КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 49 страница

Көрт ара­сын­нан су­зыл­ган бас­кыч­тан кү­тә­рел­гән­дә Сол­тан:

— Бо­лар­ның ишек­лә­ре кай­сы як­тан ачыл­га­нын да бел­ми идем, ме­нә кай­дан икән,— дип ша­ярт­кан­дай әй­теп куй­ды.— Мон­да да эш­ләр­гә ту­ры ки­лер ми­кән­ни, Һарун Бариевич?

— Мон­да гы­на тү­гел, ми­нем урын­га да уты­рыр­сыз әле...

Тү­рә­нең бу сү­зен ни­чек аң­лар­га ти­еш иде икән соң ул?

— Юк ла ин­де, сез, биг­рәк, Һарун Ба­ри­е­вич...

— Тиз­дән мин пен­си­я­гә ки­тә­се ке­ше... Урын­нар­ны алыш­тыр­ма­га­ек...

Мон­ысын ук Сол­тан Җәләевич көт­мә­гән иде. Мө­га­ен Хә­ниф Мак­су­то­вич аны оша­тып кал­ган­дыр да Һарун Ба­ри­е­вич­ка бе­рәр сүз әйт­кән­дер дип уй­лап куй­ды ул. Әм­ма кеше күңелен үртәргә һәм анда ка­зы­ныр­га ярат­кан тү­рә­нең бу бел­де­рүе ап­па­рат уе­ны­на бәй­ле бер ша­яр­ту гы­на икән­ле­ген ба­шы­на да кер­теп кар­ма­ды.

Бер­ләш­мә­нең ише­ген ачып, Һарун Ба­ри­е­вич шунда Солтан Җәләевичны ал­дан уз­ды­рыр­га те­лә­де. Әм­ма егет аңарга буй­сын­ма­ды. Ай-һа­е­на да ка­ра­мас­тан, ишек­не тот­кан хә­лен­дә кал­ды. Бу­са­га­дан узу­га, бо­ры­ны­на ачы­ган бәд­рәф исе ка­тыш пар­лы һа­ва ки­леп бә­рел­де. Ко­ри­дор буй­лап бар­гач, түр­дә­ге бе­рен­че кат ишек­не ач­ты­лар, та­гын да кеч­ке­нә бүл­мә­не узып, ди­вар­га сө­ял­гән, әм­ма дә ая­гын­да ба­сып то­ра ал­ма­ган сәр­хуш төс­ле шик­ле сел­ке­нү­че ши­фонь­ер­да кыш­кы ки­ем­нә­рен элеп кал­дыр­ды­лар. Мон­да та­ләп­чән ху­җа ку­лы­ның җи­тен­ке­рә­мә­ве тук­тау­сыз сыз­гы­ру­чы не­он ут­ла­рын­нан да си­зе­лә иде.

Бу ко­ри­дор­ның да тү­рен­дә­ге ишек­не ач­ты­лар. Ан­да бер­ләш­мә­нең ге­не­раль ди­рек­то­ры утыр­ган ка­би­нет икән. Зур өс­тәл ар­тын­нан чы­гып, алар­га кар­шы ис­ке са­лам­дай тө­сен югалт­кан бе­р адәм ки­лә баш­ла­ды һәм:

— Һо, Һарун Ба­ри­е­вич мон­да,— дип, ка­нә­гать ел­ма­еп, кул­ла­рын тиз­рәк ал­га суз­ды.— Кө­тә­без, кө­тә­без!..

— Ме­нә үзе­гез­не яшь ип­тәш бе­лән та­ныш­ты­рыйм дип уй­ла­дык. Әдә­би му­зей­га мө­дир!— Сол­тан­ны Һарун Ба­ри­е­вич ал­га­рак этә­реп куйгандай ит­те, үзе түр­гә үк ке­реп утыр­ды.

Ге­не­раль ди­рек­тор неч­кә һәм үтә кү­рен­мә­ле кул­ла­рын ку­шыр­ды. Сол­тан­га да игътибар күзе ташлап:

— Кө­тә­без, кө­тә­без,— дип, әле­ге дә ба­я­гы сүз­лә­рен ка­бат­лап әйт­те.

— Бү­ген ва­кы­тым юк, тиз­дән ки­тәр­мен. Эш ха­кын­да бү­тән чак­та,— ди­гәч, тү­рә бер авыз сүз бе­лән Сол­тан Җәләевич ха­кын­да әй­теп уз­ды һәм Га­таул­лин­да бу­лу­ла­ры, кан­ди­да­ту­ра­ны хуп кү­рү­лә­ре ха­кын­да бел­дер­де.— Кал­га­нын, якын­рак та­ныш­кач, үзе­гез дә ми­ңа сөй­ләр­сез.

Ге­не­раль ди­рек­тор ки­ңәш­мә­гә урын­ба­сар­ла­рын ашы­гыч рә­веш­тә дәш­те­реп ал­ды. Алар ке­рә баш­ла­ган­да Һарун Ба­ри­е­вич чы­гып ук кит­кән, Сол­тан Җәләевич исә ят ке­ше­ләр кар­шы­сын­да ял­гы­зы гы­на утырып кал­ган иде.

У­рын­ба­сар­лар бары­сы да ха­тын-кыз­лар, җит­мә­сә өл­кән яшь­тә бу­лып, кы­я­фәт­тә һәм фи­кер­дә уңа­рак төш­кә­нәр икән. Мо­ны аң­лап алуы авыр­га кил­мә­де. Әм­ма ан­дый­лар­ның со­ры кү­се­ләр­дән дә бо­лай­рак тешле икән­лек­лә­рен ул әле­гә бел­ми, хәт­та алай дип уй­лар­га да кый­мый иде.

Кар­шы як­лар­ның сүз­не кем һәм ни­дән баш­лар­га бел­мәү­лә­рен­нән арада тын­лык ур­наш­ты. Нәр­сә ха­кын­да сөй­ләш­сен­нәр икән алар? Әле­гә бе­рен­че тап­кыр гы­на оч­ра­шу­ла­ры. Ә бәл­ки соң­гы­сы да бу­лыр­га мөм­кин.

Генераль директорның у­рын­ба­сар­лары биш кеше икән, араларыннан бер­се, мар­җа йөз­ле­ләр­нең өл­кән­рәк яшь­тә­ге­се, Сол­тан­ны әл­лә кай­чан бел­гән ке­ше ши­кел­ле хәй­лә­кәр ел­май­га­лап ал­ды. Ни­дер со­рар­га те­ләп, сүз баш­лап кы­на кит­мәк­че иде, үзенең кемлегенә басым ясап, ир кеше:

— Ү­зе­гез ха­кын­да бе­раз сөй­лә­сә­гез иде?— ди­де. Яңа ип­тәш­нең кем­ле­ле­ге һәм­мә­се­нә кы­зыклы, әл­бәт­тә.

— Һарун Ба­ри­е­вич­ның әйт­кән­нә­ре­нә нәр­сә­ләр өс­тим икән?— Сол­тан Җәләевич­ның чын­нан да арт­ты­рып бә­ян итәр­лек га­мәл­лә­ре юк иде. Ком­со­мол­ның җа­вап­лы эш­лә­ре­нә җи­гел­мә­дем, ком­му­нист тү­гел идем ди­сә ге­нә ин­де.

— Ип­тәш­ләр ишет­мә­де­ләр шул, алар­га мин сөй­лә­гән­че, үзе­гез әй­теп бир­сә­гез, шат бу­лыр идек!— диде шул ир кеше, тагын да генеральный директор булуын искәртергә теләп.

Кы­я­фә­те бе­лән ба­ша­гы ко­ел­ган арыш са­ба­гы­н хәтерләткән ул кешенең бу сүз­лә­ре урын­сыз тү­гел иде. Те­ге ха­ным­ның һа­ман да ел­ма­еп уты­руы исә Сол­тан Җәләевичка авыр тәэ­сир ит­те. Гү­я­ки ул аңа те­ләк­тәш­ле­ген бел­де­рә­дер сы­ман то­ел­ды. Кай­да­дыр бе­рәр кон­фе­рен­ция эшен­дә оч­раш­кан бу­лу­ла­ры да мөм­кин. Дөнья тар шул ул.

Әм­ма Сол­тан Җәләевич ял­гыш­ты. Хик­мәт алар­ның та­ныш­лы­гын­да тү­гел, бәл­ки ха­ным­ның ас­тыр­тын­лы­гын­да иде. Шу­шы ми­нут­та гы­на да ул әл­лә нин­ди мә­кер­ле фи­кер­ләр­гә ки­лер­гә өл­гер­де. “Ге­не­раль­ный­”ны өнәмәве, хәт­та җе­не сөй­мә­ве хез­мәт­тәш­лә­ре­нә ях­шы бил­ге­ле булырга кирәк, калганнар аңарга сырт беләнрәк утырырга тырыштылар. Бу гы­на да тү­гел, за­ма­нын­да шул урын­га үзе уты­рыр­га бик тә те­ләп, ми­нистр­лык юлын ни­чә­мә тап­та­ганлыгы хакында сүзләр ишетелгәләгәнен Солтан Җәләевич хәтерендә яңартты. Сүз шушы хатын турында баргандыр тәгаен? Әгәр дә өл­кә ко­ми­те­ты ида­рә ит­кән чор бул­ма­са, “ге­не­раль­ный” итеп үз­лә­рен­нән арт­кан ап­па­рат­чы­ны ки­те­реп куй­ма­са­лар, бә­хет ко­я­шы аның өчен чык­мый кал­мас иде. Боларнымы Солтан Җәләевичның колагы ишетмәде? Сүз шушы урынбасар хакында барган, билгеле. Әм­ма мо­ра­ды­на ире­шә ал­ма­вының да сәбәпләре бардыр инде. Юк­са, мил­ли кадр­лар­га үсү җи­ңел­рәк икән­ле­ген бе­лү­гә, фа­ми­ли­я­се өчен бер та­тар­га кия­ү­гә чы­гып, со­ңын­нан, аның бе­лән ае­ры­лыш­кач, ире өс­тен­нән йө­реш­кән уры­сы бе­лән язы­лы­шып то­ра баш­лап та, Га­лиул­ли­на бу­лып кал­ды ул диләр иде. Мөгаен, кар­дәш­лә­ре ара­сын­да бу хак­та сүз чык­са, яше­реп ма­таш­кандыр, аң­ла­тып тормагандыр әле. Урыс ир­ле мар­җа, шу­лай итеп, та­тар фа­ми­ли­я­сен­дә кал­гандыр. Аның ку­лы ку­ел­ган до­ку­мент­лар­ны күр­сә­ләр, мил­ли кадр­ның үте­неч­лә­ре­нә ко­лак сал­мау мөм­кин тү­гел ди­гән­дәй, юга­ры­да­гы тү­рә­ләр хә­ер­хаһ­лык итәләрдер. Башка булмас. Шушы хатындыр ул?

Солтан Җәләевич әлегә танышмый торып, нигәдер ашыгычлык белән фаразлар кыла башлады. Аңа шушы сәбәпле бу кешеләр дә күптәнге танышлары кебек тоелырга тотындылар. Ул аларны җиңел генә үз итте. Һәрхәлдә беренче танышудан ук кешеләр бер-берсен танып калалар. Ә нигә үз исемнәрен, кем булуларын әйтмиләр соң? Бәлки фараз кылып утырасы да булмас?

Мөгаен Солтан Җәләевичның ки­леш-кил­бә­те, ми­нистр­лык та­ра­фын­нан тәкъ­дим ите­лүе ул хатын өчен сөенеч китергәндер? Шун­да ук хы­ял­га би­ре­леп, эш­нең ахы­рын уй­лап ал­гандыр: мо­ны юк­ка гы­на ки­тер­мә­гән­нәр, “ге­не­раль­ный” урын­ды­гы­на җай­лап әзер­ләү­лә­ре дип хыялланадыр? Белмәссең!

Ул хатынга Солтан Җәләевич игътибар беләнрәк тагын бер кат карап куйды һәм аның йөзеннән гүяки: “Һай, аң­ла­мый­сыз әле, тө­ше­неп бе­тер­ми­сез. Га­лим хал­кы ярым җи­ме­рек Дәү­ләт му­зе­е­на күп­тән­нән теш кай­рап йө­ри иде, ме­нә хә­рә­кәт­лә­рен баш­лап та җи­бәр­де­ләр. Кан­ди­да­ту­ра­ның да нин­ди­ен тап­кан­нар шул әле, кил­мә­гән җи­ре юк. Ул төс-кы­я­фәт ке­нә­ме соң, әнә ни­чек ку­рык­мый­ча сөй­лә­шә, үз-үзе­нә ыша­нып. Әгәр дә мо­ңа юл куй­саң, ир­тә­гә үк оя­бызны туз­ды­рыр­га то­ты­на­чак. Бе­лә­без без та­тар­лар­ны, яшәп ка­ра­дык ин­де бер. Уң-су­лы­ңа күз са­лып кы­на то­ра­лар. Кем­лек­лә­рен си­зеп ал­ды­лар­мы, шу­лай итеп кы­ла­на баш­лый­лар ки, хәт­та хан­га-сол­тан­га әве­ре­лә­ләр, дию бу­лып кү­ре­нү­лә­ре дә бик их­ти­мал. Үз сүз­лә­рен­дә ка­ты то­ру гы­на­мы соң әле, ки­ре бет­кән алар. Мә­кер бе­лән эш итү­дән дә чир­кан­мый­лар. Әм­ма, бо­ла­ры нәр­сә? Хәй­лә­кәр, ах­мак хәй­лә­кәр тү­гел, акыл­лы хәй­лә­кәр бу ха­лык. Әнә ни­чек үз дәү­ләт­лә­рен, кә­газь­дә ге­нә бул­сын, тор­гы­зып куй­ды­лар. Урыс су­гыш­кан­да, та­тар бә­леш ашый ди­гән­ әйтемне шак­тый ишет­кә­ләгән бар. Мө­дир­лек­кә ки­те­рел­гән бу бән­дә шул ха­лык­ның вә­ки­ле бит. Тиз­дән аның адым­на­ры бе­лән ки­лә­чәк­не үл­чи баш­ла­ма­сын­нар та­гын! Бу­лыр да. Күп­тән бу йорт­ка мон­дый ке­ше­нең кер­гә­не юк иде!”— дигән уйларын укыган сыман булды. Бу көтелмәгән тойгылар Солтан Җәләевичны беразга аптырашта калдырдылар.

“Ге­не­раль­ный­”ның сүз­гә-кул­га йом­шак­лы­гы яше­реп бул­мас­лык дә­рә­җә­дә си­зе­лә, эш­кә дә ко­ма­чау­лый торгандыр дип фикер йөртергә алыну да урынлы иде. Урын­ба­сар­ла­ры аның шундый булуыннан фай­да­ла­нып эш йөртәләр булырга кирәк, хәзер шушы оч­ра­шу­ны кис­кен­ләш­те­реп җи­бә­рер­гә маташырлар сыман, әмма Сол­тан Җәләевичның кай­дан, кемнәр тарафыннан ки­те­рел­гән­ле­ген ис­лә­рен­дә сак­лап, са­быр ит­ми ча­ра­ла­ры кал­ма­с!..

Ә ел­ма­еп уты­рган теге урынбасар ханым бу тын­лык һәм Солтан Җәләевичның сынап-сынап карап куюлары, нәрсәләрдер уйларга, ниндидер нәтиҗәләр чыгарырга өлгерүләре бе­лән ал­га та­ба да ки­ле­шеп утырыр­га те­лә­мә­де, со­ра­вы бар­лы­гын бел­дер­мәс­тән сүз баш­ла­ды:

— Фи­ли­ал­лар бе­лән эш­ләү ми­ңа йөк­лә­нел­гән­лек­тән, ал­дан ук әй­тә­сем ки­лә, сез­гә бик авыр бу­ла­чак. Кол­лек­тив­ла­ры­— яшь, без­не сө­ен­де­рер­лек бер нәр­сә­не дә баш­ка­рып чы­га ал­ган­на­ры юк. Элек­ке мө­дир­лә­ре дә бик ин­тек­те алар белән. Бел­мим, эш­ли алыр­сыз ми­кән? Алдан ук әйтеп куям: сезгә бик авырга киләчәк, күреп торырсыз!

А­ның бу сүз­лә­ре Сол­тан­ның җе­не­нә ти­де. Ел­ма­еп утыр­ган ке­ше­нең бо­лай мыс­кыл­лау­га ук кү­чүе аның өчен аң­ла­шыл­мас­лык хәл иде. Гү­я­ки ар­ка­сын сый­пат­кан җи­ре­нә көт­мә­гән­дә ки­те­реп бәр­де­ләр дә йөз­тү­бән җи­бәр­де­ләр үзен. Нәр­сә ди әле, фи­ли­ал, ди­ме? Аны­сы та­гын ни бу­ла? Ту­ры­дан-ту­ры ми­нистр­лык­ка ка­ра­ган му­зей ни­чек алар­га фи­ли­ал ти­еш икән? Ин­де ни­чә ел­лар дә­ва­мын­да аяк­ка ба­са ал­ма­ган, га­зе­та­лар­да языл­ган­нар­га ышан­саң, фонд­ла­рын­да­гы Ал­тын Ур­да һәм Бол­гар дә­ве­ре ал­тын-кө­ме­шен та­ра­тып бе­тер­гән шу­шы мес­кен­нәр­гә Әдә­би му­зей фи­ли­ал, имеш, юк сүз­дер бу?

Шушы әйткәннәре җитә калды, Солтан Җәләевич элекке уйларыннан, кеше тикшереп утыруыннан арынды. Аның: “Мин дө­рес ишет­мә­гән­мен­дер?”— дип үз алдына сорау куюы йө­зе­нә ап­ты­раулы төс чыгарды, “генеральный” да, урынбасарлары да бу үзгәрешен сиз­енми кал­мас­ка мөм­кин тү­гел иделәр. Ин­де дә со­рау бе­лән мө­рә­җә­гать итәр­гә Солтан Җәләевичның үзе­нә чи­рат җит­те:

— Ә­дә­би Му­зей сез­нең фи­ли­алмы­ни?

У­рын­ба­сар­ла­ры­на гы­на тү­гел, хәт­та “ге­не­раль­ный” өчен дә бу со­рау гай­ре та­би­гый һәм мәгъ­нә­сез ке­бек то­ел­ды. Ел­ма­еп утыр­ган ха­ным, үзенчә канә­гать­лек та­бып, та­гын да мул­рак итеп авы­зын ер­ды. Сүз дил­бе­гә­сен ку­лын­а ныклап алырга җыенган хәл­ендә со­рап та куярга өлгерде:

— Әл­лә баш­ка­ча уй­ла­ган иде­гез­ме?

Сол­тан­га бо­лар­дан тел яше­реп то­рыр­га ярамый иде, шун­лыктан кү­ңе­лендәге беренче фикерен ачык итеп әйтеп сал­ды:

— Ми­ңа ми­нистр­лык­та бү­тән төр­ле­рәк әйт­кән иде­ләр шул!

— Нәр­сә дип?

Бу со­ра­вы ел­май­ган ха­ным­нан гы­на тү­гел, һәм­мә­се­нең дә авызыннан ут бөркетеп чыгарды. Шул сәбәпле гүяки таш сынга әверелделәр, сөйләшүгә ке­реп ки­тә ал­мый­ча, ни дип әйтергә дә бел­ми­чә кал­ды­лар. Ми­нистр­лык­та яңа килеп маташкан мөдирнең ко­ла­гы­на нин­ди юк-бар та­кыл­дар­га мөм­кин икән­лек­лә­рен ях­шы бел­гән­лек­лә­рен­нән, “яшь ип­тәш”нең хә­бәр­лә­ре ал­да­гы көн­нә­ре­нә гай­бәт уры­ны­на то­тар­лык көлкеле ма­те­ри­ал булачагын әлегә уйламадылар. Аларны башка нәрсә куркытты: Әдәби музей шулай итеп кулларын китә, берләшмәдән аерылып чыга микәнни? Югыйсә кемне анда мөдир итеп китерүләре турында алдан, киңәшеп тормасалар да, һич югы белдерерләр иде!

— Дө­рес­рә­ге, Әдә­би му­зей­ның сез­гә фи­ли­ал икән­ле­ген ми­ңа бер­кем дә әйт­мә­де. Үзем дә со­рый бел­мә­дем­ме? Юк, со­рар­га ки­рәк тап­ма­дым. Чөн­ки ми­не бер-бер фи­ли­ал­га мө­дир итеп тү­гел, бәл­ки му­зей­га ди­рек­тор сый­фа­тын­да ча­кыр­ды­лар. Шу­ның өчен дә ки­леш­тем, килергә булдым!— диде Солтан Җәләевич, менә шунда гына үзенең түрә тарафыннан алдануын, гомумән дә хаталы адым ясавын аңлап алып.

“Әллә кире йөгерсенме?”— бу уе аның эчен яндырып алды. Ничек кире кайтсын инде ул? Кеше көлдерсенме? Эшли алмаган диячәкләр бит!

“Ге­не­раль­ный” һәм аның урын­ба­сар­ла­ры Солтан Җәләевич әйткән сүзләрдән көтмәгәндә канә­гать калып, авызларын ерып ук җибәрде­ләр. Ми­нистр­ның җәт­мә­се­нә кап­кан чи­рат­та­гы ке­ше­нең көл­ке хә­ле алар­ны сө­ен­дер­ми ка­ла ал­ма­гандыр, тәгаен!

Сол­тан Җәләевич шунда өс­тәл­дә­ге до­ку­мент­ла­рын үзе­нә та­ба­рак тар­тып куй­ды. Мо­ны си­зе­неп ал­ган те­ге ха­ным:

— Та­гын нәр­сә­ләр вәгъ­дә ит­те­ләр соң?— дип со­рар­га ки­рәк тап­ты.

— Дүрт ма­ши­на­сы бар­лы­гы да ял­ган­мы?— диде Солтан Җәләевич, тәмам аптырашта калып. Ул бу вакытта чыннан да авызы салынып төшкән бала сыман кыяфәттә иде бугай.

У­рын­ба­сар­лар бу сүз­дән соң бер-бер­се­нә ка­ра­шып, елмаешып-көлешеп ал­ды­лар. Ми­нистр­лык­та тү­рә­нең нин­ди ял­ган­нар бе­лән баш ка­тыр­ган­лы­гын Сол­тан алга таба са­нап ки­тәр­гә баз­ма­ды. Бу ике факт кы­на да аның бер­кат­лы­лы­гын бо­лар кар­шы­сын­да җи­тәр­лек дә­рә­җә­дә рас­лап то­ра иде­ләр. Ал­га та­ба да үзен көл­ке объ­ек­ты ит­тер­сә, аңа мон­да аз гы­на уты­рып ка­лыр­га да яра­ма­я­чак. Ка­дер­ле­дән ка­дер­сез­гә тө­шү­нең ни икән­ле­ген шу­шын­дый хәл­ләр­гә оч­рау­чы­лар бе­лә бу­лыр. Әмма Солтан Җәләевич шушы беркатлылыгыннан файдалану җаен да карарга мөмкин иде: аны шушындый дип кабул итсеннәр, ә ул аларны йөзгә-йөз, ачыктан-ачык сөйләшүгә этәрер! Аларның нинди хыяллар һәм теләкләр белән монда утыруларын белми бит әле. Инде яшерә алмаслар. Кем инде беркатлы адәмнән шикләнә, аның алдында хәйләләр корып маташа?

Те­ге ха­ным­ның йө­зен­дә­ге ел­маю­ы­ның мыс­кыл­лы икән­ле­ге Сол­тан Җәләевич инде үзенчә ачыклаган кебек булды. Уй-ниятләре белән акылы мәш килгәндә, йөзен яшерергә теләгәндәй үзе­ белән алып килгән до­ку­мент­ла­ры­на күз таш­ла­ды. Әм­ма алар­ны җы­еп алыр­га һәм мон­нан чы­гып ки­тәр­гә башына да китермәде. Хә­зер ни­чек итеп инс­ти­тут­ла­ры­на ки­ре кайт­сын ди ин­де ул? На­ил Фатыйхович­ның йө­зе­нә нин­ди кү­зе бе­лән ка­рар? Мон­нан соң ни ка­де­ре ка­лыр?

Сол­тан Җәләевич соң булса да бо­лар­ны гы­на уй­лый алыр­лык дә­рә­җә­дә иде. Үз го­рур­лы­гы­на ти­гән­нә­рен сәбәп итеп кайнарлансынмыни? Бу оч­рак­та буш ку­ык­ла­нып оры­ну-бә­ре­лү бер дә ки­ле­шер­лек га­мәл тү­гел шул. Ул үзен һаман да җитди, уйлы һәм сабыр тотты. Юк, барган юлыннан борылып китүчеләрдән түгел Солтан Җәләевич. Бу түрәләрне генә бармак тирәсендә йөгертер акылы юкмыни аның?

— Ә ми­ңа ун­би­шен­че тәш­ки­ләт бу­ен­ча эш ха­кы тү­ләр­без дип вәгъ­дә ит­кән иде­ләр,— диде ул бераздан, инде үз файдасын хәл итү эшенә керешергә тиешлеген төгәл белеп.

У­рын­ба­сар­лар­ның үз­лә­рен­дә дә ун­дүр­тен­че ге­нә разряд булуын ул әлегә белми иде, йөз­лә­ре­нә шунлыктан кур­ку ка­тыш ап­ты­рау сы­зык­ла­ры йө­гер­үне сизенми калмады. Инде әңгәмә аның файдасына таба борылды.

Бу “яшь ип­тәш” алар­га, шу­лай итеп, әл­лә нин­ди бор­чу­лар алып кил­де. Ә кем бе­лә, бәл­ки ми­нистр­лык Әдә­би му­зей­ны ае­рып чы­га­рыр­га, үз­баш итәр­гә дә уй­лый тор­ган­дыр? Әгәр дә шу­лай бу­ла кал­са?.. За­ма­на­сы нин­ди әле аның, җит­мә­сә. Кем ни­чек те­ли, шу­лай бол­га­та.

Тү­рә­нең сүз­лә­ре­нә их­лас­тан ыша­нып ал­дан­ган­лы­гын Сол­тан­га тө­ше­нү авыр бул­ма­ды. Ул кабат шулар хакында уйланып алды. Алданган икән, башка юлы Һарун Бариевич белән ничек сөйләшергә, аңарга мөнәсәбәт күрсәтә белер. Кешеләр белән уйнаудан артыгын белмәгән андый адәмнәрне дә акылга утыртырга була.

Те­ге мыс­кыл­лы ел­ма­ю­чы ха­ным исә, Солтан Җәләевичны, уйларга бирелүеннән фай­да­ла­нып, бө­тен­ләй дә бе­те­реп таш­ла­рга алынды:

— Һа­ва­да­гы тор­на­га үре­леп, ку­лы­гыз­да­гы чып­чык­тан мәх­рүм кал­ган­сыз шул, энем!— Бо­лай ук әйт­мә­сә дә ярар иде. “Э­нем”, имеш.— Үз эше­гез бу­сын­нан мең өлеш ар­тык бул­ган. Мон­да ки­лү­е­гез бер дә сө­ен­дер­мәс әле. Ад­ми­нист­ра­тив бу­рыч­лар­ны җи­ге­леп үтә­мә­гән, фән­гә ал­да­нып, аның сти­хи­я­сен­дә ада­шып кал­ган ке­ше­гә ай-һай гы­на авыр бу­ла­чак.

Әмма форсат Солтан Җәләевичның кулында иде. Ул гүяки нәкъ кирәкле җептән тарткан да театр курчаклары алдан әзерләнеп куелган үз рольләрен башкаруга күчкән иделәр. Аңа гүяки вакыт-вакыт шушы уенга катнашып алырга, җепләрне тарткалап куярга гына калды.

Урынбасар ханым та­гын да нәр­сә­ләр­дер әйт­те. Сол­тан ин­де ни­чән­че тап­кыр алар­ны таш­лап чы­гып ки­тәр­гә тал­пын­дай итте. Әм­ма кү­рә­чәк яз­мы­шы аны мон­да ка­дак­лап то­та иде. Гүяки го­рур­лы­гын югал­тып, ба­шы тү­бән иел­де. Әйе, хә­ле— ­көл­ке, үзе— ­ча­ра­сыз, имеш. Гай­рәт­лә­неп ке­нә һич­ни кы­лыр­га мөм­кин тү­гел. Шу­лай да аның акы­лы эш­ли тора, зиһене әзер тамашаны күзәтә, ә күңелендә көлке катнаш сыкрау. Түрәдән алдануы — факт, ә болар аның көймәсен комга тери алмаячаклар. Монысын инде ул сизеп тора. Үзен кыз­ган­ган­дай ите­неп баш­ла­рын сел­кет­кә­лә­гән те­ге мыс­кыл­лау­чы ха­ным­ның сүз­лә­рен ку­әт­ләп утыр­ган әңгә­мә­дәш­лә­ре­нә нәф­рә­те ка­бар­а бара. Әм­ма аның сүзләре Солтан Җәләевичның колагына ирешә тора, зиһене аша су­га­ры­лып, ашык­мый­ча гы­на чут төймәләре сыман “бер, ике...” дигәндәй хәтеренә керә торалар һәм һәр­бер әйт­кә­нен­нән соң акы­лы­нда бәяләнә баралар.

— Шу­лай­рак бул­ган икән шул. Тү­рә­ләр сү­зе­нә ыша­нып, үзең­не чоң­гыл­га ил­теп таш­ла­га­ның­ны сиз­ми дә ка­ла­сың икән...— А­ның бу сүз­лә­ре һәм­мә­се­нең дә йөз­лә­рен нур­лан­ды­рып җи­бәр­де­ләр.— Нәр­сә эш­ләр­гә дә бел­ми­чә­рәк кал­дым әле. Сез, дөнь­я­ны ях­шы бел­гән, ак-ка­ра­сын та­ны­ган ке­ше­ләр. Бәл­ки ки­ңәш итәр­сез? Юк­са, сез­нең ту­ры­да, сезнең хакта бер-бер ял­гыш фи­кер­ләр дә ту­ар­га мөм­кин алар­да.

Мон­дый сүз­ләр­не Солтан Җәләевичтан ише­тер­без дип көт­мә­гән урын­ба­сар­лар, әй­тел­гән­нәр­дән гүяки һич­ни аң­ла­ма­ган хәл­лә­рен­дә, акыл шә­риф­лә­ре­нең то­ма­ла­на ба­ру­ын той­ды­лар. Моны яшерергә холыкларыннан килмәде. Бу вакытта алар үзләрен акыллыга санаган, һәр адымнарын алдан исәпләп куйган кешеләргә охшамаган иделәр. Ә Сол­тан Җәләевичка нәр­сә ки­ңәш итә ала­лар соң хәзер?

Әм­ма те­ге ха­ным сүз бе­рен­че­ле­ген һа­ман да үз ку­лын­нан җибәрә алмады. Мон­да, “ге­не­раль­ный” кар­шы­сын­да аның фи­кер­лә­ре бе­лән исәп­лә­шә­ләр һәм те­лен­нән кур­кыб­рак та то­ра­лар түгелме соң? Нәкъ шулай бул­са ки­рәк.

— Ал­дан­мас­ка тиеш идегез!.. Ни­гә юл би­реп тор­ды­гыз. Ха­та­ла­ну­ы­гыз­ны тө­зә­тер­гә әле дә соң тү­гел. Ки­чә­ге әмер­не бү­ген кай­та­рыр­га мөм­кин. Ме­нә шу­лай дип бе­ләм.

Ханымның сүзләре белән башка урынбасарлар да ки­леш­те­ләр. Хәтта “генеральный” да, һәм­мә­се кебек үк баш сел­кеп, ха­та­лан­мас­ка, ях­шы ча­гын­да, до­ку­мент­ла­рыгызны кабат ко­ча­гы­гызга кү­тә­реп, табан ял­ты­ра­ту­ыгыздан да хәерлесе юк­лы­гын бел­дерүгә алындылар. Аларның тел төпләре, түрә китереп куйган “яшь иптәш”не ничек каршы алырга дип алдан киңәшеп, сүз беркетеп куюлары — һәммәсе-һәммәсе өскә ялтырап калыкты да чыкты. Әм­ма Сол­тан Җәләевич алар каршын­нан бу рә­веш­ле мыс­кыл­лы төс­тә чы­гып ки­тәр­гә те­лә­ми иде. Алар моны белмәделәр. Җит­мә­сә, нәкъ шул ва­кыт­та, те­ге, бая мон­да кер­гән ча­гын­да тү­рә­нең тиз­дән үзе уры­ны­на кү­че­рер­гә исә­бен бел­дер­ү вакыйгасы да Солтан Җәләевичның исе­нә төш­те. Го­рур­лы­гы йө­зе­нә кайт­ты һәм ул гүяки хәрәбәләр арасыннан күтәрелде һәм сүзләрен те­зеп кит­те:

— Ә­йе, ми­нем хәл­дә, әйт­кә­не­гез­чә, әл­бәт­тә, бу ял­гы­шым­ны тө­зә­тү­дән дә ях­шы­сы юк. До­ку­мент­ла­рым әле­гә тап­шы­рыл­ма­ган. Бү­ген кит­кән җир­гә ир­тә­гә үк ка­бул итә­чәк­ләр. Бу тәкъ­дим ха­кын­да ишет­кәч тә, На­ил Фатыйхович, сез аны бе­лә­сез­дер, ял­гыш­мас­ка ки­ңәш ит­кән иде. Әм­ма, әм­ма... Шуны­сы да бар бит әле аның?

“­Шуны­сы” ди­гә­не алар өчен кы­зык­лы тү­гел иде. Те­ге ха­ным, мыс­кыл­лы ел­май­ган хә­лен­дә, хез­мәт­тәш­лә­ре­нә үзе­нең җи­ңү­ен бел­дер­гән­дәй, тан­та­на­лы ка­раш таш­лар­га өл­гер­гән иде ин­де. Әлегә Сол­тан Җәләевич­ны бер­се дә ишетеп калырга, сүзләрен акыллары аша уздырырга җиткерә алмый калдылар. Шунлыктан ул өстәп куйды:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: