Ызанақты өсіру технологиясы

Қызанақ - жеуге жарамды, біржылдық немесе екіжылдық шөптесін өсімдік. Орыс тілінде «помидор» атауы итальян тіліндегі «pomodoro–алтын алма» дегеннен шыққан. Ал «томат» атауы француздардан «tomate» деген сөзінен аударылған. Отаны Оңтүстік Америка, бұл жерде қызанақтың жабайы және жартылай мәдени түрін кездестіруге болады. Ең алғаш Еуропаға XVI ғасырдың ортасында Испания, Португалия, кейін Италия мен Францияға да жеткен. Басында барлығы қызанақты жеуге жарамсыз және улы деп есептеп, жемісінің әдемілігі үшін бақша өсімдігі ретінде ғана өсірген. Қазіргі уақытта қызанақ ең кең таралған және өсіретін көкөністердің бірі болып саналады.

2 – сурет. Қызанақ ((https://www.google.kz/search?q=Қызанақ+&biw)

Түрінің көптігімен, дәмімен және диеталық қасиеттерімен танымал. Қызанақтың тамыр жүйесі қатты және жақсы дамыған болып келеді. Кейбір түрлерінің тамыры 1 метр тереңдікке дейін барады. Өсімдікке дұрыс күтім жасалса, тамыр сабағының бойына да өсіп шығады. Осыдан қызанақты тек тұқымы арқылы емес, тамыр сабақтары арқылы да көбейтуге болатынын көреміз. Сабағының биіктігі түріне қарай 30 см-ден 2 метрге дейін барады.

Ұсақ, сарғыш түсті болып келетін гүлдері бір түпке жиналып өседі. Бір сабағында аталықтары да, аналықтары да кездеседі. Жемісі өте шырынды, түріне қарай домалақ, сопақ, майда, ірі болады. Түсі ашық күлгіннен, қою қызылға дейін болып келеді және сары түстілері де кездеседі. Қызанақты жеміске де, көкөніске де жатқыза береді. Өйткені, 1893 жылы АҚШ Жоғарғы Соты қызанақты көкөніс деп қабылдаса, 2001 жылы еуропалықтар оны жеміс деп шешті. Біздің елде қызанақ көкөніс деп саналады.

Қызанақ адам ағзасына пайдалы дәрумендерге бай, құрамында қышқыл, каротин бар. Ересек адамдарда жиі кездестін көк тамыр қуысының тығындалып қабынуы (тромбофлебит) мен көк тамырдың кеңеюін (варикоз) емдеуде әсері зор. Сонымен қатар, қызанақ пен оның шырынын төменгі қышқылдықты, гастритті емдеуге пайдаланады. Қызынақты жүрек-қан тамыр аурулары кезінде жеген пайдалы. Өйткені, қызанақтың сорттарынан ғалымдар 24 пайдалы химиялық элемент тапқан. Онда темір, мыс, калий тұздары көп. Бұлар жүректің жақсы жұмыс істеуіне көмектеседі, ағзадағы артық сұйықтықтарды, зиянды қалдықтарды сыртқа шығарады. Ал шырыны жүрек тамырлары мен қанайналым жұмысын жақсартады. Томаттың балдырында өт айдағыш, несеп айдағыш, микробтарға, қабынуға қарсы әсер ете алады. Және зәрдің шығуын тездетеді, бұзылған зат алмасу процесін қалыпқа келтіреді. Қызанақ асқазан мен ішектің сөл бөлу қызметі нашарлаған ас қазан ішек жолдары сырқаттары кезінде аса пайдалы. Ас қорытуды жақсартады. Іштің қатуы мен қатар жүретін ішек қызметінің бұзылуы кезінде жеген дұрыс. Қантты диабетке және семіздікке шалдыққан науқастар үшін томат құнды тағам. Сапасы жақсы, тұзы аз немесе мүлде жоқ томат шырынының құрамында ликопин бар. Ол ағзаны зиянды ісік ауруларының талшықтарынан қорғайды. Қызанақ шырыны семіздікке жол бермейді. Қызанақ 'иммунитетті' де көтереді. Қызанақ пен бал қоспасының денсаулыққы пайдасы мол. Ара шаққанда, дене күйіп қалған кезде де сол жерге қызанақты екіге бөліп басудың пайдасы зор. Себебі қызанақ ара уын денеге жаймайды және күйіктің ыстығын алады. Оған қоса ол теріні күн сәулелерінің зиянынан қорғайды.

Көшетті өсіру Өсіру үдірісі топырақтар қосындысымен толтырылған жәшікке дәндерді егуден басталады. Егер алдында топырақты тыңайтады және 5 см сайын таңбалайды, дәндерді 1 см тереңдікте 1 см сайын отырғызады. Көшетті екпе көшеттерді айырып отырғызусыз өсіруге болады, бұл ретте дәндерді тікелей қыш құмыраға отырғызады. Дәндерді отырғызғаннан кейін көгерулердің пайда болуы кезінде оңтайлы температура — 24—26°С. Тұқымдықтардың ашылғаны кезінде температураны күндіз 18—20°С –ға дейін, түнде 15—16°С дейін төмендетеді. 7—10 күннен соң шуақты күндері температураны 20—22°С дейін, бұлтты күндері 18—19°С дейін және түнде 17—18°С дейін көтереді. Айырып отырғызу бірінші шынайы жапырағы шыққаннан кейін басталады. Қыш құмыралар диаметрі — 8—10 см. Ауыстырылып отырғызылған көшет екпелерін жылы сумен суарып, 2 күнге қараңғылатады. Гүл түйнектерде бірінші шашақ пайда болған кезде температураны күндіз 18—20°С дейін, түнде 16°С дейін түсіреді. Топырақтың оңтайлы температурасы 18—20°С. Отырғызар алдында 10 күн бұрын суаруды азайтады, температураны түсіреді, бұл өсімдіктің шыңдалуына көмектеседі. Сабақтардың қалыңдап кетуі мен көлеңкеленуі биіктігінің тез өсуіне алып келеді, бұл көшет сапасына жағымсыз әсер етеді. Жарық тек жапырақтарға емес, сонымен қатар сабақтарға түсуі керек. Бұндай жағдайда қалыптасқан гүл шоғарлары, жеміс байламын құрмайтын, азғантай гүлге ие болады. Көшет жасы қыш құмыра көлеміне, өсіру мерзіміне, өсіру жағдайына байланысты және 8-10 аптаны құрайды. Айырып отырғызғаннан соң өсімдіктер арасындағы ара-қашықтық жапырақтар бірін-бірі жауып тұрмайтындай болу керек. Көшет 8-11 шынайы жапырақ фазасында болғанда, оны тұрақты орнына көшіреді. Отырғызу сызбасын таңдау кезінде, ұсынылған м² 2—2,5 өсімдік қалыңдығын ұстанған жақсы (екіқатарлы сызба бойынша 70+50×80—90 см, немесе бірқатарлық 60—70×80 см), ал қалың отырғызу қосымша артықшылықты бермейді.

Өсімдікті күту Вегетация кезінде ауаның оңтайлы температуралық режимі — 16—28°С. Жер температурасы: жазда: 20—23°С, қыста: 16—18°С. Күндізгі және түнгі температура арасындағы оңтайлы айырмашылық 6—8°С-ны құрайды. Егер өсімдіктің өсуі баяуланып қалса, түнгі температураны көбейтеді, бұл биомассаның қарқынды өсуіне көмектеседі. Қызанақ үшін оңтайлы күн ұзындығы 14-16 сағатты құрайды. Вегетация кезеңінде температураның 13—15°С-ға дейін түсуі, байламдарының түсуіне және гүл түйнектерінің ашылмауына алып келеді. +10°С температурасында өсуі тоқтайды, 0,5°С –да гүлдері мен жемістері өледі. +30°С температурасында тозаңдарының стерильденуі болады. Жеміс байлануларының жақсаруы үшін гүл шоғырларын сілкиді. Жапырақ қуыстарындағы барлық өсінді алынады, тек бас сабақ қалады. Егер ұшы сынып қалса, соңғы өсінді бас өркенді алмастырады. 2 метрлік биіктікке жеткенде өсімдікті будандастырады (бұл уақытқа дейін 11 шашақ қалыптасады). Шашақтарды қалыптастырған дұрыс.

Тыңайту Негізгі құюды күзде жасайды - бұл минералдық қоректендірудің (Р, К) шамамен 70% құрайды. Калийлық тыңайтқышпен құю K2SO4 20—25 кг/га дейін жүзеге асырылады, pH жоғары болған кезде бұл мөлшерді көтеруге болады. Көктемде, отырғызар алдында бастапқы тыңайту береді (монокалий фосфат және аммиактық селитра 300 кг/га). Бұндай сызбада өсімдікті 3-4 апта бойы қоректендірмейді. Тыңайту жүйесі жер анализіне негізделуі және өсімдіктің даму кезеңі мен ауа райы жағдайларын есепке алуы керек. Шамамен 20 кг/м² дайын өнім алу үшін жылыжай articles.agronationale.kz топырағына (га-ға) 40—60 т көң, 600—800 кг селитра (аммиактық және/немесе калийлық), 300—500 кг суперфосфат және шамамен 100 кг калимагнезий енгізу керек. Немесе ә.з.: N 250—300, P2О5 100—150, K2О 150—200 кг/га. Кальцийлық жеткіліксіздік белгілерінің пайда болуына жол бермеу үшін (шыңдық шіру), кальцийлық селитрамен 4 күн сайын 3 рет қатарынан жапырақтық қоректендіру (25 г/10 л суға) жүргізеді. Дамуының бастапқы кезінде, тамыр жүйесінің дамуы үшін, түйіні мен гүлдердің қалыптасуы кезінде фосфорға ерекше көңіл аудару керек.

Суару Суару мөлшері қоршаған ортаның ылғалдығы мен температурасына, сонымен қатар жыл мерзіміне байланысты. Көшіріп егуден соң алғашқы 2-3 аптада суару ұсынылмайды. Егу кезінде құйылған ылғалдық өсімдіктің бастапқы өсуі мен дамуына жетеді. Вегетацияның әр түрлі кезеңінде топырақ ылғалдығы келесідей болғаны маңызды: көшет кезінде және оны ауыстырып отырғызғаннан кейін — 80—90%, гүлдеу кезінде — 70—75%, өнімді жинар алдында — 80%, өнімді жинау кезінде— 75—85%. Бұны тамшылық суармалау жолымен жасаған жөн. Жыл мезгіліне байланысты суару саны бір реттен 1-2 күннен күніне 2 ретке дейін.

Өнімді жинау Өнім қолмен жемістердің пісуіне қарай жиналады. Будан үшін екі шашақтың бірден пісуі сай. Әрі қарай жемістерді биологиялық пісу сатысында жинайды, 4-5 күнде бір рет.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: