Тақырып. Төлем балансының мәні, түрлері.

1. Әр мемлекетке өзінің сыртқы экономикалық жағдайларын білуі үшін оларға кезеңдік статистикалық мәліметтер керек. Осы мәліметтерді төлем балансынан көруге болды. Төлем балансы дегеніміз – белгілі бір кезеңде сол елдің сыртқы экономикалық іс-әрекет балансын анықтайтын статистикалық құжат. Сонымен бірге төлем балансы дегеніміз – жекелеген ел мен басқа бір ел резиденттерінің арасында белгіленген мерзім ішінде орын алатын барлық экономикалық келісімдер мен міндеттемелердің статистикалық жазбалары. Төлем балансы елдің төлемдері мен кірісінің жағдайы анықталады. Ол жеке-дара келісімді емес, мемлекетаралық жиынтық келісімді қорытып көрсетеді және бір календарлық жылды қамтиды. Қазіргі кезде төлем балансы елдің халықаралық тауарлар,қызмет көрсетулер, капитал, айырбасына қатысу ерекшелігін анықтайтын ақпараттың көзі ретінде халықаралық экономикалық қатнастар саласы мамандарын зерттейтін құжаттарына айналды. Төлем балансының негізгі қызметі тауарлар мен қызмет көрсетуге сұраныстың өсуімен немесе шетелдің валюталық келуімен байланысты келісімдердің барлық түрлерін топтап көрсеті. Сыртқы экономикалық іс-әрекеттерді есептеу орта ғасырларда пайда болды. Төлем балансы терминін шотландтық экономист (ХІІғ) Джеймс Стьюарт ойлап тапқан. ХХ ғасырдың басында төлем балансын құрау әдісі АҚШ пен Англияда дами түсті. Осыған сәйкес халықаралық валюталық қатынастар барлық елдер бойынша ортақ төлем балансын құраудың стандарттық әдістемесін жасаған.

2. Төлем балансына әсер етудің бірнеше әдістері:

1. Тікелей бақылау – бұл импорты және кедендік төлем балансы жинақтарын шетелге шетелдік инвестициялар арқылы және ақшалай трансверттер арқылы жеке адамның пайда келтіруіне тыйым салу және шектеу.

2. Дифляция (инфляциямен күрес) – ішкі экономикалық міндеттерді шешуге бағытталаған, бірақ жарнама әсері төлем балансының жағдайларын жақсартады.

Төлем балансы тапша елдер мынандай саясаттарды қолданады: дефляциялық саясат – бюджеттік шығындарды қысқартады, ішкі сұранысты қысқартады, жалақына, бағаны ұстап тұрады.Деволюция (құнсыздану), бұл саясатта ұлттық валюта курсының төмендеуі, экспортты ынталандыру, импорттық тауарларды шектеуге бағындырады. Валюталық шектеу, экспортерлар экспорттан түскен пайданы кеңінен пайдалана алмайды. Белгелі бір мөлшерін мемлекеттік ұлттық банкке салуға тиіс. Қаржы және ақша-несие саясаты, төлем балансының тапшылығын азайту үшін экспортерға бюджеттік субсидия (жеңілдіктер) қолданылады. Төлем балансына қатысты қолданылатын мемлекеттік ықпалдың арнайы шаралары. Оның негізгі баптарының сауда балансының қалыптасуына байланысты көрінбейтін операциялар (әр түрлі қызмет көрсетулер мен көлік тасымалы) және капитал қозғалысы.

3. Халықаралық есептеулерде елдің төлем жағдайын бағдарлау үшін алдымен экспорт пен импорттың арақатынасы анықталады. Төлем балансының мынандай түрлері қолданылады.

1. Сауда балансы – бұл шетелден сатып әкелінген және шетелге сатылған тауарлар көлемінің қорытынды көрсеткіші кедендік мекемелердің сауда-саттық жөніндегі жинап өңдеуге статистикалық материалдары негізінде сауда балансы есептеледі. Ол халықаралық экономикалық қатынастар көлемінің 80 % -ын құрайтын сыртқы сауданың бастапқы көсеткіші.

2. Ағымдағы операциялар балансы – бұл елдің экономикалық жағдайы туралы мол ақпарат береді.

3. Базистік балансы – бұл ағымдағы операцияларға ұзақ мерзімді аударулар мен төлемдерді қосқанда шығарады. Базистік баланс елдің ең маңызды макроэкономикалық көрсеткіштерін: сыртқы және ішкі бағалардың арақатынасын, валюта курсын, табыс көлемін, өсу қарқынын қамтиды.

4. Автономдық есептеулер балансы – бұл базистік балансқа қысқа мерзімді капиталдық қозғалысының қосылуы.

5. Толыққанды баланс, мұны жасау үшін әрбір келісім баланста екі рет көсетілуі керек.

6. Өтімділік балансы – бұл балансының автономдық баланстан айырмашылығы резидент еместердің қолындағы қысқа мерзімді міндеттемелері ел резиденттерінің шетелдік қысқа мерзімді міндеттері баптарын қосу немес қоспау мүмкіндігіне байланысты.

7. Халықаралық инвестициялық борыш балансы, мұнда міндеттемелер мен қаражаттары артуы немесе келуі анықталады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: