең класс җитәкчебез Володина Людмила Константиновна. Ул безгә химия, биология фәннәре укыта.

Людмила Константиновна бик яхшы күңелле һәм кайгыртучан кеше. Ул безне гел яхшылыкка гына өйрәтә, тәртипле булуыбызны тели. Людмила Константиновнаны безнең икенче әниебез дип әйтеп була, чөнки ул безнең өчен әниләрчә борчыла. Кирәк вакытта мактый, кирәк вакытта ачулана, кирәк вакытта ярдәм итә. Людмила Константиновна көн саен: «Бөтен дәресләргә дә әзерләнеп килдегезме? Нинди билгеләр алдыгыз?» -дип, укуыбыз белән кызыксына. Ул безгә яхшы белгеч булу өчен яхшы белем алырга кирәклеге турында еш әйтә.

Людмила Константиновна бик белемле кеше. Ул күп белә, чөнки күп укый. Мәктәптә кызыклы түгәрәкләр үткәрә, кирәк булса, дәресләрдән соң безнең белән өстәмә шөгыльләнә.

Тема буенча сораулар:

. Нинди һөнәрләр була? Бүген нинди һөнәрләр бигрәк тә популяр?

• Ни өчен укытучы һөнәре һәр заманда да иң кирәкле һөнәрләрнең берсе булып санала7

• Укытучы булу өчен нинди сыйфатларның булуы кирәк7

. Яраткан укытучың бармы? Ул нинди фән укыта?

. Син аны ни өчен яратасың һәм хөрмәт итәсең? Укытучың турында нәрсәләр беләсең?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Батырлык

Бу хәл көз ахырында булды. Салкын төннәрнең берсендә ак күл өсте көзге кебек шома боз белән капланган иде.

Иртә белән бу хәбәр яшен тизлеге белән балаларга ишетелде. Алар, кәшәкә таякларын алып, күлгә таба йөгерделәр. Башта яр буендагы бозны аяклары белән типкәләп, аннан таяклары белән суккалап карадылар. Боз ныкмы, яхшы катканмы"? Балаларны күтәрерме? Шулай итеп бозны тикшергәч, күл уртасына таба шуып киттеләр. Аларның аяк астында җиңелчә генә боз чытырдаган тавыш ишетелде, ләкин шау-гөр килеп шатланучы балалар моңа игътибар итмәделәр.

Барысын да узып, иң алдан Абдуллаларга килгән кунак кызы йөгерә иде. Зәңгәр күзле, тузгыган сары чәчле, сипкелле, малайлардан да кыюрак, җитезрәк бу кыз һәрвакыт беренче булырга ярата. Ул, күл уртасына кадәр кереп, рәхәтләнеп шуа башлады.

Без, бөтен дөньябызны онытып, хоккей уйнаганда, кинәт ачы итеп кычкырган тавыш ишетелде. Бөтенебез тавыш килгән якка борылып карадык. Бозлар арасында, суга бер батып, бер калкып, кунак кызының башы гына күренгәли иде. Бер минуттан, ул инде кычкырмый да башлады. Без куркудан катып калдык. Кайбер малайлар, кычкырышып, ярга таба йөгерә башладылар, Менә шул вакытта Абдулла, бозга ятып, кулындагы таягын алга сузып, батучы кызга таба шуыша башлады. Кыз малай сузган таякка чытырдап ябышты. Абдулла, әкрен генә артка таба шуып, кызны боз өстенә тартып та чыгарды.

Җиде яшьлек Абдулланың бу батырлыгы безне таң калдырды.

Батырлык... Батырлыкның юл башы бар. Ул балачактан башлана. Ә ахыры юк, ул дәвам итә. Буыннардан буыннарга күчеп, яңа батырлар тудыра.

(Й. Шәрәповадан)

3. Алмашлыкларның төрен һәм тәрҗемәсен күрсәтегез.

а) кем юклык алмашлыгы кто-то

б) кемдер билгеләү алмашлыгы кто

в) беркем билгесезлек алмашлыгы каждый

г)Һәркем сорау алмашлыгы никто

 

 

Билет №10

1. Татар язучысы яки шагыйре турында сөйлә.

Татар халкының бөек улы, герой-шагыйрь Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә элеккеге Оренбург губернасы Мостафа авылында туа. Алты яшендә авыл мәктәбенә укырга керә. Гаиләләре белән шәһәргә күчкәч, укуын "Хөсәения" мәдрәсәсендә дәвам итә.

1922 елда Җәлил Казанга килә. "Кызыл Татарстан" газетасында шигырьләре, мәкаләләре басыла башлый.

Бөек Ватан сугышы башлангач, политруклар курсын тәмамлый һәм 1941 елда фронтка китә. 1942 елда аларның часте чолганышта кала. Каты яраланган Муса әсирлеккә төшә. Концлагерьдә ул фашистларга каршы көрәшүен дәвам итә Ул әсирләр арасында татарларны таба, яшерен оешма төзи. Муса Җәлил һәм аның иптәшләре кораллы восстание әзерлиләр. Ләкин бер хыянәтче аларның бу планнарын фашистларга ача.

1944 елның февралендә фашистларның хәрби суды Җәлилне һәм аның көрәштәшләрен үлем җәзасына хөкем итә. Шул елның 25 августында Плетцензее төрмәсендә унбер җәлилчене җәзалап үтерәләр.

Төрмәдә утырганда, Җәлил шигырьләр язуын дәвам итә. Бу шигырьләрне ул 2 блокнотка туплый. Шагыйрьнең үлеменнән соң Берлин төрмәсеннән бер блокнотны Габбас Шәрипов исемле тоткын, ә икенчесен бельгияле Андре Тиммерманс алып чыга.

Муса Җәлилгә батырлыгы өчен Советлар Союзы Герое исеме, ә "Моабит дәфтәрләре" җыентыгы өчен Ленин премиясе бирелә.

Җәлилнең исемен бөтен дөньяда беләләр. Казандагы Татар дәүләт опера һәм балет академия театры аның исемен йөртә. Башкалабызның үзәгендә аңа һәйкәл куелды. Җәлил яшәгән фатирда шагыйрьнең музее ачылды. Татарстанда Җәлил исемендәге шәһәр бар. Җәлилгә багышлап романнар, поэмалар, опера, җырлар, сынлы сәнгать, драма әсәрләре иҗат ителде.

Тема буенча сораулар:

• Муса Җәлил ул - кем?

• М.Җәлил кайчан һәм кайда туган?

• Казанга кайчан килгән?

• Шигырьләре кайчан басыла башлый?

• Ничәнче елда фронтка киткән?

■ Ничәнче елда Муса әсирлеккә төшкән?

• Муса Җәлил әсирлектә нинди эшчәнлек алып барган?

• Аны ничәнче елда җәзалап үтерәләр?

• Нинди бүләкләре бар?

2, Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Кызлар шатлыгы

Зөлфия үзенә күлмәк текте. Тегеп бетергәч, ул үз эшенә сокланып карап торды: яңа күлмәк бик матур иде. Кыз, күлмәген киеп, көзге алдына килеп басты. Күлмәк аңа шулкадәр килешә! Ул матур күбәләккә охшап калган иде. Зөлфия, үзе дә сизмичә, шатлыгыннан бөтерелеп бии башлады..

Аннары ул, яңа күлмәген күрсәтергә дип, дусты Кифаяларга чыгып йөгерде. Кифая да аның күлмәгенең матурлыгына соклансын, дустының сөенечен уртаклашсын әле! Әгәр кирәк булса, Зөлфия аңа да күлмәк тегеп бирер. Икесе дә бик матур булырлар.

Шатлыктан алмадай кызарып, аларга барып кергәч, ни күрсен?! Көзге алдында өр-яңа күлмәк кигән Кифая басып тора. Күлмәге шулкадәр матур инде! Дусты канатлы коштай менә-менә очып китәр кебек.

Кызлар, бер-берсенә карап, беразга сүзсез калдылар. Беренче булып Зөлфия сүз башлады. Ул дустын сорауларга күмде:

—Ай, матур! Әллә үзең тектеңме? Болай матур итеп тегәргә әниең өйрәттеме?

—Юк, мин түгел. Авылдан әбием бүләк итеп җибәргән, — диде Кифая.

__ Синең дә күлмәгең бик матур, нинди килешле! Әллә үзең

тектеңме?

—Әйе,—дип пышылдады Зөлфия. Аның бу сүзендә чиксез горурлык та, канәгатьләнү хисе дә бар иде. һәм ул бөтерелә- бөтерелә биеп килде дә дустын кочаклап алды.

(Р. Сәләховадан)

3. Тиешле сүзләрне сайлап яз.

Өченче уку чирегендә Азат яңа мәктәптә укый башлады. Аның әтисе хәрби, шуңа күрә аларның гаиләсе башка шәһәрдән (A) ______ килде. Яңа мәктәпкә малай бераз (Б)________ һәм куркып килде. Ләкин классташлары малайны

(B)________ каршы алды. Азат та алар белән (Г)____ ____

тырышты: туган шәһәре, элекке классы, нәрсә белән кызыксынуы турында сөйләде. Балаларның уртак шөгыльләре дә табылды, алар

арасында яхшы (Д)________ урнашты. Тиз дуслашырга класс

җитәкчесе дә (Е)__________. Укучылар тәнәфестә дә,

дәрестән соң да күп вакытны бергә уздырдылар. Тиздән Азатны яңа классташлары (Ж) ________________.

А) күчкән: күчеп; күчте

Б) дулкынланып; дулкынлана; дулкын

В) дуслаша; дуслык; дусларча

Г) аралашу; аралашсын; аралашырга

Д) мөнәсәбәт; кәеф; шөгыль

Е) ярдәм итте; ярдәм көтә; ярдәм кирәк

Ж) үзенә әйттеләр; үз иттеләр; үзләре киттеләр

Билет № 11

1. Бөек татар шагыйре Габдулла Тукай турында сөйлә.

Татар халкының бөек шагыйре Габдулла Тукай 1886 елның 26 апрелендә Арча районы Кушлавыч авылында мулла гаиләсендә туа. Габдуллага 4 ай булганда - әтисе, озакламый әнисе дә үлә. Малай ятим кала. Габдулланы бабасы (әнисенең әтисе) үзенә тәрбиягә ала. Ләкин бабасының гаиләсендә малай озак яшәми. Үги әбисе Габдулланы яратмый, аны җәберли, еш тавыш чыгара. Габдулланы чит гаиләгә уллыкка бирәләр. Тугыз яшенә кадәр Габдулла башта Өчиледә бер гаиләдә, аннан соң Кырлай авылында икенче гаиләдә яши. Тугыз яшендә аны бертуган апасы Уральск шәһәренә алып китә. Уральскида ул мәдрәсәдә һәм өчьеллык рус мәктәбендә укый. Мәдрәсәдә төрек, гарәп, фарсы телләрен, ә мәктәптә рус телен өйрәнә. Уральскида Тукай шигырьләр яза башлый, әдәби журналларда эшли. <

1907 елда Тукай Казанга килә. Монда ул биш елдан артык яши. Балалар һәм өлкәннәр өчен шигырьләр яза. Балалар Тукайның «Су анасы», «Шүрәле», «Кәҗә белән сарык» әкиятләрен, «Туган тел», «Бала белән күбәләк», «Кызыклы шәкерт», «Туган авып» шигырьләрен бик яратып укыйлар.

Авыр ятим балачак шагыйрьнең сәламәтлеген нык какшата: ул үпкә чире белән авырый. Шагыйрьнең хәле көннән-көн начарлана. Ул 1913 елның 2 (15) апрелендә Казанда үлә.

Г.Тукайның иҗатын татарлар гына түгел, ә бөтен дөньяда укыйлар, беләләр. Аның шигырьләре бик күп телләргә тәрҗемә ителгән. Татар халкы үзенең бөек улы белән горурлана. Казанда шагыйрьгә һәйкәл куелган. Туган авылы Кушлавычта, үскән авылы Кырлайда аның музейлары бар. Г.Тукай турында поэмалар, романнар, драмалар, симфонияләр язылган.

Тема буенча сораулар:

• Г.Тукай кайчан һәм кайда туган7

• Аның гаиләсе турында нәрсә беләсең?

• Ни өчен аны уллыкка бирәләр?

• Уральски шәһәренә ул ничә яшендә һәм ни өчен килә7

• Уральскида ул кайда укый? Нинди телләр өйрәнә?

• Г.Тукай кайчан шигырьләр яза башлый?

• Ул Казанга кайчан килә? Монда күпме яши?

• Г Тукай кайчан һәм нинди авырудан үлә?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Тату йорт

Казан шәһәрендә казанлыларга гына түгел, бөтен Татарстанга билгеле бер йорт бар. Нинди йорт дисезме? Ул нәрсәсе белән данлыклы дип сорыйсызмы? Башкаланың Идел буе районында Дубравная урамында урнашкан бу йортта иң тату күршеләр яши.

Ун катлы, дүрт подъездлы бу йортта яшәүчеләрнең саны - дүрт йөз сиксән сигез кеше, шуларның йөз кырыгы - балалар.

Социаль ипотека программасы буенча төзелгән бу йортта медицина хезмәткәрләре, укытучылар, тәрбиячеләр, милиция хезмәткәрләре, экономистлар, сатучылар, ике музыкант, ике композитор, Кәрим Тинчурин исемендәге татар драма һәм комедия театры артистлары, жырчылар һәм башка һөнәр ияләре яши.

Татарлар, руслар, украиннар, белоруслар, марилар, чувашлар, чеченнар, башкортлар яшәгән йорт бер зур һәм тату гаилә кебек. Йортта яшәүчеләр бер-берсен яхшы беләләр, хәл белешеп, ярдәм итешеп, борчу-шатлыкларын уртаклашып торалар.

Монда яшәүчеләр йортларын үзләре матурлыйлар. Халык йортны үз акчасына койма белән әйләндереп алган. Ишегалдына матур куаклар, чәчәкләр утыртканнар, аларны үзләре карап үстерәләр. Подъездларда һәм ишегалдында һәрвакыт чисталык, чөнки аларны беркем дә пычратмый. Елга берничә тапкыр, олысы- кечесе бергә җыелып, өмә ясыйлар. Йортның ишегалдында балаларга төрле таганнар, комлык, ә өлкән яшьтәгеләргә утырып ял итәр өчен җайлы утыргычлар эшләнгән.

Бу йортта яшәүчеләрнең үз традицияләре бар. Алар йортларының туган көнен ел саен сабантуй кебек итеп үткәрәләр. Бу бәйрәмдә төрле уеннар, ярышлар, төрле конкурслар уздырыла. 1 нче класска укырга керүче балаларны Белем бәйрәме белән, олы яшьтәгеләрне Өлкәннәр көне белән бергә җыелып котлау, якындагы урманга чыгып кышкы сабантуй үткәрү, анда кайнар коймак белән кайнар чәй эчү матур гадәткә кергән.

3. Парлы исемнәр яса. Телдән тәрҗемә ит.

а)тимер _____ чар

б) төс - _______ корт

в) Чүп - _______ саба

Г) КОШ - ________ көлке

д)кирәк - _______ кыяфәт

е) уен - _______ су

ж) исәнлек- ________ тумача

з) туган - _________ томыр

и) савыт – _________ ярак

к) аш - ________ саулык

 

 

Билет №12

1. Ел фасыллары турында сөйлә.

Кешеләрнең тормышы, хезмәте табигать белән, табигатьтәге үзгәрешләр белән тыгыз бәйләнгән. Безнең якта ел фасылларында нинди үзгәрешләр була?

Яз җиткәч, көннәр озая, төннәр кыскара. Кояш көннән-көн ныграк җылыта, шуңа күрә кар эри, тамчы тама. Юлларда гөрләвекләр ага. Елгаларда боз кузгала, су арта, ташу башлана. Җылы яктан кошлар кайта. Иң элек каргалар, алардан соң тургайлар, сыерчыклар килә. Агачлар яфрак яра, беренче чәчәкләр шытып чыга. Бакчаларда эш башлана: җир казу, тырма белән тырмалау, орлыкларны әзерләү... Көннәр тагын да җылынгач, түтәлләр ясап, аларга орлык утырту вакыты җитә.

Татарстанда уртача климат. Җәйләр, гадәттә, кояшлы, җылы була. Ләкин соңгы елларда табигать үзгәрә: җәй я коры һәм эссе, я салкынча һәм яңгырлы була.

Бакчаларда эш җитәрлек: түтәлләргә су сибәргә, чүп утарга кирәк. Безнең якларда күбесенчә виктория, кара һәм кызыл карлыган, кура җиләге, чия үстерәләр. Яшелчәләрдән суган, сарымсак, кишер, бәрәңге, кыяр һәм помидор яхшы уңыш бирә. Кырларда икмәк - бодай, арыш, карабодай үсә. Коры, яңгырсыз елны уңыш начар була.

Җәйне көз алыштыра. Кошлар җылы якка китә. Көннәр кыскара, төннәр озая. Агач яфраклары төрле төсләргә керә. Җиләк-җимешләр, яшелчәләр өлгерә, аларны җыеп эшкәртергә кирәк. Кырларда, бак­чаларда уңышлар җыела.

Көз башында һава җәй көне кебек җылы була. Яңгырлар бик сирәк ява. Төннәрен суыта башлый. Иртән бөтен җир юеш була, чөнки чык төшә.

Көз уртасында яңгырлар ешрак ява башлый. Юлларда яңгыр сулары озак ята. Һава салкынча. Иртәләрен томан төшә.

Көз ахырында һава тагын да ныграк салкыная. Иртән җир өсте, бакча, болыннар ак төскә керә. Мондый күренешне кырау төште диләр.

Безнең якларда кыш, гадәттә, декабрьдә башлана. Ләкин соңгы елларда кыш соңарып килә: кыш башы карсыз һәм җылы була, яңгыр яву гадәти күренешкә әйләнә. Декабрьдә көн 7 сәгатькә кыскара.

Гыйнвар елның иң салкын ае булып санала. Бу аща көчле салкыннар да, бураннар да була. Елгалардакүлләрдә боз катламы да көннән-көн калыная. Салкыннан аяк астында кар шыгырдый. Төньяк җилләре һаваны көннән-көн суыта. Кайвакыт һава температурасы 30 градустан да түбәнрәк төшә. Мондый салкыннарны халык, гармунсыз биетә, ди.

Февраль һава торышы буенча гыйнвардан аз аерыла. Күз ачкысыз бураннар, гармунсыз биетүче көчле салкыннар - бу айда гадәти күренеш. Кайбер көннәрдә һава температурасы 35 градуска кадәр төшә. Февральдә кар көртләренең иң биек вакыты. Көндезләрен кояш бераз җылыта башлый. Ай буена көн озынлыгы ике сәгатькә арта.

Тема буенча сораулар:

• Татарстанда нинди климат?

. Язгы табигатьтә нинди үзгәрешләр була? Яз көне бакчаларда,

басуларда нишләргә кирәк?» Җәйге табигать нәрсәсе белән матур? Җәй көне нинди эшләр бар?

• Безнең якларда көз нинди? Нинди көзге эшләрне беләсең?

• Кышын табигатьтә нинди үзгәрешләр була?

• Сиңа нинди ел фасылы күбрәк ошый һәм ни өчен?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Матур ялган

Фәридәнең әбисе авырды. Берничә көн элек кенә тәмле-тәмле өчпочмаклар, пәрәмәчләр пешергән Зарифә әби бүген авырып ята. Күзләре шундый боек, тавышы да көчкә ишетелә. Фәридә әбисен шундый кызгана. Маңгаен тотып карый - бик кайнар әбисенең маңгае. Бүген әби янына табиб чакырдылар. Ак халатлы апа әбине бик озак карады, кан басымын үлчәде, йөрәген тыңлады. Аннан соң, кечкенә кәгазьләргә нәрсәдер язып, Фәридәнең әнисенә бирде

- Дару алырсыз, - диде.

Табибны озатырга әнисе белән Фәридә дә чыкты.

- Мин сезгә дөресен әйтәм инде, - диде табиб, - әбинең хәле начар. Фәридә бу сүзләрне бик куркып тыңлады һәм әбисенең бүлмәсенә йөгереп керде.

- Әбием, - диде ул тиз генә, - табиб синең турында...

Кыз шунда туктап калды. Ул әбисенең күзләрендә яшьләр күрде. Аның әбисе елый! Һәрвакыт көлеп, елмаеп йөргән, башкаларны да көлдергән әбисе елый...

- Я, кызым, нәрсә диде врач апаң минем турыда7

- Әбиең тиздән терелер, борчылмагыз. Берничә көннән тагын тәмле өчпочмаклар пешерер,- диде.

Бүлмәгә кергән әнисен күргәч, уңайсызланып китте кыз: ялганлый бит!

- Дөрес, кызым, - диде әнисе дә, - нәкъ шулай дип әйтте. Зарифа әби елмайды, йөзләре дә алсуланды.

- Алайса, озак авырмам инде, -диде ул, тынычланып.

Әби, чыннан да, тиз терелде, чөнки балалары аны яхшы дарулар белән генә түгел, тәмле сүзләре һәм ягымлы йөзләре белән дә дәваладылар. Фәридә уйланып йөрде-йөрде дә әнисенә:

- Әнием, теге вакытта мин әбиемә ялганладым бит. Син моны ишеттең, ялганым өчен ачуланмадың, - диде.

- Ялганың матур иде синең, кызым. Әгәр шунда дөресен әйтсәң, әбиеңнең хәле тагын да начарланыр иде. Ә синең яхшы сүзләреңне, матур теләгеңне ишетү аңа яхшы дару булды. Шуңа күрә тиз терелгәндер дә синең әбиең,- диде әнисе.

(Нәсимә Садыйктан)

3. Җөмләләрне язып бетер.

Уку елы тәмамланса,__________________________

Уку елы тәмамлангач,__________________________

Уку елы тәмамланмыйча,_______________________

Уку елы тәмамланганчы,________________________

Уку елы тәмамланса да,________________________

Билет №13

1. Юл йөрү кагыйдәләре турында сөйлә.

Бүген безнең тормышыбызны транспорт чараларыннан башка күз алдына да китереп булмый. Юлдагы машиналар саны көннән-көн арта. Машиналар арту белән, юлдагы һәлакәт очраклары да ешая. Ә бит юл фаҗигаләрен булдырмау кешеләрнең үзләреннән тора. Машиналарны да кешеләр йөртә, пассажирлар да. җәяүлеләр дә - без үзебез. Юл йөрү кагыйдәләрен белү-белмәү, аларны үтәү-үтәмәү дә үзебездән тора.

Безнең илдә 1994 нче елдан халыкара юл хәрәкәте кагыйдәләре кертелгән. Юлда йөрү кагыйдәләрен машина йөртүчеләр генә түгел,

җәяүлеләр дә яхшы белергә тиеш. Куркыныч хәлләргә күбрәк юл йөрү кагыйдәләрен белмәгән, аларны үтәмәгән кешеләр очрыйлар. Зур тизлек белән килгән машина алдыннан юл аркылы чыгу, светофор сигналларына игътибар итмәү, күп очракта күңелсез тәмамлана.

Ел саен республикада, юл һәлакәтенә очрап, уртача 800 кеше һәлак була, 6 меңнән артык кеше төрле тән җәрәхәтләре ала. Шуларның күбесе - балалар. Җәяүлеләр, машина килүен күрсәләр дә, юлны аркылы чыгарга ашыгалар, " өлгерәм," - дип уйлыйлар. Кайвакыт шоферлар машиналарын туктатып өлгерә алмый.

Шуңа күрә һәркем юл йөрү кагыйдәләрен белергә һәм үтәргә тиеш.

- Юл аша чыкканда, светофорга карарга кирәк.

- Кызыл ут янганда, юл аша чыгарга ярамый.

- Тротуарның уң ягыннан барырга кирәк.

- Урам аша зебрадан гына чыгарга кирәк.

- Тротуар булмаган урыннарда, сул яктан, каршы килүче транспортка карап барырга кирәк.

- Велосипедта йөргәндә тротуар кырыеннан барырга кирәк.

- Машина юлыннан йөрү, машина артына асылынып бару, транспорт юлында уеннар оештыру закон нигезеңдә тыела.

Бу гади кагыйдәләрне үтәү безнең сәламәтлегебезне генә түгел, тормышы-бызны да саклый.

Тема буенча сораулар;

• Транспорт чаралары кеше тормышында нинди урын алып тора?

Безнең илдә халыкара юл хәрәкәте кагыйдәләре кайчан кертелгән?

• Кагыйдәләр үтәлмәгән очракта, юлларда нинди хәлләр булырга мөмкин?

• Юлда йөрү кагыйдәләрен машина йөртүчеләр генә белергә тиешме?

• Ел саен республикада юл халәкәтенә очрап, күпме кеше һәлак була һәм тән җәрәхәтләре ала?

• Юлларда күбесенчә кемнәр зыян күрә?

• Син юл кагыйдәләрен үтисеңме?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Актәпи ник моңая?

Актәпине әнисеннән елатып аердылар. Ул, әнием янына кире кайтарыгыз, дип, шыңшый-шыңшый ялынды. Яңа хуҗалары салып биргән сөткә әйләнеп тә карамады. Аның сөтне савыттан эчәсе килми, әнисен имәсе килә иде. Юк шул, тыңламадылар аны. Алай гына да түгел, икенче көнне иртән бүлмәдә берүзен калдырып киттеләр. Бу инде Актәпигә бөтенләй ошамады. Көчек сузып-сузып елады. Елый торгач, тәмам хәле бетте, тавышы карлыкты Инде нишләргә? Шулвакыт стена буендагы идән ярыгыннан «чи-чи» дигән нечкә генә тавыш ишетелде Актәпи тынып калды, шул якка карап тора башлады «Чи-чи», —диде ярыкта кемдер. Аннары: «Син кем? Кайдан килдең?»— дип сорады. Актәпи тагын елап җибәрде. Ярыкта нәни генә тычкан баласы күренде. «Син монда үзең генәме? Мыеклы ерткыч юкмы яныңда?»— дип сорады ул. Юк, Актәпи янында берәү дә юк иде. Моның шулай икәненә ышангач, тычкан баласы, ялт кына идән өстенә чыгып, арткы тәпиләренә утырды.

«И, син бик бәләкәй икәнсең шул әле. Бәләкәйләр генә елак була. Менә мин, зур булгач, еламыйм. Исемем дә матур — Чи-чи», — диде.

Актәпи моңа бик гаҗәпләнде. «Син үзең бәләкәй, әнә ич нинди бәләкәй!»—диде ул аңа.

Чи-чи бәхәсләшеп тормады (зурлар һәрчак юл куя белә), тавышсыз- тынсыз гына бүлмәне әйләнеп чыкты. Актәпигә дип салган сөт савыты янына килде. Иреннәрен ялады. Ул тәртипле тычкан иде, бик ашыйсы килсә дә, сөткә тимәде. «Нигә сөтеңне эчмисең? Бик тәмледер ул?» — диде.

Актәпи, савыт янына килеп, сөткә телен тидерде. Әйе шул, сөт чынлап та тәмле иде. Ул Чи-чине дә бергәләп сөт эчәргә чакырды.

(Р.Хафизовадан)

3. Фигыльләрне һәм сорауларны кирәкле кушымчалар белән язып бетер.

после того, как отдохнул ял ит __________ Нишлә ______

в то время, когда отдыхает ял ит ___________ Нишлә_______

если отдыхает ял ит_ __________ Нишлә_______

если даже отдыхает ял ит __________ Нишлә________

пусть отдыхает ял ит_ __________ Нишлә _______

 

Билет № 14

1. Татарстанда укучылар өчен ял итү урыннары турында сөйләргә.

Республикада балалар өчен төрле ял итү урыннары күп. Каникулларны файдалы һәм күңелле итеп үткәрер өчен мәктәп лагерьлары, спорт сарайлары, мәдәният йортлары, балалар иҗат үзәкләре бар.

Шулар арасында балаларның иң яратканы - җәйге лагерьлар. Эш юнәлешләре буенча җәйге лагерьлар берничә төрле була: ял лагерьлары, спорт лагерьлары, хезмәт лагерьлары, интеллект-белем лагерьлары.

Ял лагеренда балалар ял итәләр. Хезмәт лагеренда балалар, гадәттә, нинди дә булса файдалы хезмәт белән шөгыльләнәләр. Спорт лагеренда спортка зур игътибар бирелә Интеллект лагерьларында төрле фәннәр буенча белемнәрен тирәнәйтәләр.

Республикабызның «Сәләт» лагере турында белмәгән яки ишетмәгән кеше юктыр. «Сәләт» аланында ял итүче балаларны сәлкешләр дип йөртәләр.

«Сәләт» ул - балалар дәүләте, 9 мөстәкыйль лагерьны берләштерә. Казан, Әлмәт, Анапа шәһәрләрендә, Яшел Үзән, Саба, Зәй, Балтач, Алексеев, Биектау районнарында урнашкан һәр лагерьның үз программасы, үз юнәлеше бар. Мәсәлән, Алексеев районындагы Биләр лагеренда ял итүче балалар археология, экология белән шөгыльләнәләр, төрле һөнәрләргә өйрәнәләр. Ә Әлмәт районындагы «Сәләт»тә әдәбият һәм сәнгать белән кызыксынучы балалар ял итә.

«Сәләт»тә олимпиадаларда җиңүче, төрле фәнни конференцияләрдә, конкурсларда катнашучы акыллы һәм сәләтле татар балалары гына түгел, башка милләт балалары да ял итә ала. Ләкин, моның өчен, беренчедән, аларның сәләтле, кызыксынучан, мавыгучан, аралашучан булулары кирәк. Икенчедән, «Сәләт»тә ял итүче һәр бала татарча сөйләшә белергә тиеш, чөнки биредә аралашу татар телендә генә бара.

«Сәләт»тә үткән вакытны бишенче уку чиреге дип әйтергә була. Укучылар 3 атна дәвамында төрле иҗади мәйданчыкларда, фәнни түгәрәкләрдә һәм остаханәләрдә шөгыльләнәләр.

Информатика, татар теле, әдәбият, тарих, логика, психология, сәнгать, фольклор дәресләрен танылган галимнәр, язучылар, шагыйрьләр, тарихчылар, телчеләр, рәссамнар үткәрә. Ә менә инглиз теленә балаларны Америкадан килгән студентлар өйрәтә. Укулар һәр көн иртәнге аштан соң төшке ашка кадәр дәвам итә.

Остаханәләрдә балалар төрле борынгы кул эшләренә, мәсәлән, сөлге тукырга, балчыктан чүлмәк ясарга өйрәнәләр. Төшке аштан соң волейбол, футбол уеннары, «Сабантуй» һәм «Сәләт-туй» бәйрәмнәрендә бау тартышу, шахмат, армспорт ярышлары уздырыла.

Тема буенча сораулар:

• Татарстанда балалар өчен нинди ял итү урыннары бар?

• Җәйге лагерьларның нинди төрләрен беләсең?

• Нәрсә ул - "Сәләт"7 Ул кемнәр өчен?

• Сәлкешләр вакытларын ничек үткәрәләр?

• Алар нәрсә белән шөгыльләнә? Сәлкешләр белән кемнәр шөгыльләнә?

• "Сәләт" лагеренда спортка мөнәсәбәт нинди?

• Синең "Сәләт" лагеренда ял иткәнең бармы? (Ял итәсең киләме7)

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Бәхет

Җәйге ял вакытында Гөлгенә Казаннан авылга, әнисенең бертуган абыйсы гаиләсенә кунакка кайтты. Миргазыян абый — авыл укытучысы. Көннәрнең берендә ул Гөлгенәгә «Үзең буя» ("Раскрась сам") дигән альбом һәм буяу карандашлары бирде. Альбомда йорт кошларының һәм хайваннарының рәсемнәре ясалган иде.

Дәү абыйсы Гөлгенәне үзенең янына утыртты да сораштыра башлады: —Менә монысы нәрсә инде, сеңелем? —Каз, —диде Гөлгенә. —Ә бусы? —Гусак.

Миргазыян абый яхшылап кына аңлатты.

Русчасын дөрес әйттең — гусак. Ә татарчасы ата каз була. Ата каз! — Укытучы абый альбомның алдагы битен ачты. — Ә монысы нәрсә инде?

—Тавык, — дип җавап бирде Гөлгенә. —Ә бусы? —Ата тавык.

Миргазыян абый көлеп җибәрде. Әмма, Гөлгенәне үпкәләтмәскә тырышып, җайлап-ипләп кенә әйтте: — Без татарча аны әтәч дибез. Русчасы петух була. Апар шулай итеп бер-бер артлы альбомның башка битләрен ачтылар. Туган телне чамалы белгән шәһәр кызы башка рәсемнәрдә дә хаталар ясады. Дәү абыйсы аның һәр сүзен кат-кат төзәткәч, Гөлгенә әллә никадәр яңа сүз өйрәнде. Гөлгенә аларны тагын бер кат кабатлап чыкты. Миргазыян абыйсы аңа тагын бик күп кошларның, чәчәкләр, агач-куакларның татарча исемнәрен өйрәтте.

Шәһәргә кайтканда, Гөлгенә татарча матур итеп сөйләшә белә иде инде. Рәхәт икән ул үз туган телеңдә сөйләшә белү! Зур бәхет икән ул!..

(Дэния Гайнетдиновадан)

 

3. Фигыльләрне һәм сорауларны тиешле кушымчалар белән язып бетер.

вот бы отдохнут ял ит______ Нишлә _________

не отдохнув ял ит______ Нишлә__________

отдохнув ял ит______ Нишлә__________

до того, как отдохнуть ял ит ________ Нишлә__________

отдыхать ял ит________ Нишлә__________

 

 

Билет № 15

1. Татарстан Республикасы турында сөйлә.

Татарстан Идел буенда урнашкан. Аның мәйданы - 68 мең кв. км. Хәзерге вакытта Татарстанда 4 миллионга якын 100 дән артык милләт кешесе яши Республикабызның иң күпсьнлы халыклары - татарлар һәм руслар. Республикада барлыгы 20 шәһәр, 20 поселок, 43 район, 3000 гә якын авыл исәпләнә. Татарстанда Казан, Алабуга, Яр Чаллы кебек зур һәм борынгы шәһәрләр дә, Тубән Кама, Әлмәт, Яшел Үзән кебек кечкенәрәк һәм яшьрәк шәһәрләр дә бар.

Татарстан 1920 елның 27 маенда Россия Федерациясе составында барлыкка килә. 1990 нчы елдан республиканың рәсми исеме - Татарстан Республикасы. Татарстанда Конституция нигезендә дәүләт телләре булып татар һәм рус телләре санала. Татарстанның иң югары органы - Дәүләт Советы. Ул 5 елга сайлана.

Республикабызның рәсми символлары: дәүләт гербы, дәүләт флагы һәм дәүләт гимны бар.

Татарстанның башкаласы - Казан шәһәре 2005 елда бу борынгы шәһәр үзенең 1000 еллыгын бәйрәм итте.

Татарстанда уртача климат. Республика аша 4 зур елга: Идел, Кама, Нократ, Агыйдел елгалары ага. Кечкенәрәк елгалар һәм күлләр дә күп. Республикабыз урманнарга бай. Бездә бик биек таулар юк.

Татарстанда нефть чыга, промышленность зур үсеш алган. Казан шәһәрендә самолетлар, вертолетлар, медицина җиһазлары, мех һәм тегү әйберләре җитештерелә. Яр Чаллы шәһәрендә бөтен дөньяда билгеле КамАЗ машиналары эшләнә. Түбән Камадагы шин заводы һәм химия комбинаты, Алабугадагы автомобиль заводы илебездә иң зур предприятиеләрдән санала. Яшел Үзәндә теплоходлар, суыткычлар ясыйлар. Татарстанда эшләнгән югары сыйфатлы товарлар төрле республикаларга, чит илләргә чыгарыла.

Бүгенге кендә Татарстан - зур сәяси, икътисадый, фәнни, мәдәни

үзәк.

Тема буенча сораулар.

• Татарстан Республикасы кайда урнашкан?

• Аның мәйданы күпме?

• Татарстанда нинди милләт вәкилләре яши?

• Татарстанда нинди борынгы/яшь шәһәрләр бар?

• Ничәнче елдан республиканың рәсми исеме - Татарстан Республикасы?

• Республикабызда кайсы телләр -дәүләт телләре?

• Республиканың символларын беләсеңме?

• Башкалабыз турында нәрсә әйтә аласың?

• Татарстанның табигате нинди?

■ Республикабызда нәрсәләр җитештерелә?

• Бүгенге көндә Татарстан нинди?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Чәчәкләр

Уку елы тәмамланырга аз гына вакыт калган иде. Дамир белән Диләрә мәктәптән бергә кайттылар. Дамир кызга бакчадагы язгы эшләр турында сөйләде. Диләрә белә: Дамир бакчада эшләргә ярата. Кайчан җир казырга, нәрсәне кайчан утыртырга кирәклеге турында малай мавыгып сөйләде. Диләрә аны гаҗәпләнеп тыңлады: Дамир һәр эшнең тәртибен белә иде.

- Ә хәзер нәрсә утырту вакыты? - дип сорады ул малайдан.

- Бүген чәчәкләр утыртам. Телисеңме, кил, бергә утыртырбыз, -дип, ул Диләрәне үзләренә чакырды.

Диләрә белә: беренче сентябрьдә иң матур чәчәкләрне мәктәпкә һәрвакыт Дамир алып килә. Малай аларны ничек утырта икән? Бәлки Диләрә дә шундый матур чәчәкләр үстерә алыр? Классташлары Диләрә үзе үстергән чәчәкләрне күреп сокланыр? Шул турында уйлап, кыз ризалашты.

Дамир, өйгә кайтып, киемнәрен алыштырды, ашады -эчте, өйдәге эшләрне бетерде. Ә Диләрә һаман юк. Кызны көтә-көтә, ул бакчага чыкты. Чәчәкләр утыртыр өчен җир йомшартты, түтәл ясады.

Диләрә килгәч, алар икәү эшләделәр. Дамир кызга эшнең тәртибен күрсәтеп, аңлатып барды Чәчәкләр матур булып үссен өчен, җәй буе аларга көн саен су сибәргә, җирне йомшартырга кирәклеген дә әйтте.

Эш беткәч, Диләрә өйләренә кайтып китте. Ул, бакчаларына чыгып, чәчәкләр утырту өчен урын сайлады. Дамир биргән орлыкларны утырту өчен түтәл ясады.

Шул вакыт дус кызлары кереп, Диләрәне урамга чакырдылар... Диләрә, нишләргә дә белмичә, әле чәчәкләр утыртасы түтәлгә, әле дусларына карады. Кыз бакчадан дуслары бепән чыгып йөгергәндә, чәчәк орлыклары түтәл янында калды.

Ул өйгә кич белән кайтты. Бик арыган иде. Ашады да ятып йоклады. Ә иртәгесен кыз чәчәкләр турында бөтенләй онытты.

Дамир чәчәкләренә көн дә су сипте. Чәчәкләр берсеннән-берсе матур булып үстеләр. Көн артыннан көн үтте. Алтын көз килеп җитте. Беренче сентябрьдә Дамир, үзе үстергән чәчәкләрне кулына тотып, мәктәпкә килде. Диләрәгә шул чакта бик кыен булды. Нәкъ шундый матур чәчәкләрне ул да үстерә ала иде.

(Л. Саматовадан)

3. Фигыльләрнең юклык формаларын яз.

барлык формасы юклык формасы

уйнар___________________________________

уйнасын_________________________________

уйнау___________________________________

уйнаячак________________________________

уйнап___________________________________

уйнарга __________________________________

 

Билет №16

1. Татарстанның башкаласы турында сөйлә.

Казан - Татарстан Республикасының башкаласы. Ул Иделнең сул ярында урнашкан. Аның мәйданы - 300 квадрат км га якын. Шәһәрдә 1 млн 200 гә якын кеше яши.

Казан - тарихи һәм архитектура һәйкәлләренә бай шәһәр. Башкаланың иң матур урыны - Казан Кремле. Шәһәрнең тарихы шушыннын башланган. Кремль Казансу буенда урнашкан. Ул биек таш стена белән әйләндерелгән. Казан ханлыгы чорында /Кремльдә Хан сарае, биш таш мәчет һәм башка биналар булган. Хан сарае урынында хәзер Президент резиденциясе урнашкан. Кремльнең иң борынгы һәм истәлекле урыны - Сөембикә манарасы. Ул 58 метр биеклектә, җиде катлы. Бу манара - Казанның изге символы: Казан кунаклары Кремльгә ак таштан салынган Спас манарасының капкасы аша керәләр.

Казан - мәдәни үзәк. Монда күпсанлы музейлар, күргәзмә һәм концерт заллары бар. Шәһәрдә 6 театр эшли: М.Җәлил исемендәге '1 Татар дәүләт опера һәм балет академия театры, Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры, В.Качалов исемендәге Зур рус драма 1 театры, К.Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры, Яшь тамашачы театры, Татар дәүләт Курчак театры.

 

Казан - фән үзәге. Биредә Татарстан Фәннәр академиясе, күпсанлы югары уку йортлары урнашкан. Шуңа күрә дә Казанны студентлар шәһәре дип йөртәләр. Федераль университет, техник һәм технологик, энергетик һәм медицина университеты, Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты һәм башка югары уку йортларында 70 меңнән артык студент белем ала. /

Элек-электән Казан промышленность үзәге булып тора. Шәһәрдә күпсанлы завод-фабрикалар самолетлар, вертолетлар, медицина җиһазлары, мех һәм тегү әйберләре һ.б. җитештерә.

Казан - борынгы тарихи шәһәр. 2005 елда Татарстан башкаласының меңьеллыгы Россия күләмендә бәйрәм ителде. Меңьеллык уңаеннан шәһәребез бик үзгәрде: яңа биналар төзелде, искеләре төзекләндерелде. Кремльдә искиткеч матур Кол Шәриф мәчете торгызылды. Казанда берсеннән-берсе матур биналар, яңа мәйданнар һәм һәйкәлләр барлыкка килде: Казан Ратушасы, Боз сарае, Меңьеллык паркы, халыкара ат спорты комплексы һ.б.

Бүгенге көндә Казан Универсиадага әзерләнә. 2013 елда бездә бөтендөнья студентлар олимпия уеннары уздырылачак

Тема буенча сораулар:

• Татарстан Республикасының башкаласы кайда урнашкан?

• Шәһәрнең мәйданы нинди, анда күпме кеше яши?

• Казан Кремле турында нәрсәләр беләсең?

• Казанда нинди музейлар бар?

• Башкалабызда нинди театрлар эшли?

• Казанны ни өчен студентлар шәһәре дип йөртәләр?

• Меңьеллык уңаеннан Казанда нинди биналар төзелде/торгызылды?

• Бүгенге көндә Казан нәрсәгә әзерләнә?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Бүләк

Илшат мәктәптә рәсем ясау белән танылды. Дуслары да көн саен диярлек, аңа рәсем ясатырга керәләр. Ялындырмый малай, тиз генә ясап бирә.

Илшат бүлмәсендә әтисе ясап биргән барлык җиһазларга да күз ташлап алды да сөенеп елмайды. Улына рәсем ясарга җайлы булсын дип тырышкан әтисе. Менә аның кечкенә өстәле. Нинди генә буяулар юк монда! Җаның ниндиен тели, шундыйны сайла. Өч көн элек кенә Илшат янына дусты Радик кергән иде. — Берсекөнгә минем абыйның туган көне, сине дә чакырырга кушты. Кич белән үткәрәбез. Кил, яме! Бик матур рәсем ясап алып кил!

Илшат чакыруны кабул итте, килергә сүз бирде. Рәсем дә матур булды. Радикның абыйсы шатланыр инде, бүләккә сокланыр.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных