Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 57 страница




Болар шатлык өстенә куаныч китерүче сүзләр булдылар. Ике як та кичекмәстән эш башларга ри­за иде. Әм­ма Сол­тан, ан­дый ча­ра­ны мо­ңар­чы эш­ләп ка­рам­авы сә­бәп­ле, нин­ди кы­ен­лык­лар­га оч­ра­я­ча­гын күз ал­ды­на да ки­тер­мәде. Әмма үзенә салынган йөкне ул шулай күтәреп алып китте.

Ә­зер­лек көн­нә­ре баш­лан­гач ук мон­дый зур тан­та­на өчен бил­ге­лән­гән зал һәм күр­гәз­мә уры­ны кы­сан икән­ле­ге ачык­лан­ды. Үзе ча­кыр­ган­га күрә, журнал ягыннан булган үте­неч­ләр­гә ки­ре­лә­нү яра­мый иде. Му­зей­ның бө­тен экс­по­зи­ция залларын күз­дән ки­че­реп, бү­тән зал­ны да фай­да­ла­ну мөм­кин­ле­ген ачык­ла­гач, Сол­тан җи­ңел су­лап куй­ды. Ни­чек уй­ла­са, шу­лай ит­те. Жур­нал­ның күр­гәз­мә­се ачы­лыр ал­дын­нан бер көн ка­ла әзер­лек­не бә­я­ләр­гә кил­гән баш мө­хәр­рир дә бик ка­нә­гать кал­ды.

Ап­рель ба­шын­да ке­ше­ләр ге­нә тү­гел, җән­лек-җан­вар­лар да са­та­шып куя. Бер­ләш­мә­дә­ге уты­рыш­тан Сол­тан шу­шы­ны уй­лап кайт­ты. Людмила Борисовна­ның ка­нә­гать­сез­ле­ген аң­лый ал­ма­ды ул. Эш план­на­ры бе­лән та­ныш­тыр­ган­да му­зей­да та­тар жур­нал­ла­ры­ның көн­нә­рен уз­ды­ра­чак­ла­ры ха­кын­да бәй­нә-бәй­нә сөй­ләп, нин­ди ча­ра­лар бу­ла­ча­гы­на ба­сым ясап Солтан Җәләевич аң­ла­ту­га, ха­ным уры­нын­нан чәч­рәп тор­ды да:

— Бу нәр­сә бу­ла ин­де? Му­зей­ — из­ге йорт, аның ва­зи­фа­сын аң­лап эш ит­мәү ар­ка­сын­да бө­тен нәр­сә­ләр­не бо­зып таш­лар­га, әһә­ми­я­тен югал­тыр­га мөм­кин! Мон­дый ча­ра­лар­га мин кар­шы!— дип кискен һәм авыр тәэсирле чыгыш ясады. Аның белән бәхәсләшү мөмкин түгел иде.

Я­рый әле Людмила Борисовнаны киңәшмәдәгеләр як­лап чык­ма­ды­лар, Сол­тан­га уй­ла­ган план­на­рын тор­мыш­ка ашы­ру өчен фа­ти­ха бир­де­ләр. Әм­ма ко­ры хуп­лау бе­лән ге­нә ка­лу­ла­рын, ма­те­ри­ал як­тан бу­лыш­лык итәр­гә те­лә­мәү­лә­рен Берләшмәнең акчасы юклыгына сылтадылар. “Әй­дә, “яшь иптәш”, сез ты­рышыгыз, без ка­рап то­рыйк!”— ди­гән­дәй, “Ге­не­раль­ный” да астыртын һәм ка­нә­гать ел­ма­ю­дан уз­ма­ды. Шу­шы көн­нән Сол­тан юга­ры­лар­га ар­тык ышан­мас­ка, алар­ның сүз­лә­ре­нә игъ­ти­бар би­реп, кү­ңе­лен бо­зып га­зап ки­чер­мәс­кә бул­ды. Әм­ма һәр ады­мын Людмила Борисовна үл­чәп барачагын һәм үзе теләгәнчә аңлатып, боргалап барачагын бел­мә­де.

Ә­дә­би му­зей­да жур­нал көн­нә­ре тан­та­на­лы төс­тә ачыл­ды. Га­зе­та һәм ра­ди­о­лар бу яңа­лык­ны шун­да ук кү­тә­реп ал­ды­лар. Соң­гы ва­кыт­лар­да кө­не-тө­не чап­кан На­ис кына үз эшен­нән бик үк ка­нә­гать тү­гел иде.

— Ни­дер җит­ми төс­ле, Сол­тан? Син ни­чек уй­лый­сың?— дип икен­че тап­кыр ки­леп әйт­кәч ке­нә мө­дир уй­га кал­ды һәм:

— Тан­та­на­да дәрт­ле көй, му­зы­ка ише­тел­ми, ул да бул­са, кү­ңел­ләр бал­кып ачы­лыр иде,— ди­де.

Сүз­лә­ре шун­да ук ка­бул ител­де. Әм­ма му­зей­да бер фә­кыйрь һәм җи­ме­рек маг­ни­то­фон­ның да бул­ма­вы сә­бәп­ле ап­ты­раш­та кал­ды­лар. На­ис мон­да да ча­ра­сын тиз тап­ты. Тан­та­на кон­цер­ты­на дип ча­кырт­кан му­зы­кант­ла­рын исе­нә тө­ше­реп, алар бе­лән сөй­лә­шеп ал­ды да эш­не хәл ит­те. Уен­ны баш­лау­ла­ры­на, моң­лы көй­нең бе­рен­че аваз­ла­ры ук күр­гәз­мә­гә ки­лү­че­ләр­нең йө­рәк кыл­ла­ры­на ки­леп ка­гыл­ды, һәм­мә­се­нең кү­ңел­лә­ре шат­лык ка­тыш го­рур­лык бе­лән тулды. Сөй­лән­гән сүзләр­нең ка­де­ре һәм үтем­ле­ге арт­ты, тан­та­на­ның эч­тә­ле­ге дә шак­тый ба­е­ган­дай то­е­ла баш­ла­ды. Юк, бу ти­мер та­выш­лы маг­ни­то­фон тас­ма­сы­ның шы­гыр­да­вы гы­на тү­гел шул. Те­ре аваз, кү­ңел­ләр­не ир­кә­ли һәм ка­нат­лан­ды­ра тор­ган, тән­гә сау­лык, акыл­га хо­зур­лык би­рә ала тор­ган те­ре та­выш, те­ре моң. Ә тас­ма­дан тың­ла­на тор­ган көй, ни­ка­дәр ге­нә җан­лы һәм дәрт­ле бул­ма­сын, ба­ры­бер үле хәл­дә чы­га, шун­лык­тан аның код­рә­те аз, зә­гыйфь шул.

Тан­та­на­га җы­ел­ган ха­лык­ның һәр сүз­не ал­кыш­лап кар­шы алуы, жур­нал мө­хәр­рир­лә­рен олы­лап кул ча­бу­лар, кот­лау һәм тәб­рик­ләү­ләр — бо­лар бар­ысы да соң­гы ва­кыт­лар­да аларга бик аз тә­тегән иделәр. Бө­те­не­се­нең йө­зен­дә бә­хет, сө­е­неч һәм шат­лык бил­ге­лә­ре кү­ре­нү ге­нә тү­гел, күп­ләр­нең кү­ңел­лә­ре дә шау чә­чәк­ле бо­лын ке­бек ир­кен һәм ко­яш­лы бул­ган­лык­тан, бу тан­та­на максаттагыча бәй­рәм­гә әве­ре­леп кит­те. Сол­тан Җәләевич шун­да халык арасында йөрүче Людмила Борисовнаны кү­реп ал­ды. “Ә­һә, үзе, мах­сус кил­гән, тик­ше­рер­гә! Бик ях­шы”,— дип уй­лар­га өл­гер­мә­де, ханымның нәр­сә­гә­дер га­лә­мәт ачуы кил­гән­ле­ген йөзендәге авыр шәүләләрдән тойды. Людмила Борисовнаның чалымнары ка­рал­ган, ка­нә­гать­сез­ле­ге өшен­де­рер­лек, өтеп алыр­лык иде. Хәер, мон­дый ва­кыт­та ке­ше ха­кын­да на­чар уй­лый­лар диме­ни, авы­рып кит­кән­дер?

Сол­тан аның яны­на ки­леп бас­ты һәм:

— Людмила Борисов­на, кә­е­фе­гез бет­кән, хә­ле­гез на­чар­мы әл­лә?— дип со­рап та куй­ды. Аның сүз­лә­рен үзен­чә ка­бул ит­кән ха­ным шунда караңгы йө­зе­нә ял­ган ел­маю­ын чы­гар­ды.

— О, сез нәр­сә? Кә­е­фем ях­шы!— ди­гән бул­ды.

— Юк, мин авыр­мый­сыз­мы дип ке­нә бор­чыл­ган идем...

Людмила Борисов­на як-якка тө­ке­ре­неп ал­ган­дай ит­те. Бу аның сә­ла­мәт­ле­ге ях­шы икән­лек­кә дә­лил һәм күз ти­мә­сен үзе­мә ди­я­рәк мак­та­нуы да иде.

Ул ара­да Сол­тан Җәләевич­ның кул­ты­гын­нан то­тып ал­ды, ха­лык ара­сын­нан чит­кә­рәк чы­га­рып, кө­тел­мә­гән җир­дән би­тәр­ли баш­ла­ды:

— Нин­ди хәл ин­де бу, йә? Мо­ны ни­чек аң­лар­га? Му­зей­га сез ху­җа­мы, әл­лә шу­шы мө­хәр­рир­ләр­ме? Ни­гә баш­лап үзе­гез ач­ма­ды­гыз? Ике сүз ге­нә әй­тү бе­лән бул­мый шул әле ул! Озак, озын итеп чы­гыш ясар­га, прог­рам­ма­ны аң­ла­тыр­га, ан­нан соң гы­на жур­нал­ның әһе­ле­нә сүз би­рер­гә ки­рәк иде!..

Сол­тан Җәләевич ап­ты­рап кал­ды. Людмила Борисовна әйткәннәр мин кемлекне раслау өченме, нәр­сә­гә ки­рәк? Бар­сы да ал­дан ук уй­лан­ган, ки­ле­шен­гән ни­гез­дә ба­ра. Тан­та­на­ны ул үзе ач­ты, ал­га та­ба сүз­не баш мө­хәр­рир­гә тап­шыр­ды. Та­гын нәр­сә җитми? Людмила Борисовнага сүз бирүме, “Генеральный”гамы? Аларның монда ни катнашы бар?

Людмила Борисов­на бе­лән җиңел генә ки­ле­шер­гә дә кирәк булмагандыр, әм­ма Сол­тан ты­е­лып кы­на тың­лый, юри булса да ри­за­ла­ша бир­де. Ха­ным­ның бар усал­лы­гы те­ле­ндә сикере­неп би­е­де һәм, шу­лай бу­ла ин­де ул, ачу­дан ка­бар­ган бү­се­ре шунда тә­мам бу­шап кал­ды. Бе­раз­дан соң гы­на аның йө­зе­нә дә тан­та­на­лы бал­кыш кү­тә­рел­де. Юк, бу әле­ге ки­чә уңа­ен­нан тү­гел, Сол­тан­ Җәләевичны һич­бер кыз­ган­мый­ча сы­тып таш­ла­вын­нан иде. “Яшь иптәш”кә рәх­мәт­ белдерәсе урынга, тотты да башы белән түбән мих­нәт­кә чум­дырды.

Ә тан­та­на дә­вам ит­те. Кил­гән ку­нак­лар ара­сын­да юга­ры дә­рә­җә­дә­ге тү­рәләр­дән алып, вак чи­нов­ник­ла­рга ка­дәр бар иде. Алар үз­лә­рен кем дип йөр­гән­дә, ара­ла­ры­на Людмила Борисов­на да ка­ты­шып кит­те. Ялгыз торган Сол­тан яны­на дусты На­ис ки­леп бас­ты да:

— Ы­ша­ны­чым зур, мон­дый бәй­рәм жур­нал­ның юби­ле­ен­да да бул­ма­я­чак!— дип әйтеп куй­ды.

Ул хак­лы иде. Чөн­ки фор­маль ча­ра­лар­ арасында музейларда уздырылучы тан­та­налар өс­тенрәк, затлырак һәм төр­ле як­лап уй­ла­ныл­ган, ха­лык­ны кы­зык­сын­ды­рыр­лык сыйфатта ки­леп чыгалар. Монда башка төрле атмосфера хөкем сөрә. Аралашу да башкача, тантаналар да үзенчә була.

Ун-ун­биш көн­гә ге­нә сы­еш­мый­ча, күр­гәз­мә­не та­гын да ай ахы­ры­на ка­дәр кал­ды­ру­ны журналның баш мөхәррире үтен­гәч, Сол­тан аңа ри­за­лыгын бир­де. Һәр көн ди­яр­лек га­лим­нәр, язу­чы­лар, ар­тист­лар һәм күп­кыр­лы, кы­зык­лы шә­хес­ләр бе­лән ике­шәр, хәт­та өчәр тап­кыр оч­ра­шу­лар, дис­пут­лар уз­ды­ры­лып, му­зейдан ха­лык бер генә өзелмәде. Ки­ле­ше­нү ва­кы­ты сизелми дә узып китте, инде башка жур­нал­ларга да шу­шын­дый тан­та­на уз­ды­ру һәм күр­гәз­мә ачу өчен мәй­дан бул­ды­рыр­га ки­рәк иде.

У­ңыш­ла­рын кү­реп, фи­кер­лә­ре­нә “Ге­не­раль­ный” да ко­лак сал­гач, Сол­тан Җәләевичка Әдәби музей эшчәнлеген үзенчә алып барырга юл ачыл­ды. Алга таба киңәергә, искергән экспозицияле та­гын бер зал­ны бу­ша­тыр­га мөм­кин­лек бар­лык­ка кил­де. Алардагы экс­по­нат­лар му­зейдагы башка залларны ба­е­ту өчен ки­рәк бул­ган­лык­тан, мө­дир үзе дә сө­е­неп бе­тә ал­ма­ды.

Шу­лай итеп, тү­рә­нең та­лә­бе тор­мыш­ка ашы­рыл­ды. Әдә­би му­зей­ның эш­чән­ле­ге һәм төр­ле юнә­леш­тә­ге ча­ра­ла­ры мат­бу­гат бит­лә­рен­дә тук­тау­сыз як­тыр­ты­ла баш­лап, эче-ты­шы шау-гөр кил­де.

 

У­ңыш­лар­га дус­лар гы­на сө­е­нә, дош­ман­нар кө­е­нә икән ул. Һәм шу­лай бу­лып чык­ты да. Биг­рәк тә Людмила Борисов­на уты­рыш һәм киңәшмә са­ен Сол­тан­ Җәләевичка юк­тан да га­еп та­га баш­ла­ды. Мо­ның асы­лын бел­мә­гән мө­дир­гә көн­нән-көн кы­ен­рак бу­ла бар­ды. Аңа хә­ер­хаһ­лык күр­сә­тер­гә те­ләү­че­ләр:

— Нык тор, би­реш­мә,— дип ки­ңәш би­рү­дән уз­ма­ды­лар. Әм­ма ал­га та­ба да бо­лай дә­вам ит­сә, Сол­тан Кәбировка, бар нәр­сә­гә тө­ке­реп, эш­тән ки­тәр­гә ге­нә ка­ла­чак иде. Шу­лай да, ко­ла­гы­на пы­шылдап, Людмила Борисов­на­ның ни сә­бәп­тән шу­лай азы­нуын белдерергә теләүчеләр та­был­ды. Мө­дир эл­гә­ре бу сүз­ләр­гә гай­бәт дип ке­нә ка­ра­ды, әм­ма ахыр­дан хак­лык­ны та­ны­ды. Хик­мәт шун­да икән, имеш, Людмила Борисов­на уры­ны­на Сол­тан Җәләевич­ны Берләшмәгә урын­ба­са­р дә­рә­җә­се­нә кү­тә­рер­гә уй­ла­ган­нар. Ме­нә ни­гә ша­шы­на, тыр­нак ас­тын­нан кер эз­ләп газап­ла­на, пен­си­я­се­нә ки­тәр­гә җы­ен­мый, ди.

Ха­тын-кыз­ның ба­шы­на бе­рәр ах­мак уй кил­сә, тиз ге­нә җил­гә­рел­ми ин­де ул. Людмила Борисов­на бе­лән дә нәкъ шу­лай бул­ды. Ул үзе ге­нә тү­гел, баш­ка­лар­ны да аван­тю­ра­сы­на тар­тыр­га ты­рыш­ты. Ки­ңәш­мә­ләр­дә һа­ман са­ен Сол­тан­ Җәләевичка ябы­ры­лыр­га гы­на тор­ды. Тыр­нак ас­тын­нан кер эз­лә­ве бү­тән­нәр­не дә са­гай­та кал­ды. Ул гы­на да тү­гел, мо­ңа ка­дәр ишел­мәс ке­бек тоелган Берләш­мә­нең го­рур ди­рек­ци­я­се кал­ты­ра­нып куй­ды. Гай­бәт, яла­гай­лык га­дәт­тән тыш үсеп, бар ке­ше­нең дә ты­ныч­лы­гын йо­тар­га то­тын­ды. “Ге­не­раль­ный­”ның үзен дә шу­шы өер­мә­нең эче­нә тар­тып кер­тер­гә уй­ла­ган Людмила Борисов­на уңай вакыт эз­ләп ап­ты­ра­ма­ды. Яңа бер хәйләне мәй­дан­га чы­гар­ды. Имеш, Сол­тан Җәләевич­ның план­нары зур­дан икән, ул әле му­зей­лар­ның иң югар­гы тәхете­нә ме­неп уты­рыр­га, Генераль директор булырга те­ли түгелме?

А­ның бу астыртын корган тозагына ка­бар­га ти­еш­ле “Ге­не­раль­ный” бе­раз са­га­еп кал­са да, ашы­гып эш йөр­тер­гә те­лә­мә­де, күрәсең. Шу­лай да мө­дир­нең соң­гы ва­кыт­лар­да бик ак­тив­ла­шып ки­тү­е­нә һәм иҗ­ти­ма­гый дә­рә­җә­се ар­ту­ы­на аның эче пош­ты. Әгәр та­гын да бо­лай дә­вам ит­сә, Солтан Җәләевич һич­шик­сез үзе­нә юга­ры­рак урын та­ләп итәр­гә мөм­кин иде. Эш­лә­рен күр­мәс­кә, җы­е­лыш­лар­да аны мак­тап сүз әйт­мәс­кә, хәт­та уңыш­ла­рын ин­карь итәр­гә то­тын­ды ул. Бе­рәр шел­тә би­рер­гә җай эз­лә­де. Әм­ма Людмила Борисов­на­ның ар­ты­гы бе­лән бор­чы­луы аңа ко­ма­чау­лык итә иде. Иң уңыш­лы юл — дус­ла­рын­нан бер­се­нә Сол­тан­ның яз­мы­шын тап­шы­рыр­га да “яшь иптәш”не көл­келе хә­лгә кал­дырыр­га кирәк. Ә бу мөмкин һәм җиңел башкарыла ала!

Ә­дә­би му­зей­ның ху­җа­лык һәм фи­нан­сы эш­лә­ре Бер­ләш­мә­дән, ягъ­ни үзәк­тән ида­рә ите­лер­гә ти­еш бул­ган­лык­тан, бу юл да “Ге­не­раль­ный” ку­лын­да иң ыша­ныч­лы һәм мәр­тә­бә­ле чара иде. Иң бе­рен­че итеп ул шун­нан фай­да­лан­ды. Һичшиксез бүленеп бирелергә ти­еш­ле һәммә төрле чаралар өчен финанс чыгымнары план­ыннан Әдәби музейны җиңел генә кыскартып, тө­ше­рде дә кал­дыр­ды. Хәтта сак­ла­ган­га һәм уты­на, су­ы­на, баш­ка ху­җа­лык чы­гым­на­ры­на ак­ча бү­леп җи­бәрт­ми баш­ла­ды. Бло­ка­да­да кал­дыр­ган­да, яшәү кө­че бе­тәр­гә, музейда эш дәр­те сү­нәр­гә ти­еш иде. Сол­тан Җәләевич кына юләр бу­лып чык­ма­ды, ту­ры­дан-ту­ры ми­нистр­лык­ка ба­рып, ул чыгымнарны каплауны алар­дан та­ләп итә баш­ла­ды. Аның беренче сүзе шул булды: “Музей — халыкныкы, илнеке, анда мәмләкәтебезнең байлыгы банктагы алтыны кебек үк саклана! Ил ни өчен ул байлыгыннан баш тартырга җыенды? Безгә аңлашылмый!”— диде. Бу сүзләре белән түрә килешми кала алмады. Әүвәле аптырады. Аннары хәл итәргә булышлык күрсәтәчәген белдерде. Ә Һарун Ба­ри­е­вич­ның сү­зен тың­ла­мас­ка мөм­кин тү­гел иде. Шун­лык­тан “Генеральный”ның план­на­ры ба­рып чык­ма­ды. Ә Людмила Борисовна тотты да аны көч­сез­лек­тә га­еп­лә­де. “Генеральный”, аның белән бергә Берләшмә дирекциясе чыгырыннан чыкты. Бу шарт­лар­да эш­ләү барчасына да бер­мә-бер авыр­лаш­ты. Чи­шел­мә­гән мәсь­ә­лә­ләр ар­та бар­ды­лар, өел­де­ләр. Ба­ры тик Сол­тан Җәләевич кы­на, алар фикеренчә, рә­хәт­тә яши һәм үз белдеген­чә эшләп йө­ри ке­бек то­ел­ды аларга. Һәм шунда “Ге­не­раль­ный”­ның колагына ку­ан­ды­рып бер хә­бәр иреш­те: аның уры­ны­на ул бән­дә бер дә кы­зык­мый икән бит, ки­ре­сен­чә, му­зей эшен ярат­мый, тиз­рәк ки­тәр­гә уй­лый!

Мо­ңа ул бик ыша­нып җит­мә­сә дә, кү­ңе­лен ты­ныч­лан­ды­рыр­ өчен җитә калды. “Генеральный” тагын Солтан Җәләевич ягына авышты.

Людмила Борисов­на исә үзен утка пешкәндәй тойды, ша­шы­ну­ын­нан ко­ты­ла ал­ма­ды. Ин­де ге­нә сү­рел­әмен ди­гәнен­дә дә, ми­нистр­лык­тан Мария Михайлов­на ки­леп, бө­тен эш­не ха­рап итеп таш­ла­ды. Ни­я­те ях­шы­да бул­ган­дыр да бит, әм­ма ки­ре­се ки­леп чык­ты. Үзен кай­чан­дыр шул урын­дык­ка утыр­ту­да Людмила Борисовнаның шак­тый зур яр­дә­ме ти­гән­ле­ген Мария Михайловна ях­шы хә­тер­ли һәм аңа һәр­да­им рәх­мәт­ле иде. Тырышулары да шулар өчен рәхмәтен белдерү белән бәйле булды. Соң­гы көн­нәр­дә ге­нә тү­рә кар­шы­сын­да ише­тел­гән сөй­лә­шү­не ис­кәр­теп, ул әй­тә куй­ды:

— Сез­нең мак­тан­чык Сол­та­ны­гыз­ны Бер­ләш­мә­гә кү­тә­рер­гә уй­лап то­ра­лар әле,— ди­де.

Ут­ка май таш­ла­ган ке­бек бул­ды бу яңалык. Людмила Борисовна күз­гә кү­ре­неп ка­ра көй­де. Бү­тән­нәр дә корт чак­кан ке­бек сис­кән­де­ләр.

Һәм сүз кит­те, та­гын гай­бәт һәм кай­нар бә­хәс­ләр бар­ча­сын үз эче­нә йот­ты. Мон­дый хәл бер баш­лан­са, тиз ге­нә тын­мый, һәр­кем­нең ка­де­ре ки­ми.

Ү­зе­нә бәй­ле рә­веш­тә Бер­ләш­мә­нең бо­лай бол­га­ну­ын­нан хә­бәр­сез кал­ган Сол­тан Җәләевич һа­ман да Әдәби музей эшләре бе­лән мәш­гуль иде. Аның уңыш­ла­ры көн­нән-көн­гә даими ар­та тор­ды­лар. Хәт­та элек­ләр­не бик си­рәк ке­нә оеш­ты­ры­ла тор­ган күр­гәз­мә­ләр дә хә­зер Әдә­би му­зей­да еша­еп кит­те. Бө­тен Бер­ләш­мә ел бу­е­на алып ба­ра тор­ган һәм шак­тый фи­нан­с чы­гым­на­ры то­тып эш­лә­гән ча­ра­лар­ны Сол­тан Җәләевич үзәк­нең һич­нин­ди яр­дә­ме­нә мох­таҗ­лы­гы бар­лы­гын күр­сәт­ми­чә башкарып чыгарга то­тын­ды. Бу хәл, бил­ге­ле, ми­нистр­лык­та да ис­кә алын­ды һәм аның уңыш­ла­рын Людмила Борисов­на ке­бек шу­шы хез­мәт­тә чәч агарт­кан мак­тау­лы­лар­га да үр­нәк итеп куя баш­ла­ды­лар. Һа­ман са­ен тү­рә­нең бо­лай әй­түе хәт­та Мария Михайловна­ның да эче­нә тия, йө­рәк ма­ен кайната иде. Солтан Җәләевичның әгәр дә тиздән Әдәби музейны Берләшмә составыннан мөстәкыйльлеккә чыгарырга исәбенә керсә, алар чарасыз икәнлекләрен төшенеп, бу хәлгә каршы “ут уйнатырга” кирәклеге хакында дирекциядә еш кына сөйләшә торган булып киттеләр. Әмма тормыш вакыйгалары һаман да үз чиратлары белән бара тордылар. Солтан Җәләевич бернинди югары урыннар да дәгъва кылып йөрмәде, Әдәби музейны мөстәкыйль итү хакында да хыялланмады. Аның боларга вакыты да, хәтта теләге дә юк иде.

А­дәм ба­ла­сы шу­лай яши ин­де ул, яра­тыл­га­ннан бир­ле. Һа­ман үзен сак­лар­га ты­ры­ша, җил-яң­гыр­да кү­ше­геп ка­лу­ны өнә­ми. Шун­лык­тан та­би­гый инс­тинк­ты­на ия­рә. Акы­лы шул ва­кыт­тан кө­чен югал­та. Хис­ләр өер­мә­се бө­те­реп ала да, тор­мы­шын уң­га һәм сул­га ай­кар­га то­ты­на. Ко­ты­лыр­лык ча­ра­сы кал­мый. Үзен кор­бан итәр­гә те­лә­ми, хәт­та шул кор­бан дә­рә­җә­се­нә һич ла­ек­лы тү­гел икән­ле­ген дә аң­ла­мый. “Ба­та­быз!”— дип кот­кы са­ла да, кур­ку ту­ды­ра. Чи­рат­ла­ры бе­лән җай гы­на ба­рыр­га ти­еш­ле ва­кый­га­лар­ны бу­тап бе­те­рә. Аның ише ке­ше әгәр дә ил ба­шы­на да ме­неп утыр­са, бет­те, ха­лык­ның кү­зе тә­мам то­ма­ла­на да һәммәсе са­рык­ка әве­ре­лә. Со­ңын­нан аңы­на кил­гән­нәр исә та­рих­ны кире борырга, замананы кай­та­рыр­га ты­ры­ша­лар һәм чи­рат­та­гы аван­тю­ра­га би­ре­лә­ләр. Ил эчен­дә­ге су­гыш­ны тыш­ка чы­га­рыр­га ом­ты­ла­лар. Һич юк­тан сә­бәп та­ба­лар. Сә­я­сәт­не ал­маш­ты­рыр­лык гай­бәт, сафсата тап­кан­да, күп нәр­сә­ләр­гә ире­шер­гә мөм­кин, билгеле. Әгәр та­рих­ны үз­гәр­тер­гә те­ли­сең икән, аң­сыз рә­веш­тә дә нәкъ ме­нә шу­шы юл­га ба­са­сың. Әм­ма һәр мөстәкыйль зат, ирекле ке­ше бер­ва­кыт­та да го­мум мән­фә­гать өчен ян­мый, бәл­ки, үз фай­да­сы­на ом­тыл­ган­да, баш­ка­лар­ның да яз­мы­шын исәп­кә алыр­га гы­на мәҗ­бүр бу­ла. Га­ди ке­ше­ләр­нең ил­кү­ләм дә­рә­җә тот­кан ир­ләр­дән аер­ма­сы шун­да гы­на, алар үз те­ләк­лә­ре­нә ха­лык­ны ко­тыр­тып тү­гел, бәл­ки шәх­си көч­лә­рен ту­ры­дан-ту­ры са­рыф итеп ире­шә­ләр. Әгәр бү­тән­чә мөм­кин икән, ул ва­кыт­та тор­мыш бү­ген­ге хә­ле­нә ки­леп җит­мәс, җир­дә яшә­ве дә, үз­гә төрле ка­ну­ннар ур­на­шып өл­гер­сә, мең тап­кыр­лар рә­хәт­рәк бу­лыр иде.

Людмила Борисовна­ның көн­нән-көн ша­шы­на ба­руы нәкъ шу­шы кү­ре­неш­нең бер ча­гы­лы­шы бул­ган­лык­тан, күп­ләр аны аң­лар­га ты­рыш­ты­лар. Сол­тан­нан кай­та­рып-кай­та­рып ди­яр­лек кы­зык­сы­нып ал­ган җа­вап­ла­ры алар­ны ты­ныч­лан­дыр­салар да, “та­тар бар­да — ­хә­тәр бар” дип ка­раг­руһ­лар­дан кал­ган хис­ләр бе­лән ко­рал­лан­ган та­и­фә­нең бор­чы­луы бет­мә­де. Мө­дир булып эшләүче, ил телендә “директор” аталучы Солтан Җәләевич әле­гә алар­ның хәс­рәт­лә­рен күр­ми һәм шу­ның бе­лән бә­хет­ле дә иде.

Гай­бәт­не ко­рал итеп, төр­ле әкә­мәт­ләр уй­лап чы­га­рыр­га алы­ну­чы­лар да та­был­ды. Тиз ара­да бо­лар­ны ми­нистр­лык­та Мария Михайлов­на та­ра­та тор­ды. Бер­ва­кыт Сол­тан­нан тү­рә Һарун Бариевич со­рап та куй­ды:

— Сез­не сал­га­лый дип сөй­ли­ләр?— диде.

— Ир ке­ше­дә бу­ла тор­ган хәл ин­де ул, Һарун Ба­ри­е­вич. Кай­ва­кыт­та ар­ба тә­гәр­мә­чен дә ях­шы бар­сын­га май­лап җи­бәр­гә­ли­ләр. Әм­ма бик эләк­ми шул. Үзе­гез дә бе­лә­сез, эш­тә кай­на­гач, чәй­гә дә ва­кыт аз ка­ла,— ди­де мө­дир. Дө­рес сүз тү­гел дип ал­дар­га те­лә­мә­де. Тор­мыш шу­ңа ко­рыл­гач, син ге­нә аны үз­гәр­тә ал­мый­сың. Йо­мыш­ла­ры төш­сә, бер хәл. Әм­ма үзең алар­га йө­ге­рә­сең шул. Ярый да һәрь­як­лап мөм­кин­лек­лә­рең бул­са. Юк­ны ка­ян та­ба­сың?

— Мин дә шу­лай ди­дем, анысы. Мон­да кай­бе­рәү­ләр үзе­мә әй­теп ма­таш­кан иде­ләр!..

Һарун Ба­ри­е­вич шунда Сол­тан­ның үзенә дә бил­ге­ле бул­ма­ган сер­не ач­ты. Бо­лар­дан соң бе­раз уй­ла­ныр­га да яра­ган­дыр да, әм­ма ул моңа әүвәле әл­лә ни игъ­ти­бар би­реп тор­ма­ды. Мул­ла пе­сие ке­бек өй­дә ге­нә эш­ләп утыр­саң, ке­ше­гә йо­мы­шың төш­мә­сә, ара­кы эчеп го­мер уз­ды­ра­лар диме­ни? Бу илдә электән шулай кабул ителгән, кемгәдер йомышың төшеп барасың икән, өстәленә сыеңны чыгарып утыртырга тиешсең. Ярый да шуның белән генә бетсә, аларның бит әле телең белән үзләрен сыйпатып-сыйпатып сыйланасылары килә. Кая бара аласың? Башкача булмый. Ә боларны түрәгә сөйләп торасы түгел, үзе дә яхшы белә. Сыйларны аз күрдемени ул?

И­кен­че юлы бу хакта бө­тен­ләй баш­ка­ча итеп әйт­те Һарун Бариевич:

— Би­кәч­ләр бе­лән ша­яр­га­лый­сыз, ди­ләр?..

— Ир асы­лы бул­саң, кы­зы­гыр­лар ин­де!— дигән булды Солтан Кәбиров, бер генә дә исе-акылы китмичә. Әгәр дә шунда аклана, инкарь итеп аптырый башласа, башкача булыр иде. Шунлыктан Сол­тан Җәләевич бу юк сүз­не озын­га су­зып тор­ма­ды, Һарун Ба­ри­е­вич та көл­де дә шу­ның бе­лән бе­тер­де. Ул гай­бәт­ләр­нең кай­сы җеннең бүсек авызы аб­за­рын­нан чы­ккан­лы­гын ях­шы бе­лә иде бул­са ки­рәк.

Бә­хет йол­ды­зы, шу­лай итеп, Сол­тан­ны нур­ла­ры­ның са­гын­да сак­лый кил­де. Әм­ма кай­на­ган ка­зан яки шарт­лар­га, яи­сә ти­ше­лер­гә ти­еш иде. Мө­дир­нең бер дә ар­тык исе кит­ми­чә эш йөр­түе, конф­ликт­лар­га ке­рер­гә те­лә­мә­ве, ан­дый кур­кы­ныч ту­ган­да да ша­яр­ту бе­лән сүз­не бү­тән­гә бо­рып җи­бә­рә бе­лүе Людмила Борисовна­ның кот­кы­сын та­гын да ко­ры­лан­дыр­ды. Өчен­че төрле гайбәт мәй­дан­га чы­гып, соң­гы ва­кыт­та ул гы­на Солтан Җәләевичны бе­раз са­га­ер­га мәҗ­бүр итте. Имеш, ул бер­кем дә тү­гел, бәл­ки Һарун Ба­ри­е­вич­ның ту­ган­на­рын­нан икән! Монысы аны гына түгел, күпләрне шаккаттырды. Кайберәүләр хәтта чын күңелләреннән ышана да башладылар.

Мо­ны ише­тү­гә, Людмила ха­ным­ның эче ты­шы­на ка­е­рыл­ды. Төн­ге йо­кы­сын югал­тып, юләр­гә үк чы­га баш­ла­ды. Ир­тән көз­ге кар­шы­на бас­кан­да:






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных