ОТАНДЫҚ ТӘЖIРБИЕДЕ ҚҚС-Н ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМI.

Қазiргi кезеңде ҚР-ның салық жүйесiн нығайтып, реформалау кезеңi болып табылады. Соның өзiнде жаңа салық жүйесiнде жанама салықтар, атап айтқанда ҚҚС басты орын алады. Бiз қарастырып отырған салық өндiру процесiнде және тауарлар айналымында (жұмыстар, көрсетiлген қызметтер) қосымша құн өсiмiнiң бiр бөлiгiн бюджетке аудару көзделген. Басқаша айтқанда ҚҚС өндiрiстiң әрбiр сатысында түзiлген құн өсiмiнiң бiр бөлiгiн бюджетке алу формасы, ҚҚС алу тетiгi бағаның құрамындағы салықтың дәйектi және тұрақты қорлануы есебiнен бағалар өсуiнiң тиiмдiлiгiн әпермейдi, баға бiр рет салық кезiндегiдей өседi.

ҚҚС есептеудiң қоладанылып жүрген тетiгi қосымша құнның өзiне анықтама берудi талан етпейдi. Бюджетке төлуге тиiстi ҚҚС соммалары мен алынған тауарлар, атқарылған жұмыстар немесе көрсетiлген қызметтер үшiн төленуге тиiстi ҚҚС салалары арасындағы айырмамен анықталады.

Тәжiрбиеде бюджетке ҚҚС есептеу әдiсi бар, мұны «тоқсан» деп атайды.

Импортқа салынған салық - бұл ҚР кедендiк территориясына кедергiсiз айналымындағы импортталынған тауарлар жатады, бiрақ салықтан босатылғандардан басқа импорт қатар тауар импортын төлеуге керектi салықтың келемiне тауардын кедендiк куны, сонымен салыктық, баждық жөне жиналымдар соммасы.

«Өткiзу» терминi жұмыстың орындау, қызмет көрсетудi, тауарларды сату, айырбастау мақсатын бiлдiредi.

«Жұмыс» термин қызмет көрсетудi бiлдiредi, нәтижесiнде заңды және жеке тұлғалар қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталған материалдық көрсеткiштер туады.

Салық салу мақсатындағы «қызмет көрсету» өз iшiне қызмепi енгiзедi және осы қьiзмет жүзеге асу процесi қезiнде өткiзiледi және қолданылады.

Тауарлады шығару, жұмыс жасау ҚҚС өздерi төлейтiн заңды тұлға структуралық бөлiмшелер арасында қызмет қөрсету айналымға салық салу болып табылады.

ТМД-ң iшiндегi iшкi экономикалық қызметтерiн орындауға ҚҚС есептеу тәртiбi ҚР-сы ТМД-мен бекiткен халықаралық келiсiм шарттар жасалынады: Ресей, Қырғызстан, Азербайджан, Молдова, Украина, Белоруссия, -Өзбекстан, Армения, Грузия. ҚР мен РФ арасындағы тауар, жұмыс, қызмет көрсетулердiң есеп айрысулары ҚҚС мен белгiленген бағаларменен пайдаланылады.

ҚҚС жүйесiнде негiзгi орынды жеңiлдiктер және осы салықтан босатылу алады. Қазiргi уақытта осы сұраққа жауап ретiнде жақсарту үшiн көптеген ойлар мен нүсқаулар берiлуде. ҚҚС-дағы жеңiлдiк жүйесiнiң өзiнiң жақсы жақтары бар. Заң шығару органдармен белгiленген ҚҚС-дағы жеңiлдiктердi қарастырайық. ҚҚС босатылатын айналымдар: почта маркалары, акциздiк алым маркалары, мемлекеттiк баж алынатын қызметтер, адвокаттар, наториаттар көрсететiн қызметтер, мемлекеттiк меншiктi жекешелендiру мүлкi, жарғылық капиталға жарналар, осы жарна ретiнде енген мүлiктi қайтып алу, ҚР Ұлттық Банкiмен өткiзетiн тауарлар, лоторея билеттерiн өткiзу бойынша айналымдар қаржылық қызмет көрсетулер (кодексте көрсетiлген шекте), жерлеу бюроларының әдет-ғұрып қызмет көрсетулерi, коммерциялық емес ұйымдар көрсететiн қызметтер, геологиялық барлау және геологиялық iздестiру жүмыстары, мәдениет, ғылым және бiлiм беру саласындағы қызмет көрсетулер, жұмыстар, медициналық және мал дәрiгерлiк қызмет саласындағы тауарлар мен қызмет көрсетулер, қаржы лизингiне берiлген мүлiк, лизинг алушы мүлiктi негiзгi Қүрал ретiнде қолданса, жерге және тұрғын үй қорындағы ғимараттарға байланысты айналымдар, т.б.

ҚҚС Ұлттық валютаның импорты, шет ел валютасы (нумизматикалық мақсатқа пайдаланудан басқа), сонымен қатар бағалы қағаздар; ҚР Үкiметiнiң бекiткен баж арқылы тауарларды кiргiзу нормасы бойынша жеке тұлғалардың тауарларының импорты; мемлекеттiк iшкi қарыздар есебiнен алынатын тауарлар импорты; ҚР Ұлттық банкi өзiнiң қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн пайдаланылатын, сонымен қатар акцизделетiн басқа iзгiлiктi көмек және қайтарымдылық мақсатта мемлекет, мемлекеттiк үкiмет, халықаралық мекемелер арқылы кiргiзiлетiн тауарлардан басқасы; шет ел дипломатиялық өкiлдiктердiң қолданылуы үшiн әкелiнген тауарлар импорты, сонымен қатар осы өкiлдiктердiң дипломатиялық және әкiмшiлiк-техникалық қолдануы үшiн, оның iшiнде, олармен бiрге тұратын және халықаралық келiсiм шарт бойынша босатылған семья мүшелерi; ҚР кеден шекарасы арқылы кiргiзiлген тауарлар, ҚР кеден заңдары бекiткен кеден режимдерiнiң шегiнде босатылған, ерекше «еркiн айналымға арналған тауарлар» режимiнен басқа; дәрi-дәрмек жасауға арналған материалдар; дәрi-дәрмек импорты, оның iшiнде iшкi дәрiханалық жасақтар; емханалық тағайындаулар және емханалық заттар, сонымен қатар оның өндiрiсiне керектi материалдар; мемлекет, мемлекеттiк үкiмет және халықаралық мекемелер белгiленген грант негiзiнде орындалатын тауарлар импорттары босатылады.

Бұл жобаны жасаушылардың iстерiнен бiздiң салық заңдарын әлемдiк стандартқа жеткiзуге күш салғандарын көруге болады, себебi әлемдiк Салық Кодексiнде жеңiлдiктер марапатталмайды (салық ауыртпалығын төмендету негiзiнен мөлшерлемелердi дифференциалдау арқылы орындалады).

Қазiргi таңда ҚР-да ҚҚС 2 мөлшерлемесi қолданылуда: 16%, 0%. 16% мөлшерлеме-негiзгiсi болып табылады. Берiлген мөлшерлеме 01.07. 2001ж. ауыстырылған.

ҚҚС-ның нөлдiк мөлшерлемесi тауарлар құнының ҚҚС=0 болғанын бiлдiредi. Тауарларын өткiзгенде, нөлдiк мөлшерлеме бойынша салық салу, салық төлеушiге кәсiпкерлiк қызметтерде қолданылатын тауарлы материалды құндылықтарды, қызметтердi көрсетуде салық соммаларын сынақтауға хұқ алады. Нөлдiк мөлшерлеменiң жеңiлдiк мөлшерлемеден ерекшелiгi болып, ерте төленген ҚҚС.

1. Бекiре және лосось балықтары, бекiре және лосось балықтарының уылдырықтары және олардан жасалған деликатестер;

2. Алтын, платина, күмiс ювелир бұйымдары;

3. Хрусталь бұйымдары, хрусталь шамдары;

4. Бензин (авиациялықтан басқа), дизельдi жанар май;

5. Жеңiл автокөлiктерi (мүгедектерге арналған арнайы автомобильдерден басқа);

6. Қару-жарақтар (мемлекеттiк билiк оргондарына сатып алынатыннан басқа);

7. Мұнай шикiзат, газды конденсат;

8. Элекрқуаты;

9. Дайын және дайын емес терiлi былғары (қоян, ит, бұғы, қой терiсiнен

басқа);

10. Табиғи терiден тiгiлген бұйымдар. Оның iшiнде пальто, тон, тағы басқа сырт киiмдер, жағалар, бас киiмдер (көртышқан,қоян, ит, бұғы, қой терiсiнен басқа);

11. Терiнi пайдаланып жасалған пальто, жартылай пальто(көртышқан, қоян, ит, бұғы, қой терiсiнен басқа);

12. Табиғи былғарыдан тiгiлген киiм-кешек.

Бұл баптың 1-11 бөлiмдерiндеғi тауарлар Қазақстан Республикасы Үкiметi белгiлеген шарттар және тәртiппен акциздiк жиналым маркаларымен маркаланады.

Экспортталатын акцизделетiн тауарлар акциздiк жиналым маркаларымен маркаландыруға жатпайды.

Акциздi төлеушiлер болып Қазақстан Республикасы территориясында тауар өндiретiн барлық заңды және жеке тұлға, немесе Қазақстан Республикасы территориясында акциз әлi төленбеген акцизделетiн тауарларды сатушылар, немесе Қазақстан Республикасы территориясында ойын бизнесiмен айналысатындар табылады.

Қазақстан Республикасы территориясында өндiрiлген, соған қоса Қазақстан Республикасы территориясына уақытша әкелiнген акцизделетiн тауарлар бойынша акциздi оларды өндiретiн тұлғалар төлейдi.

Қазақстан Республиқасы тарапынан Қазақстан Республиқасы территориясынан тыс жасалған және Қазақстан Республиқасы территориясына қайтарымды ақцизделетiн тауарлар бойынша ақциздi оларды Қазақстан Республиқасы территориясына әқелетiн тұлғалар төлейдi.

Инструқцияның 4-шi пунқттың 1-9 және 15 бөлiмдерiндегi тауарлар бойынша ақциздi оларды Қазақстан Республиқасы территориясынан тыс сатып алған және Қазақстан Республиқасы территориясына оларды өтеiзетiн тұлғалар төлейдi.

Ойын бизнесi бойынша заттай және ақшалай ұтысты ойын автоматтары, қарта, рулетқа және басқа да ойын құралының қызмет етуiне байланысты жұмыс iстейтiн үйлерi, қазино және басқа ұйымдар ақциздi төлеушiлер болыптабылады.

Ақциз салу объеқтiсi отандық өндiрушiлердiң тауары үшiн тауар өндiрушiнiң ащизсiз бағамен анықталатын құн немесе натуралды қөрiнiстеғi табиғи қөлемi болып табылады.

Ойын бизнесi бойынша ақциздi салу объеқтiсi болып ойын бизнесiнен төленғен ұтыстарды алып тастағандағы түсқен ақша құралдарының сомасы болып табылады.

Импортталатын тауарлар бойынша ақциздi салу объеқтiсi болып Қазақстан Республиқасының қеден заңнамасымен анықталатын қедендiқ баға табылады.

Ақциз мөлшерлемесiн тауардың құнына немесе натуралды қөрiнiстеғi физиқалық қөлемiне процентпен Қазақстан Республиқасының Үқiметi беқiтедi және ол Қазақстан Республиқасының бүқiл территориясына бiрдей болып қеледi.

Белғiленғен ақциз мөлшерлемелерi қелесiлерғе қолданылады:

• Отандық өндiрiс тауарлары бойынша тауар өндiрушiнiң ақциз қосылмаған бағасына, немесе натуралды қөрiнiстеғi табиғи қөлемiне; 33

• Импортталатын тауарлар бойынша сырттан әкелетiн акцизделетiн

тауарлардың кедендiк қүнына немесе натуралды көрiнiстегi табиғи көлемiне;

• Ойын бизнесi бойынша - төленген ұтыстарды алып тастағандағы ойын бизнесiнен түскен ақша қаражаттарының сомасына.

Акциздiң сомасын акциз төлеушi сатылатын тауарлар құнымен белгiленген мөлшерлемелерге байланысты өзi анықтайды. Акциз бойынша бюджетпен есеп айырысудың кезеңiне байланысты күнтiзбелiк аи, он күн, үш күн болып табылады.

Инструкцияның 4-шi пунктының 1-9 бөлiмдерiнде көрсетiлген тауарлар бойынша акциз бюджетке тауарды өткiзгеннен кейiн 3 банктiк күннен кешiктiрмей аударылады.

Басқа акцизделетiн тауарлар бойынша акциз бюджетке мына мерзiмдерден

кешiктiрмей аударылуы керек:

• Тауар айдың бiрiншi он күнi iшiнде сатылса, осы айдың 13-күнiнде;

• Тауар айдың екiншi 10 күн iшiнде сатылса, осы айдың 23-күнiнде;

• Тауар есеп беру айының соңғы күндерiнде сатылса, келесi айдың 3-шi күнiнде.

Өзi берген шикiзаттан жасалған өнiм бойынша акциз өнiмдi тапсырушыға жеткiзген кезде төленедi. Ойын бизнесi бойынша түскен түсiмнен есептелген акциз инструкцияның 26-пунктiнде белгiленген уақыт мерзiмiнде төленедi.

Инструкцияның 25-28 пункттарына сәйкес, ағымдағы төлемдер бойынша енгiзiлген акциздер декларацияда төлеушi есеп беру кезеңiндегi бюджетке төлеу туралы көрсеткен акциз сомасының есебiне кiредi.

Уақытында төленбеген акциз сомалары, соның iшiнде ағымдағы төлемдер Қазақстан Республикасының Үлттық Банкi белгiлеген 1,5 еселенген қайта қаржыландыру мөлшерлемесi мөлшерiнде өсiм пүл үстемеленiп бюджетке төленедi. есептiк көрсеткiштен жоғары болса, онда аи сайын есептi айдан кейiнгi айдың 15-iнеi кешiктермей ұсынады, ал егер тоқсандағы орташа айлық төлемi 500 айлық есептi] көрсеткiштен төмен болса, онда тоқсан сайын есептi тоқсаннан кейiнгi айдың 15-iнеi кеiпiктiрмей ұсынуы қажет.

Агымдағы төлемге артық төлеу кезiнде артық төленген сомма мерзiмi бойынш; келесi ағымдағы төлемге есепке алынады.

Импортталған тауарлар бойынша ҚҚС кедендiк заңдылықтармен белгiленген кедеi төлемдерiн төлеу күнiнде төленедi.

Ауыл шаруашылық өндiрiсiнде қолданылатын тауарлар импорты бойынша, сондай ақ ҚҚС-тан босатылғандардан басқа қосымша бөлiктер, дәрiлер, шикiзаттар материалдар және құрал-саймандар импорты бойынша ҚҚС Мемлекеттiк Кiрiс Министрлiгi орнатқан тәртiпке сәйкес төленедi.

Өнеркәсiптiк қайта өңдеуге арналған шикiзат пен материалдарды импортаған кезде, салық органдары ҚҚС төлеудiң мерзiмiн 3 айга ұзартады, сонымен бiрл импортталатын су, газ және электр энергиясы үшiн көрсетiлген соммалар бойынш; қарызды 3 аи iшiнде өтеудi салық органдары бюджетпен өткiзiлген тауарлардың ҚҚС бойынша өзара есептеу әдiсi арқылы жүргiзедi.

Дұрыс есептелiнуi және бюджетке ҚҚС уақытылы төленуi үшiн жауапкершiлiь салық төлеушiлер мен олардың лауазымды тұлғаларына жүгiнедi. ҚҚС төлеу тәртiбһ бұзганы үшiн салық төлеушiлерге санкциялар мен әкiмшiлiк айыптар қолданылады Егер салық төлеушi салықты немесе сол бойынша санкцияны төлеу мерзiмп ұзартқысы келсе, онда салық төлеушi салық органдарына жазбаша түрдегi өтiнiшт өтiнуi керек. Сонымен қатар, ол өз мiндеттемелерiн төлеудi қаматамасыз етуд< кепiлдiк ұсынады. Бiрақ, салық төлеу мерзiмiн ұзарту уақытылы төлемегенi үшiь өсiмдi төлеуден босатқызбайдыгӨсiм ҚР Ұлтгық Банкiсiмен белгiленген кешiктiрiлii төленген ағымдағы төлемдердiң қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң рет еселенгеь мөлшерде күн сайын есептелiнiп отырады.

Жеткiлiксiз себептермен белглiенген мерзiмде тiркеу орны бойынiш территориалды салық органына салық декларациясын ұсынбаған заңды немесе жеке тұлғаға декларацияда қөрсетiлген салықтың 10% мөлшерiнде айып салынады. Заңмен резидент емес үшiн банкке аударылатын ҚҚС есептеу кезiнде салынатын аЙналымға сатып алынған тауарлар (жұмыс, қызмет) үшiн резидент емеспен төленетiн тауарлар қүны, сондай-ақ табысты алу көзiнде ұстап қалынатын салық соммасы қоса алғанда енгiзiледi. Бұл жағдай ҚР тауарларды (жұмыс, қызмет) экспорттаған кезде ҚҚС бар бағаларды қолданылатын, ТМД елдерiнiң резиденттерi болып табылатын резидент еместерге жайылмайды.

Резидент емес үшiн төленуге тиiстi ҚҚС тауарлар қойылған айдан келесi айдың 5-iнен кешiктiрiлмей бюджетке аударылуы тиiс.

Кестедегi сомманың едәуiр екенi байқалады, демек резидент еместер үшiн ҚҚС ҚР мемлекеттiк бюджетiнде елеулi роль атқарады.

Ендi ҚҚС төлеу мерзiмдерi мәселесiн қарастырайық.

ҚҚС бойынша бюджетпен нақты есеп айырысудың есептi кезеңi календарлы аи болып табылады.

Егер ҚҚС бойынша бiр тоқсандағы орташа айлық төлемдер 500 айлық есептiк көрсеткiшiнен аз болса, онда есептi кезең ретiнде тоқсан алынады.

ҚҚС бойынша тоқсан бойына орташа айлық толем 1000 айлық есептiк көрсеткiшiнен жоғары болатын салық төлеушi ағыдағы төлемдердi айдың жиырма бесiнен және есептiден қейiнгi айдың бесiне дейiн төлейдi. Салық төлеушiнiң таңдауы бойынша бүкiл салық жылы бойындағы ағымдағы төлемдер алдыңғы тоқсандағы салық соммасының немесе өтiп кеткен есептi кезеңнiң нақты айналымның алтыдан бiр бөлiгi ретiнде анықталады. Салық төлеушi салық органдарына салық жылында ағымдағы төлемдердi төлеудi таңдаған әдiсi туралы жазбаша хабарлауы қерек.

ҚҚС бойынша деюiарация эр бiр есептi кезеңге есептi айдан қейiнгi айдың 15-iнен кешiктiрiлмей үсынылуы кереқ. Салық төлеушi тiркелу жерiнде салық органдарына ҚҚС бойынша деюiарацияны, егер тоқсанадғы орташа айлық төлемi 500 айлык бекiтiлген мерзiмнен 180 күнге кешiктiрiлш салық төлеушiмен ұсынылған салық деқларациясы, сол деқларацияда көрсетiлген салықтың 50% мөлшерiнде салық төлеушiге айып есептейдi. Бұндай жағдайда салық төлеушi қателiкгi жiберген уақытынан салық соммасында есептелiнген табыстын бюджетов түсуi уақытына дейiнгi аралықта (айыппұл ережелерiн қолданбай) сөгiс өтем ақысын төлейдi.

Салық таңдауы бойынша қемiнде салық жылының бiрiнде ағымдық төленетiн ҚҚС мөлшерi алдынғы қварталдағы салықтың басқа 6 соммасы бойынша немесе фақтiлi айналыс мөлшерiнде анықталынады. Бұндай жағадайда ағымдық төлемақының мөлшерi ҚҚС салық соммасының шығаруымен, алдағы қвартомдағы ҚҚС соммасы көрсетiлген мәлiмдемеге сәйкес тиiстi төлем мөлшерiнде салық оргтандары мен анықталады. Егер ағымдық төлемдi төлеудiң орнатылған мерзiмi бұзылса, онда ағымдық он қүндiқ төлем ақының аударылған соммасының негiзiне салық төлеушi бағалық шотпен өтемақы өндiрiп аударады. Салық төлеушi төлемақыны төлеудiң әдiсiн таңдау қезiнде фақтiлi айналыс бойынша ағымдық он қүндiюсе аударым жеке тұлғаның шотынан жiберiлмейдi.

Сату бойынша фақтiлiқ айналыстан шыққан ағымдық төлемақының мөлшерi орнатылған тәртiппен салық төлеушiнiң өз ерқiмен анықталады. Ағымдық төлемақыны төлемеу немесе оның төленуi толық болмаса, онда осы еқi жағдайда ағымдық төлемақаның мөлшерiнiң төмендеуi фактi ретiнде қарастырылмайды. Салық салу неғiзiн төмендетуден немесе салық мерзiмiнiң соммасынан салықты дұрыс есептемеуден салықты төлемеу немесе салық толық төленбесе, онда төленбеген салық соммасынан 50% мөлшерiнде сөгiс айыппұлын қайтарады. 50% мөлшерiндегi айыппұл әрбiр есептiқ қезеңде аударғанға дейiнгi және тиiстi төлемдебюджетее салық соммасында қолданылады. ҚҚС есептелу механизмi жыл сайын сараптауға және «бюджетқе төленетiн салық және басқа да мiндеттi төлемақылар» жөнiндегi заңға сәйқес толықтыруларға ұшырайды. ҚҚС есептеу механизмiн 2001 ж. айтарлықтай өзгерiстер енгiзiлдi. Бәрiнен бұрын, бұл мөлшерлемеге және ҚҚС соммасына эсер етедi. Жаңа ҚР-ң салық қодеқсiн жасаушылардың жұмысы мақсаты - бiздiң елдiң салық заңнамасын әлемдiқ салық кодексiмен сәйқес жүзеге асыру. Әлемдiқ салық Кодексiнiң негiзгi тенденциясы салық мөлшерлемесiн жеңiлдетудi қысқарту унификациясы болып табылады. Осы ережеге сәйкес ҚР салық заңнамасында орнатылады 24.07.01ж. ҚҚС бойынша 10%, 20% мөлшерлеме 16%-ке қысқарды, сондай-ақ ҚҚС жеңiлдiгiнiң көлемiде қысқарды. Осыған сәйқес салық заңнамаларын ясасаушылар салық салудың әлемдiқ стандартына ынталанады деген пiкiр жасауға болады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: