Теріс зарядталған R-тобы бар

Аспарагин қышқылы Глутамин қышқылы

Екі амин қышқылы - метионин (полярсыз) және цистеин (полярлы) молекулаларының құрамында күкірт атомы бар. Цистеиннің сульфгидриль (-SH) тобындағы сутегі атомы тотығудың нәтижесінде тез бөлініп кетеді, соның салдарынан полипептид тізбегінің екі цистеиннің қалдықтарының арасында дисульфидтік (-S-S-) байланыс пайда болады. Cонымен, цистеиннің өздігінен оттегі бар кезде тотығуының нәтижесі цистин деп аталатын «қос» амин қышқылына алып келеді. Осындай дисульфидті байланыстар көпірлер бір полипептидтің тізбегінің әртүрлі бөліктерін бір-біріне жақындастырады, немесе тіптен бір-біріне ұқсамайтын полипептидтердің тізбетерін бір-біріне қосады.

Екі цистеин молекуласы бір-бірімен дисульфидтік байланыс құрып, цистин түзеді

Тотықтыру Тотықсыздандыру

(+ перформаль (+ меркаптоэтанол)

қышқылы)

Белок молекуласындағы дисульфидтік байланысты цистинді тотықтыру немесе тотықсыздандыру арқылы үзуге болады

Екі амин қышқылдарының арасында пептидтік байланыстың пайда болуы. Белоктардың құрамына кіретін жиырма амин қышқылдарын әртүрлі тәсілдермен жіктеуге болады. Әдетте амин қышқылдарын химиялық құрылысы және олардың бүйіріндегі радикалдардың қасиеттері арқылы жіктейді. Белоктың құрамындағы амин қышқылдарының көптеген қасиеттері тек бүйірдегі химиялық топтардың табиғатына байланысты.

Пептидтік байланыс бір амин қышқылының карбоксильдік тобы екінші амин қышқылының амин тобымен химиялық әрекеттесуінің пайда болады. Ары қарай екінші амн қышқылының амин тобы үшінші амин қышқылының карбоксиль тобымен байланысады. Осындай жолмен қышқылдары тізбек құрайды – оны полипептид тізбегі деп атайды. 1.2-ші суретте ең қарапайым подипептидтік бөлшек – дипептидтің тізбегі көрсетілген (пептидтердің құрамындағы амин қышқылдарын амин қышқылының қалдықтары деп атаймыз, себебі пептидтік байланыс құрғанда сутегі атомы мен гидроксил тобы бөлініп кетеді). Сонымен, полипептидтер деп көптеген амин қышқылдарының қалдықтарынан тұратын пептидтер тізбегін айтамыз.

Бірқатар полярлы емес немесе гирдрофобты болып бір топқа бірігеді. Оған R-тобы алифатикалық көмірсулар болатын бес амин қышқылдары жатады (олар – аланин, валин, лейцин, изолейцин және пролин). Екі амин қышқылдарында ароматикалық сақина болады (фенилаланин мен триптофан) және бір амин қышқылының R–тобының құрамында күкірт атомы болады (ол - метионин). Полярлы амин қышқылдарымен салыстырғанда бұл амин қышқылдарына тән қасиет - олардың суда өте баяу еритіндігі. Химиялық құрылысы тұрғысынан пролин қалған 19 амин қышқылдарынан ерекше өзгеше және ол имин қышқылына жатады.

Он екі амин қышқылдары R-топтары зарядталмаған полярлы немесе гидрофильді амин қышқылдарына жатады. Олардың жетеуі (глицин, серин, треонин, цистеин, тирозин, аспарагин және глутамин) рН-тың физиологиялық мәнінде электрлік бейтарап қасиет көрсетеді, ал үшеуі (лизин, аргинин, гистидин) негіздік амин қышқылдар болып келеді, яғни, олар оң зарядталуға бейім. Екі амин қышқылдары – аспарагиндік және глутамидік қышқылдар қышқылдық қасиет көрсетеді, сондықтан олар теріс зарядталған. Аспарагиндік және глутаминдік қышқылдарының бүйір тізбегінде карбоксильді топ (-COOH) бар. Екі негіздік амин қышқылдарының (лизин мен аргинин) бүйір тізбегінде амин тобы (-NH₂) бар. Полипептидтің пептидтің құрамындағы амин қышқылдарының тізбегін жазғанда оны N-ұшынан бастап оқиды. Қазіргі кезде тірі организмдердің жасушаларынан 300-ге жуық басқа, белоктардың құрамына кірмейтін, бірақ өздеріне тән қызметі бар амин қышқылдары табылған. Олардың кейбірі белгілі бір заттардың синтезінде аралық қосылыс болып табылады.

Амин қышқылдарының қышқыл-негіздік қасиеттері. Кәдімгі амин қышқылдарының қасиеттерін қышқылдар мен негіздердің классикалық теориясы тұрғысынан түсіндіруге болады. Амин қышқылдарының көпшілігі моноаминомонокарбон қышқылдары болғандықтан олар рН-тың бейтарапқа жақын мәндерінде қандай да бір айқын заряд көрсете алмайды. Моноаминомонокарбон амин қышқылдары рН-тың төменгі мәндерінде екі негіздік қышқылдар бола алады (H₃N+CHRCOOH). Қышқылдықтың мәнін шамамен рН 6-ға дейін көтергенде карбоксиль тобы протонын жоғалтады, оның нәтижесінде электрлі бейтарап дипольді ионы пайда болады. Оны цвиттерион H₃N+CHRCOO^- деп атайды, яғни тірі клеткалардың ішіндегі сулы ортада амин қышқылдары биполярлы иондар болып табылады (немісше «цвиттерион» - «гибридтік ион» деген мағынаны білдіреді). Қышқылдықты, яғни рН-ты ары қарай көтергенде ол екінші протонның жоғалуына және H₂N+CHRCOO^- -ның пайда болуына алып келеді. Ионизацияның бірінші сатысындағы рК’-ның шамасы, яғни -карбоксиль тобының иондалуы, 2 – 2.5-ке тең болады, ал ионизацияның екінші сатысындағы рК’-ның шамасы 9 – 10-ға тең болып шығады. Сонымен қатар R–тобы бар және ионизацияға қабілетті амин қышқылдары басқа да иондық формаларда бола алады және олай болу сол R–тобының рК’-сына тәуелді болады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: