Царциаты рæдыд

Царциатæ сфæнд кодтой сæ рагон знæгтæ еугуыппартæй сæ маст сисын. Цæгъдгæ дæр дзы фæкодтой, зайгæ дæр ма дзы бакодта. Царциатæн сæ зондджындæр Суа уыди, уымæн авд фырты уыди. Кæстæр чындз ын рæсугъд уыди æмæ нæ зыдтой, еугуыппартæй ма сæм исчи тых кæнынмæ æрбацæудзæни, уый.

Æнæхъæн цалдæр сыхæй афæндараст сты сæ рагон знæгтæм. Уæд еугуыппартæ дæр сфæнд кодтой Царциатæм ныббырсын. Царциатæ иу фæндагыл ацыдысты еугуыппартæм. Еугуыппартæ та æндæр фæндагыл араст сты Царциатæм. Иуахæмы еугуыппартæм ныфсæрстой Царциатæ, фæлæ хæстхъомæй никæй ныййафтой æмæ æрбынат кодтой еугуыппарты бæстæйы. Бон галтæ æргæвдын кодтой, изæр — хъуццытæ.

Еугуыппартæ дæр иу заманы æрхæццæ сты Царциаты бæстæм. Сæ фосы сын цагътой æнауæрдонæй, стæй загътой:

— Сæ хæзнатæ сын ахæссæм.

Царциатæн сæ хæзнатыл разылдысты еугуыппартæ æмæ семæ акодтой Суайы кæстæр чындзы уацары. Се ’рцыдмæ Царциатæ фыддæрæн еугуыппарты хойраг хыссæйæн фесты, сæ хуымилиаг нуæзтæн, сæ фос — физонæгæн æмæ фыд расыг фесты. Афтæмæй ныффынæйтæ сты.

Еугуыппартæ æрхæццæ сты æд хæзнатæ æмæ Суайы чындзимæ. Суайы чындз базыдта Царциаты æмæ а ныр ныхъхъæр кæна, афтæ йæ авд ивазны æрфæн уæрмы ауагътой. Еугуыппартæ фынæй Царциаты се ’рдын бастæй кæрæдзимæ бабастой, змæлын сын куыннæ уыдаид, уый фæстæ райстой дзæккортæ æмæ сыл ралæууыдысты.

Царциатæ схъиудтытæ байдыдтой, бирæ сæ мæлгæ акодта, бирæ сæ цæфтæ фæци, бирæмæ та цæф нæ хъардта. Цас сæ надтаиккой, фæлæ Царциатæ сыхъал сты, сæхиуыл ахæцыдысты, фæлæ сæ уæнгтæ баст уыдысты æмæ сæ бон ницы уыди.

Суайы чындз бамбæрста хъуыддаг æмæ схизыныл архайдта. Уæд Суайы цилхъ фесхъиудта æмæ уæрмы ныммидæг и. Суайы чындз æй фелвæста, къахæвæрæнтæ акодта æмæ абырыди. Бахъуызыди сусæгæй. Царциаты бæстыты лыгтæ райдыдта æмæ сæ уагъта. Еугуыппартæ йæ ауыдтой æмæ йыл сæхи ныццавтой. Суайы чындз сыл цилхъæй ралæууыди æмæ сæ цæфтæ-гуыртæ систа. Еугуыппарты тæртты туджы зæй ласта. Уæд Царциатæй чи баззади, уыдон хæцын байдыдтой еугуыппартимæ, мыггаг сæ нал уагътой æмæ сæхи фидæрттæм истой.

Иу миниуæг уыди еугуыппартæм: къуыри фынæй кодтой, къуыри фынæй нæ зыдтой. Сæ фынæйы афон ралæууыди къуырийы фæстæ. Уæлхъæдæй [1] фынæй кодтой. Уæд сæ ныхбынты какон сындзытæй сыгътой еугуыппартæ, цæмæй ма фынæй кæной, фæлæ сын уый дæр нал феххуыс кодта. Бафынæйтæ сты æмæ фæцагъды сты. Царциатæ сын сæ фæллой ратæлæт кодтой æмæ ма сæ æгас чи уыди, уыдоны бабастой, стæй сæ ныууагътой. Сæ мæрдтæ хурмæ ныссау сты, се ’гæстæ куы райхъал сты, уæд уæнгбастæй сæ бон ницы уыди æмæ загътой:

— Кæрæдзи суадзæм.

Архайдтой, фæлæ сын уымæй ницы уади. Уæд дуртыл сæхи хафын байдыдтой, сæ риуты туг цыхцырæгтæй ныллæууыди, афтæмæй сыл фыдхъыст скодта, гом риуæй сыл мит уарыди æмæ ходза хуырмæ [2] сæхи æппæрстой. Ходза хуырыл лæсæн ракалди æмæ йæ быны фесты. Еугуыппартæ бабын сты, хъырттызмæлæг сæ нал баззади.

Царциатæ уый куы базыдтой, уæд сын сæ цæрæнтыл арт бафтыдтой æмæ куывдтæ кодтой.

Сугъты сæфт

Сугътæ стыр æмæ бирæ мыггаг уыдысты. Сæ фыдуагдзинад æмæ сæ фыдракæндæн кæрон нæ уыди.

Сугътæ лæбурæг дæр уыдысты. Фæйнæрдæм тыдтой æмæ бырстой. Хæстон адæм цас уыдысты, уый бæрц та магуса дæр уыдысты. Иугæндзон истой тыхæй. Исæкæй фæллойæ — сойбыл, хи фæллой та сæхимæ нæ уыд.

Нал фæрæзтой Сугътæй, нал уæйгуытæ, нал Царциатæ. Уæйгуытæ сын дзабырхор æмæ сугласæг уыдысты. Сæхицæн бынат нал ардтой сæ фервæзынæн. Сугътæ цинæй мардысты уæйгуыты фæллой æвæлмæцгæ кæй хæрынц, ууыл.

Иуахæмы Сугътæ æрымбырд сты æмæ загътой:

— Царциатæ ма нæ дæлбар куы уаиккой, уæд нæ цард Хуыцауы цардæй ацæуид.

Ацы хъуыддагыл сæ тынгдæр ардыдта Сугъты дывзагон Сæууа. Сæууа рагæй дæр Сугътæн фыдбылызæн гуырд уыди æмæ фыдбылызы базыртæ сагъта Сугътыл.

Иу æмæ дыууæ хатты нæ дзырдта афтæ:

— Бын бауа Сугъты мыггаг, а уæйгуытæ, дæ дæлдæртæ, уыдон дæр æфсад сты, дыккаг æфсад — Сугътæ сæхæдæг, Царциаты хæлиудзыхтæ æмæ хъуымыздæйтæй ма цæмæй тæрсæм.

Арæх хъуыстой Сæууайы ныхæстæ Сугътæ. Иу хатт нæ байхъуыстой, фæлæ загътой:

— Махæй Царциатæ ницы дарынц æмæ сæ ныууадзæм.

Уæд-иу Сæууа сæрра ис. Дыккаг хатт дæр сæ куы ардыдта, уæд та-иу загътой:

— Ныууадзæм Царциаты, æнæуый дæр сæ нæ фаг исæм.

Æртыккаг хатт дæр та ахæм ныхас æрхаугæйæ Сугътæ дзырдтой:

— Уæйгуыты хуызæн сæ, хъæлæкк, ма бакæнæм, цынæ ис, дыууæтæ февварс уæвгæйæ махæн тых дæр ракæндзысты.

Сæууа-иу уæд дзырдта:

— Уæйгуытæн мах цы зæгъæм, ууыл разы уыдзысты, нæхæдæг та сæ фарс уыдзыстæм.

Фыдбылыз уыди Сугъты Сæууа, фыдбылыз уыди йе ’взаг дæр, фыдбылызæй фесæфтысты Сугътæ дæр.

Рафæнд ластой: Царциаты фæцæгъдой. Уæд сæм нырвыстой:

— Царциатæ, нæ зæххыл цæут, уæ фæндаг махыл у æмæ нын нæхион раттут.

Царциатæ дæр æнæрцæф уыдысты æмæ загътой:

— Афтæ дæр нæ хъыгдарут, фæлæ ма «нæхион» цæмæй зæгъут, уый æххæстæй не ’мбарæм.

— «Нæхион» та уый у, æмæ нын кæнæ а бæстæй фæцæут, кæнæ та уæйгуытау нæ дæлбар ут. Мах уæздандæр стæм æмæ уæ нæ сæрмæ кæй хæссæм, ууыл дæр хъæцут.

— Уæ уæздан уæхи уæд, фæлæ мах дæр адæм стæм, нæ сæрмæ уæ æцæг кæй хæссæм, ууыл хъæцут æмæ уæ фыдмитæ ныууадзут.

Сæууайæн æхсызгон уыдысты ахæм ныхæстæ æмæ Сугъты ноджы цырындæр кодта. Æхсæв нал зыдта, бон æнцад нал бадти, артыл хус æхсидавтæ куыд æндзарай, афтæ уыдон куыд цырын судзой, раст афтæ йе ’взагæй карста æмæ цырын кодта Сугъты.

Иу бон æрæмбырд сты Сугътæ æмæ загътой:

— Кæд сæ куынæг кæнæм, уæд афтæ, цæмæй сæ къах атилæг дæр мауал уа.

Фæсидтысты Сугътæ уæйгуытæм æмæ сын зæгъынц.

— Фарслас уын мах уыдзыстæм æмæ нын Царциаты фæцæгъдут. Царциаты бæстæ мах куы фæуа, уæд сымахæн та уæ бар уæхи уыдзæни, цæрут уæхи бар, мах уæ нал хъыгдардзыстæм.

Уæйгуытæ æнæуый дæр зыгъуыммæ уыдысты æмæ ноджы фыддæр фесты. Хæст самадтой Царциатимæ. Уæд Уæйгуыты хистæр Беро уыди, уый фæрсынц Царциатæ:

— Немæ цæуыл хæцут, куыннæ уæ хъыгдарæм Сугътау, фæлтау нæм фæкæсут æмæ Сугъты фæцæгъдæм, стæй сæ сымах дæр ивæрст [1] æмæ мах дæр.

Беро уæйгуытæн зæгъы:

— Уæ, гормонтæ фæуат. Мах Сугътæ сæ быны скодтой æмæ ма нæхи уыдон тыххæй Царциатæн цæмæн цæгъдын кæнæм, фæлтау Царциатæн баххуыс кæнæм æмæ сæ мах дæр фервæзæм, кæдмæ сын сæ бынтæ хæрдзыстæм.

Уæйгуытæ сæ хистæр Беромæ байхъуыстой. Царциатæ сын зæгъынц:

— Хъæдтæ фæкæнут, цæгъдгæ сæ самайут, цалынмæ уын зæгъæм, уæдмæ.

Уæйгуытæ хæхты хъæд цæгъдын байдыдтой, хъæдласæн кодтой стыр комæй, уый тыххæй ма абон дæр Хъæдласæн [2] хуыйны, цагъдтой йæ, амадтой йæ, ныхас нæ кодтой, афтæмæй.

Сугътæ уыдтой æмæ фæрсынц Беройы:

— Цæмæн уæ хъæуы уыйбæрц хъæд ласын?

Беро зæндджын лæг уыди æмæ сын зæгъы:

— Царциаты нын цæгъдын кæнут æмæ сын тыххæй ницы бакæндзыстæм, фæлтау сыл хинæй рацæудзыстæм. Сæ хъæутыл сын суг рæдзæгъдтæ скæндзыстæм, арт сыл бафтаудзыстæм, цæмæй сын лидзæн мауал уа, стæй сæ басæттын у æнцон.

Нæ бамбæрстой Беройы хъуыды Сугътæ, ай сын сæхимæ афтæ хъавынц, уый, æмæ уæйгуытæн номы куывд скодтой. Уым фыднуæзт фæкодтой, стæй ныффынæй сты.

Беро æмбисæхсæвты Царциатæн фехъусын кодта, афон у, зæгъгæ.

Уæйгуытæ хъæд ластой, Царциатæ та йæ Сугъты хæдзæрттыл амадтой. Æгас Сугъты хъæуыл авд ивазны хъæдсуг самадтой, стæй йыл авдырдыгæй арт бандзæрстой.

Хъæдсуг ныггуыпп ласта æмæ йæ арт мигътыл амбæлди. Хуыцау æмæ зæдтæ загътой:

— Цыдæр сыгъды тæф цæуы Сугътæй, æмæ цы уыдзæни?

Уæд уыджы рарвыстой æмæ йын бафæдзæхстой:

— Базон нын, цы ’рцыди Сугътыл.

Уыг ратахти æмби-æмбисæхсæвты æмæ федта: Сугъты хъæуыл арт сирвæзти æмæ арты хай фесты.

Уыг атахти, Хуыцауы къæсæрæй бауасыди:

— У-у-у!

Хуыцау æм радзырдта:

— Кæуинаг дæ сæр, кæд цæуыл кæуыс, зæгъ, цы ’рцыди?

— Сугътæ хъæдсугты зынджы бын фесты æмæ фæцагъды сты, змæлæг сæ нал ис.

— Уæдæ Сугъты цагъд баззайæд сау æмбисондæн æмæ ды та сæ кæуæджы хай фæу, æндæр сыл кæуæг нæй æмæ æнæ цæссыгæй мæрдтæм куы бацæуой, уæд тæригъæддаг уыдзысты.

Уæдæй фæстæмæ Сугъты куынæг баззади æмбисондæн: Сугъты цагъды фесты. Уæдæй фæстæмæ уыг та æхсæвыгон уасы: у-у-у!

Царциатæ æмæ уæйгуытæ фервæзтысты Сугътæй, кæд сæ кæрæдзимæ хæрам уыдысты, уæддæр.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: