Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 52 страница




— Ә­йе, бер ай да үтеп кит­те, ди­яр­гә мөм­кин...— дип акланды ул, министрлыкка кереп чыкмавын акларлык сәбәп эзләргә тырышып, бары таба гына алмыйча уйланып.

— Шу­лай шул, яшь ип­тәш!— диде түрә, канәгатьсезлеген сиздереп, алга таба сүзләре белән Солтан Җәләевичны “егып салып”: — Бер ай ­— я­шә­гән ке­ше­гә күп ва­кыт ул. Әм­ма эш­лә­гә­не­гез бер дә си­зел­ми!

— Мин көн дә ти­ен ба­ла­сы ке­бек Бер­ләш­мә­дән үзе­без­гә, үзе­без­дән Бер­ләш­мә­гә йө­ге­рәм. Бар бу­рыч­ла­рым­ны, әй лә инде, вазифамны тулы килеш ва­кы­тын­да үтәр­гә ты­ры­шам, Һарун Ба­ри­е­вич. Алай “си­зел­ми” дип әйт­мәс идем!— дип, Солтан Җәләевич шунда гына түрәнең нәрсә хакында сүз алып барганлыгын аңлап, тизрәк аклануга кереште.

Барун Бариевич нәкъ шу­шы җа­вап­ны көт­кән иде бу­гай. Сол­тан­ның ак­ла­ну­ы­на шун­да ук үзенекен ял­гап кит­те:

— ­Шау­ла­шу юк!.. Күр­гәз­мә­ләр ачу, дим­ме? Кы­зык­лы оч­ра­шу­лар... Оеш­ты­рып җи­бә­рер­гә ки­рәк шун­дый ча­ра­лар­ны, ра­ди­о­ны, те­ле­ви­де­ни­е­не шау­ла­тып, ди­гә­нем. Без бит сез­не бүл­мә­дә бик­лә­неп уты­ру өчен ан­да утырт­ма­дык. Әй­дә­гез, әй­дә! Ку­лы­гыз­да­гы мөм­кин­лек­ләр­не фай­да­ла­ны­гыз...

Мо­ңа ка­дәр Солтанның кү­ңе­ле­нә бик хуш ки­лер­гә өл­гер­гән му­зей тын­лы­гын ва­тып таш­лар­га юга­ры­дан төш­кән әмер иде бу. “Яшь иптәш” шун­да ук җа­вап би­рер­гә, ышанычларын акларга сүз бирергә ашык­ты:

— Нәкъ сез әйт­кән­чә бу­лыр, Һарун Ба­ри­е­вич,— ди­де.

Аннары хуш­ла­шып, сөй­лә­шү­не өз­гәч, ап­ты­раб­рак кал­ды. Та­ләп­не җи­ре­нә җит­ке­реп үтәү өчен эш­не нәр­сә­дән баш­лар­га, аның кай­сы очын­нан то­ты­ныр­га да бел­мә­де. Ки­ңәш-та­быш итәрлек ке­ше­се ба­ры тик бер ге­нә иде — На­ил Фатыйхович. Ул тиз­рәк аның те­ле­фон но­ме­рын җыя баш­ла­ды. Әм­ма ара­лар өзек, әле­гә кем­нәр­ беләндер сөй­лә­шә икән шул!

Бе­раз­дан Сол­тан та­гын те­ле­фо­нын кү­тәр­де.

Бу юлы башка номерны җыйды. А­хун Сад­ри­е­вич үзен­дә бу­лып чык­ты. Та­ныл­ган шә­хес­нең соң­гы ва­кыт­лар­да ях­шы фа­тир­га кү­чү ар­тын­нан йөр­гән­ле­ге ха­кын­да хә­бәр­дар иде Сол­тан. Шун­лык­тан аны бор­чып бер ге­нә тап­кыр да шал­ты­рат­ма­ды. Сү­зен дә шу­лар­дан баш­лап кит­те.

— Һо, сез­гә дә ки­леп иреш­теме­ни әле ул хәл­ләр?— диде рәхәтлек белән Ахун Садриевич, сөенеч-куанычларын яшермичә.

“Бо­лар­ны бө­тен Ка­зан бе­лә тү­гел­ме?”— дип бул­мый шул ин­де аңа. Әмма да шәһәр халкы арасында, әгәр дә Ахун Сад­ри­е­вич ке­бек дан­лык­лы шә­хес ха­кын­да сүз бар­ма­са, берәр түрә турында гына икән, кем тел­гә алып бо­лар­ны сөй­ләр иде? Елы­на биш тап­кыр яңа урын­га күч­сә­ләр дә ан­дый­лар­ның кем­гә ки­рә­ге бар? Те­лә­гән­нә­рен кы­лан­дыр­сын­нар, та­рих оны­та алар­ны. Ә Ахун Сад­ри­е­вич­ны, ел­лар үтеп тә, мең кат ис­лә­ре­нә тө­ше­рә­чәк­ләр! Го­ме­рен тар то­рак һәм фа­тир­лар­да уз­дыр­ган зур шә­хес­нең пен­сия яшен­дә ге­нә ир­кен су­лыш алыр­лык йор­тка яки фатирга күчәргә мөмкинлеге барлыкка килгән икән, аптырап ук куясың. Ха­лык кү­ңе­ле рән­җеп тә ка­рый ин­де мондый хәлләргә. Сүз­ләр дә, шул сә­бәп­тән, яшь­ләр­гә гыйб­рәт итеп, өл­кән­нәр­не са­быр­лык­ка өн­дәп, тел­дән-тел­гә, ко­лак­тан-ко­лак­ка йө­ри.

— Ә­йе, ише­теп кал­ган идем. Шун­лык­тан шал­ты­ра­та ал­ма­дым,— диде Солтан Җәләевич, беркатлылык белән.

А­хун Сад­ри­е­вич аның ак­ла­ныр­га ма­та­шу­ын тиз тө­шен­де. Шу­лай да, сүз­не икен­че­гә бо­рып җи­бә­рү­гә ка­дәр, та­мак кы­рып кы­на әй­теп сал­ды:

— Мин әле, безнең Сол­тан, ка­би­не­ты­на ке­реп уты­ру­га, нин­ди бә­хет­кә-рә­хәт­кә кү­мел­гән­ле­ген аң­лап алыр да иң бе­рен­че итеп үзе­мә шал­ты­ра­тыр ди­гән идем. Бер ай үтеп тә кит­те тү­гел­ме?

— Га­фу ите­гез ин­де, Ахун Сад­ри­е­вич...— Сол­тан сүз­не ни­чек тә чит­кә бо­рып җи­бә­рер­гә ты­рыш­ты. Ка­би­не­тын кү­зе бе­лән ай­ка­ды. Февраль ба­шы­ның мул һәм як­ты ко­я­шы, мең нур­лар бе­лән бал­кып, бүл­мә­сен­дә тан­та­на итә, җа­ны­на җы­лы­лык һәм рә­хәт­лек өс­ти иде.

— А­лай яра­мый, оны­тып җи­бә­рер­гә, дим!..

А­хун Сад­ри­е­вич­ның башланып киткән би­тәр­ләү сүзләре­нә нок­та ку­яр­га исә­бе бар­лы­гын сиз­де­рер­гә те­лә­гән Сол­тан, шунда бераз икеләнеп булса да, уе­на ки­лү­че бе­рен­че фи­ке­рен аклануда та­я­ныч ит­те:

— Му­зей­да бе­рәр оч­ра­шу уз­ды­рып бул­мас­мы дип тә то­ра идем әле. Ва­кы­ты­гыз тар­дыр, мин әй­тәм. Шу­лай да, га­фу ите­гез, ки­лә ал­мас­сыз ми­кән? Сез­не ха­лык бик яра­та бит, Ахун Сад­ри­е­вич!..

Сол­тан­ Җәләевичка бары шушы сүзләреннән соң гына җи­ңел­рәк бу­лып кит­те. Таш­ла­ган кар­ма­гы­на мөх­тә­рәм зат­ны кап­ты­рыр­га мөм­кин иде. Ахун Сад­ри­е­вич та, кә­е­фе ях­шы­лык­тан­мы, әллә инде кү­ңе­ле ки­ңә­еп, шунда ук үз дә­рә­җә­се­нә ка­ра­шын яшер­ми­чә, та­вы­шын та­гын да дул­кын­лан­ды­рып, әле соң­гы көн­нәр­дә ге­нә Укы­ту­чы­лар курс­ла­рын­да бу­лып уз­ган оч­ра­шу­лар­ны сөйләп, исе­нә тө­ше­реп, мактанып алды.

— Ул як­тан үзем­не бә­хет­ле ди­яр­гә мөм­кин, Сол­тан энем... Ял­гыш­мый­сыз... Нәр­сә-нәр­сә, әм­ма ха­лык ми­не үз итә... Ярата!

— Мин дә шу­лай икә­нен ях­шы бе­ләм, фән һәм әдә­би­ят өл­кә­сен­дә сез­нең бе­лән ча­гыш­ты­рыр­лык ке­ше­ләр си­рәк шул. Те­ле­гез дә ма­тур, кы­я­фә­те­гез дә яшь­ләр­гә тар­тым...

“Яшь­ләр­гә тар­тым” ди­гән­нән, Сол­тан Җәләевич шыт­ты­рыб­рак җи­бәр­де. Ахун Сад­ри­е­вич­ның төс-кы­я­фәт­тә күр­кәм­ле­ге һәм тел җә­һә­тен­нән һәр­кем­не ди­яр­лек авы­зы­на ка­ра­тып то­та алуы го­мум мәгъ­лүм факт иде. Биг­рәк тә ха­ным­нар аның йө­зен­нән күз­лә­рен дә ал­мый­ча, тә­кать­лә­рен бо­зып, җан­на­ры­ның үза­ра ка­вы­шу­ын­нан дәрт­кә чу­ма­лар. Юк, мон­да гай­бәт итеп сөй­ләр­лек һич­нәр­сә кү­рен­ми. Хик­мәт Ахун Сад­ри­е­вич­ның зы­я­лы­лы­гын­да һәм бу зы­я­лы­лы­гы, бү­тән­нәр­дән яше­рел­ми­чә, затлылыкка әверелеп, бө­тен буй-сы­ны­на та­рал­ган бу­лу­да иде. Әмма:

— Мин ин­де ан­дый шо­ма ял­ган­нар­га игъ­ти­бар ит­ми баш­ла­дым, Сол­тан энем,— диде ул, кинәт сүзне борып.

Аңлашылды: А­хун Сад­ри­е­вич­ка бу һәм болай сөйләшү ошамый башлады. Солтан тәмам сүзсез калды, ни әйтергә белмәде. Сөй­лә­шү­лә­ре икен­че тап­кыр кырт өзел­де. Ка­бат ял­гап җи­бә­рү кы­ен­га­рак кил­де. Шу­лай да оч­ра­шу­ кичәсен оештырыр­га, бу ара­да гы­на тү­гел, май­лар­га ку­яр­га куш­ты. Сол­тан аның бе­лән ри­за­ла­шыр­га мәҗ­бүр иде. Та­гын да үте­неп ка­ра­ган­дай ит­те. Әм­ма Ахун Сад­ри­е­вич үзе­нең тиз­дән яңа фа­тир­га кү­ченү эшен тәмамлыйсы барлыгын ис­кәр­теп ал­ды.

“Үп­кә­ләт­кән­мен! Бо­лай яра­мый иде”,— дип уй­лап куй­ды Сол­тан Җәләевич, шун­да те­ле­фо­нын­нан ае­рыл­гач. Үзе­нең дә кү­ңе­ле әр­не­де. Ни­чек мөм­кин иде? Эш ара­сын­да, әгәр дә рәх­мә­тең­не бе­лде­рер­гә те­лә­сәң, шал­ты­ра­тыр­га ярый иде бит! Юк, ки­леш­ми бо­лай кат­кан җан­лы бу­лу­ла­рың. Си­ңа юл ач­кан, бу­лыш­кан ке­ше­ләр­не оныт­саң, үз ка­де­рең дә бик тиз ки­тә­чәк. Ка­ра ин­де, ни­чек сөй­лә­шеп ма­таш­ты Ахун Сад­ри­е­вич бе­лән? Үзен әл­лә кем­гә ку­еп, са­нын үз­гәр­теп. Ә ул ни-нәр­сә уй­лар? Һәй, уй­лау­дамы­ни хик­мәт? Сә­бәп кем­ле­гең­дә шул. Әле мең кат чү­ке­лә­сең, ут­тан чы­га­ры­лып су­га тө­ше­ре­лә­сең, пе­шә­сең һәм ча­жыл­дап җан ма­ең су­ы­ну­дан әр­ни­се­лә­рең бар. Әйе, те­лә­мәс­сең кү­нәр­гә, го­рур­лы­гың­ны сын­ды­ру­ла­рын һич тә өнә­мәс­сең. Әмма ела­та-ела­та ке­ше ясый ул, дөнья, адәм ба­ла­сын­нан, юри үр­ти-үр­ти, кый­ный-кый­ный... Шулай да тук­ма­лып то­ра­сың да, ким­се­те­лә­сең дә кил­ми, елый­сың да, су­гы­ша­сың да, үзең­нең хак­лы­лы­гың­ны да дә­лил­ләр­гә алы­на­сың, тик ахыр­да җи­ңе­лер­гә яки көл­ке­гә ка­лыр­га мөм­кин­сең.

Тү­рә­нең әме­рен ни­чек һәм ни рә­веш­ле тор­мыш­ка ашы­рыр­га бел­ми­чә, бу юлы Сол­тан ап­ты­раб­рак кал­са да, ал­га та­ба эш­лә­рен җан­лан­ды­ра тө­шәр­гә ни­ят­лә­де. Ан­дый ва­кыт­та ке­ше­ләр үз­лә­ре­нең дус­ла­ры­на ки­ңәш­кә йө­ге­рә­ләр. Элек эш­лә­гән фән уча­гын­да та­лант ия­лә­ре шак­тый бул­ган­лык­тан, алар бе­лән бер­гә һичшиксез нәр­сә бул­са да май­та­рыр­га мөм­кин иде. Сол­тан, бү­ген ир­тә­рәк ки­теп, институттагы дусларына ка­гы­ла чы­гар­га, бәлки, мөмкинлек чыкса, бе­раз гәп­лә­шеп алыр­га уй­ла­ды. На­ил Фатыйхович­ның те­ле­фон но­ме­рын җый­ды. Әм­ма бу юлы­ да ул буш тү­гел иде. Солтан Җәләевич менә шунда гына үзен ялгыз башы кибән очында утырган кеше итеп тойды. Тик бу ялгызлык мәртәбә белән бәйле, дәрәҗәле икәнлеген сиздереп тора башлады.

 

Соң­гы ва­кыт­ла­рда эш­лә­ре ты­гыз бул­ган­лык­тан, про­фес­сор­ Наил Фатыйховичның тынычлыгы калмады. Ака­де­мик­лык­ка тәкъ­дим ител­гә­нен­нән соң, бу мәсь­ә­лә­гә ае­ра­та зур игъ­ти­бар би­реп, мо­ңа ка­дәр башкарылган фәнни эзләнүләренә бәя биреп бәян иткән гыйльми күрсәткеч төзү белән мәшгуль иде ул. Артыгы белән мавыгып китте. Җитмәсә, хезмәтләрен са­ный кит­сә, шак­тый күп җы­ел­ган­нар. Мо­ног­ра­фияләре һәм ае­рым җыентык-ки­тап­ла­рын­нан тыш, шул исем­лек­кә мә­ка­лә­лә­ре дә ке­рер­гә ти­еш­ле­ген бе­леш­те. Бо­ла­ры­на элек әһә­ми­ят бир­елмә­гән, го­ме­ре дә­ва­мын­да җый­наш­ты­рып бар­ма­ган­лы­гы сә­бәп­ле, ки­тап­ха­нә­дә үзе дә төр­ле басмалар­ны һәм жур­нал­лар­ны ак­та­ру­дан тыш, кул ас­тын­да эш­ләү­че кай­бер хез­мәт­кәр­лә­рен эш­кә тарт­ты. Кем уй­ла­ган шу­лай тиз арада туплап китерүне со­ра­рлар дип? Кайбер галимнәрнең газеталарда чыккан мәкаләләренә кадәр җыйнаштырып баруын белә иде. Болары да кирәк булып чыкты. Әмма әһәмиятләре юк сыман иде.

Шулай итеп, биб­ли­ог­ра­фик күр­сәт­ке­че ике та­бак­тан да ар­тып кит­те. Документлары әзер булды дигәндә генә, бары­сын да та­гын бер кат җил­гә­рер­гә то­ты­нып, хез­мәт­лә­ре­нең әле бо­лары да ту­лы исем­ле­к тү­гел­ле­ген тө­шен­де. Үз ки­тап­ха­нә­сен­нән ка­рап, тагын күпмеләрен ачык­ла­ды. Шун­нан соң ка­бат гыйль­ми ко­мис­сия сәр­кә­ти­бе­нә шал­ты­ра­тып, таләп ителгән шарт­лар­ны бе­леш­те. Бак­саң, соң­гы ун ел эчен­дә­ге хез­мәт­лә­ре­нең күр­сәт­ке­че һәм фән­дә ае­рым әһә­ми­ят­кә ла­ек­лы мо­ног­ра­фи­я­лә­ре ге­нә бу биб­ли­ог­ра­фи­я­се­нә кер­те­лер­гә ти­еш икән. Про­фес­сор та­гын баш­тан-аяк эш­кә чум­ды һәм хәй­ран кал­ды: соң­гы ел­лар­да гыйль­ми “ак­тив­лы­гы” шак­тый ки­ме­гәнлеген үзе үк танырга мәҗбүр булды. Үз­гә­реш дә­ве­ре­нең җил­лә­ре ко­ма­чау ит­те ми­кән­ни? Андый фикергә килә калганда, аның фәндә иң уңыш­лы чор­ла­ры тор­гын­лык ел­ла­ры­на ту­ры ки­лә тү­гел­ме соң? Башкалар да шул ук фикерне куәтләсәләр?

П­ро­фес­сор­ның үзе ха­кын­да­гы бу “ачы­шы” оп­по­нент­ла­ры та­ра­фын­нан соңгы елларда әйтелеп-әйт­кә­лә­неп ки­лә тор­ган факт­ны рас­лый­лар иде. Ул мо­ңа ка­дәр бу хак­та ни­гә­дер уй­ла­на ал­ма­ды, дө­рес­рә­ге: “За­ма­на­гыз үт­те­ме?”— дип тан­та­на ит­кән кай­бер го­ла­мә­нең сүз­лә­рен­нән: “Ме­нә шу­лай ул, кар­та­е­ла, яшь­лек ки­тә дә ба­ра, аның бе­лән бер­гә иҗа­ди дәрт тә сү­нә”,— ди­гән фи­кер­не ишет­кән­дәй бу­ла, алар­ның асы­лын бер дә ис­кәр­ми, “төрттерүләрен” кабул итә тор­ган иде. Алай гы­на тү­гел икән әле кис­те­реп әйт­кән­нә­ре­нең се­ре. Ме­нә нәр­сә­ләр­не исәп­кә ала­лар бо­лар.

Ә­йе, за­ма­на үз­гәр­де, аны­сы. Кызыл иде­о­ло­гик буя­у­лар бе­лән тоз­лап-бо­рыч­лап языл­ган шак­тый фән­ни хез­мәт­ләр­нең әһә­ми­я­те бө­тен­ләй дә бет­те. Ул гы­на да тү­гел, “купшы га­лим­нәр”нең кү­бе­се, ва­кыт чыл­бы­ры­ның агы­шын тиз ара си­зе­неп, мәс­ләк­лә­рен дә ту­лы­сын­ча үз­гәр­тер­гә өл­гер­де­ләр. Ком­му­нист­лар­ның һәм пленум һәм съ­езд ка­рар­ла­рын­нан чы­гып, Маркс, Ле­нин­нар­ның әйтем-әйт­мә­лә­рен мул кул­ла­нып, алар­ны ни­гез итеп алып, бо­лар­га та­я­нып мо­ног­ра­фи­я­лә­рен төп­ләү­че­ләр ин­де бү­ген шул ук юл­баш­чы­ла­рын та­рих чо­кы­ры­на ил­теп ау­дар­ды­лар да, эл­гә­ре мак­та­ган бул­са­лар, хә­зер үз­лә­ре җир­гә са­лып тап­тар­га ке­реш­те­ләр. На­ил Фатыйхович исә, мон­дый кү­ре­неш­не ва­кыт­лы­ча дип са­нап, ан­дый­лар бе­лән бер­гә ат­ла­ма­ды. Бәлки атларга көченнән килмәгәндер? Шулай ук үз дигәнен, таныган ха­кый­ка­тен дә һа­ман таш­ла­ма­ды. Ме­нә бү­ген, шу­шы биб­ли­ог­ра­фик күр­сәт­ке­чен җил­гә­реп ма­таш­кан­да, языл­ган һәм ва­кы­тын­да бас­ты­рыл­ган, ав­то­ры­на дан-шөһ­рәт ки­тер­гән ки­тап­ла­рын ачып-ачып ка­рый баш­ла­ды. Үзе ха­кын­да го­ме­рен­дә сөй­ләр­гә ярат­ма­ган ке­ше, кем әйт­меш­ли, мон­дый оч­рак­та до­нос­че хәл­лә­рен­дә ка­ла бит ул. На­ил Фатыйхович тир­ләп чы­гар­га да өл­гер­де. Хә­ле авы­ру ке­ше­не­кен­нән ким тү­гел иде.

Бу эшләре сә­га­ть ар­тын­нан икен­че­сен аша­ды. Әм­ма про­фес­сор ни сө­е­нер­гә, ни кө­е­нер­гә бел­мә­де. Хәт­та иң “кы­зыл” бу­лыр­га ти­еш­ле ва­кы­тын­да, ор­ден­га ла­еклы дип табылган элеккеге ча­гын­да яз­ган мә­ка­лә­лә­рен­дә дә ан­дый бер­кат­лы­лык та­был­ма­ды. Ни­чек алай ки­леп чык­кан­дыр? Пар­тия ка­рар­ла­ры­на да игъ­ти­бар би­рел­мә­де ми­кән­ни? Маркс бе­лән Ле­нин­нан да бе­рәр әй­тел­мә алып, төр­лән­де­реп җи­бә­рер­гә ку­лын­нан кил­мә­гән икән шул. Һич югы, сый­ныф­лар те­о­ри­я­се­нә та­я­нуы да та­был­ма­гач, ул за­ман­нар­да оп­по­нент­ла­ры­ның ни өчен та­выш чы­га­рыр­га ма­та­шып йөр­гән­нә­рен аң­ла­ган­дай бул­ды.

Ә­йе, бу аның үзен-үзе “ачуы” һәм ха­кый­кать­не тө­ше­нү­нең ила­һи ка­мил­лек миз­гел­лә­рен­нән бер­се иде. Чын мәгъ­нә­сен­дә фән бе­лән ге­нә шө­гыль­лә­неп, тор­мыш вак­лык­ла­ры­ннан бө­тен­ләй дә чит­тә кал­ган икән ул. Га­сыр­лар кич­сә дә, яз­ган хез­мәт­лә­ре аның йө­зен кы­зарт­мас­лар­дыр, ахрысы? Әнә, дә­вер ал­ма­шын­ды, ә бу фәнни ачыш­ла­ры бү­ген­ге көн өчен дә ак­ту­аль һәм әһә­ми­ят­ле булып калганнар. Дөрес, мо­ны ул кү­ңе­ле бе­лән шу­лай дип те­ли, әм­ма акы­лы бе­лән аң­лап җит­кер­ми иде. Бү­ген ан­ысы­на да иреш­те.

За­ман үз­гәр­де ди­гән­нән, элек­ләр­не, нәкъ ме­нә ил башлыгы Михаил Гор­ба­чев чо­рын­да На­ил Фатыйхович­ны оп­по­нент­ла­ры бик кы­ен хәл­гә кал­дыр­ган иде­ләр. Җәм­гы­ять­тә­ге кис­кен үз­гә­реш­ләр бе­лән бер­гә ке­ше­ләр­нең пси­хо­ло­ги­я­сен­дә дә аң­ла­тып бул­мас­лык һәм әле бү­ген­ге көн­дә дә тө­ше­нер­лек са­нал­ма­ган кар­шы­лык­лар ту­ды. Урын­да­гы ке­ше­гә ка­ра­та “урынлы” тән­кыйть бе­лән “кү­сәк кү­тә­рү­че­ләр” кал­кып чык­ты­лар. Нәкъ шул чорда Наил Фатыйхович, үз тирәсенә исем­нә­ре та­ныл­ган га­лим­нәр­нең күп­че­ле­ген туп­лап, та­ри­хи як­тан шак­тый әһә­ми­ят­ле те­ма­лар­ны тикшерү һәм як­тыр­ту юнә­ле­шен­дә зур эш­ләрне оеш­кан төс­тә алып ба­ра башлаган иде. Замана шаукымы һичкемне аямый башлады. Көт­мә­гән­дә На­ил Фатыйхович­ка да хез­мәт­тәш­лә­ре үз­лә­ре­нең ри­за­сыз­лы­гын бел­де­рергә тотын­ды­лар. Кат­лау­лы фән­ни мәсь­ә­лә­ләр­не чи­шү алар­ның нер­выла­рын как­шат­кан иде­ме, әл­лә ин­де кай­бе­рәү­ләр­нең мин-мин­ле­ге акыл­ла­рын адаш­тыр­ды­мы, бү­лек­тә­ге һәм берлектәге кар­шы­лык сә­га­те-ми­ну­ты бе­лән ди­яр­лек зур гау­га­га әве­ре­леп, зил­зи­лә ту­дыр­ды. Әйе, На­ил Фатыйхович­ка хөкүмәт карары белән ор­ден би­рү­лә­ре ха­кын­да­гы фәр­ман ул көн­не мат­бу­гат­та бел­де­ре­леп, ра­ди­о­дан да хә­бәр ител­гән иде.

Фән дөнь­я­сын­да да, сәясәт иркендә дә си­рәк бу­ла тор­ган ва­кый­га шул бер-бер га­лим­не ил кү­лә­мен­дә олы­лап ор­ден­лы итү. Биг­рәк тә ул ва­кыт­лар­да­гы ав­то­но­ми­я­ле Та­тарс­тан­ның фән үзәк­лә­ре һәм ачыш­ла­ры Мәс­кәү­дә­ге тү­рә­ләр­нең ал­кыш­ла­вын­нан чит­тә ка­ла иде. Баш­ка­ла­ның зур инс­ти­ту­ты алып ба­рыр­га мөм­кин бул­ган эш­не Ка­зан­ның бер иҗат төр­ке­ме яки бү­ле­ге, өч-дүрт тап­кыр ак­ча­ны аз­рак са­рыф итеп һәм биш-ал­ты мәр­тә­бә көч­не күб­рәк тү­геп, үз җил­кә­сен­дә кү­тә­рә, авыр­лы­гы­на ка­ра­мый­ча, ахы­ры­на ка­дәр җит­ке­рә тор­ган за­ман­нар бит әле. Про­вин­ци­я­нең то­ма­на­лы­гы Үзәк­не рә­хәт­тә яшә­тә. Шу­шы прин­цип­тан чы­гып, Ка­зан­да­гы га­лим­нәр­нең зур эш­лә­рен күр­мә­меш­кә са­лы­шу Мәс­кәү­дә­ге фән хез­мәт­кәр­лә­ре­нең үзен­чә­ле­ге­нә әве­ре­леп кит­кән. Мо­ны кем дә бе­лә, әм­ма һич­нәр­сә кы­ла ал­мый. Бер көн эчен­дә ге­нә оеш­кан кан­ун­нар тү­гел шул.

На­ил Фатыйхович­ны кот­лар­га чә­чәк­ләр бе­лән ки­лү­че­ләр дә бар иде. Ор­де­нын “юу” мәсь­ә­лә­сен­дә ша­ярт­ка­лау­чы­лар да бул­ды. Әм­ма ил­дә ан­дый аш-хөр­мәт­кә бой­кот игъ­лан ителгәнлектән, мо­ны ке­ше­дән яше­реп ке­нә, бик якын дус­лар ара­сын­да сер итеп оеш­ты­рыр­га мөм­кин иде. Про­фес­сор­ның кә­е­фе ях­шы, шат­лы­гы һәм­мә хез­мәт­тәш­лә­ре­нә бү­леп би­рер­лек дәр­әҗә­дә югары. Ал­да­гы көн­нәр­дә дә уңыш­лар те­ләү бе­лән әй­тел­гән тәб­рик сүз­лә­ре их­лас­тан ка­бул ител­де. Рия юк иде кебек. Әм­ма бар­ча­лар­ны Га­ли Гә­рә­е­вич шак­кат­тыр­ды. Ар­кы­лы­га кис­те дә таш­ла­ды, умырт­ка сө­я­ген­нән өз­де. Та­тар шу­лай бит ул, умырт­ка­дан ча­ба: су­гыш­та кы­лыч бе­лән, ты­ныч тор­мыш­та — те­ле. Ал­ны-арт­ны ка­ра­мас­тан, ки­зә­неп һәм яр­сып.

— Ор­ден алу­ы­гыз бе­лән кот­лыйм, әм­ма шу­ны да әй­тәм: сез аңа ла­ек тү­гел!

А­ның сүз­лә­ре­нә ка­ра­ган­да, үз-үзен то­ты­шы гай­ре та­би­гый ха­лә­ттә булуын күр­сә­теп то­ра иде. Кы­за­ры­нып бүр­тен­гән, дул­кын­лан­ган кы­я­фә­те зил­зи­лә куп­та­рыр­га әзер­ле­ген сиз­дер­де. Дө­рес, Га­ли Гә­рә­е­вич аны үзе дә яше­реп тор­ма­ды. Ту­ры­дан бәр­де:

— Мин мо­ны бо­лай гы­на кал­дыр­мыйм!

— Дө­рес эш­ләр­сез...

На­ил Фатыйхович аны хуп­ла­ган­дай итеп әйт­сә дә, асылда ты­ныч­лан­ды­рыр­га ты­ры­шып ка­ра­вы иде. Әм­ма бу эшнең мөм­кин тү­гел икәнлеген дә аңларга өлгерде. Га­ли Гә­рә­е­вич та­гын да кыз­ды, яр­су­ын тыя алмаудан кы­за­рын­ды. Бу хәл­гә ша­һит­лык итү­че­ләр, бор­чы­лып, тиз­рәк та­ра­лы­шыр­га ашык­ты­лар. Шат­лык­ның тө­се кач­ты, ку­а­ныч­лар тә­мам басылдылар, бер мичкә балны бер кашык дегет бозды да куйды. Фил­ләр сө­зеш­кән­дә че­бен­нәр сы­ты­ла ди­гән ка­гый­дә­не хәтерләрендә яңартып, яшь­ галимнәр исә үз поч­мак­ла­ры­на сеңделәр. На­ил Фатыйхович бе­лән Га­ли Гә­рә­е­вич ара­сын­да күп­тән­нән кил­гән бә­хәс бар­лы­гын электән белүчеләр дә эш­нең зур­га кит­кән­ле­ген аң­лап хә­веф­лән­де­ләр. Ал­да кем­не нәр­сә көт­кән­ле­ге бил­ге­сез иде. Ярар, үза­ра та­гын бер тап­кыр тарт­ка­ла­шыр­лар да, үп­кә­лә­шеп ке­нә ка­лыр­лар ди­гән ке­ше­ләр исә бик ка­ты ял­гыш­ты­лар. Чын­лык­та бү­лек­нең бер өле­ше, әй­тер­гә ки­рәк, та­ныл­ган га­лим­нә­ре көт­мә­гән­дә Га­ли Гә­рә­е­вич ягы­на бас­ты­лар.

На­ил Фатыйхович го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр ди­яр­лек ял­гы­зы кал­ган­лы­гын той­ды. Ыша­ныч ко­рыр­лык ке­ше­се бул­мау аның тә­нен­нән егә­рен ал­ды. Хәт­та карт про­фес­сор Са­мат Ша­ки­ро­вич та аң­ла­шыл­мас­лык дәрәҗәдә үз­гәр­де. Уты­зын­чы ел­лар­да, ан­нан соң да шак­тый га­лим һәм әдип­ләр­не җай­лап “ба­тыр­галаган”, со­ңын­нан, за­ман­нар “җы­лы­нып” кит­кәч, алар­ны күк­ләр­гә чө­еп яза ал­ган бу зат, әл­бәт­тә, җил уңа­ен бо­ры­ны бе­лән әл­лә кай­лар­дан си­зенеп ала һәм шул як­ка таба бо­ры­ла бе­лә иде. Мо­ңа ка­дәр На­ил Фатыйхович­ның уң ку­лы исәп­лә­не­леп, ки­ңәш­тә бик тә уңай­лы һәм фи­кер­ле ке­ше иде ул, югыйсә. Аның бе­лән йөз­гә-йөз оч­ра­ша­сы урын­га, бүген шушы карт профессорның ар­ка­сын гы­на күр­де бү­лек мө­ди­ре. Ни­чек тә җа­ен ки­те­реп, ни уй­ла­га­нын бе­лә­се кил­сә дә аны очрата, та­ба ал­ма­ды. Үзе­нә кар­шы бик зур гау­га бо­рын төр­тер­гә җы­ен­га­нын На­ил Фатыйхович инде бе­леш­тер­гән хәл­дә эш­ли бир­де. Мат­бу­гат­та кү­ләм­ле ге­нә мә­ка­лә ба­сы­лып, ан­да Га­ли Гә­рә­е­вич­ның нин­ди ях­шы һәм мәр­тә­бә­ле га­лим икән­ле­ге тәф­сил­лә­не­леп, тор­гын­лык чо­ры вә­кил­лә­ре, исем­нә­ре атал­мый­ча гы­на, эт­кә ыр­гы­тыл­ды. Сүз­нең кем­нәр ха­кын­да бар­ган­лы­гын тиз тө­шен­де­ләр. Инс­ти­тут­та җай­ла­шыр­га өл­гер­гән һәм җи­тәк­че­лек­кә теш кай­ра­ган һәр­кем эч­ке бер ку­а­ну бе­лән бал­кы­ды: без­гә дә үз­гә­реш­ләр ки­леп ке­рер­гә аз сә­гать­ләр ге­нә кал­ды, имеш. Әм­ма мә­ка­лә­нең уты тө­бәл­гән ке­ше­ләр фән­нең төп ба­га­на­ла­рын­нан бул­ган­га, са­га­еп ка­лу­чы­лар да аз тү­гел иде. Га­еп­нең ат­та да, тәр­тә­дә икә­нле­ген бе­леп яшәү­че ол­пат зат­лар үз­лә­рен ты­ныч то­тар­га ты­рыш­ты. Сәер хәлләр башланды.

Мә­ка­лә ар­тын­нан эф­фект­лы­рак бү­тән чы­гыш­лар­ны да кө­тәр­гә мөм­кин иде. Үз­гә­реш дә­ве­ре шу­ны та­ләп ит­те. Те­ле­ви­де­ни­е­дән, мат­бу­гат­тан тук­тау­сыз сөй­ләп тор­ган Михаил Гор­ба­чев — тар­кал­мас ил­нең ял­гыш­мас юл­баш­чы­сы, әле бә­гырь­ләр­не ут­лы та­ба­дай кыз­дыр­ды, әле аңа май җи­бәр­де, әле — су. Ул берәү­нең яр­су­ла­ры тиз­дән мең­нәр­гә күч­те. Мо­ңа ка­дәр ком­му­низм иде­ал­ла­ры­на ина­нып яшә­гән ха­лык бер аһ илә дөнь­я­лар­ны әй­лән­де­реп таш­лар хәлләр­гә кер­де. Өл­кә Ко­ми­те­тын­да да шу­шы юнә­леш­тә зур эш­ләр баш­ла­нып, бер­ни­чә көн эчен­дә га­еп­ле­ләр та­был­ды. Мил­ли мә­дә­ни­ят­нең үсе­шен ал­гы план­га һәм үз игъ­ти­ба­ры­на куй­ган идеология җитәкчеләреннән Бе­лә­ев­ның бу­га­зы­на ябы­шырга ашкыну­чы ке­ше­ләр дә кү­тә­рел­де. Аны карь­е­ризм­да һәм то­ма­на­лык­та га­еп­лә­де­ләр дә, ике дә уй­лап тор­мас­тан, урын­ды­гын­нан очыр­ды­лар. Бу ял­кын һа­ман да җә­е­лә ки­леп, мо­ңа ка­дәр бер­дән-бер из­ге урын бул­ган фән дөнь­я­сын да йо­тып алыр­га аш­кын­ды. На­ил Фатыйхович бе­лән Га­ли Гә­рә­е­вич­ның кар­шы­лы­гы да ике якның да үз ип­тәш­лә­ре һәм киңәшчеләре та­ра­фын­нан мах­сус рә­веш­тә кыз­ды­ры­ла бар­ды.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных