Леуметтік -экономикалық үрдістердегі салық саясаты және салықтық әкімшіліктендірудің мәні мен мазмұны

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ......................................................................................................................6

Леуметтік-экономикалық үрдістердегі салық саясаты және салықтық әкімшіліктендірудің мәні мен мазмұны.............................................................10

1.1 Салықтық әкімшіліктендірудің түрлері мен нысандары, жүзеге асырылу қағидаларының теориялық аспектілері...................................................................10

1.2 Салық саясатын жүзеге асырудағы салықтық әкімшіліктендірудің атқаратын рөлі..............................................................................................................................15

Азақстан Республикасындағы салықтық әкімшіліктендірудің қазіргі кездегі жүзеге асырылу ерекшеліктері..............................................................20

2.1 Салықтық әкімшіліктендірудің жүзеге асырылуының қолданыстағы механизмі....................................................................................................................20

2.2 Салықтық әкімшіліктендірудің мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастырудағы алатын орнын талдау...............................................................30

2.3 Салықтық әкімшіліктендірудің қазіргі кездегі қызмет ету тиімділігін бағалау........................................................................................................................39

Азақстан Республикасында салықтық әкімшіліктендіруді жетілдірудің бағыттары.................................................................................................................46

3.1 Салықтардың уақытылы және толықтай түсуінің негізі ретіндегі салықтық әкімшіліктендірудің мәселелері...............................................................................46

3.2 Салықтық әкімшіліктендірудің болашақтағы даму перспективалары..........49

ОРЫТЫНДЫ........................................................................................................55

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................................58

ОСЫМШАЛАР.....................................................................................................61

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, мемлекет және қоғам мүддесіне қажетті қаржы - қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы, сондай- ақ, өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салық жүйесінің экономика және құқық аяларынан өзіне тиеселі орын алуының басты себепкері болып отыр.

Мемлекеттің материалдық мүддесі мен қоғам өмірінің айырықша экономикалық аясының тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық – құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу саласы әрқашанда мемлекеттің салық жүйесінің реттеуші ықпалының ауқымы ретінде көрініс табады.

Салық заңнамасының нормаларының қалыптасу процесі салық заңнамаларын бұзушылықтар үшін жауапкершілікке тартудың ерекше маңыздылығын көрсетті. ҚР бюджетінің салықтық түсімдерге тікелей тәуелдігі, нарықтық экономикадағы салықтық реттеудің ерекшелігі, сонымен қатар салық салу механизміндегі мелекеттік мәжбүрлеудің атқаратын ерекше рөлі бұл салықтық құқықтық қатынастар жүйесінің басты құрамының бірі - құқықтық жауапкершілік түрін маңызды қылды және оның терең құқықтық регламенттелуін талап етті.

Салық органдарының өкілдігін, салық төлеушілердің міндеттері мен құқықтарын дұрыс түсіну үшін тек санкциялармен ғана шектеліп қоймай, олардың жалпы әкімшілік статусын талдау керек деп ойлаймын.

Мемлекеттік орган, салық органы немесе қаржы полициясы мен салық төлеуші бір-бірімен өз еркімен емес, заң негізінде қарым-қатынасқа түседі. Бұндай құқықтық қатынастардың қатысушылары өз қарым қатынасының шарттарын өзгерте алмайды, өйткені олар заңда нақты түрде белгіленген. Салықтық құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік-құқықтық жауапкершілік салық салу кезіндегі мүліктік қатынастарды арнайы реттеу шеңберінде құралады.

Салықтық әкімшіліктендірудің басты қызметі қоғамның экономикалық өміріндегі жүзеге асырылып жатқан әрекеттердің заңдылығын қадағалауға бағытталған. Нарықтық экономика жағдайында басқару құрылымдарының күрделілігі бақылаумен де байланысты, көптүрлі, тармақталған және әсерлі болғандықтан, қаржылық, несиелік, мақсатты және басқа да салаларда бақылау ерекше болады. Және осылардың барлығы экономикалық бақылау ұғымын құрайды [1].

Мемлекеттік саясат аясында жүргізіліп жатқан экономикалық және әлеуметтік қайта құрулар соған сәйкес шешімдер мен ережелерге негізделеді. Оларды жүзеге асырмайынша қоғамның алдыға қойған: экономикалық өсім, қаржылық тұрақтылық, азаматтардың өмір сүру деңгейінің көтерілуі, олрдың қауіпсіздігі және тағы басқа мақсаттарына жете алмайды. Бақылау кері байланыс формасы ретінде, біруақытта басқарушылық шешімдердің орындалуының катализаторы ретінде қызмет етеді. Басқарылып отырған объектінің нағыз жағдайы туралы қажетті ақпаратты ала отырып және оны сараптап, орын алған жағдайды түзетуге бағытталған нормативті актілерді, басқарушылық шешімдерді қабылдау арқылы қажетті шараларды қолдану турасында қорытынды шығаруға болады.

Нарықтық қатынастардың қалыптасуы экономикалық және әлеуметтік процесстерді басқаруда мемлекеттік реттеушіліктің рөлін арттыруда көрініс береді. Бұл салықтардың маңыздылығын билік құрылымдарын қажетті құралдармен қамтамасыз ету әдісімен ғана емес, қоғамдық ұдайы өндіріс пропорциясына мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі элемент ретінде арттырады[2].

«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндеттеі төлемдеру туралы» 2016 жылдан бастап күшіне енгізілген салық заңнамасы әлемдік тәжірибеде қабылданған: әділеттілік, қарапайымдылық және экономикалық бейтараптық принциптерін есепке ала отырып жүзеге асырыла бастады.

Ал бүгін біздің республикамызда салық реформасының басты мақсатына қол жеткізілді деп айтуға болады. Қазақстан ТМД-дағы көршілерінен біршама озып, мазмұны жағынан нарықтық және формасы жөнінен өркениетті салық жүйесіне ие болды [3].

Дегенмен, соңғы кездері заңды және заңмен қарастырылмаған құралдарды қолдану арқылы салықтан жалтару кең таралды. Бұл өз кезегінде салық органдары қызметкерлерінен әрүрлі сипаттағы жалтару мен оны жүзеге асырудың көптеген механизімдерін тиянақты түрде сараптаудан өткізуді талап етті. Сонымен бірге олардың жалпы салық салынатын табысқа сәйкесінше бюджеттің табыс бөлімін қалыптастыруға тура және жанама әсерін зерттеу қажеттілігі туды.

Мәселені зерттеудің дәрежесі. Қарастырылып отырған ғылыми зерттеуде Қазақстан Республикасының салық әкімшілігі мен оны жетілдіру мәселесі қарастырылған. Бұл тақырып бойынша зерттеулер мынадай қазақстандық ғалымдар еңбектерінде көптеп кездеседі: А.А. Нұрымов, С.А. Шоимбаева, А.Т. Исаева, І.Ж. Нарғозиев, С. Құлпыбаев, Н.Қ. Мамыров, В.Д. Мельников, У.Б. Баймұратов, А.Б. Зейнелғабдин, У.М. Искаков, Қ.Қ. Ильясов, Б.Ж. Ермекбаева, М.Ж. Арзаева, М.Т. Құлжабаева, О.Т. Бурабаев, А.Д. Үмбеталиев, Ғ.Е. Керімбек және т.б.

Бұл ғалымдардың еңбектері салық жүйесінің қалыптасуы мен оның дамуы және салық салу теориясы мен методологиясын зерттеуде ауқымды үлесін қосты. Қазіргі кезде салық жүйесі мен салық салуды жетілдіру және модерниза-циялаудың теориялық, тәжірибелік және методологиялық аспектілері толық-қанды зерттелген деп айтуға келмейді.

«Қазақстан Республикасындағы салықтық әкімшіліктендіру: жағдайы, мәселелері, шешу жолдары» тақырыбындағы ғылыми жұмыстың мақсаты - салықтық әкімшіліктендірудің мемлекет пен қоғамның мүддесін, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін қалыптастырудағы алатын орны мен атқаратын рөліне баға беріп, ол бойынша жетілдіру жолдарын ұсыну.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі зерттеудің міндеттері қажет:

- жалпы, Қазақстан Республикасындағы салық саясаты және оның жүзеге асырылуындағы салықтық әкімшіліктендірудің атқаратын рөлі;

- салық механизмінің негізгі элементі ретіндегі салық әкімшілгінің теориялық негіздерін қарастыру;

- салықтық әкімшіліктендірудің қазіргі кездегі жүзеге асырылу механизмін жергілікті салық комитеттері негізінде талдау;

- салықтық әкімшіліктендіруді жетілдіру жолдарын қарастыру және сол бойынша тұжырымдар жасау.

Зерттеу объектісі ҚР салық жүйесі және салықтық әкімшіліктендіру аспектілері мен оның даму жағдайлары болып табылады.

Зерттеу пәні - Қазақстанда жүргізіліп отырған салықтық әкімшіліктендіруде туындайтын қаржылық қатынастар.

Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі отандық және шетелдік экономистердің еңбектері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің заңнама актілері, «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңы құрайды. Зерттеу процесінде ретіндеотандық және шет елдік ғалым экономистердің еңбектері, мерзімдік арнайы басылымдар және салық салу саласындағы отандық заңнама (Салық Кодексі), салық әкімшіліктендіруін заң тұрғысында қамтамасыз ететін басқа да заңдық – нормативтік актілер және ҚР Қаржы Министрлігі Мемлекеттік кіріс басқармасының сандық мәліметтері, монографиялық және статистикалық материал, экономикалық, ғылыми-техникалық және бұқаралық ақпарат құралдарының жарияланымдары пайдаланылды.

Зерттеу әдістері -бақылау, тіркеу, топтастыру, жалпылау, салыстыру, синтез, талдау, сипаттау, сынды жалпы ғылыми әдістермен қатар, жүйелік талдау әдісі, қаржылық және графикалық талдау әдістері, қаржылық коэффициенттер әдісі сияқты тәсілдер пайдаланылды.

Ақпараттық зерттеу базасы ретінде ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің қаулылары, басқа да нормативтік құжаттар, ҚР Статистика жөнінде-гі агентігінің, Қаржы министрлігінің материалдары, салық органдарының есеп-тері, сондай-ақ факторлық, салыстырмалы және статистикалық талдау негізінде алынған талдамалық зерттеу материалдары пайдаланылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәні: Салықтық әкімшіліктендіруді ұйымдастыру аспектілерінің теориялық және практикалық мәселелерін кешенді зерттеу және қызмет ететін салық жүйесін, салықтық механизмін, онда кездесетін мәселелері мен келешектегі әлеуетін қарастыра отырып, жетілдіру жолдары бойынша ғылыми негізделген нұсқаулар мен ұсыныстарды әзірлеу.

Өткізілген зерттеуді топшылай отырып, бірқатар жаңалық ретінде мұнадай нәтижелер алынды: - қазіргі таңдағы Қазақстанның салық жүйесі мен салық салуды ұйымдастырудың аспектілері мен ерекшеліктерін зерттей отырып, ондағы кездесетін мәселелер анықталды; - Қазақстан Республикасының салық қызметіне авторлық көзқарас ұсынылған;

- шет мемлекеттердің салық жүйесі мен салық салуды ұйымдастыру ерек-шеліктеріне шолу жасалынып, біздің мемлекеттің салық жүйесінде шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндіктері қарастырылды;

-нарықтық қатынастар жағдайында елдің әлеуметтік-экономикалық да-муына байланысты салықтарға талдау жасау арқылы салық жүйесінің тиімділігі бағаланды; -Қазақстандағы салықтық әкімшіліктендіруді жетілдіру жолы қарастырылған.

Автормен қорғауға шығарылатын жұмыстың негізгі жағдайлары:

- салықтық әкімшіліктендіру мазмұнын айқындауда авторлық анықтама беру;

- салықтық әкімшіліктендірудің реформалануы мен даму кезеңдерінің жүйелендірілген үлгісі;

- ҚР-да салық әкімшілігін, салық қызметін және жалпы салық салу жүйесін жетілдіру жөніндегі бағыттар.

Зерттеудің тәжірибелік мәні. Қазақстандағы салықтық әкімшіліктендіруді жетілдіру жолы қарастырылған. Оның негізгі ережелерін, қорытындылары мен ұсыныстарын іске асыру жағдайын арттыруға септігін тигізеді, сондай-ақ жалпы салық жүйесінің тұрақтылығын нығайтуға және сенімділігін қолдауға ықпал етеді. Ғылым жұмыстың теориялық және практикалық бөлімдері экономика оқу орындарының, қайта даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.

Алынған нәтижелердің шынайылығы. Ғылыми жұмыстың негізгі қағидалары мен тұжырымдары ғылыми-практикалық конференцияларда байқаудан өткізілген.

Ғылыми жобаның тақырыбы бойынша жариялынымдар. Жалпы көлемі 0,6 б.т. болатын 2 ғылыми жұмыс жарияланды.

Ғылыми жобаның құрылымы мен көлемі. Ғылыми жобакіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, 5 кестеден және 6 суреттен тұрады.

леуметтік -экономикалық үрдістердегі салық саясаты және салықтық әкімшіліктендірудің мәні мен мазмұны

1.1 Салықтық әкімшіліктендірудің түрлері мен нысандары, жүзеге асырылу қағидаларының теориялық аспектілері

Қандай да бір мемлекет тек қана белгіленген меншікті қаржылық базаның иесі болған кезде ғана қызмет атқаруы мүмкін. Қарапайым сөзбен айтқанда, өзінің аппаратын ұстау және мемлекеттік қызметті іске асыру процессінде пайда болатын шығыстарды жабу үшін мемлекетке белгілі ақша қаражаттары қажет. Бұл мақсатта, мемлекеттік қызмет яғни оны басқару қызметі жатпайды, яғни ол қызмет атқару сипатына ие болғанымен ақша түрінде көрінетін құны бар өнімді шығармайды. Осыдан, мемлекеттің қаражатқа деген қажеттілігі – «мемлекеттің қызмет атқаруын қамтамассыз ету үшін қажетті ақша қаражаттарын жұмылдыру» деп аталатын, оның қаражат жинау мақсатындағы барлық шараларының жиынтығы түсіндіріледі. Мемлекет деңгейінде қаржы шоғырландырудың басты әдісі – салықтық-бюджеттік саясат жүргізу.

Қазақстанда салықтық – бюджеттік саясатты жүзеге асыруда салық заңдылықтарында салық ставкаларын жоғарылату немесе салық түрлерін көбейтуді мақсат тұтып отырған жоқ. Сондықтан салық органдарының салықтардың толықтай және уақытылы бақылауын уақыт талабына сай мейілінше жетілдіріп отыру, яғни салықтық әкімшіліктендіруді дұрыс жолға қою болып табылады [4].

Салықтық басқаруды ұйымдастыру оның негізгі бағыттарының бірі салықтық әкімшіліктендірудісіз мүмкін емес. Мемлекет салықтық әкімшілікке тек қана фискальдық мәселелерді шешуде ғана үлкен мағына бермейді, сонымен бірге онда шаруашылық субъектілердің әрекетін әлеуметтік-экономикалық реттеуге, экономикалық қылмыс деңгейін төмендетуде және экономикалық құрылымдарды тұрақтандыруда ерекше көңіл бөлінеді [5].

Салықтық әкімшіліктендіру, салықтардың бақылау функциясын жүргізу нысаны болып табылады. Одан басқа, фискалды және реттеуші функциясының жүзеге асырылуының атқарылуы нақты салықтардың бақылау механизмі арқылы өтеді. Сонымен, салықтық бақылау қаржылық сияқты, салықтың және қаржылық тексеру әрекеттері мен операцияларымен байланысты шаруашылық субъектілері әрекеттерінің жалпы және арнайы түрлерін қолдануды басқару, оны ұйымдастыру әдістері және елдің бюджет жүйесіне түсетін салықтар мен басқы да міндетті төлемдерін толықтай шоғырландыру болып табылады [6].

Жоғарыда атап өткеніміздей, салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізгі көзі болғандықтан, ол өзінің салық заңдарының мазмұнында келтірілген ережелердің толықтай және сапалы орындалып отыруына мейілінше мүдделі болып келеді. Ал, салықтық әкімшіліктендіруді жүзеге асыру оның нақты әдістері мен тәсілдерінсіз мүмкін емес. Оның әдістері мен нысандарын нақты кестеде көрсетуге тырысайық. Ал, нысандар мен тәсілдерді таңдай салықтық әкімшіліктендіруді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін қаражат көздеріне және олар атқаратын қызметтерге байланысты болу қажет[7].

Кесте 1- Салықтық әкімшіліктендірудің әдістері мен нысандары

Әкімшілдендірудің әдісін таңдаған кездегі негізгі факторларға: әкімшілік қаражаттыр, басқару масштабы, персоналдардың сапасы, әкімшілдендіру мақсаты, әлеуметтік-экономикалық ортасы және т.б. жатады [8].

Жоғарыда аталған салықтық әкімшіліктендірудің әдістеріне толығырақ тоқталатын болсақ, салықтық жоспарлау– шешімді қабылдау және алдын – ала өңдеулер жүйесінде негізгі элементтер болып табылады. Салықтық жоспарлау мен болжаудың негізгі мақсаты – бюджеттік тапсырмалардың сандық және сапалық көрсеткіштердің экономикалық негізділігін қамтамассыз ету және салықтық концепциялардың заңдық тәртібінде қабылданған ережелерден кейін елдің әлеуметтік – экономикалық дамуын қамтамассыз ету. Бұл мәселенің орындалуы біржағынан қаржыны молайту (ағымдағы салықты жоспарлау) және келешектегі перспектива (салықтық болжау). Осымен байланысты салықтық жоспарлаудың тактикасы мен стратегиясы ерекшелінеді [9].

Салықтар бойынша жоспарлау - ағымдағы бюджеттік тапсырманың өңделуі, тоқсандық салықтық түсімдердің анықталуы. Олардың шешімі салық салудағы стратегиялық мақсаттарды зерттеуде және олар үшін құқықтық жағдай жасайды. Бұл жағдайда салықты болжаудың негізі болып ғылыми – зерттеу есептерінің нәтижесі және ағымдағы салық міндеттемелерінің орындалу барысы табылады. Бұл мәліметтерді жинау және өңдеудегі олардың позитивті және жағымсыз жақтарын айтуға болады, оның инвестициялаудың деңгейлеріне әсері, салалар қозғалысындағы құрылымына, табыстардың аумақтарға деген сәйкестігі, корпорациялар мен тұрғындарға әсері [10].

Салықтық әкімшіліктендірудің басты мақсаттары келесілер болып табылады:

- салық түсімдерін жоспарлау және болжау;

- талдауға алынатын нақты кезеңдер аралығында салық түсімдері көлеміндегі ауытқу факторларының себептері мен салдарын анықтау;

- салықтан жалтару фактілерін болдырмау;

- салық салуға тиісті обьекті салық есебін қамту;

- салық салу обьектісі бар тұлғаларды салық қызметі органдарына тіркеуге алу;

- фискалды жады бар бақылау касса машиналарын қолдану ережесінің сақталуын қадағалау;

- міндетті зейнетақы жарналары мен мемлекеттік әлеуметтік аударымдардың дұрыс есептеліп аударылуын бақылау;

- ҚР үкіметі белгілеген тәртіпке сай ірі салық төлеушілерге мониторинг ұйымдастыру және жүргізу;

- салық тексеруін ұйымдастыру және жүргізу;

- салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету мақсатында өзге өкілетті мемлекеттік огандарға бақылау ұйымдастыру [11].

Қазіргі кезде осы мақсаттарға сәйкес салық органдары өз қызметтерін атқаруда. Салықтық тактика дегеніміз билік органдарының тәжірибелік әрекет кешені және бюджеттің деңгейлеріндегі бюджеттік табыс баптарының жалпы құрылымдарын өңдеу, салықтық реттеу мен бақылауды жүргізу. Тактикалық қадамдардың сапалық мазмұны барлық деңгейдегі бюджеттердің уақытылы және толық орындалуының дәрежесін көрсетеді.

Стратегиялық салықтық жоспарлау (болжау) басқару теориясы мен тәжірибесінде айрықша орын алады. Ол барлық дамыған елдерде экономиканың алдын алу тәсілі ретінде қолданылады [12].

Жоғарыда аталғандарды қорытындылай келе, салықтық әкімшіліктендірудің үнемі өзгеріп отыратын құрылымдарға негізделетіндігін айтуға болады. Сондықтан салықтық әкімшіліктендіруді жүзеге асыру үшін бірқатар қағидаларға сүйену қажет, олар:

1. Ғылыми негізделу. Басқару шешімдерін жасауды, елдің ұзақ мерзімді

бюджетті – қаржылық саясатына, нарықты талаптарды ескере отырып, экономиканың даму жоспары мен оның сол уақыттағы жағдайына, отандық және әлемдік салық салу тәжірибесіне сай келетін, мықты ғылыми-техникалық базаның аясында жүзеге асыру қажет.

2. Мақсаттылық, сандық және сапалық нақтылық. Басқару шешімдері

күш пен құралды аз жұмсауға мүмкіндік беретін, соның ішінде қазіргі уақыттағы техниканы қолдана отырып, болжап, жоспарлап, салықтарды басқару процесін оңтайландырып, қажет жағдайда керекті өзгерістерді енгізіп, өз уақытында жинап алып, ұзақ уақыт сақтау мен өңдеуге жіберілген ақпаратты жаңа басқару шешімдерін жасау үшін сараптау және жүйелеу, қатар қойылған сандық және сапалық көрсеткіштерде келтірілген нақты нәтижелерге жету үшін қолданылуы керек [14].

3. Оңтайлылық. Оңтайлылықты талап ету әрбір нақты жағдайда жалпы

салық салу мен салықтардың жеке түрлерінің әлеуметтік-экономикалық орынды критерийге жақсы сәйкес келетін шешімге негізделеді.

4. Өз уақытында. Бұл факторды мына сөздермен қысқаша баяндауға болады: «Дер кезінде, қажет шешім». Бұл сөздерді талдап қарасақ, соның басқаруымен сәйкесінше шешімдер қабылдануы тиіс, үрдістің жалпы заңдылықтары мен себеп-салдар байланысын біле отырып, сол дүние болып жатқане жағдайдың қандай екенін сезіне отырып, сол үшін бұдан кейінгі баяулатудың мүмкін емес, екінші жағынан оның дамуымен тиімді түрде жүзеге асуы үшін барлық алғышарттар толық пісіп-жетілді, ал оларға жағымсыз факторлардың әсер етуі төменгі деңгейде болатын сәтті таңдап алу. Басқару шешімдерінің өз уақытында болуы, көп жағдайда басқарылатын объектілерге, нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайлар мен басқару субъектісі бекіткен оңтайлы уақытта, сапалы түрде дайындап жүзеге асыру үшін орындаушының меншігіндегі уақыт қорына да тәуелді. Салықтарды басқару мәселесіне жататын оған басйланысты шешімдердің өз уақытында қабылдануы, бекітілген директивті мерзімдерді қызметке енгізу, қандай да бір салық заңдылықтары мен нормативті актілердің орындалы мен қызметінің тоқтатылуын да білдіреді.

5. Кешенділік. салықтық қызметтердің әрекеті басшылық шешімдеріне

әсер ететін, және оның барлық мүмкін болатын салдарына негізджелуі керек, өйткені, жалпы салық ауыртпалығының салық төлеуші иеленетін бөлігінде салық жүйесіне енетін салықтарды әрекетін тек кешенді түрде ғана қарастыру керек [15].

ҚР Салық кодексінің негізгі мақсаттарының бірі инфляция мен жұмыссыздықты жою болып табылады. Сондықтан экономиканың құлдырау кезінде салық саясатын тиімді жүзеге асыру қажеттілігі туындайды [18].

Қазiргi кезде салық әкiмшiлiгi реформаларының басым бағыттары болып информациялық технологияларын белсендi түрде дамыту болып отыр. Бұл ең бiрiншiден салық төлеушiлердiң бухгалтерлiк және салықтық есептердi тапсыру процестерiн автоматтандыру жағдайына қатысты болып отыр.

1.2 Салық саясатын жүзеге асырудағы салықтық әкімшіліктендірудің атқаратын рөлі

Мемлекет өзінің әрбір даму кезеңінде экономиканың әр түрлі салаларындағы өзгерістерді анықтайтын экономикалық саясатты таңдап алады, оның ішінде әсіресе қаржылық саясаттың атқаратын рөлі ерекше, өйткені қаржылық саясат экономикалық ағзаның күре тамыры іспеттес.

Мемлекетте жүргізілетін саясаттың негізгі мақсаты ретіндегі экономикалық өсу өз кезегінде оның қаржылық саясатының негізгі құрамдас бөлігі болып табылатын бюджеттік салық саясатына тікелей байланысты [19].

Салықтық саясат мемлекеттің қаржы саясатының негізгі бөлігі болып табылады және салық саясаты деп мемлекеттің бюджеттік құралдарды тиісті орындарға жұмсауын атауға болады. Аталған саясат бір жағынан қаражаттарды салық салу жүйесі арқылы шоғырландыратын болса, екінші жағынан оны түрлі шығындарға жұмсап отырады. Мемлекет қолындағы нақты осы қаражаттар оның ұлттық қауіпсіздігін, қоғамдық тауарларды тұрғындардың тұтынуын, әлеуметтік, демографиалық проблемаларды шешуді қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, фискалды немесе бюджеттік-салықтық саясат мемлекеттің салық сала отырып, бюджеттік қаражаттарды іскерлік белсенділікті реттеу үшін шығындау мүмкіндігін қарастырады [20].

Фискалды саясат өзінің ыңғайлылығымен, сондай-ақ заң шығарушы органдарға байланыссыз және экономикалық жағдайға қарай өзгеріп отыратындығымен ерекшеленеді. Ол түрлі экономикалық даму кезеңдердегі мемлекет қолындығы салықтар мен шығындарды қолданылу бойынша тиімді механизм ретінде қарастырылады [22].

Салықтық - бюджеттік саясаттың негізгі құралдары ретінде салықтық төлемдерді, мемлекеттік субсидияны және мемлекеттік шығындарды айтуға болады. Олардың әрқайсысы экономикаға өзінше әсерін тигізіп отырады.

Кез келген мемлекет салықтық - бюджеттік саясатты қолдана отырып, келесі маңызды мәселелерді шешуге ұмтылады:

- тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу;

- еңбекке жарамды тұрғындарды жамысбастылықпен қамтамасыз ету;

- тұрғындардың ең аз кірісін белгілі бір деңгейге дейін жеткізуді қамтамасыз ету;

- азаматтарды әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін құру, ең алдымен зейнеткерлер мен мүгедектер, көп балалы аналар және т.б.

Салық саясаты бюджеттік – қаржылық және ақша – несиелік саясатпен қосыла отырып қаржы саясатының құрамдас бөлігі болып табылады. Оның негізгі мақсаты салықтарыдң мәні мен олардың тақаратын функцияларынан туындайды және жалпы қоғамдық өнімді жалпымемлекеттік қажеттілікке жұмылдырып, оларды бюджет арқылы қайта бөлуді қарастырады. Осылайша, салықтар өз функциялары мен міндеттерін бірыңғай бюджеттік процессте жүзеге асыралы. Салық саясатының негізі әрбір қаржылық жылдағы бюджетті қабылдаған кезде қаланады және оның жүргізілуі сәйкесінше заңдар мен нормативтік актлерді қабылдаған кезде қаланады[24].

Қазіргі кезде салықтардың реттеуші қызметі табыстар мен пайдаларды салықтан босатып, және сол уақыттағы экономиканы мемлекеттік реттеу мақсатына сәйкес әрекеттер үшін, жалпы және жеке ынталандыру құрайтындай жағдайда емес, керісінше, шаруашылық субъектісі мен оның нақты шаруашылық акциясына берілген салықтық жеңілдіктер көлемінің арасында қатаң сандық тәуелділік орнатуға тырысады [25].

Әлемдік тәжірибеде салық пен мемлекеттік шығындардың көмегімен экономикалық дамуды ынталандырудың тиімді әдістері жақсы таныс. Бұл біріншіден, салық ставкасына кейнсиандық әдіспен қолдану, ол жинақталған сұранысқа алып келетін, онымен бір уақытта ЖІӨ өнім және баға деңгейі, өсіп, яғни инфляцияның өсу қарқыны жеделдейтін, салықты қысқартуды жобалайды.

Бюджет тапшылығы, инфляция, дағдарыс, жұмыссыздық секілді экономикалық жүйенің бөлінбейтін элементтеріне жататын, жағымсыз экономикалық категорияларға жатады. Бұған қоса оларыз экономикалық жүйе біртіндеп дамуға және өздігімен қозғалуға деген мүсмкіндігін жоғалтады. Бюджет тапшылығынң болмауы экономиканың “тұрақтылығы” емес. Қаржы жүйесінің өзінің ішінде қандай процесстер жүретінін, қайта өндіру кезеңінің қандай өзгерістері бюджет тапшылығына жататынын нақты білу керек [27].

Бірақ қандай да бір саясатты таңдап алу үшін мемлекет алдында тұрған мақсат пен міндетті білу керек және ұлттық экономиканың алдында тұрған міндетті анықтап алу қажет. Бірақ, фискалды саясат пен жинақталған ұсыныстардыдың арасындағы себеп-салдарлық байланыс, “экономикалық ұсынысты” жақтаушылар жазған, үлкен сақтықпен қарастырылады, өйткені ол ұзақ уақыттық тиімді әсерге есептелген.

Жалпы фискалды саясаттың негізгі мақсаты инфляция мен жұмыссыздықты жою болып табылады. Сондықтан экономиканың құлдырау кезінде аталған саясатты жүзеге асыру қажеттілігі туындайды.

Бұл мақсаттарға бір уақытта жету мүмкін емес. Егер баға өсіп бара жатса, оны қысқарту және реттеу шараларын қолдану керек. Бірақ бағаны шектеу экономикалық өсуді бәсеңдетеді және жұмысбастылықты азайюына алып келеді, ал халықты толықтай жұмыспен қамту бағаның жорғарылауына алып келеді, мұнда немесе жалақыны көп адамдарға төлеу керек, бұған қоса еңбек нарығында бәсекелестік төмендейді. Тепе-теңдік қарым-қатынасын табу - басты мемлекеттің экономика саясаты болып табылады[28].

Сондықтан, бюджет табысы саласындағы саясаттың негізінде салық саясатының болжамдығы, оны игеру мүмкіндігі принципі жатуы керек, ол салық жүйесіне, оның негізін бұзбай отырып, оны жетілдіруге бағытталған өзгертулер мен толытырулар енгізу мүмкіндігін жоққа шығармауы керек. Салық салуды саяси мақсатқа жеткізү үшін қолдануға болмайды. Мысалы, қосылған құн салығына салықтың төмендеуі, бағаға әсер етпейді, бірақ, бюджет жүйесінің табысының біршама азаюына алып келді [31].

Мемлекеттің салық салу қатынастары сферасында қалыптасқан қатынасты салықтық құқық реттеп отырады. Салық салу жөнінде қабылданған нормативтік актілер, сонымен қатар салық кодексі барлық қызмет көрсету сферасындағы заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттік меншіктің барлық түрін, табиғат ресурстарын пайдаланғанда, қосылған құн және басқа да салықтың жинақтылығын ұлғайту, біргелкі салық саясатын жүргізу үшін қабылданады.

Салықтық механизм функцияларының басты мақсаты болып, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының бағыттарына қатаң түрде қадағалау жасау және осының негізінде жалпы ішкі өнімнің, ұлттық табыстың бірқалыпты өсуін қамтамасыз ету болып табылады [33].

Қорытындылай келе, салықтық әкімшіліктендіру мемлекеттік бақылауды ұйымдастырудың маңызды нысаны болып табылатындығына көз жеткіздік. Мысалға, салықтық бақылауды экологиялық немесе санитарлық бақылауды ұйымдастырумен салыстыруға болмайды.

Осыған байланысты, салықтық әкімшіліктендіру мемлекеттің қаржылық қызметінің салық салуға қатысты барлық тексерулерінің, оның ішінде азаматтық –құқықтық негізде жүргізілетін, салықтық міндеттеменің уақытылы және толықтай орындалуына деген бақылаудың бір түрі болып табылады.

Салықтық әкімшіліктендіру – салық қызметі органдарының салық заңдарының орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының толық және уақтылы аударылуын бақылау. Салық бақылауы тек салық заңдарының орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының толық және уақтылы аударылуын бақылау ғана емес, сонымен қатар, салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдердің дұрыс есептелуі мен уақтылы төленуін тексеріп, сондай-ақ, салық жүйесінің бұзылмауын қадағалайды[34]. Салық бақылауының мақсаты мен міндеті әртүрлі. Басты міндеті – салықтан жалтаруға тосқауыл жасау, мемлекеттің табыс бөлігіне түсетін кірістерді қамтамасыз ету, Қазақстан Республикасы заңдарының бұзылуын жою.

Салықтық әкімшіліктендіру, салықтардың бақылау функциясын жүзеге асыру нысаны болып табылады. Одан басқа, фискалды және реттеуші функциясының жүзеге асырылуының атқарылуы нақты салықтардың бақылау механизмі арқылы өтеді. Сонымен, салықтық бақылау қаржылық сияқты, салықтың және қаржылық тексерістер әрекеттері мен операцияларымен байланысты шаруашылық субъектілердің әрекеттерінің сұрақтары және арнайы түрлерді қолдануды басқару, оны ұйымдастыру әдістері және елдің бюджет жүйесіне түсетін салықтар мен басқы да міндетті төлемдерді толықтай шоғырландыру болып табылады [35].

Бюджетке уақытылы және салықтардың толық төленуі мен есептелуінің толық тексерістердің өткізілуі, бірінші орынды салық органдарына заң арқылы берілген құқықтар мен міндеттеріне тәуелді болады, оларға құжаттар ревизиясын өткізу, ол сынақтар мен басқа да төлемдерді меншік түрімен ведомстволық қолдануына тәуелсіз заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардан, есептеу мен төлеуі.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: