Айма?та?ы ?леуметтік-экономикалы?, саяси даму барысында?ы ?згерістер

Б?кей ханды?ыны??аза?тары орыс шаруаларыны? ж?не казактарды? жан-жа?ынан?оршауы жа?дайында?мір с?рді, олар Жайы?ты? сырт жа?ында?ы тайпалас туыстарынан б?лініп?алды. Сонды?тан да уа?ыт?те келе оларды??леуметтік-экономикалы? ж?не саяси?мірінде бір?атар елеулі?згерістер?алыптаса бастады. Ондай жа?алы?тарды? енгізілуіне к?бінесе Ж??гір ханны??зі бастамашы болды.

1м?нда айма??а басшылы? етуді? кейбір?зіндік ерекшеліктері?алыптаса бастады.?йткені Ж??гір ханны? толы? ішкі автономиясы ж?не?з алдына дербестігі са?талды. Оны??олына б?кіл?кімшілік ж?не сот билігі шо?ырландырыл?ан еді. Ж??гірді? т?сында?р руды оларды бас?аратын старшындары ар?ылы жекелеген с?лтандар билеп-т?стеді. Рубасылары мен старшындарды ханны??зі та?айындады. Старшындар?а е?бека?ы халы?тан жиналатын салы?ты? есебінен т?ленетін. Зекет ж?не со?ым ретіндегі б?рыннан бар т?лемдер енді «мал басына салынатын салы?» деп аталатын бір-т?тас орта? салы?пен ауыстырылды.?ркімні? меншігіндегі мал басы?ш жылда бір рет есепке алынып отырды.?зіні? жеке билігін ны?айта т?су?шін хан сот билігін?зі?ата? ба?ылауда?стады. Барлы? азаматты? ж?не?ылмысты? істер?аралатын сот ісіне ханны??зі тікелей?атысып отырды. Сотты??абылда?ан шешімі мен шы?ар?ан?кімі ж?нінде ша?ым жасау?а р??сат етілмеді. Б?л ретте орыстарды к?штеп т?т?ын?а алып,??лды??а сатып жіберуге,?ара?шылы?пен ел тонау?а, адам?лтіруге?атысты м?селелерге байланысты?ылмысты? істер бойынша?ана ша?ым жасау?а р??сат етілетін. Ал м?ндай?ылмысты істерді Орынбор шекаралы? комиссиясы?ана берілген ша?ым бойынша?айта?арай алатын. Не??рлым?са?-т?йек істерді? та?дыры билер сотында шешіле беретін. Ж??гір хан билер сотыны??кілдігіне ед?уір шек?ойды.

2Ішкі Ордада жер учаскесін жеке меншікке беру ке?інен орын алды. Біра? Кіші ж?зді? далалы? б?лігінде м?ндай т?ртіп атымен жо? еді. Хан?а, оны? ту?ан-туыстарына, с?лтандар?а, билерге,?ожалар?а ж?не старшындар?а е? ш?райлы жа?сы жер телімдері оларды??ала?анынша мол м?лшерде берілді. М?селен, Ж??гір ханны??зіні? жеке меншігінде 400 мы? десятина?а жуы? жері болды. Оны? бауыры Ме?дігерейді? жеке меншігінде де осыншама жайылымды? жері бар еді. Би Бал?ы??дайберген?лыны? жері де 300 мы? десятина?а жетті. 25—30 ірі жер иеленушіні??олына ханды?та?ы б?кіл жер к?леміні? 85 пайызы шо?ырланды. М?ны??зі кейіннен халы? к?терілісіне алып барып со?тырды.

3Б?кей ханды?ы?аза?тарыны? арасында жерді жал?а беру ке?інен орын алды. Жерді? жетіспеушілігінен?аза?тар жылжи-жылжи к?ршілесАстрахан губерниясыны? аума?ына дейін шы?ып кетті, Каспийді? жа?асына дейін барып жетті.?аза?тар Каспийді? жа?асында?ы бос жат?ан жер телімдерін жал?а ала бастады.

4жерді? сатылуы мен сатып алынуы, жерді?ауымдасып пайдалану ж?йесіні? б?зылуы?аза?тарды? жаппай отыры?шы?мір салтына к?шу?рдісін к?шейтті.

5Б?кей ханды?ында, Кіші ж?зді? бас?а б?лігіндегіге?ара?анда оны? бір айырмашылы?ы — о?да сауда-сатты??ызу?ар?ынмен дамыды. 1832жылы Ж??гір хан Б?кей ханды?ыны??з ж?рме?кесін?йымдастырды. Ол жылына?ш рет ашылып т?рды, ханны??ол астында?ы халы??здеріні? малын тиімді айырбастауды ж?не сатуды?йренді. Сауда-сатты?ты? дамуына б?л айма?ты? географиялы? жа?дайы да о?тайлы ы?пал етті. Ж??гір хан сауда жасау ісіне?олдау к?рсетіп, к?термелеп отыру саясатын ж?ргізді. Атап айт?анда, ж?рме?кеге саудагерлерді тарту?шін о?ан т?ленетін баж салы?ын е? т?мен м?лшерде белгіледі. Сату ж?не сатып алу ісінде жазбаша келісімшарттар жасасу, тілхаттар беру т?ртібін енгізді. Ханны??ол астында?ы адамдарды??з міндеттемелерін орындама?ан жа?дайда, орыс к?пестеріне оны??зі кепілдік беретіндігін м?лімдеді. С?йтіп Ішкі Орда?ыс?а мерзім ішінде Ресейді? еуропалы? б?лігіне мал ж?не мал?німдерін бере алатын ірі орталы??а айналды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: