Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 55 страница




— У­ты­рыш­ны ачык дип бел­де­рәм, кар­шы­лар юк­мы?

Ри­за­лык күр­сә­теп баш ка­гу­ла­рын­нан соң, Сол­тан­ Кәбировның дис­сер­та­ци­я­се те­ма­сын ата­ды һәм аны, бү­лек уты­ры­шын­да тик­ше­реп, як­лау­га кую мәсь­ә­лә­сен шу­шын­да хәл итә­чәк­лә­рен ис­лә­ре­нә тө­шер­де. Әм­ма Га­ли Гә­рә­е­вич җай гы­на сүз кыс­ты­рыр­га өл­гер­де:

— Тик­ше­рү, ди­ик әле... Як­лау­га кую мәсь­ә­лә­се­нә җи­тә­се бар...

Күп­не күр­гән На­ил Фатыйхович са­га­еп кал­ды. Башланган утырышның беренче “нотасы” кинәт үзгәрде. Моны белдерергә теләп Наил Фатыйхович шунда Сол­тан­ Кәбировка сы­нау­лы ка­раш таш­ла­са да, уку­чы­сы мо­ңа игъ­ти­бар би­реп тор­ма­ды кебек. Бү­тән­нәр­гә ия­реп көл­гән­дәй ит­те. Бу аң­ла­шы­ла да иде, чөн­ки уты­рыш өзе­лер­гә мөм­кин җи­рен­нән баш­ла­нып кит­те бит. Алар­ның ки­леп ке­рү­е­нә ул рәх­мәт­ле ин­де.

Дис­сер­та­ци­я­не тик­ше­рү эше баш­ла­нып кит­те. Иң әү­вәл На­ил Фатыйхович те­ма­ның ак­ту­аль­ле­ге­нә тук­та­лып үт­те һәм ни өчен аңа алы­ну­ла­рын аң­лат­ты. Ан­нан соң Сол­тан­ Кәбировның үзе­нә сүз бир­де­ләр. Ул яз­ган хез­мә­те­нең бү­лек­лә­рен­дә нин­ди мәсь­ә­лә­ләр кү­тә­рел­гә­н­ле­ген кыс­ка­ча гы­на сөйләп, нә­ти­җә­лә­ре­нә ге­нә күч­кән иде, та­гын Га­ли Гә­рә­е­вич ара­га кер­де:

— Бо­ла­ры ук ки­рәк­ми. Кал­ды­ры­гыз. Ип­тәш­ләр бар­сы да укы­ды­лар, ях­шы­лап та­ныш­ты­лар... Фи­кер­лә­рен туп­лап кил­де­ләр...

Әм­ма утырышның җае кая таба борылырга тиешлеген яхшы тоеп өлгергән Са­бир Кәш­фи­е­вич аның бе­лән ри­за­лаш­ма­ды. Ул үзе­нең ку­лын­да­гы те­ге яз­ма­ла­рын­нан ин­де күп­тән ае­рыл­ган, бар­лык игъ­ти­ба­рын төп мәсь­ә­лә­гә юнәлт­кән иде. Гадәтендә булмаганча сабырсызланып алды, аннары катгый рәвештә белдерергә дә өлгерде:

— Юк, җә­мә­гать, тәр­ти­бе шун­дый! Ка­бул ител­гән­чә! Сөй­ләп бе­тер­гә­нен кө­тик! Бүл­дер­мик!

Са­бир Кәш­фи­е­вич­ның мон­дый мәсь­ә­лә­ләр­дә пунк­ту­аль ке­ше икән­ле­ген ях­шы бел­гән хез­мәт­тәш­лә­ре шушы сүзләрен ки­леш­терми ка­ла ал­ма­ды­лар. Сол­тан үзе­нең чы­гы­шын дә­вам ит­те. Инде бөгелергә өлгергән озын буе турая барды. Әм­ма аның әү­вәл­дә­ге ял­кы­ны сү­релергә өлгер­гән иде. Уты­рыш әһе­ле­нә җит­ке­рер­мен дип әзерләгән чыгышын ахырынача бәйнә-бәйнә сөй­ләр­гә те­лә­ге бет­те һәм, сү­зен кыс­ка то­тып, тиз ара­да тө­гәл­ләр­гә дә өл­гер­де.

Шу­шын­дый ке­реш­тән соң диссертацияне тикшерүгә, фәнни җыелышның төп өле­ше­нә күч­те­ләр. Мон­дый ва­кыт­лар­да бе­рен­че бу­лып фи­ке­рен бел­де­рер­гә кү­нек­кән карт профессор Са­мат Ша­ки­ро­вич­ка мө­рә­җә­гать итеп ка­ра­са да, На­ил Фатыйхович­ны Га­ли Гә­рә­е­вич кы­ен­рак хәл­дә кал­дыр­ды:

— Ип­тәш­ләр!.. Тәр­тип икән, әй­дә, шу­лай бул­сын: дис­сер­та­ци­я­нең җи­тәк­че­се бу җы­е­лыш­ны алып ба­рыр­га ти­еш тү­гел дип бе­ләм. Бү­тән ип­тәш­не рә­ис итеп бил­ге­ләр­гә ки­рәк!

Мо­ңа кар­шы ки­лү­че та­был­ма­ды. Га­ли Гә­рә­е­вич максатчыл эш итте һәм бик те­ләп ди­яр­лек дил­бе­гә­не үз ку­лы­на ал­ды һәм, җыелыш атмосферасын беразга җиңеләйтеп алырга теләпме, сүзне Са­бир Кәш­фи­е­вич­ка бир­де.

— Сез бу те­ма­да эш­лә­гән га­лим­нәр­нең бер­се... Рә­хим ите­гез...

Са­бир Кәш­фи­е­вич ап­ты­раб­рак кал­ган иде. Тирләп чыккан ярым пеләш маңгаен сөртергә дип булса кирәк, кесәсеннән кулъяулыгын эзләде. Таба алмады. Кулын селтәде дә буталып алырга өлгерде:

— Ми­нем­чә, Са­мат Ша­ки­ро­вич­тан узу ки­леш­мәс, аның ка­дәр озак ел­лар дә­ва­мын­да шу­шы дә­вер­нең кат­лам­на­рын кү­тәр­гән га­лим ара­быз­да юк дип бе­ләм. Сез баш­ла­са­гыз, Са­мат Ша­ки­ро­вич!— дип әйтеп ка­ра­ды, әмма бары­сы­ның да игъ­ти­ба­ры үзе­нә тө­бәлгәнен тәмам аңлап җиткәч, җыелыш рәисе белән ки­леш­те та­гын.

А­ның ни әй­тә­сен ал­дан бел­гән­гә­дер, уты­рыш әһе­ле бүл­дер­ми­чә ге­нә тың­ла­ды. Фи­кер­лә­ре бе­лән ки­леш­те­ләр­ме-юкны — аны­сы си­зел­мә­де. Бә­хәс куп­та­рыл­ма­ды. Сү­зе­нең ахы­рын­да гына Са­бир Кәш­фи­е­вич:

— Дис­сер­та­ци­я­ләргә булган та­ләп­ләр­гә хез­мәт ту­лы­сын­ча җа­вап би­рә, мин­дә кар­шы­лык­лы мө­нә­сә­бәт ту­дыр­ма­ды. Ачыш­ла­ры кы­зык­лы һәм та­ри­хи як­тан ае­ру­ча әһә­ми­ят­ле. Шу­шын­дый “тап­тал­ган” дип са­на­лу­чы те­ма­да да ачыш­лар бар­лы­гын күр­дем. Сол­тан Кә­би­ров­ның яшь га­лим бу­ла­рак ин­де җит­ле­геп кил­гә­нен той­дым. Эшен дисс­ер­та­ция сый­фа­тын­да як­лау­га тәкъ­дим итәр­гә тулысынча ла­ек­лы дип исәп­лим! Аны уңышлы, чын мәгънәсендә фәнни, ачышларга нигезләнгән хезмәт язуы белән котлыйм!— дип чы­гы­шын тә­мам­ла­ды. Әм­ма шун­да ук ку­лын­да­гы кә­га­зе­нең икен­че ягын ачып:— Дө­рес, кай­бер со­рау­ла­рым да ту­ды. Әм­ма алар шәх­си ха­рак­тер­да гы­на. Ав­тор­ның үзе бе­лән бу хак­та ае­рым сөй­лә­шер­мен. Алар­ның әл­лә ни әһә­ми­я­те дә юк­тыр бәл­ки. Аны­сын кал­ды­рыйк,— ди­де.

Ахыр­да аның бо­лай өс­тәп кую­ын Га­ли Гә­рә­е­вич шун­да ук үз фай­да­сы­на ка­бул ит­те һәм:

— Ә ни­гә бү­тән ва­кыт­ка кал­ды­рыр­га? Без­нең өчен дә кы­зык­лы. Со­ра­гыз. Ва­кыт кы­сан­лы­гы си­зел­ми,— дип, Са­бир Кәш­фи­е­вич­ка ка­бат сүз бир­де.

Ә­һе­ле го­ла­мә ка­нә­гать­лек бе­лән ел­май­ды. Бү­тән ва­кыт­лар­да бо­лай ит­ми тор­ган иде­ләр. Кем­нәр­неңдер шәх­си ха­рак­тер­да­гы со­рау­ла­ры бу­ла кал­ган­да, элекләрне сүз­дән кис­сә­ләр, бүген Га­ли Гә­рә­е­вич­ның те­лә­ген бар­сы да ди­яр­лек га­дә­ти хәл­гә са­на­ды­лар. Әм­ма Са­бир Кәш­фи­е­вич­ның шәх­си дип бел­дер­гән со­рау­ла­ры үз­лә­ре үк бә­хәс­ле бу­лып чы­гу­дан тыш, дис­сер­та­циядә куелган фәнни тикшерү мак­сат­ла­рына ту­ры да килми иде­ләр. Ә Сол­тан Кәбиров алар­га ту­лы һәм тө­гәл җа­вап би­реп бар­ды. Бу хәлдән бер-бер хәйлә күрепме, йө­зе­нә ка­нә­гать­сез­лек бил­ге­лә­ре чы­гар­ган Га­ли Гә­рә­е­вич, бераздан Сабир Кәшфиевичны туктатып, сүз­не икен­че ке­ше­гә бир­де. Хез­мәт­нең җит­лек­кән бу­лу­ын һәм фән­ни әһә­ми­я­те зур­лы­гын ас­сы­зык­лап ясал­ган бер­ни­чә чы­гыш­тан соң гы­на Са­мат Ша­ки­ро­вич то­рып бас­ты һәм дис­сер­та­ци­я­дә кү­тә­рел­гән мәсь­ә­лә­ләр­гә бө­тен­ләй дә кат­на­шы булмаган сәер проблемалар ха­кын­да сөй­ләр­гә то­тын­ды. Аны бүл­де­рү әлегә урын­сыз иде.

Га­лим­нәр шу­лай ин­де алар, үз­лә­ре бел­гән­нән ар­ты­кны бөтенләй та­ны­мый­лар. Әм­ма бө­тен ке­шеләр дә бер үк төр­ле бу­лып бе­тә ал­мый. Берәүнең бү­ген­ге ав­то­ри­те­ты элек­ кылган ха­та­ла­ры­на күз йо­мдырса да, көн­нәр­нең бе­рен­дә барыбер халыктагы ялган ита­гать та­я­гы сы­на һәм ха­кый­кать баш кал­кы­та. Ки­чә әй­тер­гә яра­ма­ган дө­рес­лек инде бүген сөй­лән­ми кал­мый. Әм­ма күп мәсьәләләрдә за­ман үзе дә чик­лән­гән бу­ла. Аны хә­зер­гә бер нәр­сә кы­зык­сын­дыр­са, тиз­дән бө­тен­ләй баш­калары чишелеш та­ләп итә баш­лый. Ке­ше­ләр үз­лә­ре­нең акыл­ла­ры бе­лән ге­нә тү­гел, кай­сы дә­вер ба­ла­ла­ры бу­лу­ла­ры бе­лән дә бер-берсеннән ае­ры­лып то­ра­лар. Бер кан­нан, туф­рак­тан яра­тыл­ган ата һәм улы да үзара аң­ла­ша алмыйлар күп ва­кыт­та. Га­лим­нәр дә ке­ше, алар ар­асын­да да нәкъ шу­лай түгелме?

Бо­лар­ны гы­на Са­мат Ша­ки­ро­вич ях­шы бе­лә иде. Әмма карт профессорны башка нәрсә борчыды. Ул аны яшерә, ачыктан-ачык әйтә алмый иде. Җилкәсенә төшкән авырлыктан сыгылгандай итеп, аркасына тәмам бөкресен чыгарды, кулындагы таягын бастырыр каты җир эзләгәндәй идән өстендә тыпырдатып алды. Шуннан соң гына сүзгә кереште.

— Дис­сер­та­ци­я­не мин зур кы­зык­сы­ну бе­лән укып чык­тым,— диде ул, бу әйткәннәренә балаларча куанып.— Күп ке­нә эш баш­ка­рыл­ган, мон­ысы ку­а­ныч­лы хәл. Үзем өчен дә кызыклы һәм әһәмиятле шактый яңалыкларны ач­тым!— Бу сүз­лә­рен­нән соң тук­тап ка­лып, уры­нын җай­лаш­тыр­гач, бү­тән­нәр­нең шу­шы уңай­дан фи­ке­рен бе­лә­се кил­гән­дәй бүл­мә­не кү­зе бе­лән ай­кап чык­кач, та­ма­гын да кы­рып куй­ды. Аның сүз­не озын­га су­зып, шак­тый озак­лап сөй­ләү га­дә­тен бе­лү­че­ләр игъ­ти­бар­ла­рын чит­кә юнәлт­термәскә тырыштылар. Бир­гән бә­я­се Сол­тан Кәбировның шәхсән үзе өчен зур әһә­ми­ят­кә ия иде. Әмма гаугалы төркем аптырабрак калды.

Са­мат Ша­ки­ро­вич нигәдер инде сиздереп борчыла башлады, дис­сер­та­ци­я­дә кү­тә­рел­гән кай­бер мәсь­ә­лә­ләр­гә карата уңай фи­ке­рен бел­дер­гәч, ниндидер әһәмиятсез, нигәдер бу фәнни хезмәткә катнашы булмаган нәр­сә­ләр бе­лән ки­ле­шә ал­ма­вын сөй­ләр­гә то­тын­ды. Шулардан соң, кис­те­реп әй­тер­гә те­ләүдәнме, ба­ры тик:

— Ип­тәш уй­лап ка­ра­сын ди­гән­нән ге­нә ин­де бо­ла­ры! Әйе... Ни...— дип сөйләнеп тә куй­ды.

Әмма аның чыгыш Га­ли Гә­рә­е­вич төр­ке­мен чы­гар­дан чы­гар­ган иде ин­де. Алар шау­ла­шып та ал­ды­лар. Мө­га­ен, мон­да кер­гән­гә ка­дәр бү­тән­чә ки­ле­шеп куй­ган бул­ган­нар­дыр? Әл­лә соң­га ка­лу­ла­ры­ның сә­бә­бе дә шун­нан­мы? Мо­ңа ка­дәр ише­тел­гән уңай бә­я­ләр­гә ис­лә­ре кит­мә­гән иде тү­гел­ме?

Аларга күтәрелеп караган карт профессор Са­мат Ша­ки­ро­вич уңай­сыз­лык һәм кы­ен­лык ки­чер­гәнен сиздерергә теләп як-ягына каранып алды. Шун­да На­ил Фатыйхович­ка текәлеп кал­ды, бу ва­кыт­та аны Га­ли Гә­рә­е­вич кы­зык­сын­дыр­мый иде бул­са ки­рәк, ул як­ка бө­тен­ләй дә кү­зен сал­ма­ды. Сү­зе бет­мә­гән­лек­не бел­де­реп та­гын та­мак кыр­гач:

— Әм­ма мин­дә шун­дый фи­кер ту­ды бит әле,— дип өс­тә­де дә сөй­ләп кит­те:— Хез­мәт бел­геч­лек бу­ен­ча языл­ма­ган. Без­нең өл­кә­гә ка­ра­мый. Дис­сер­та­ция кат­наш те­ма­лар­ны һәм бе­лем­нәр­не ко­лач­лый. Шун­лык­тан як­лау­га тәкъ­дим ит­мәс идем. Ка­бат, бел­геч­лек бу­ен­ча, бел­геч­лек­кә ту­ры ки­те­реп язар­га ки­рәк ди­сәм, ял­гыш­ма­мын. Ип­тәш­ләр дә шун­дый­рак фи­кер­дә.

А­ның бу сүз­лә­ре Сол­тан Кәбировка аңлашылып җитмәсәләр дә, На­ил Фатыйхович­ның йө­зе кинәт үз­гәр­де. Аспирантының диссертациясенә эл­гә­ре ях­шы бә­я­ би­реп тә, ахыр­да мон­дый хө­кем чы­га­ру­ның нин­ди нә­ти­җә­гә ки­тер­гән­ле­ген аң­лый һәм бе­лә иде ул. Уты­рыш­та кем нәр­сә сөй­лә­мәс, әм­ма ка­рар бар бит әле. Са­мат Ша­ки­ро­вич кинәт менә бит нинди тәкъ­дим керт­те. Бу сүз­ләр­нең асы­лы бик хик­мәт­ле, диссертацияне юк итү була түгелме соң?

Самат Шакирович гаепле кеше сыман урынына утырды. Ясаган тәкъдиме үзенә дә ошамый идеме, әллә кан басымы үзгәрдеме — башын тәмам аска салындырды. Гүяки ул иелгән башны кылыч кисми дип әйтергә тели иде. Ә менә Га­ли Гә­рә­е­вич төр­ке­ме­нә аның тәкъдименнән соң җи­ңел­гә ту­ры кил­де. Алар ни сөйләнсәләр дә, башы-ахыры белән Са­мат Ша­ки­ро­вич­ны ка­бат­лый бар­ды­лар. Сол­тан Кәбиров­ның бал­кы­ган йөзе сүнә, кәефе китә барды, кү­ңе­ле изелде. Хә­тер ка­лу­ның нәр­сә икән­ле­ген ул та­гын да ныг­рак той­ды. Хез­мә­те­нең бел­геч­лек­кә ту­ры кил­мәү фак­ты бе­лән һич тә ки­ле­шер­гә те­лә­мә­де. Юк, аб­зый­лар, сез ял­гы­ша­сыз дип сүз­гә ке­ре­шер­гә дә исәбендә юк иде. Әгәр дә сөй­ли баш­ла­са, алар­ның саф­са­та­сын шун­да ук юкка чыгара ала, хаталануларын дә­лил­ли ала иде. Һаман да шул ка­бул ител­гән тәр­тип ни­ге­зен­дә ул ита­гать сак­лар­га мәҗ­бүр бул­ды.

— Һәрвакыт без­не­ке­ләр ге­нә сөй­лә­мә­сен әле, За­риф ип­тәш­кә дә сүз би­рик!

Га­ли Гә­рә­е­вич­ның җы­е­лыш дил­бе­гә­сен, баш­тан-аяк үз ку­лын­да то­тып, ва­кыт-ва­кыт тарт­ка­лап куюы, ал­дан уй­ла­ган юнә­леш­кә бо­рып җи­бә­рә алуы Сол­тан­ның кү­ңе­ле­нә ыша­ныч өс­ти алмый иде. Юл­ла­ры ки­сеш­мә­сә дә, На­ил Фатыйхович өчен аспирантыннан үч алыр­га җы­ен­ган­лы­гы аңарга бик җиңел аңлашылды. Фил­ләр бә­ре­леш­кән­дә че­бен­нәр сы­ты­ла дип ки­сәт­кән дус­ла­ры­ның ки­ңә­шен оны­тып, сы­ер­лар су эч­кән­дә бо­зау­лар боз ял­га­нын күз ал­ды­на ки­тер­де. Ул әле акыл­га уты­рыр­га өл­гер­мә­гән, беркат­лы са­бый ке­бек хис итте үзен, әле җитлеккән ир-егет сыман куәтләнә баруын тойды.

За­риф Ил­ха­нов, бу уты­рыш­ка нык­лы әзер­лек бе­лән кил­гән­ле­ген сиз­де­рер­гә те­ләп, урын­ды­гы янын­да тор­ган порт­фе­лен­нән ка­лын пап­ка чы­гар­ды һәм ан­нан яз­ма­ла­рын ал­ды. Әгәр дә бо­лар­ны укый кит­сә, шак­тый го­мер­ләр ки­рәк бу­ла­чак иде аңарга. Ярый әле үзе дә мо­ны то­еп, тел­дән ге­нә сөй­ләр­гә те­лә­ге барлыгын белдерде.

Сү­зен­дә конк­рет­лык җи­теш­мә­гән ке­ше­не аң­ла­вы кы­ен­га ки­лә. За­риф Ил­ха­нов исә го­му­ми­ләш­те­рү­нең асы­лы нәрс­ә­дә икән­ле­ген тө­шен­мә­ве сә­бәп­ле буталып, фи­ке­рен дә ачык кы­на әй­тә ал­мый­ча, бер ти­рә­дә­рәк бол­га­ну­чы га­лим­нәр­дән иде. Аның кем­ле­ген бе­лү­че­ләр докладларын тыңлаганда да, үз­лә­рен ты­ныч то­тар­га ты­ры­ша­лар һәм, бо­лай гы­на, ита­гать өчен ки­ле­шеп, әйткәннәренә раслау сыман итеп баш ка­гу­дан уз­мый­лар. Әм­ма бу юлы­ Зариф Илхановның һәр җөм­лә­сен ди­яр­лек хуп­лап уты­ру­чы­лар күб­рәк кү­рен­де. Мондый хәл­гә сө­ен­үдән ул азып ук кит­те ди­яр­лек. Сү­зен бе­тер­гән уры­нын­да тук­тап кал­мый­ча, шу­лар­ны яңа баш­тан, киң­рәк план­да аң­ла­тыр­га ке­реш­те. Әл­лә бел­дек­ле ба­шы­на ту­тыр­ган фән­ни кри­те­рий­ла­рын­да ха­та­лар бар, әл­лә ин­де за­кон­ча­лык­лар­ны то­еп бе­тер­ми — болар һәммәсе бергә га­җәп хәл иде. Шу­лай да аның сүз­лә­рен Га­ли Гә­рә­е­вич төр­ке­ме хуп­лый бир­де. За­риф Ил­ха­нов адаш­кан­нан-адаш­ты. Ма­те­ри­ал­ны бел­мә­ве ге­нә тү­гел, хез­мәт бе­лән җи­тәр­лек, төптән һәм нык­лап та та­ны­шып чык­ма­ган­лы­гы көн ке­бек ачык иде. Сү­зе ал­дын­нан бик тә кә­прә­еп кә­газь­ләр чы­га­ру­ы­ның асы­лы аң­ла­шыл­ды: имеш, ул күп вакытын дис­сер­та­ци­я­не җен­тек­ләп өй­рә­нү­гә сарыф иткән дә, шак­тый урын­на­рын конс­пект­лап та чык­кан. Шу­лай да аның бер фра­за­сы һәм­мә­сен куз­га­тып куй­ды:

— Хез­мәт бай ма­те­ри­ал ни­ге­зен­дә кы­зык­лы итеп языл­ган, үзе­нә тар­тып ала. Бу як­тан ул уңыш­лы эш­лә­нел­гән!

Ә­гәр сү­зен шу­ның бе­лән бе­тер­сә дә бу­лыр иде. Әйт­кә­не дә аң­ла­шыл­ды. Ур­на­шыр­га өл­гер­мә­гән тын­лык өс­тен­дә Га­ли Гә­рә­е­вич сүз чы­быр­кы­сын шун­да ук шарт­ла­тыр­га ашык­ты:

— Без­гә аң­ла­шы­лып җит­мә­де? Дис­сер­та­ци­я­не як­лау­га әзер дип са­ный­сыз­мы әл­лә?

За­риф Ил­ха­нов, го­ме­ре­ндә бер тапкыр да фикерен кис­те­реп әй­тә ал­ма­ган ас­тыр­тын ке­ше, ни­чек ин­де ме­нә бү­ген үз сүзен бел­де­рә ал­сын? Ан­дый йөк­не куз­га­тыр­га аның ка­мы­ты тот­амы?

Нәкъ шу­лай бу­лып та чык­ты. Озын һәм озак сөй­лә­ве­нең ахы­рын­да ак­тан йә ка­ра­дан кис­те­реп әй­тә ал­ма­ды. Һәр­кем үзен бу­та­лып кал­ган­дай хис ит­те. Ба­ры тик Га­ли Гә­рә­е­вич ке­нә, ярым пеләш башына сылаган озын колак арты чәчләрен таслый-таслый, әлегә по­зи­ци­я­сен нык сак­лау­чы ге­не­рал кы­я­фә­тен­дә кала бирде. Баш­ка­лар­ның ап­ты­рау­ла­рын исен­дә тот­кан хәл­дә ул тиз ара сүз­гә ке­реш­те һәм Сол­тан­ Кәбировның дис­сер­та­ци­я­сен “кир­печ­кә-кир­печ сү­теп таш­лау уры­ны­на”, дә­лил­ләр дә эз­ләп тор­мас­тан, го­му­ми рә­веш­тә юк­ка чы­га­рып ат­ты. Аның бер сү­зе:

— Бу тикшерелгән хез­мәт бел­геч­лек бу­ен­ча языл­ма­ган!— ди­гә­не бар нәр­сә­не хәл кыл­ды.

Мәсь­ә­лә­не та­выш­ка ку­еп тор­ма­ды­лар. Уты­рыш­ка җы­ел­ган га­лим­нәр­гә рәх­мәт ишет­те­рү өчен сүз­не шунда Сол­тан­га бир­де­ләр. Югал­тыр әй­бе­ре кал­ма­ган ке­ше төс­ле ул ты­ныч һәм ип­ләп ке­нә ая­гы­на бас­ты да йом­шак кы­на, сүздә дә ашыкмыйча баш­лап кит­те:

— Яз­ган хез­мә­тем ба­ры­гыз өчен дә кы­зык­лы бу­лган, бусы ку­а­ныч­лы хәл, шатлыклы кү­ре­неш. Мин ин­де шу­шы­лай һәрь­як­тан игъ­ти­бар би­реп укыр­сыз дип күз ал­ды­на да ки­тер­мә­гән идем...

Бу миз­гел­дә На­ил Фатыйхович­ның ап­ты­рау­лы күз ка­ра­шы бе­лән оч­раш­ма­са, Сол­тан Кәбиров шушылар белән сү­зен дә бе­те­рер иде. Әм­ма ос­та­зы канәгатьсезлек сиздерүе аңа әйт­кән­нән бо­лай­рак тәэсир итте ки, ул ки­нәт ке­нә та­вы­шын үз­гәрт­те һәм:

— Мин сез­нең фи­кер­лә­ре­гез бе­лән һич тә ки­ле­шә ал­мыйм,— дип кис­кен ге­нә әй­теп куй­ды, ан­нан ял­кын­лы чы­гыш­ка күч­те.

— Дө­рес, дис­сер­та­ци­ям бер ге­нә бел­геч­лек юнә­ле­шен­дә языл­ма­ды. Ул үз эче­нә күп төр­ле мәсь­ә­лә­ләр­не ко­лач­лый һәм як­тыр­тып би­рә. Әм­ма те­ма ал­ган ва­кыт­та ук сез аның шу­лай бу­ла­сын ях­шы бел­де­гез. Яз­лык­та тик­шер­гән­дә дә ан­дый сүз­ләр­не әйт­мә­де­гез. Ин­де ки­леп, соң­гы ва­ри­ан­тын мәй­дан­га куй­ган­да, ни хик­мәт, мо­ңа ка­дәр булган сүз­лә­ре­гез­не бө­тен­ләй оны­тып, хезмәтемә бү­тән­чә бәя бир­де­гез! Бәя, дип, бәя дә тү­гел, бәл­ки бе­те­реп таш­лау юлы­на бас­ты­гыз! Фән­дә, мин күз ал­ды­на ки­тер­гән­чә, фи­кер кө­рә­ше бар һәм бу­лыр­га ти­еш. Әм­ма бү­ген­ге ме­нә шу­шы рә­веш­ле, те­ма­ны юк­ка чы­га­ру, бер­ни­чә бел­геч­лек­кә ка­ра­ган­лы­гы өчен ге­нә як­лау­га ла­ек тү­гел дип та­бу — ах­мак­лык! Әгәр дә ал­га та­ба да гыйль­ми чик­ләр­не та­рай­тып эш йөрт­сәк, һич­нин­ди уңыш­ка иреш­мә­я­чәк­без, ял­гыш­ла­ры­быз гы­на ар­та­чак. Кү­ңел тар­лы­гын фән­гә кү­че­рү­дән без нәр­сә ота­чак­быз соң? Югал­ту­ла­ры­быз гы­на кү­бә­я­чәк!..

Сол­тан озак сөй­ләмә­де. Галимнәр тарафыннан белдерелгән ае­рым фикерләр­гә ба­сым яса­ды. Чы­гыш­лар­да әй­тел­гән кай­бер бә­хәс­ле бу­лыр­га мөм­кин са­нал­ган мәсь­ә­лә­ләр­гә ачык­лык керт­те. Үз ачышларын тө­шен­де­реп бир­де. Бо­лар­ның ахы­рын­да ул: “Сез ял­гыш­ты­гыз, җә­мә­гать”,— дип әйт­сә дә га­еп­лә­нер­лек тү­гел иде.

А­ның чы­гы­шын­нан ба­ры тик На­ил Фатыйхович, Самат Шакирович, Сабир Кәшфиевич кы­на канә­гать кал­дылар. Бү­тән­нәр Сол­тан Кәбиров­ны ита­гать­сез­лек­тә га­еп­ләр­гә үз­лә­рен хак­лы дип са­науларын белдерергә мөмкин иделәр. Әле га­лим бу­лып җит­мә­гән, ә ни­чек сөй­лә­шә дияргә теләүчеләр дә булгандыр? Мо­ның мин-мин­ле­ге ай-һай гы­на икән дип со­ңын­нан авыз су­ла­рын ко­рыт­учылар да табылмый калмагандыр?

Әмма Сол­тан­ның чы­гы­шы уты­рыш­ның ка­ра­ры­на тәэ­сир ит­мә­де. Дис­сер­та­ци­я­се як­лау­га тәкъ­дим итәр­лек дип та­был­ма­ды. Бел­геч­лек­кә ту­ры кил­мә­гән па­раг­рафлары алынып ташланып, хез­мә­т яңа баштан язылырга тиеш булып чыкты. Мондый каршылыклы карарны аңлау һич тә мөм­кин тү­гел сыман иде. Үзе­нең җи­ңе­лү­ен авыр ки­чер­гән Сол­тан, ба­шын кая ку­яр­га бел­мә­гән хәл­дә, барлык кәгазьләрен ташлап ко­ри­дор­га чык­ты. Ки­ңәш­мә әһе­ле та­ра­лып бет­кән ди­яр­лек иде, әмма балкып килүче Га­ли Гә­рә­е­вич кү­рен­де. Төр­кем­дәш­лә­ре, һа­ман аның янын­нан таралырга те­лә­ми­чә, үзләрен мактап әйткән бе­рәр сүзен көт­те­ләр. Әм­ма ул, алар­га тү­гел, Сол­тан­га таба килде, аның кулын:

— Дис­сер­та­ци­я­гез ми­нем кү­ңел­дә бик җы­лы тәэ­сир кал­дыр­ды! Мо­ңа ка­дәр бул­ган гыйльми хаталарны, ял­гыш­лар­ны да төзәткәнсез, дө­рес­лә­гән­сез, ачыш­ла­ры­гыз да сал­лы! Бик тә уңыш­лы языл­ган! Те­ма­гыз уңа­ен­нан, темагызга бәйле бас­тыр­ып чыгарган бер мә­ка­лә­гез ха­кын­да хәт­та зур га­лим­нәр­нең дә хуп­лау фи­ке­рен ишет­кән идем. Өл­кә Ко­ми­те­тын­да да мак­тап тел­гә ал­ды­лар. Сез­не кот­лый­сым ки­лә! Ихластан!— ди­де, әле генә җы­е­лыш­та әйт­кән­нә­ре­нең бө­тен­ләй кап­ма-кар­шы­сын сөйләп һәм бел­дер­еп.

Сол­тан­ның бу хәлдән авы­зы ачы­лып кал­ды. Ни хикмәт, Гали Гәрәевичның ул сүз­лә­рен иярченнәре дә шунда хупладылар, Кәбировның кул­ларын кы­сып, җил­кәләренә сөеп как­ты­лар, бер дә ап­ты­ра­мас­ка ки­ңәш ит­те­ләр. Бо­лар­ны аң­ла­вы бер дә кы­ен тү­гел иде. Әм­ма... Ни­чек бо­лай?..

На­ил Фатыйхович бу ва­кый­га­ны бик авыр ки­чер­де. Җит­мә­сә, үзе ар­ка­сын­да уку­чы­сын ха­рап ит­кән­лек­лә­рен бел­гә­не өс­те­нә, шу­лар­ны рас­лап, Сол­тан үзе дә Га­ли Гә­рә­е­вич­ның ко­ри­дор­да нин­ди сүз­ләр бе­лән кул кыс­кан­лы­гын әйт­кәч, бө­тен­ләй ап­ты­раш­та кал­ды. Бо­лай ук ке­ше­лек­сез­лек кы­лыр­га яра­мый бит ин­де дип уф­та­нып ал­ды һәм ачуы белән:

— Ә ни­гә уты­рыш­та шу­лай әйт­мә­де соң ул?— ди­де.

Ни­гә икән­ле­ге бо­лай да аң­ла­шы­лып, Сол­тан ко­е­лып төш­те. Бер ха­кый­кать­не ачык тө­шен­де: өл­кән­нәр яшь­ләр­дән ри­за­сыз­лык­ла­рын һәр­да­им ди­яр­лек бел­де­рер­гә яра­та­лар, әм­ма мо­ны мах­сус эш­ли­ләр, чөн­ки бе­леп то­ра­лар: яшь­ләр —өл­кән­нәр ку­лын­да бер уен­чык кы­на, ни­чек те­ли­ләр, шу­лай уй­ный­лар! Солтан сытылып калды.

Ә шушы вакыйгалардан соң Га­ли Гә­рә­е­вич­ның ав­то­ри­те­ты көн­нән-көн кү­тә­рел­ә барды. Ул төр­ле эш­ләр­гә үз теләге белән баш­лап алын­ды һәм “Үз­гә­реш”, “Я­ңа­рыш чо­ры”­ның әй­дәп ба­ру­чы­ла­ры­ның бер­се­нә әве­рел­де. Аның янын­да На­ил Фатыйхович төс­сез­лә­неп һәм хәт­та юга­лып ук кал­ды. Алар ара­сын­да бә­хәс бет­кән­гә һәм чи­шел­гән­гә са­нал­са да, тә­мам юк­ка чык­ма­ган иде, билгеле. Ни­чек тә бул­са ка­бат тер­ге­зе­лер­гә мөм­кин иде. Пыс­кы­ган кү­мер төс­ле, хә­зер дөр­ләп ки­тәр­гә генә торды.

Мо­ңа ка­дәр зур һәм бер­дәм кол­лек­тив рә­ве­шен­дә эш­ләп кил­гән бү­лек тә ике­гә ае­ры­лып, аның бер­се­нә Га­ли Гә­рә­е­вич мө­дир итеп бил­ге­лән­де, икен­чесен­дә На­ил Фатыйхович кал­ды­рыл­ды.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных