Гравитация өрісі.

Жердің тартылыс күші білінетін ауқымдағы кеңістік ауырлық күші немесе гравитация (лат. гравитас - ауырлық) өрісі деп аталады. Ол біздің планета қойнауындағы массалардың таралу сипатын көрсетеді және Жер пішінімен тығыз байланысты. Жер бетіндегі әр нүктеге ауырлық күшінің белгілі бір шамасы тән. Жердің орталығында (центрінде) ауырлық күші нөлге тең.

Ауырлық күшінің жердегі өрісін зерттейтін ғылым гравиметрия деп аталады. Еркін құлау үдеуін арнайы құрал - гравиметр көмегімен елшейді. Жер бетіндегі немесе оған жақын ауырлық күші өрісін (Жердің гравитация өрісін) зерттеуге негізделген әдісті гравиметриялық әдіс немесе гравибарлау деп атайды.

Ауырлық күші Жердің массасына және тығыздығына байланысты. Жердің тығыздығын алғаш рет И.Ньютон 1736 ж. 5-6 г/см³ шамасында деп анықтаған. Осыдан кейінгі дәлдігі жоғары әдістер, яғни жер қыртысын құрайтын таужыныстар тығыздығына жүргізілген нақты өлшеулер 2,40-2,90 г/см³ шамасындағы мәнді береді. Заттың тығыздығы тереңге қарай артады. Жердің центрінде заттың тығыздығы 12,5 г/см³-тен асуы ықтимал. Жердің заты тереңдеген сайын өзінің үстінде жатқан таужыныстар қатқабатының қысымына ұшырайды да осыған байланысты оның тығыздығы артады. В.А. Магницкий бойынша 1 км терендікте қысым 275 атм, жер қыртысы табанының маңындағы 50 км тереңдікте - 13 мың атм (1300 МПа). Мантия мен ядроның шекарасында (2900 км тереңдікте) қысым 1,3—1,4 млн атм шамасына жетеді, ал Жердің центрінде - 3 млн атмосферадан (300 ГПа) асады.

Ауырлық күшінің шамасы галмен өлшенеді (Г.Галилейдің құрметіне, ол еркін құлау үдеуін алғаш өлшеген ғалым). 1 гал = 1 см/с. Практикада әдетте галдың мыңнан бір бөлігі - миллигал пайдаланылады.

Жер бетінде ауырлық күшінің орташа мәні 979,7 галға тең. Ауырлық күшінің мәні заңдылық бойынша экватордан полюске қарай артады - 978,04 галдан 983,24 галға жетеді. Жер бетінің әр нүктесі үшін масса біркелкі деген жорамал бойынша ауырлық күшінің теориялық мәнін есептеп шығаруға болады. Бірақ жер қыртысындағы массалардың әркелкі болуы салдарынан, құлау үдеуінің өлшенген мәні қалыптыдан (теориялықтан) өзгеше. Ауырлық күшінің фактілік мәндері есептеп шығарылатын теориялықтан, яғни массалар таралуының әркелкілігіне және басқа себептерге байланысты ауытқулары гравитацияның аномалиялар (грекше "а" - кері, "«номос" - заң) деп аталады. Олар гравибарлауда кен іздеудің негізгі нысандары болып табылады.

Гравитация өрісінде аймақтық және жергілікті аномалиялар (ауытқылар) бөлінеді. Аймақтық аномалиялар ондаған және жүздеген мың км2 аудандарды алып жатады және жоғары (ондаған-жүздеген миллигал) қарқындылығымен ерекшеленеді. Олардың ауқымында жергілікті (локальдық) ауытқулар білінеді. Гравитациялық өлшеулер немесе гравитациялық түсіру нәтижелері бойынша гравитацияльщ карталар жасалады.

Жер затының тығыздығы оның койнауында сейсмикалық толқындар таралу жылдамдығын анықтайды. Жер қыртысындағы сейсмикалық толқындарды зерттеуге сейсмометриялық әдіс (немесе сейсмобарлау) негізделеді. Ол қазіргі кезде басқа геофизикалық әдістер арасында жетекші орын алады. Сейсмобарлауда серпімді толқындарды қоздыратын жасанды толқын көзі қажет. Бұл көз ретінде тереңдігі аз ұңғымалардағы жарылыс пайдаланылады. Сейсмикалық толқындар жылдамдық өзгеретін шекараға жеткенде шағылысып, тіркеуші жүйелерге түседі. Бұл жүйе құралдар сериясынан - сейсмографтардан тұрады. Жарылыс пунктінен әр сейсмографқа дейінгі қозғалыс уақыты графиктерге қисықтар түрінде салынады. Бұл қисықтар годографтарден аталады.

Мұнай мен газға жүргізілген іздеу-барлау жүмыстарына бағытталған сейсмобарлаудың алдына көмірсутек шоғырлануына қолайлы құрылымдарды іздеу мәселесі қойылады. Сейсмобарлау нәтижелері ең перспективалы бөлікшелерде қымбатқа түсетін жұмыстар жүргізуге — ұңғымалар бұрғылауға негіз болады.

Ньютон механикасы

Ньютонның 1-шi заңы

Денеге басқа денелер әсер етпесе немесе олардың әсерлерi өзара теңессе дене тыныштық күйде болады немесе өзiнiң түзу сызықтық бiрқалыпты қозғалысын сақтайды. Дененiң қозғалыс жылдамдығының бағыты мен шамасын сақтау құбылысын – инерция деп атайды, ал денелердiң бұл қасиетiн инерттiлiк дейдi. Денелердiң инерттiлiгiнiң сандық мөлшерi ретiнде физикалық скаляр шама масса енгiзiлген Ньютонның 1-шi заңы орындалатын санақ жүйесiн инерциялық санақ жүйесi деп атайды. (и.с.ж.) Мысалы инерциялық санақ жүйесiне - гелиоцентрлiк санақ жүйесi жатады.Кез-келген үдеумен қозғалатын санақ жүйесi инерциялық санақ жүйесi болып табылмайды.

Ньютонның екiншi заңы Ньютонның екiншi заңы денелердiң өзара әсерлесуi және iлгерiлемелi қозғалысы кезiнде оларда болатын өзгерiстерiнiң байланысын сипаттайды. Сондықтан бұл заң iлгерiлемелi қозғалыс динамикасының негiзгi заңы бола отырып, былай тұжырымдалады: денеге әсер ететiн күш - дененiң массасы мен алатын үдеуiнiң көбейтiндiсiне тең болады

.Ньютонның 3-шi заңы Ньютонның үшiншi заңы оның екiншi заңын толықтыра түседi және денелердiң қозғалыс күйлерiн өзгерiске ұшырататын өзара әсер екендiгiн көрсетедi.

Энтропия.

Энтропия (грек. еntropіa – бұрылыс, айналу) – тұйық термодинамикалық жүйедегі өздігінен жүретін процестің өту бағытын сипаттайтын күй функциясы. Энтропияның күй функциясы екендігі термодинамиканың екінші бастамасында тұжырымдалады. Энтропия ұғымын термодинамикаға 1865 ж. Р.Клаузиус енгізген. Кез келген А және В күйлеріндегі жүйе Энтропиясы мәндерінің айырымы мына формула арқылы анықталады:, мұндағы dQ – жүйеге күйі шексіз аз квазистатик. болып өзгергенде берілетін жылу мөлшері, Т – жүйенің абс. темп-расы; интрегал екі күйді өзара жалғастыратын кез келген қайтымды жолмен алынады. Изотерм. процесс жағдайында: DS=Q/Т. Ал кез келген қайтымды жолмен алынатын тұйық процесс үшін:. Соңғы теңдік Энтропияның dS=dQ/Т түріндегі толық дифференциал болатындығының қажетті және жеткілікті шарты, ал Энтропия – күй функциясы. Энтропияның абс. мәні термодинамиканың үшінші бастамасы бойынша анықталады және ол бойынша абс. нөл темп-рада кез келген жүйенің Энтропиясы нөлге айналады. Адиабаталық оңашаланған жүйелеріндегі қайтымды процестер кезінде Энтропияның мәні тұрақты болып қалады да, қайтымсыз процестер кезінде Энтропияның мәні артады; барлық реал процестерінде Энтропияның мәні артады (Энтропияның арту заңы). Статист. физикада Энтропия статист. салмақ (DW) деп аталатын шамамен байланыстырады. Больцман принципіне сәйкес: S=kІnDW, мұндағы k – Больцман тұрақтысы. Сонымен Энтропия – термодинам. тепе-тендік күйдегі макроскоп. денелерге тән қасиет. Ол бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) Дж/К арқылы өрнектеледі. Энтропия ұғымы ғылымның көптеген салаларында (физика, химия, т.б.) маңызды рөл атқарады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: